PL B1. INSTYTUT NAFTY I GAZU PAŃSTWOWY INSTYTUT BADAWCZY, Kraków, PL BUP 24/14

Transkrypt

1 PL B1 RZECZPOSPOLITA POLSKA (12) OPIS PATENTOWY (19) PL (11) (13) B1 Urząd Patentowy Rzeczypospolitej Polskiej (21) Numer zgłoszenia: (22) Data zgłoszenia: (51) Int.Cl. B01F 17/00 ( ) B03C 1/02 ( ) B01D 17/02 ( ) (54) Klaryfikator ferromagnetyczny do rozdzielania emulsji wodno-olejowych (43) Zgłoszenie ogłoszono: BUP 24/14 (45) O udzieleniu patentu ogłoszono: WUP 09/16 (73) Uprawniony z patentu: INSTYTUT NAFTY I GAZU PAŃSTWOWY INSTYTUT BADAWCZY, Kraków, PL (72) Twórca(y) wynalazku: JAROSŁAW MARKOWSKI, Kraków, PL MICHAŁ WOJTASIK, Kraków, PL GRAŻYNA ŻAK, Brzączowice, PL (74) Pełnomocnik: rzecz. pat. Anna Doskoczyńska-Groyecka

2 2 PL B1 Opis wynalazku Przedmiotem wynalazku jest klaryfikator zawierający substancje ferromagnetyczne, przeznaczony do rozdzielania emulsji wodno-olejowych. Złoża ropy naftowej często występują w układach, w których poszczególne warstwy złoża ułożone są w następujący sposób: u dołu występuje podścielająca złoże solanka, następnie ropa naftowa, a w szczycie złoża gaz ziemny. Dlatego, z powodu ruchu turbulentnego cieczy w czasie przepływu przez instalacje technologiczne w trakcie procesu wydobycia ropy naftowej, dochodzi do zmieszania się poszczególnych warstw i wytworzenia emulsji olejowo-wodnej. Emulsja taka jest układem dyspersyjnym dwóch niemieszających się ze sobą cieczy, z których jedna jest zdyspergowana w postaci kropel w drugiej. W tym przypadku jest to mieszanina ropy naftowej i zdyspergowanej w niej wody w ilości od kilku do kilkunastu procent masowych. Trwałość takiej emulsji zależy m.in. od ilości naturalnych emulgatorów (związki asfaltenowo-żywiczne, kwasy naftenowe, cząsteczki stałej parafiny) ułatwiających mieszanie wody z ropą, rozpuszczonych w wodzie soli mineralnych (chlorki, siarczki), wielkości kropel wody, ładunku elektrycznego zdyspergowanych cząstek oraz temperatury złoża. Przed przystąpieniem do obróbki technologicznej ropy naftowej dokonuje się rozdziału wspomnianej emulsji otrzymując w efekcie frakcję organiczną (ropę naftową) oraz fazę wodną (emulsja wody z pozostałościami ropy naftowej). Przed wykorzystaniem odpadowych wód złożowych do celów technologicznych lub skierowaniem ich do naturalnych ujęć wodnych, muszą z nich zostać starannie oddzielone zemulgowane oleje. Innym, bardzo rozpowszechnionym, typem emulsji woda olej jest chłodziwo wykorzystywane w procesie obróbki metali skrawaniem. Chłodziwo takie składa się w głównej mierze z wody i oleju emulgującego, czyli mieszaniny olejów mineralnych z emulgatorami. W tym przypadku, w przeciwieństwie do procesu wydobycia ropy naftowej, emulsja tworzona jest celowo dzięki dodatkowi syntetycznych emulgatorów. Ze względów ekologicznych, przepracowane chłodziwo musi zostać poddane recyklingowi, a w tym celu najpierw należy rozdzielić je na frakcję wodną i organiczną. Również we wszystkich miejscach, gdzie używane są oleje może występować konieczność oczyszczenia wody z zanieczyszczeń organicznych, będących efektem procesu produkcyjnego, czy skutkiem awarii i przedostania się substancji organicznych do ścieków przemysłowych. W procesie rozdzielania emulsji wodno-olejowych mają zastosowanie zarówno metody chemiczne, fizyczne jak i połączenie obu tych metod. Metody fizyczne rozdziału emulsji, takie jak np.: odparowanie, odwirowywanie czy mikro- i ultrafiltracja, zazwyczaj są wspomagane metodami wykorzystującymi oddziaływanie pola elektromagnetycznego, promieniowania mikrofalowego lub metodami chemicznymi, pozwalającymi na przyspieszenie i zwiększenie efektywności tych procesów stosując środki demulgujące służące do rozdzielenia emulsji woda ropa naftowa zwane niekiedy klaryfikatorami. Najczęściej demulgatory są mieszaninami kilku lub kilkunastu środków powierzchniowo czynnych w rozpuszczalniku organicznym, tak aby miały zastosowanie w jak największej ilości aplikacji. Typowymi, stosowanymi aktualnie w charakterze demulgatorów, substancjami są pochodne nonylofenolu i dodecylofenolu, które ze względu na ochronę środowiska są powoli wycofywane z zastosowań przemysłowych. Natomiast najnowocześniejsze, przyjazne środowisku naturalnemu, demulgatory składają się najczęściej z różnego typu soli amoniowych kwasów sulfonowych. W amerykańskim opisie patentowym US przedstawiono aparat i metodę służącą do zapobiegania powstawaniu osadów parafinowo-asfaltenowych wykorzystującą właściwości cieczy ferromagnetycznych, naturalnych związków żelaza znajdujących się w ropie naftowej oraz pola elektromagnetycznego wytworzonego przez aparat będący przedmiotem zgłoszenia patentowego. Zasada działania polega na przepuszczeniu cieczy przez aparat, który powoduje że nabywa ona właściwości ferromagnetycznych, a następnie oddziaływanie na nią zmiennym polem elektromagnetycznym powodującym drgania cząstek, które to drgania uniemożliwiają agregację osadów. W kanadyjskim patencie CA A1 został ujawniony przepływowy aparat pracujący w trybie ciągłym, jak również metoda jego wykorzystania, do rozdzielania zawiesin i roztworów zawierających cząsteczki ferromagnetyczne za pomocą pola elektromagnetycznego o wysokim natężeniu generowanym przez ten aparat. Aparat wytwarza pianę, która zawiera związki ferromagnetyczne, wydzielaną z roztworu w komorze, w której wytwarzane jest zmienne pole magnetyczne. Natomiast w brytyjskim patencie GB A autorzy opisują metodę oczyszczania wody z zanieczyszczeń organicznych typu oleje, ropa naftowa za pomocą demulgatora/klaryfikatora. Demulgator ten składa się z ferromagnetycznych cząstek, na powierzchni których zaadsorbowany został

3 PL B1 3 związek powierzchniowo czynny typu oleinianu sodu, oraz klasycznego demulgatora, stosowanego w przemyśle wydobywczym ropy naftowej, zawierającego polioksyetylenowane etery nonylofenolowe. W międzynarodowym zgłoszeniu patentowym WO A1 opisano metodę otrzymywania i zastosowania cieczy magnetycznych otrzymywanych z wykorzystaniem promieniowania mikrofalowego z surowców odnawialnych takich jak lignina do oczyszczania emulsji olejowo-wodnych. Opisywane ciecze ferromagnetyczne zawierają w swoim składzie związki organometaliczne w rozpuszczalniku organicznym, które autorzy otrzymywali poprzez reakcję pochodnych sulfonowych ligniny lub innych surowców odnawialnych z solami metali w polu promieniowania mikrofalowego. W innym, międzynarodowym zgłoszeniu WO A1 autorzy zastrzegają metodę usuwania zanieczyszczeń olejowych z powierzchni wodnych, takich jak ocean, za pomocą materiałów, które poddają namagnesowaniu. Cząstki tych materiałów w połączeniu z powszechnie stosowanymi surfaktantami usuwają z powierzchni wody za pomocą konwencjonalnych magnesów lub elektromagnesów o dużej mocy. Celem wynalazku jest uzyskanie klaryfikatora zawierającego substancje ferromagnetyczne, służącego do efektywnego i szybkiego rozdzielania w polu magnetycznym emulsji wodno-olejowych powstających w procesie wydobycia ropy naftowej oraz do rozdziału/recyklingu cieczy obróbkowych, a także w miejscach, gdzie w wyniku stosowania substancji organicznych (proces produkcyjny, awaria i przedostanie się stosowanych substancji organicznych do ścieków przemysłowych) mogą tworzyć się emulsje wodno-olejowe i może występować konieczność oczyszczenia wody z zanieczyszczeń organicznych. Klaryfikator dzięki swojemu składowi pozwala na rozdział emulsji wodno-olejowej w sposób fizyczny, za pomocą pola magnetycznego, dodatkowo wspomagany wchodzącym w jego skład typowym demulgatorem. Nieoczekiwanie stwierdzono, że takie właściwości posiada zgodny z niniejszym wynalazkiem klaryfikator ferromagnetyczny do rozdzielania emulsji wodno-olejowych, zawierający metaloorganiczną nanociecz magnetyczną, syntetyczny demulgator organiczny, stabilizator nanodyspersji i rozpuszczalnik organiczny. Klaryfikator ferromagnetyczny według niniejszego wynalazku charakteryzuje się tym, że zawiera od 10,0% (m/m) do 60,0% (m/m), korzystnie od 20,0% (m/m) do 40,0% (m/m) metaloorganicznej nanocieczy magnetycznej, w ilości od 5,0% (m/m) do 50,0% (m/m), korzystnie od 10,0% (m/m) do 30,0% (m/m) syntetycznego demulgatora organicznego, w ilości od 0,1% (m/m) do 10,0% (m/m), korzystnie od 1,0% (m/m) do 5,0% (m/m) stabilizatora nanodyspersji, w ilości od 20,0% (m/m) do 40,0% (m/m) rozpuszczalnika organicznego będącego frakcją naftową. Według wynalazku substancja ferromagnetyczna, będąca składnikiem przedmiotowego klaryfikatora, zawiera nanodyspersję tlenków i/lub wodorotlenków i/lub oksywodorotlenków ferromagnetycznych metali grup przejściowych korzystnie żelaza i/lub kobaltu i/lub niklu o zawartości metali od 5% (m/m) do 20% (m/m) korzystnie od 15% (m/m) do 20% (m/m) i średnicy hydrodynamicznej rdzeni tlenkowych i/lub wodorotlenkowych i/lub oksywodorotlenkowych w zakresie od 5 nm do 300 nm, korzystnie od 10 nm do 150 nm, skompleksowanych za pomocą wysokocząsteczkowych, nienasyconych pochodnych kwasu karboksylowego o liczbie atomów węgla w cząsteczce od 9 do 19 korzystnie estrowych i/lub semiestrowych i/lub kwasowych. Według niniejszego wynalazku w klaryfikatorze ferromagnetycznym jako syntetyczny demulgator organiczny stosuje się polioksyetylowane i/lub polioksypropylowane pochodne alkilofenoli o podstawniku alkilowym i strukturze łańcuchowej prostej i/lub rozgałęzionej, zawierającej od 6 do 28 atomów węgla i/lub eteroalkohole, korzystnie alkoholi pierwszorzędowych o ilości atomów węgla w cząsteczce od 8 do 18 i ilości grup eterowych od 10 do 25. Klaryfikator ferromagnetyczny według wynalazku zawiera stabilizator dyspersji organicznej będący estrową pochodną kwasu alkenylobursztynowego o średniej masie cząsteczkowej od 500 do 1200 Da, korzystnie od 600 do 900 Da. Według niniejszego wynalazku w klaryfikatorze ferromagnetycznym jako rozpuszczalnik organiczny stosuje się frakcję naftową o ilości atomów węgla w cząsteczce co najmniej 9 i końcowej temperaturze wrzenia w warunkach normalnych do 350 C. Wynalazek jest bliżej wyjaśniony w poniższych przykładach wykonania od 1 do 11, przedstawiających skład klaryfikatora ferromagnetycznego oraz ocenę wybranych własności użytkowych w próbach laboratoryjnych, nie można ich zatem traktować za ograniczenie istoty wynalazku, ponieważ mają one jedynie charakter ilustracyjny.

4 4 PL B1 P r z y k ł a d 1 Do reaktora wprowadzono 47 g frakcji alifatycznej ropy naftowej o zakresie temperatur wrzenia od 170 C do 220 C, 30 g metaloorganicznej nanocieczy magnetycznej o zawartości żelaza równej 12,1% (m/m) mierzonej metodą ICP AES i liczbie kwasowej równej 18,5 mg/g oraz 20 g etoksylowanego 3-(3-hydroksypropylo)heptametylotrisiloksanu w postaci produktu handlowego firmy Dow Corning (USA) o symbolu handlowym DM 4. Zawartość reaktora wymieszano do całkowitego ujednorodnienia w temperaturze 45 C. P r z y k ł a d 2 Do reaktora wprowadzono 47 g frakcji alifatycznej ropy naftowej o zakresie temperatur wrzenia od 170 C do 220 C i 30 g metaloorganicznej nanocieczy magnetycznej o zawartości kobaltu równej 9,5% (m/m) mierzonej metodą ICP AES i średnicy hydrodynamicznej cząstek równej 27,5 nm oraz 20 g etoksylowanego 3-(3-hydroksypropylo)heptametylotrisiloksanu w postaci produktu handlowego firmy Dow Corning (USA) o symbolu handlowym DM 4. Zawartość reaktora wymieszano do całkowitego ujednorodnienia w temperaturze 45 C. P r z y k ł a d 3 Do 97 g produktu z przykładu 1 wprowadzono 3 g stabilizatora nanodyspersji metaloorganicznej w postaci semiestru kwasu bursztynowego o masie cząsteczkowej równej 1084 Da. Zawartość reaktora wymieszano do całkowitego ujednorodnienia w temperaturze 45 C. P r z y k ł a d 4 Do 97 g produktu z przykładu 2 wprowadzono 4 g stabilizatora nanodyspersji metaloorganicznej w postaci estru kwasu bursztynowego o masie cząsteczkowej równej 1128 Da. Zawartość reaktora wymieszano do całkowitego ujednorodnienia w temperaturze 45 C. P r z y k ł a d 5 Zbadano stabilność kompozycji otrzymanych jak w przykładach od 1 do 6 za pomocą metody opracowanej w Instytucie Nafty i Gazu. W metodzie tej badaną próbkę przechowuje się w temperaturze 80 C przez okres 14 dni, poddając w określonych odstępach czasowych wizualnej ocenie. Kryterium stabilności badanych substancji jest brak rozwarstwiania się i brak osadów. Wyniki badań zamieszczono w tablicy 1. T a b l i c a 1 Badania stabilności klaryfikatorów ferromagnetycznych Klaryfikator ferromagnetyczny wg przykładu 1 przykładu 2 przykładu 3 przykładu 4 Stabilność klaryfikatora, dni P r z y k ł a d 6 Stosując mieszadło mechaniczne z prędkością 1500 obr./min. w czasie 10 minut wytworzono stabilną emulsję poprzez wymieszanie w stosunku objętościowym 9 do 1 modelowej wody morskiej, wytworzonej wg PN-ISO 7120 o składzie zamieszczonym w tablicy 2, z ropą naftową, o właściwościach zamieszczonych w tablicy 3. T a b l i c a 2 Skład modelowej wody morskiej zastosowanej do przygotowania emulsji Składnik Zawartość [%(mm)] MgCl 2 6H 2O 11,10 CaCl 2 bezwodny 1,16 SrCl 2 6H 2O 0,04 KCl 0,69 NaHCO 3 0,20 KBr 0,10 H 3BO 3 0,03 NaF 0,003 NaCl 2,454 Na 2SO 4 0,409 Woda destylowana do 100

5 PL B1 5 T a b l i c a 3 Właściwości fizykochemiczne ropy naftowej zastosowanej do przygotowania emulsji Wygląd w 20 C Parametr Wartość brunatna ciecz Temperatura płynięcia [ C] poniżej -30 Gęstość, 20 C [g/cm 3 ] 0,812 Zawartość wody [% (m/m)] 0,25 Temperatura początku destylacji [ C] 37,7 do temp. 100 C destyluje [% (v/v)] 10,1 do temp. 150 C destyluje [% (v/v)] 21,3 do temp. 200 C destyluje [% (v/v)] 31,3 do temp. 250 C destyluje [% (v/v)] 40,7 do temp. 300 C destyluje [% (v/v)] 51,2 do temp. 350 C destyluje [% (v/v)] 63,4 Zawartość parafin [% (m/m)] 1,9 Zawartość asfaltenów [% (m/m)] poniżej 0,01 Zawartość żywic [% (m/m)] 3,0 Zawartość siarki [% (m/m)] 0,075 Temperatura zapłonu [ C] poniżej -30 Zawartość chlorków [g NaCl/l] 16,8 P r z y k ł a d 7 Stosując mieszadło mechaniczne z prędkością 1500 obr./min. w czasie 10 minut wytworzono stabilną emulsję poprzez wymieszanie w stosunku objętościowym 9 do 1 wody destylowanej, o właściwościach zamieszczonych w tablicy 4, z olejem mineralnym, będącym składnikiem cieczy obróbkowej, o właściwościach zamieszczonych w tablicy 5. T a b l i c a 4 Właściwości fizykochemiczne wody destylowanej zastosowanej do przygotowania emulsji Wygląd w 20 C Parametr Wartość bezbarwna ciecz Gęstość, 20 C [g/cm 3 ] 0,999 Pozostałość po odparowaniu [ g/ml] 9 Przewodność elektrolityczna właściwa w 20 C [ S/cm] 3,9 ph 6,5 Azotany [ g/ml] 0,19 T a b l i c a 5 Właściwości fizykochemiczne oleju mineralnego zastosowanego do przygotowania emulsji Wygląd w 20 C Parametr Wartość brązowa ciecz Temperatura płynięcia [ C] -6 Gęstość, 20 C [g/cm 3 ] 0,812 Zdolność ochrony przed korozją, stopień korozji 5% emulsja ph 9,5 Stabilność emulsji po 24 h/20 C woda 10 N H1 wytrzymuje

6 6 PL B1 P r z y k ł a d 8 Do otrzymanej w przykładzie 6 emulsji dozowano produkt z przykładu 3 w ilości 0, 40, 80 mg/kg, mieszano i poddawano działaniu pola magnetycznego wytwarzanego przez aparat zbudowany wg koncepcji autorów zgłoszenia. Głównym elementem aparatu były magnesy neodymowe wytwarzające pole magnetyczne 2000 Gaussów (0,2 T). W turbidymetrze odczytywano transmitancję będącą miarą zawartości zanieczyszczeń organicznych w badanej substancji, powodujących zmętnienie, a więc obniżających transmitancję. Pomiary prowadzono w temperaturze pokojowej po 1, 3, 5 i 7 minutach oddziaływania pola magnetycznego na wysokości 12 mm poniżej końca słupa cieczy w naczyniu pomiarowym. Jako kryterium rozdziału emulsji przyjęto transmitancję na badanej wysokości nie mniejszą niż 95% transmitancji wody wykorzystanej do wytworzenia badanej emulsji. Wyniki przedstawiono w tablicy 6. T a b l i c a 6 Wyniki rozdziału emulsji woda-olej Czas oddziaływania pola magnetycznego [min] Ilość demulgatora [mg/kg] transmitancja wyższa lub równa 95% transmitancja niższa niż 95% P r z y k ł a d 9 Do otrzymanej w przykładzie 7 emulsji dozowano produkt z przykładu 4 w ilości 0, 40, 80 mg/kg, mieszano i poddawano działaniu sił pola magnetycznego wytwarzanego przez aparat z przykładu 8. W turbidymetrze odczytywano transmitancję będącą miarą zawartości zanieczyszczeń organicznych w badanej substancji, powodujących zmętnienie, a więc obniżających transmitancję. Pomiary prowadzono w temperaturze pokojowej po 1, 3, 5 i 7 minutach oddziaływania pola magnetycznego na wysokości 12 mm poniżej końca słupa cieczy w naczyniu pomiarowym. Jako kryterium rozdziału emulsji przyjęto transmitancję na badanej wysokości nie mniejszą niż 95% transmitancji wody wykorzystanej do wytworzenia badanej emulsji. Wyniki przedstawiono w tablicy 7. T a b l i c a 7 Wyniki rozdziału emulsji woda-olej Czas oddziaływania pola magnetycznego [min] Ilość demulgatora [mg/kg] transmitancja wyższa lub równa 95% transmitancja niższa niż 95% P r z y k ł a d 10 Warstwę wodną wydzieloną z emulsji jak w przykładach 8 i 9 zbadano na zawartość węglowodorów alifatycznych wg PN-82/C oraz węglowodorów aromatycznych wg PN-85/C Wyniki przedstawiono w tablicy 8.

7 PL B1 7 T a b l i c a 8 Zawartość węglowodorów aromatycznych i alifatycznych w warstwie wodnej Zawartość węglowodorów aromatycznych, mg/kg Zawartość węglowodorów alifatycznych, mg/kg Warstwa wodna wydzielona z emulsji jak w przykładzie 8 Warstwa wodna wydzielona z emulsji jak w przykładzie 9 < 20 < 20 < 20 < 20 P r z y k ł a d 11 Wydzieloną warstwę organiczną z emulsji jak w przykładach 8 i 9 zbadano na zawartość wody wg PN-89/C Wyniki przedstawiono w tablicy 9. T a b l i c a 9 Zawartość wody w warstwie organicznej Warstwa organiczna wydzielona z emulsji jak w przykładzie 8 Warstwa organiczna wydzielona z emulsji jak w przykładzie 9 Zawartość wody, % (m/m) < 0,5 < 0,5 Zastrzeżenia patentowe 1. Klaryfikator ferromagnetyczny do rozdzielania emulsji wodno-olejowych, zawierający metaloorganiczną nanociecz magnetyczną, syntetyczny demulgator organiczny, stabilizator nanodyspersji i rozpuszczalnik organiczny, znamienny tym, że zawiera od 10% (m/m) do 60% (m/m), korzystnie od 20% (m/m) do 40% (m/m) metaloorganicznej nanocieczy magnetycznej w postaci organicznej dyspersji tlenków i/lub wodorotlenków i/lub oksywodorotlenków ferromagnetycznych metali grup przejściowych i od 5% (m/m) do 50% (m/m), korzystnie od 10% (m/m) do 30% (m/m) syntetycznego demulgatora organicznego w postaci polioksyetylowanych i/lub polioksypropylowanych pochodnych alkilofenoli i od 0,1% (m/m) do 10% (m/m), korzystnie od 1% (m/m) do 5% (m/m) stabilizatora nanodyspersji metaloorganicznej w postaci estrowej pochodnej kwasu bursztynowego oraz od 20% (m/m) do 40% (m/m) rozpuszczalnika organicznego będącego frakcją naftową. 2. Klaryfikator ferromagnetyczny do rozdzielania emulsji wodno-olejowych według zastrz. 1, znamienny tym, że wchodząca w jego skład metaloorganiczna nanociecz magnetyczna zawiera dyspersję tlenków i/lub wodorotlenków i/lub oksywodorotlenków ferromagnetycznych metali grup przejściowych korzystnie żelaza i/lub kobaltu i/lub niklu zawartości metali od 5% (m/m) do 20% (m/m) korzystnie od 15% (m/m) do 20% (m/m) średnicy hydrodynamicznej rdzeni tlenkowych i/lub wodorotlenkowych i/lub oksywodorotlenkowych w zakresie od 5 do 300 nm, korzystnie od 10 do 150 nm, skompleksowanych za pomocą wysokocząsteczkowych, nienasyconych pochodnych kwasu karboksylowego o liczbie atomów węgla w cząsteczce od 9 do 19 korzystnie estrowych i/lub semiestrowych i/lub kwasowych. 3. Klaryfikator ferromagnetyczny do rozdzielania emulsji wodno-olejowych według zastrz. 1, znamienny tym, że wchodzący w jego skład syntetyczny demulgator organiczny stanowią polioksyetylowane i/lub polioksypropylowane pochodne alkilofenoli o podstawniku alkilowym i strukturze łańcuchowej prostej i/lub rozgałęzionej, zawierającej od 6 do 28 atomów węgla i/lub eteroalkohole, korzystnie alkoholi pierwszorzędowych o ilości atomów węgla w cząsteczce od 8 do 18 i ilości grup eterowych od 10 do Klaryfikator ferromagnetyczny do rozdzielania emulsji wodno-olejowych według zastrz. 1, znamienny tym, że wchodzący w jego skład stabilizator dyspersji organicznej stanowią estrowe pochodne kwasu alkenylobursztynowego o średniej masie cząsteczkowej od 500 do 1200 Da, korzystnie od 600 do 900 Da. 5. Klaryfikator ferromagnetyczny do rozdzielania emulsji wodno-olejowych według zastrz. 1, znamienny tym, że wchodzący w jego skład rozpuszczalnik organiczny stanowi frakcję naftową o ilości atomów węgla w cząsteczce co najmniej 9 i końcowej temperaturze wrzenia do 350 C w warunkach normalnych.

8 8 PL B1 Departament Wydawnictw UPRP Cena 2,46 zł (w tym 23% VAT)