MONITORING TRENINGU KONI JAK ZBUDOWAĆ FORMĘ KONIA WYŚCIGOWEGO

Transkrypt

1 MONITORING TRENINGU KONI JAK ZBUDOWAĆ FORMĘ KONIA WYŚCIGOWEGO Parametry fizjologiczne do monitorowania podczas treningu Prowadząc profesjonalny trening szybkościowy, wydolnościowy czy interwałowy bardzo ważne jest, aby monitorować jego efekty. Podstawowe parametry, które należy monitorować w trakcie treningu to: Ciepłota (temperatura ciała) Tętno Oddech PARAMETRY CTO U KONIA W SPOCZYNKU Ciepłota Tętno Oddech 38 ⁰C uderzeń/min 8-16 oddechów/min Liczba uderzeń serca na minutę może wzrosnąć u koni podczas wysiłku nawet siedmiokrotnie w stosunku do wartości spoczynkowych. U ludzi i psów może wzrosnąć 3-5 krotnie. Ilość tlenu pobieranego w czasie wysiłku u koni może wzrosnąć nawet 35-krotnie. Dla porównania u człowieka i psa krotnie. Wskaźniki hematologiczne istotne w treningu koni wyścigowych Do tej grupy wskaźników zalicza się: wartość hematokrytową (Ht) poziom hemoglobiny (Hb) szybkość opadania krwinek (OB) Hematokryt jest to objętość krwinek czerwonych wyrażona w procentach, jako frakcja objętości pełnej krwi w próbce. W warunkach spoczynkowych mieści się w zakresie 35 45% w zależności od rasy, wieku i stopnia wytrenowania. Prowadząc prawidłowo trening powinniśmy zaobserwować wzrost spoczynkowego poziomu hemoglobiny i wartości hematokrytowej. Należy pamiętać, że wyrzut erytrocytów ze śledziony (ok. 60% erytrocytów magazynowanych jest w śledzionie) może być spowodowany zarówno wysiłkiem, jak również sytuacją stresującą (np. strach przed pobieraniem krwi), co należy uwzględnić przy analizowaniu wyników. Jeżeli stosowane obciążenie jest zbyt duże lub stanowi duże obciążenie psychiczne obserwuje się pogorszenie tych wskaźników. MAGDALENA SOBCZYŃSKA - WOŁEJSZO 1

2 Czasem można zaobserwować u koni w intensywnym treningu spadek poziomu Hb i Ht pomimo podawania koniom suplementów diety. Takie wyniki mogą wskazywać na: anemię sportową początki przetrenowania W sytuacjach gdy poziom Hb spadnie poniżej 10 g/dl, a wartość Ht poniżej 30% niezbędne jest podanie preparatów stymulujących erytropoezę. Hemoglobina jest to czerwony barwnik krwi zawarty w erytrocytach (11-18g/100ml). Posiada zdolność wiązania tlenu i dostarczania go do wszystkich komórek organizmu. Odczyn Biernackiego jest miarą szybkości opadania krwinek w osoczu. Konie należą do zwierząt o szybkim opadzie krwi, w związku czym odczyn Biernackiego odczytuje się co 15 minut w ciągu godziny. Typowe zmiany wartości OB dla konia sportowego wynoszą: po 15 min 0-10, po 30 min ok. 20, po 45 min ok. 40 a po godzinie ok. 80 mm. Prawidłowa wartość spoczynkowa po 15 minutach nie powinna przekraczać 12 mm. Na podstawie tego wskaźnika można określić nie tylko stan ogólny zdrowia konia, ale również poziom odwodnienia (długo utrzymujące się wartości w granicach zera). Wskaźniki biochemiczne istotne w treningu koni wyścigowych Do wskaźników biochemicznych szczególnie istotnych w treningu konia należą: glukoza (Glu) kwas mlekowy (LA) białko całkowite (Biał.) makroelementy (Na, K, Cl, Mg, P) bilirubina (Bil) AST (transaminaza asparaginianowa) CPK (kinaza fosfokreatynowa). Glukoza jest stabilnym parametrem krwi, ale należy pamiętać, że może dojść do wahania glukozy w związku ze zdenerwowaniem, po spożyciu posiłku, podczas treningu jak i po zakończeniu wysiłku fizycznego. Spoczynkowy poziom glukozy u konia sportowego waha się zwykle w zakresie 5-6,5 mmol/l. Poziom poniżej 4 mmol/l może świadczyć o nieprawidłowym żywieniu, przemęczeniu lub może być jednym z objawów przetrenowania. Wartość tego parametru zmienia się zarówno w trakcie trwania, jak i po zakończeniu wysiłku fizycznego. Podczas wysiłków krótkotrwałych o dużej intensywności (wyścig) obserwuje się wzrost stężenia glukozy. Wielkość zmian zależy od stopnia przygotowania organizmu do wysiłku i szybkości uruchamiania rezerw węglowodanowych. Wysokie spoczynkowe stężenie glukozy jest korzystnym efektem adaptacji do tego typu obciążeń. MAGDALENA SOBCZYŃSKA - WOŁEJSZO 2

3 ZAKRES ZMIAN STĘŻENIA GLUKOZY WE KRWI KONI WYŚCIGOWYCH NA PODSTAWIE BADAŃ DR SZARSKIEJ Konie wyścigowe Glu mmol/l Pełna krew angielska 6,1 +/-0,39 Czysta krew arabska 5,7 +/- 0,35 Kwas mlekowy - jego średni spoczynkowy poziom we krwi u koni wyścigowych wynosi 0,3-0,7 mmol/l. Wysiłek krótki, intensywny powoduje zakwaszenie organizmu, ponieważ podczas wykonywanego wysiłku koń przekracza próg mleczanowy (ilość tlenu dostarczana do organizmu jest niewystarczająca), powstający w efekcie glikolizy kwas pirogronowy nie jest włączany do cyklu przemian tlenowych a ulega redukcji do kwasu mlekowego. Badania poziomu LA we krwi powinno się wykonywać bezpośrednio po wysiłku, a następnie po 30 minutach restytucji. Przy analizie wyników należy wziąć pod uwagę nie tylko poziom LA we krwi ale również tempo jego usuwania w okresie restytucji powysiłkowej. Wysiłek, po którym poziom LA utrzymuje się poniżej 2 mmol/l ma charakter tlenowy. Poziom LA w zakresie 2-4 mmol/l charakteryzuje wysiłek szybkościowo- wytrzymałościowy, natomiast poziom powyżej 4 mmol/l jest typowy dla obciążenia szybkościowego. Poziom LA 4mmol/l jest przyjęty jako wartość graniczna (próg mleczanowy). Białko całkowite (54 75 g/l), u koni wyścigowych spoczynkowy poziom białka jest niższy niż u koni sportowych. Wzrost poziomu białka może być spowodowany infekcją albo odwodnieniem. Wysoki poziom białka i wysoka wartość OB mogą świadczyć o infekcji, zarobaczeniu konia. Natomiast wysoki poziom białka (76-120g/l) i niska wartość OB mówi nam o odwodnieniu. Sód minimalny spoczynkowy poziom Na nie powinien być niższy niż 135 mmol/l. Przyczyną największych strat sodu jest pocenie się. Niedobory tego makroelementu mogą być również związane z niedostatecznym wchłanianiem jego, jak również zaburzoną pracą nerek. Potas poziom potasu w surowicy krwi konia nie powinien być niższy niż 3 mmol/l. Obniżenie poziomu potasu może powodować zaburzenia pracy serca. Przyczyną hypokalemii jest nadmierne usuwanie potasu przez nerki i przez skórę razem z potem. Pot konia jest hipertoniczny, w związku z tym należy pamiętać, aby nie podawać koniom napojów hipertonicznych, ponieważ dojdzie do pogłębienia odwodnienia. Chlor poziom tego makroelementu waha się w granicach mmol/l, zbyt mała ilość może oddziaływać negatywnie na równowagę kwasowo zasadową oraz ph krwi. Należy pamiętać o tym, że koń traci duże ilości tego pierwiastka pocąc się. MAGDALENA SOBCZYŃSKA - WOŁEJSZO 3

4 Magnez - poziom magnezu w surowicy krwi nie powinien być niższy niż 0,7 mmol/l. Główną przyczyną niedoboru Mg jest niedobór w zielonce i sianie. Poziom tego pierwiastka wystarczy określić w badaniach spoczynkowych, ponieważ powysiłkowe zmiany tego pierwiastka są niewielkie. Fosfor poziom tego pierwiastka w badaniach spoczynkowych nie powinien być niższy niż 1 mmol/l. Niedobory tego makroelementu są dość częste. U prawidłowo trenowanych koni poziom fosforu w badaniach powysiłkowych wzrasta do 1,6-1,8 mmol/l, a następnie spada do wartości niższych niż spoczynkowe. U koni, które poddawane są wysiłkowi przekraczającemu ich możliwości obserwuje się następnego dnia po wysiłku spadek P do poziomu 0,5 mmol/l. Bilirubina - prawidłowe stężenie bilirubiny w surowicy krwi wynosi 40 mmol/l. Podczas intensywnego wysiłku fizycznego dochodzi do wzrostu aktywności bilirubiny. Zmiany te powinny ustąpić po 2-3 dniach. Jeżeli poziom bilirubiny po kilku dniach nadal będzie się utrzymywał na wysokim poziomie, należy ograniczyć ruch do stępa i utrzymywać go aż do powrotu parametru do normy. Transaminaza asparaginianowa przewlekłym zaburzeniom poziomu bilirubiny towarzyszą podwyższone poziomy transaminaz (AST transaminaza asparaginianowa i ALT transaminaza alaninowa). Poziom AST u konia nie powinien przekraczać 300 U/l, a ALT 20 U/l. Krótkotrwałe zmiany w poziomie tych parametrów świadczą o zbyt intensywnym obciążeniu pracą, mogą też świadczyć o początku przetrenowania. Wzrost poziomu AST sygnalizuje nam przeciążenie mięśniowe (mięśni szkieletowych, mięśnia sercowego). Kinaza fosfokreatynowa prawidłowy spoczynkowy poziom CPK nie powinien przekraczać 200U/l. Jest to enzym informujący nas o nieprawidłowościach w układzie mięśniowym. Urazy mięśni powodują wyraźny wzrost poziomu CPK w surowicy krwi. Największy powysiłkowy wzrost poziomu CPK obserwuje się u koni rajdowych. Podwyższone wartości CPK i AST mają prawo utrzymywać się przez kilka dni po intensywnych wysiłkach. Natomiast gdy obserwujemy podwyższony poziom tych parametrów w badaniach spoczynkowych, to jest to dla nas informacja, że dobrane obciążenie było zbyt duże. W tym wypadku należy przeanalizować dotychczasowe metody treningowe i zmniejszyć stosowane obciążenia. Zaletą regularnych kontroli spoczynkowych wartości wskaźników krwi jest możliwość reakcji konia na wysiłek bez wykonania badań bezpośrednio po wysiłku. Porównanie wyników badania spoczynkowego wykonanego następnego dnia po gonitwie, z wcześniejszymi wynikami badań umożliwia ocenę tolerancji wysiłku przez trenowanego konia. Jeżeli obciążenie było adekwatne do możliwości wysiłkowych konia, to następnego dnia po wyścigu Ht, Hb i glukoza będą nieco wyższe niż w normalnym badaniu spoczynkowym. Zmiany takie świadczą o wystąpieniu superkompensacji, która jest efektem zastosowania właściwego obciążenia (Clayton, Marlin i Nankervis). Jeżeli będziemy mieli doczynienia ze zbyt dużym obciążeniem konia w stosunku do jego aktualnego przygotowania, następnego dnia po zbyt dużym obciążeniu, będzie się utrzymywała wysoka aktywność CPK, a wysoki poziom białka i Ht będzie świadczył o odwodnieniu. MAGDALENA SOBCZYŃSKA - WOŁEJSZO 4

5 PARAMETRY DIAGNOSTYCZNE DLA NIEKTÓRYCH TYPÓW SCHORZEŃ I ZABURZEŃ METABOLICZNYCH WYSTĘPUJĄ- CYCH U KONI Zaburzenia pracy mięśni CPK wzrost AST wzrost Infekcje, stany zapalne OB wzrost Białko całkowite wzrost Odwodnienie Ht i Hb wzrost Białko wzrost OB obniżenie Indywidualny profil metaboliczny Czym jest właściwie wyścig? Jak do takiego typu wysiłku należy przygotowywać konia? Wyścig, jest wysiłkiem krótkotrwałym odbywającym się w warunkach deficytu tlenu. Wzrost stężenia kwasu mlekowego w mięśniach i we krwi stanowi jeden z głównych czynników warunkujących zmęczenie podczas wysiłku. Cechą charakterystyczną dla koni najwyższej klasy jest zdolność do utrzymywania wysokiego obciążenia wysiłkowego (praca beztlenowa) pomimo wzrastającego zakwaszenia organizmu. Wysiłek krótki i bardzo intensywny, jakim jest wyścig powoduje zakwaszenie organizmu. Powysiłkowe stężenie mleczanu jest wypadkową jego produkcji, jak również szybkości usuwania i metabolizowania przez mięsnie i wątrobę. Obserwując zmiany stężenia kwasu mlekowego w ciągu restytucji powysiłkowej uzyskujemy informację o tempie usuwania kwasu mlekowego, co umożliwia nam ocenić zaawansowanie treningowe i tolerancję organizmu na obciążenie treningowe. Podczas wysiłku fizycznego ulega zmianie objętość i skład krwi. W pierwszym etapie uruchamiane są rezerwy erytrocytów ze śledziony. Ilość zmagazynowanych erytrocytów zależy od wieku i stopnia wytrenowania konia. Wzrost hematokrytu jest wywołany uruchomieniem rezerw ze śledziony oraz zmianą objętości krwi spowodowaną utratą wody z organizmu. Koń podczas wyścigu traci 5-10l potu. W warunkach odwodniania wzrasta lepkość krwi, co utrudnia ruch w naczyniach krwionośnych, zwiększając pracę serca. Zmniejszenie objętości krążącej krwi powoduje obniżenie pułapu tlenowego a także utrudnia termoregulację (przenoszenie ciepła z pracujących mięśni i narządów do skóry). Parametry, które wskazują na odwodnienie: wzrost Ht i Hb, spadek wartości OB i wzrost poziomu białka całkowitego w surowicy krwi. MAGDALENA SOBCZYŃSKA - WOŁEJSZO 5

6 Oprócz tych podstawowych parametrów, podczas treningu powinno się zwrócić szczególną uwagę na wskaźniki hematologiczne i biochemiczne. Wskaźniki te pozwalają nam określić postęp w treningu jak również początek przetrenowania czy anemii sportowej. Analiza przebiegu zmian stężeń tych wskaźników, bezpośrenio po wysiłku i w okresie restytucji, pozwala na ocenę wielkości zmian powysiłkowych, a także pozawala na określnie, czy koń był prawidłowo przygotowany do wysiłku i czy obciążenie było proporcjonalnie dopasowane do stopnia wytrenowania konia Dlatego tak ważne jest określenie idywidualnego profilu metabolicznego konia na początku treningu i monitorowanie go podczas całego sezonu wyścigowego. Podstawą budowania formy wyścigowej jest przestrzeganie rytmu cyklicznych zmian stanu czynnościowego organizmu: WYSIŁEK WYPOCZYNEK SUPERKOMPENSACJA. Wiadomo, że gotowości startowej na wysokim poziomie nie da się utrzymać przez czas nieograniczony. Cała trudność w przygotowaniu konia do startów, polega na uzyskaniu szczytu formy podczas wyścigu. Ze względu na wsytępowanie u koni znacznych różnic osobniczych określenie indywidualnego profilu metabolicznego konia jest przydatne do precyzyjnego przygotowania konia do startu. Ważne, jest to żeby przygotować konia we właściwy sposób do najwyższej formy, ale żeby sam wyścig nie prowadził do skrajnego wyczerpania. NATALIE OF BUDYSIN PODCZAS OAKS 2012 Z ZAŁOŻONYM MONITOREM PRACY SERCA MAGDALENA SOBCZYŃSKA - WOŁEJSZO 6

7 Polecam książki: 1. S. Pilliner, Z. Davies: Jak osiągnąć mistrzowską formę konia. Wyd. SIMA WLW 2. H. M. Clayton: Conditioning sport horses. Wyd. Sport Horse Publication 3. K. W. Hinchcliff, R. J. Geor, A. J. Kaneps: Equine Exercise Physiology. Saunders Ltd. 4. A. Winnicka: Wartości referencyjne podstawowych badań laboratoryjnych w weterynarii. Wyd. SGGW 5. E. Szarska: Badania laboratoryjne w treningu koni. Wyd. Agencja Reklamowa CREX S.C. 6. E. Szarska: Znaczenie badań diagnostycznych krwi w ocenie stanu zdrowia oraz efektywności treningu koni wyścigowych i sportowych. Wyd. Akademii Rolniczej we Wrocławiu MAGDALENA SOBCZYŃSKA - WOŁEJSZO 7