Prawo sektora pozarządowego

Transkrypt

1 Prawo sektora pozarządowego Analiza funkcjonalna Maciej Kisilowski Wydanie 1 LexisNexis Warszawa 2009

2 Opracowanie redakcyjne: Anna Wiśniewska Opracowanie techniczne: Małgorzata Duda Projekt okładki i stron tytułowych: Michał Piotrowski Wydanie książki zostało dofinansowane przez Wyższą Szkołę Techniczno-Ekonomiczną w Warszawie Copyright by LexisNexis Polska Sp. z o.o. Warszawa 2008 Wszelkie prawa zastrzeżone. Żadna część tej książki nie może być powielana ani rozpowszechniana za pomocą urządzeń elektronicznych, mechanicznych, kopiujących, nagrywających i innych bez pisemnej zgody Autora i wydawcy. ISBN LexisNexis Polska Sp. z o.o. Ochota Office Park 1, Al. Jerozolimskie 181, Warszawa tel , faks Infolinia: Redakcja: tel , , , faks biuro@lexisnexis.pl Księgarnia Internetowa: dostępna ze strony

3 Spis treści Przedmowa Wprowadzenie Rozdział 1. W poszukiwaniu modelu prawa sektora pozarządowego 19 Prawo sektora pozarządowego a metodologia nauk prawnych Organizacja pozarządowa. Definicja funkcjonalna Funkcje prawa sektora pozarządowego Model prawa sektora pozarządowego Struktura pracy Część I. Normatywne teorie sektora pozarządowego i kompromis pomiędzy nimi 49 Rozdział 2. Teoria subsydiarności Odciążanie państwa jako tradycyjna wizja zadań sektora Subsydiarność Problemy zasady subsydiarności Konsekwencje zasady subsydiarności: korporatyzm Model prawa oparty na teorii subsydiarności Rozdział 3. Teoria pluralizmu Dobra publiczne i ułomność rynkowa Pluralizm Logrolling Podsumowanie Model prawa oparty na teorii pluralizmu Rozdział 4. Teoria ekonomiczna Źródła teorii ekonomicznej Ułomność kontraktowa i jej typy

4 Spis treści Ekonomiczna teoria zaufania Ekonomiczna teoria kontroli Dlaczego preferencje? Dlaczego nie państwo? Podsumowanie Model prawa sektora oparty na teorii ekonomicznej Rozdział 5. Teoria społeczeństwa obywatelskiego Źródła teorii społeczeństwa obywatelskiego Społeczeństwo obywatelskie Teoria Putnama o kapitale społecznym Krytyka teorii Putnama Podsumowanie Model prawa oparty na teorii społeczeństwa obywatelskiego Rozdział 6. Teoria swobody zrzeszeń Źródła teorii swobody zrzeszeń Prawa autonomiczne czy instrumentalne? Wolność pozytywna czy negatywna? Teoria swobody zrzeszeń: wolność negatywna i autonomiczna Ograniczenia swobody zrzeszeń Podsumowanie Model prawa oparty na teorii swobody zrzeszeń Rozdział 7. Proponowany model prawa jako kompromis pomiędzy normatywnymi teoriami sektora pozarządowego Kłopoty z porównywaniem wartości Tryumf prawnego dogmatyzmu? Kompromis aksjologiczny a kompromis prawny W poszukiwaniu kompromisu: podstawowe zasady proponowanego modelu Prawo ustrojowe Prawo preferencji Prawo działalności komercyjnej i nadzór państwa Podsumowanie Część II. W poszukiwaniu skutecznego prawa 173 Rozdział 8. Prawo ustrojowe sektora pozarządowego w Polsce i w USA

5 Spis treści Organizacje pozarządowe w prawie amerykańskim: uwagi ogólne Organizacja spółki non profit Dopuszczalne cele organizacji non profit Ochrona zakazu dystrybucji Nadzór na organizacjami Różnicowanie standardów w zakresie zakazu dystrybucji Organizacje pozarządowe w prawie polskim: uwagi ogóle Stowarzyszenia zarejestrowane Stowarzyszenie zwykłe Fundacje Specjalistyczne formy prawne organizacji pozarządowych Organizacje kościelne Problem spółek akcyjnych i spółek z ograniczoną odpowiedzialnością 205 Cele organizacji pozarządowych Ochrona zakazu dystrybucji Nadzór nad organizacjami non profit Skuteczność polskiego i amerykańskiego prawa ustrojowego: zarys podstawowych problemów Rozdział 9. Prawo preferencji sektora pozarządowego w Polsce i w USA Prawo preferencji sektora non profit w Stanach Zjednoczonych: uwagi ogólne Organizacje pożytku wzajemnego Organizacje pożytku publicznego Fundacje prywatne Działające fundacje prywatne Publiczne organizacje charytatywne Inne przywileje federalne i stanowe Prawo preferencji dla organizacji pozarządowych w Polsce: uwagi ogólne Organizacje pozarządowe Organizacje pozarządowe działające w obszarach preferowanych Organizacje działające w sferze zadań publicznych Organizacje działające w celach preferowanych w prawie podatkowym Organizacje pożytku publicznego Skuteczność polskiego i amerykańskiego prawa preferencji: zarys podstawowych problemów

6 Spis treści Rozdział 10. Prawo działalności komercyjnej sektora pozarządowego w Polsce i w USA Działalność handlowa lub biznesowa organizacji non profit w prawie amerykańskim: uwagi ogólne Definicja działalności handlowej lub biznesowej i podatek od dochodów z niezwiązanej działalności handlowej lub biznesowej Doktryna komercjalizmu Działalność komercyjna organizacji pozarządowych w prawie polskim: uwagi ogólne Ograniczenia działalności komercyjnej organizacji pozarządowych Preferencje dla działalności komercyjnej organizacji pozarządowych. 274 Skuteczność polskiego i amerykańskiego prawa działalności komercyjnej: zarys podstawowych problemów Rozdział 11. Problemy skuteczności prawa sektora pozarządowego w Polsce i w USA Skuteczność implementacyjna: wprowadzenie Regulacje celów i obszarów działania System nadzoru Wdrożenie zakazu dystrybucji Preferencje podatkowe jako subsydium Rozgraniczenia dobrej i złej działalności komercyjnej Skuteczność systemowa: wprowadzenie Biurokratyzacja Nieuczciwa konkurencja Dystrybucja dochodu narodowego Skuteczność prawnopolityczna: wprowadzenie Tworzenie regulacji specjalistycznych organizacji pozarządowych Tworzenie katalogów celów preferowanych Rozdział 12. Proponowany model prawa jako rozwiązanie problemów skuteczności prawa sektora pozarządowego Problemy skuteczności a kompromis prawnonormatywny: wprowadzenie Rezygnacja z regulacji dopuszczalnych celów Rezygnacja z katalogów celów preferowanych Rezygnacja z rozgraniczenia dobrej i złej działalności komercyjnej 347 Problemy skuteczności a kompromis prawnonormatywny: podsumowanie

7 Spis treści Skuteczność proponowanego modelu: wprowadzenie Nacisk na zakaz dystrybucji Organizacje w czterech formach prawnych Składki i usługi członkowskie Dochody kapitałowe Nadzór państwa Wyłączenie dyskusji na temat organizacji kościelnych Skuteczność proponowanego modelu: podsumowanie Podsumowanie Podziękowania Bibliografia Materiały i dokumenty Prace zwarte Artykuły z czasopism Akty prawne Orzecznictwo Inne Skorowidz pojęć i autorów

8 Wprowadzenie Jak powinno wyglądać dobre prawo sektora organizacji pozarządowych w Polsce? Dla twórców gruntownej reformy tego prawa, dokonanej ustawą z 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie 1, odpowiedź na to pytanie wydawała się jasna. Prawne uregulowanie funkcjonowania organizacji pozarządowych lub, inaczej, organizacji non profit albo organizacji trzeciego sektora, powinno, zdaniem autorów uzasadnienia do projektu ustawy, odpowiada[ać] konstytucyjnej zasadzie pomocniczości oraz doświadczeniom rozwiniętych państw demokratycznych o gospodarce rynkowej, w tym standardom międzynarodowym, a także sprzyjać dalszej, koniecznej decentralizacji zadań publicznych, prawidłowemu wykonywaniu zadań przez podmioty publiczne oraz rozwojowi działalności organizacji pozarządowych 2. Wymienione wartości i cele, nawiązujące do postanowień Preambuły do Konstytucji RP 3, zdawały się przesądzać o kierunku zmian prawa w tym obszarze. Z perspektywy ponad czterech lat funkcjonowania ustawy pytanie o kierunek reform polskiego prawa sektora pozarządowego wydaje się jednak zaskakująco aktualne. Prowadzone w latach kom- 1 Ustawę tę w dalszej części pracy nazywać będę skrótowo ustawą o działalności pożytku publicznego. 2 Sejm Rzeczypospolitej Polskiej IV Kadencji, Uzasadnienie do projektu ustawy przepisy wprowadzające ustawę o działalności pożytku publicznego i wolontariacie, druk nr 568, Warszawa Preambuła stanowi w szczególności, że Konstytucja oparta jest na poszanowaniu wolności i sprawiedliwości, współdziałaniu władz, dialogu społecznym oraz na zasadzie pomocniczości umacniającej uprawnienia obywateli i ich wspólnot. 15

9 W poszukiwaniu modelu prawa sektora pozarządowego pleksowe badania polskich organizacji pozarządowych ukazują niejednoznaczny obraz skutków wprowadzenia ustawy. Z jednej strony dane rządowe mówią o dynamicznie rozwijającej się współpracy organizacji z administracją publiczną 4, z drugiej jednak działacze trzeciego sektora wskazują na jego finansową stagnację, a przede wszystkim na rosnące trudności w znalezieniu osób chętnych do bezinteresownej aktywności na rzecz innych 5. Opublikowany w 2007 r. wnikliwy raport Instytutu Spraw Publicznych mówi wręcz o rosnącym zbiurokratyzowani[u] i swoistej etatyzacji sektora pozarządowego, który coraz częściej przypomina po prostu zleceniobiorcę zadań publicznych 6. Na ten budzący wątpliwości bilans dotychczasowego funkcjonowania ustawy o działalności pożytku publicznego nakłada się całkowity brak jasności w kwestii kierunków dalszych zmian omawianej dziedziny prawa. W ciągu ostatnich czterech lat na etapie rządowym bądź parlamentarnym rozważano co najmniej pięć projektów nowelizacji podstawowych aktów prawa sektora pozarządowego, z których każdy reprezentował diametralnie różne wizje i koncepcje. W myśl rządowego projektu nowelizacji ustawy o fundacjach z 2007 r., działalność fundacji miała np. zostać poddana szerokiej kontroli państwowej, a jej działalność gospodarcza drastycznie ograniczona warunkiem przeznaczenia na jej cel co najmniej zł 7. Złożony w tym samym roku projekt poselski proponował ograniczenie nadzoru administracyjnego, a działalność gospodarczą dopuszczał już przy przeznaczeniu na nią kwoty 1000 zł 8. Przygotowywany w 2008 r. rządowy projekt nowelizacji ustawy o działalności pożytku publicznego zmierza do podniesienia wymagań wobec 4 Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, Sprawozdanie z funkcjonowania Ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie za rok 2005, Warszawa Zob. M. Gumkowska, J. Herbst, Podstawowe fakty o organizacjach pozarządowych. Raport z badania 2006, Stowarzyszenie Klon/Jawor, Warszawa 2006; A. Baczko, A. Ogrocka, Wolontariat, Filantropia i 1%. Raport z badań, Stowarzyszenie Klon/Jawor, Warszawa Instytut Spraw Publicznych, Współpraca administracji publicznej i organizacji pozarządowych. Monitoring funkcjonowania ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, Warszawa 2007, s Sejm Rzeczypospolitej Polskiej V Kadencji, Projekt ustawy o fundacjach, druk nr 1890, Warszawa 2007, art. 16 ust Sejm Rzeczypospolitej Polskiej V Kadencji, Poselski projekt ustawy o zmianie ustawy o fundacjach, druk nr 1794, Warszawa 2007, art. 1 pkt 2. 16

10 Wprowadzenie organizacji pozarządowych pragnących uzyskać uprzywilejowany status organizacji pożytku publicznego ; ma to zapewnić urzeczywistnienie istotn[ych] standard[ów] procesu profesjonalizacji sektora pozarządowego 9. Będąca odpowiedzią na ten projekt ekspertyza Instytutu Spraw Publicznych postuluje natomiast zniesienie instytucji organizacji pożytku publicznego 10, a szeroko komentowane stanowisko Fundacji Rozwoju Wsi zawiera nawet postulat całkowitej likwidacji ustawy 11. Do tego wspomnieć należy o coraz liczniejszych pomysłach tworzenia nowych instytucji, ciał konsultacyjnych i procedur, których celem ma być usprawnienie działalności organizacji pozarządowych 12. Oceniając stan tej debaty, można z przykrością stwierdzić, że rezultatem wprowadzenia ustawy o działalności pożytku publicznego stało się przede wszystkim upodobnienie prawa sektora pozarządowego do innych gałęzi polskiego prawa prawa powszechnie krytykowanego za niestabilność, niespójność, inflację i brak klarownej wizji aksjologicznej 13. Przyłączając się do tej krytyki, muszę jednak zauważyć, że jej ad- 9 Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, Uzasadnienie projektu ustawy o zmianie ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie oraz niektórych innych ustaw. Projekt z 9 kwietnia 2008 r., DPP-I MB/ Instytut Spraw Publicznych, Stanowisko Instytutu Spraw Publicznych przygotowane przez Program Polityki Społecznej, dotyczące projektu ustawy o zmianie ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, Internet: 11 Fundacja Rozwoju Wsi, Opinia na temat ustawy o działalności pożytku publicznego i proponowanych zmian, Internet: 12 Zob. Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, Uzasadnienie projektu ustawy o zmianie ustawy o działalności pożytku publicznego ; zobacz też stanowisko Forum Darczyńców przestrzegające przed wprowadzaniem nowych i zawiłych konstrukcji prawnych w proponowanej nowelizacji do ustawy. Forum Darczyńców, Opinia Forum Darczyńców w Polsce na temat rządowego projektu ustawy o zmianie ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie oraz niektórych innych ustaw z dnia 9 kwietnia 2008 r., Internet: 13 Zob. np. A. Stelmachowski, Problem stabilności prawa, w: Prawo i ład społeczny, Katedra Socjologii Prawa Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2000; Krytyka sposobu stanowienia prawa jest też niemal stałym elementem corocznego wystąpienia Prezesa Trybunału Konstytucyjnego w Sejmie RP dotyczącego problemów wynikających z działalności i orzecznictwa Trybunału. Szczególnie dobitne było tu wystąpienie M. Safjana w 2005 r. Prezes Trybunału stwierdził w nim, między innymi, iż powszechną świadomością [ ] jest to, że w tej chwili przeżywamy moment, który można by określić [ ] swoistym kryzysem prawa. Sejm Rzeczypospolitej Polskiej IV Kadencji, Sprawozdanie stenograficzne ze 108 posiedzenia (dzień 2, pkt 13), Internet: 17

11 W poszukiwaniu modelu prawa sektora pozarządowego resatem, co najmniej w tym samym stopniu, co parlamentarzyści bądź urzędnicy publiczni, powinna być nauka prawa. Szczególnie bowiem w obszarze prawa publicznego nauka wydaje się w coraz mniejszym stopniu odgrywać dziś rolę intelektualnego moderatora procesów prawotwórczych, wyznaczającego kierunki jego długofalowego rozwoju. Celem niniejszej pracy jest zaproponowanie takiego kierunku w obszarze prawa sektora pozarządowego. Jednocześnie jednak zaprezentowana analiza ma stanowić głos w dyskusji na temat zmian w metodach badania prawa, koniecznych do przywrócenia nauce prawa jej społecznej roli. W szczególności prezentowana praca jest, wedle mojej wiedzy, pierwszą przygotowaną na polskim gruncie całościową aplikacją współczesnego funkcjonalizmu prawnego nurtu badawczego, którego zwolennicy zajmują stanowisko, że interpretacja prawa bądź poszukiwanie sposobów jego ulepszania muszą opierać się na analizie funkcji, jakie prawo to ma spełniać w społeczeństwie. Funkcjonalizm, stojący w wyraźnej opozycji do powszechnie praktykowanej w Polsce formalnodogmatycznej metody badawczej, jest niezwykle dynamicznie rozwijającym się prądem w światowej nauce prawa. W świetle tak nakreślonych celów niniejszej pracy, zaprezentowana analiza może szczególnie zainteresować trzy grupy czytelników. Pierwszą z nich są liderzy organizacji pozarządowych, szczególnie ci, którzy aktywnie uczestniczą w toczącej się dyskusji nad reformami prawa trzeciego sektora. Mam nadzieję, że znajdą oni w tej pracy szerokie spojrzenie na funkcje sektora pozarządowego we współczesnym społeczeństwie demokratycznym, a także praktyczne wskazówki, jak można by te funkcje efektywniej wcielać w życie za pomocą regulacji publicznoprawnej. Drugą grupą są badacze prawa zainteresowani alternatywnym wobec prawniczego dogmatyzmu spojrzeniem na zadania i narzędzia współczesnych nauk prawnych. Liczne odniesienia do najnowszych pozycji literatury funkcjonalistycznej z całego świata mogą wreszcie uczynić tę pracę przydatną dla wykładowców kursów ze wstępu do prawoznawstwa, a także seminariów magisterskich. 18

12 Skorowidz pojęć i autorów Ackerman, Bruce A. 31, 78, 93 Altruizm 94, 113, 122, , 151, 170, 308, 322 Arrow, Kenneth A. 28, Asymetria informacyjna 50, 89, 96, 100, 106, 136, 156, 172, 328 Autotransakcje (self-dealing) 43, 163, 188, , 233, 235, 255, 354, 357, 369 Awersja do ryzyka (risk aversion) 160 Ben-Ner, Anver , 108, 165 Bittker, Boris I. 74, , 145, 169, 223 Blicharz, Jolanta 33, 115 Calabresi, Guido 31, 90, 147, 150, , 340, Cioch, Henryk 27, 51 52, 197 Clotfelter, Charles , 359 Cohen, Felix 27, 30, 39 Czarna skrzynka (black box) 153, 176, 332 Dahl, Robert A. 80, 133 Darowizna 21, 23, 24, 42, 44 46, 67 71, 84, 93 95, 113, , , 145, 162, 166, , 196, 213, 226, 229, 230, , 242, 244, 245, 261, 266, 275, 276, 286, 288, 292, 323, 330, 341, 347, 351, 353, 354, , 360 Dobro mieszane zdefiniowane 73 74, 98 preferowane prywatne zdefiniowane 74 preferowane publiczne zdefiniowane 74 prywatne zdefiniowane 73 publiczne/kolektywne zdefiniowane 73 Doktryna cypres Downs, Anthony 28, 75 76, 83, 121 Dworkin, Ronald , 195 Działająca fundacja prywatna Działalność komercyjna organizacji pozarządowych akcesoryjna , 316, 362 model społecznikowski , , , 312 model usługowy , , , , 282, 312 niezwiązana 87, 168, 234, 263, , 275, 279, 313, 314, 342, 348, 349 Działalność statutowa organizacji pozarządowych 40, 240, 241, , 251, 254, 270, , 295, , 347, 353 Efektywność techniczna zdefiniowana w sensie Pareto zdefiniowana

13 Skorowidz pojęć i autorów For-profit w przebraniu (for-profit in disguise) 87 88, 304, 305, 309 Fremont-Smith, Marion R. 24, 38, 180, 181, 183, 184, 186, 288, , 302 Fundacja prywatna (w prawie amerykańskim) 151, 161, 222, , 235, 256, 311, 327 w prawie polskim 16, 17, 19, 20, 23, 26, 27, 40, 195, 197, 198, 208, 210, 211, , 240, 241, 244, 251, 270, 272, 273, 275, 282, 285, 286, 288, 290, 291, 292, 293, 295, 296, 299, 300, 306, 307, 310, 312, 343, 355 Fundraising (zbiórka) 266, 267, 353 Funkcjonalizm 18, 30 31, 147, 152, 153, 154, 155, 156, 174 Hansmann, Henry B. 34, 36, 51, 53, 56, 73, 89, 90, 93 97, , 106, 107, 108, 110, 151, 169, 190, 302, 310, 311, 349, 358 Hart, H.L.A. 153 Herzlinger, Regina E. 102, 103, 168, 303, 304 Interesariusze strony popytu (demand-side stakeholers) 100, 108, 110, 165 Izdebski, Hubert 32, 33, 40, 51 53, 56, 57, 59, 65, 74, 194, 204, 206, 209, 239, 251, 252, 335, 336 Kapitał społeczny (social capital) 116, , 122, 124, 125, 156, 163, 165, , 322, 361 Kapitał żelazny (endownment) 22, 68, 230, 358 Karta (charter) 185, 186, 281 Katolicka Nauka Społeczna 53 54, 59 Kidyba, Andrzej 194, 273 Korporatyzm 59 66, 77 80, 118, 163, , 212, 226, 252, 285, 341 Koszty transakcyjne 83 84, 87, 101, , 117, 118, 158, 190, Koszty uzyskania przychodów 34, 69, 140, 226, 265, 267, 294, 311, 314, 353, 357 Kościelne osoby prawne 35, 177, , 241, 249, 250 Kościół katolicki 20, 177, 180, , 238, 250, 273 Krashinsky, Michael 74, 82, 83, , 158, 337 Kultura organizacji 292, 293, , 323, 348 Legutko, Ryszard 133, 341 Levine, Michael E. 31, 95, 368 Lobbing 76, 229, 334, 335, 337, 345 Logika działań kolektywnych (logic of collective action) 98, 99, 101, 333, 334, 335, 337 Logrolling 81 87, 103, 104, 169, 337, 338 Model elementy proponowanego modelu prawa 42 47, 162, pozytywny i normatywny zdefiniowany 41 Nadzór nad organizacjami pozarządowymi 16, 23, 36, 40, 42, 44, 46, 47, 67, 71, 88, 107, 110, 162, 165, 169, 171, 172, 181, 189, 190, 196, 201, , 255, 283, 284, 289, , 310, 316, 333, 344, 351, , 362 Niepreferowane dobro prywatne 74 Niewspółmierność i nieporównywalność zdefiniowana Odpis 1% 254 Odpis podatkowy w prawie amerykańskim 137, 138, , , 330 Olson, Mancur , 333, 334 Organizacja pozarządowa definicja funkcjonalna definicja z ustawy o działalności pożytku publicznego

14 Skorowidz pojęć i autorów Organizacja pożytku publicznego w prawie amerykańskim [501(c)(3)] 225, , , 262, 268 w prawie polskim 17, 26, 206, 222, 237, 239, , 274, 275, 276, 313, , 322 Organizacje pożytku wzajemnego 139, , 229, 236, 245, 257, 281 Organizacje służby publicznej (public service organizations) 139, 140 Pasażer na gapę (free-rider) 74, 75, 83, 84, 86, 93, 99, 101, 104, 105, 109, 167, 318 Pius XI 53, 54 Pluralizm 50, 61, 72 73, 77 81, 82, 85 87, 89, 90, 103, 105, 111, 148, 149, 154, , , , 171, , 192, 210, 226, 231, 232, 246, 257, 259, 260, 279, 281, 282, 318, 328, 338, 342, 361 Posner, Richard A. 31, 148, 229 Przeworski, Adam 29 Publiczne organizacje charytatywne 229, 230, , 282, 313 Putnam, Robert 81, , 122, 124, 166, 171 Quid pro quo 51, 67, 113, 126, 220, 221, 245, 257, 267, 310, 341, 345, 347 Rawls, John 41, 93, 130, 151, 152, 162, 328 Raz, Joseph 149, 150, , 158, 159 Rose-Ackerman, Susan 66, 84, 89, 92, 114, 121, 122, 264, 303, 304, 348, 352, 353, 356, 368 Salamon, Lester M. 19, 20, 21, 24, 57, 58, 177, 289, 329 Shapiro, Ian 28, 76, 91, 332 Simon, John G. 21, 32, 51, 68, 81, 84, 114, 137, 138, 151, 221, 222, 225, 226, , , 269, 330, 359, 367 Składki członkowskie 21, 24, 46, 86, 139, 143, 163, 196, 226, 266, 351, Skuteczność implementacyjna zdefiniowana 175 prawno-polityczna zdefiniowana systemowa zdefiniowana 175 Specjalistyczne organizacje pozarządowe izby gospodarcze 199, 200, 212, 214, 217, , 273, 333 ochotnicze straże pożarne 177, 193, 200, 216, 241 organizacje pracodawców 20, 199, 211, 214, 217, 244, 251 społeczno-zawodowe organizacje rolników 35, 180, 195, 199, 214, 274 związki zawodowe 20, 28, 35, 45, 124, 130, 177, 182, 195, 199, 201, 211, 214, 216, 217, 226, 241, 244, 251, 273, 275, 286, 292, 333, 335, 354 Społeczeństwo obywatelskie 50, 52, 59, 72, 111, 112, , , 129, 130, 132, 148, 156, 162, 163, 165, 166, 167, 169, 171, 196, 205, 259, 260, 269, 275, , 282, 318, 322, 342, 361 Spółka akcyjna Spółka non profit (nonprofit corporation; w prawie amerykańskim) , , , 304, Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością (w prawie polskim) 164, , 356 Statut (articles) 34, 36, 43, 45, 46, 163, 185, 189, 198, 203, , , 227, 247, 249, 253, 274, 286, 290, 310, 357 Stelmachowski, Andrzej 13, 17, 367 Stowarzyszenie (w prawie polskim) 19, 20, 23, 26, 35 37, 40, 42, 45, 46, 402

15 Skorowidz pojęć i autorów , 198, 201, 202, , 210, , 215, 216, 241, 249, 252, 282, , 293, 296, 297, 299, 300, 306, 307, 310, 327, 333, 343, 346 Stowarzyszenie zwykłe (w prawie polskim) 42, Subsydia celowe, bezpośrednie 67, 69, 84, 101, 109, 123, 124, 145, 221, 346 Subsydiarność 49, 50, 51 71, 72, 77, 85, 103, 104, 111, 122, 148, 161, 163, , , 184, 185, , 197, 201, 205, 210, 211, 220, 222, 224, 231, 232, 235, 245, 250, 253, , 259, 260, , 281, 282, , , 300, 301, 310, 311, , 322, 327, 333, 336, 338, , 350, 359, 361 Subsydiowanie skrośne (cross-subsidization) 258 Szkoła (teoria) racjonalnego wyboru 28, 75 77, 92, 121, 147, 176, 332, 333 Tocqueville, Alexis de 112, 119, 129, 130 Trójsektorowy podział zadań społecznych zdefiniowany 32 Trust 182, 186, , 225, 263 Trzaskowski, Roman 23, 52, 57, 211, 270, 272, 273, 295, 298, 307, 308, 325 Tyrania większości 80, 86, 185 Uczciwa (nieuczciwa) konkurencja 175, 264, 267, 280, 282, 284, 313, , 348, 352 Ułomność kontraktowa (contract failure) 89 90, 93 97, , 163, 168, 169, 172 Weisbrod, Burton A. 21, 22, 73 77, 81, 87, 87, 89, 97, 103, 143, 167, 267, 304, 314, 326, 348 Winczorek, Piotr 25, 159, 175, 294 Wolność negatywna zdefiniowana 134 pozytywna zdefiniowana 134 w Teorii Swobody Zrzeszeń 135 Wybór tragiczny , , 340 Young, Dennis R. 32, 38, 121, , 308, 310, 352 Zakaz dystrybucji (nondistribution constraint) 34 36, 43 47, 87, 96 97, 100, 101, , 110, 121, , 166, 171, 172,181, , , , , 218, 228, 239, 253, 255, 278, 284, 301, 302, , 333, 344, , 356, 357, Zwolnienie podatkowe 37 38, 51, 67, 69, 71, 84 86, , 108, 109, 123, , 145, 162, 166, 168, 169, 170, 220, 221, , 232, 236, 237, , 254, 261, 263, 264, , 275, 289, 291, 293, 304, , 325, 327, 341, , 349, 358, 359 Zysk 12, 26, 33 35, 43, 69, 70, 97, 98, 100, 102, 109, 140, 163, 170, 171, 183, 199, 200, , 213, 214, 218, 228, 229, 238, 239, 264, 265, 268, 269, 271, 292, 302, 304, 306, 308, 314, 315, 326, 337, 352, 358, 363