Podstawy ekonomii INFLACJA

Transkrypt

1 Podstawy ekonomii INFLACJA Opracowanie: dr Tomasz Taraszkiewicz

2 Przegląd niezbędnych definicji do analizy problemu inflacji Inflacja: Proces ogólnego wzrostu cen i kosztów w pewnym okresie. Inflacja, proces wzrostu poziomu cen, powodujący niekontrolowane i nie akceptowane społecznie zmiany proporcji podziału dochodu narodowego. We współczesnej gospodarce światowej występuje ona powszechnie, choć z róŝnym nasileniem w poszczególnych krajach. Stopień nasilenia inflacji określa stopa inflacji, wyraŝająca w procentach wzrost poziomu cen w okresie badanym w stosunku do okresu ubiegłego. Deflacja: Proces ogólnego spadku cen i kosztów w pewnym okresie. Deprecjacja: Spadek siły nabywczej pieniądza. Aprecjacja: Wzrost siły nabywczej pieniądza. Dewaluacja: ObniŜenie wartości jednostki walutowej danego państwa w stosunku do walut zagranicznych. Rewaluacja: PodwyŜszenie wartości jednostki walutowej danego państwa w stosunku do walut zagranicznych.

3 Przegląd niezbędnych definicji do analizy problemu inflacji cd Denominacja: Formalne zwiększenie siły nabywczej pieniądza. Nulifikacja: Radykalne zmniejszenie obiegu pieniądza. Stagflacja: Okres współwystępowania wysokiej inflacji i wysokiego bezrobocia. Slumpflacja: Wzrost ogólnego poziomu cen i spadek PKB. Indeksacja: Automatyczne dostosowanie wielkości nominalnych do skutków inflacji. Polityka dochodowa: Próba bezpośredniego wpływu na wysokość płac i innych dochodów. Realna podaŝ pieniądza: Iloraz nominalnej podaŝy pieniądza M i poziomu cen P. Ilościowa teoria pieniądza: Zmiany nominalnej podaŝy pieniądza powodują odpowiadające im zmiany poziomu cen, lecz nie wpływają na produkcję i zatrudnienie. Hipoteza Fishera: Wzrostowi inflacji o 1% towarzyszy wzrost stopy procentowej o 1%.

4 PRZYCZYNY INFLACJI Na inflację mają wpływ następujące czynniki: -niezrównowaŝony budŝet państwa (deficyt budŝetowy); państwo wydaje za duŝo pieniędzy i musi część z nich poŝyczyć, np. poprzez emisję obligacji, - nadmierna emisja pieniądza; w przeszłości często zdarzały się sytuacje, gdy państwo dodrukowywało pieniądze, które pozwalały pokryć wydatki budŝetowe, ale miały zgubny wpływ na poziom inflacji (pieniądz ten był bez pokrycia w towarach), - znaczny wzrost cen surowców energetycznych, np. cen ropy naftowej powoduje wzrost kosztów w wielu gałęziach gospodarki, a przez to wzrost inflacji, - nadmierny wzrost poziomu płac; dochodzi wtedy do zbyt duŝej podaŝy pieniądza na rynku - wzrost płac jest szczególnie niebezpieczny, gdy nie występuje wystarczający wzrost wydajności pracy, - przeinwestowanie gospodarki, - monopolizacja gospodarki; gdy nie ma konkurentów, nie ma presji na spadek cen (konkurencja wymusza spadek cen i wzrost jakości towarów), - wysokie obciąŝenia podatkowe, powodujące wzrost kosztów, a w konsekwencji i cen. Na inflację mają wpływ dodatkowo zewnętrzne szoki podaŝowe. Przykłady: - ropa naftowa wzrost ceny ropy naftowej powoduje wzrost cen wszystkiego. Importujemy ropę po wyŝszych cenach i wliczamy to do naszych kosztów. - susza w rolnictwie w roku 2000 wpłynęła na wzrost inflacji w lipcu 2000 do 12%.

5 POMIAR INFLACJI Do mierzenia inflacji wykorzystywane są indeksy: CPI consumer price index wskaźnik cen konsumpcyjnych, który odzwierciedla koszty utrzymania i wskazuje wpływ inflacji na poziom Ŝycia gospodarstw domowych. Wskaźnik mierzy koszt koszyka dóbr i usług konsumpcyjnych /Ŝywność, odzieŝ, mieszkanie, opieka lekarska/. KaŜde dobro waŝone jest zgodnie z jego znaczeniem ekonomicznym. Bierze się pod uwagę zmiany cen "koszyka towarów konsumpcyjnych". Indeks cen towarów konsumpcyjnych oblicza się dzieląc wydatki przeciętnego gospodarstwa domowego na zakup koszyka dóbr w badanym roku przez analogiczne wydatki w roku przyjętym za bazowy. Indeks obliczany jest dla przeciętnego gospodarstwa domowego. PPI production price index wskaźnik cen dóbr produkcyjnych, który odzwierciedla ceny, które wykazują dostawcy. SłuŜy za podstawę w przewidywaniu przyszłości. MoŜna go teŝ określić wskaźnikiem cen hurtowych, który słuŝy do mierzenia cen w miejscu pierwszej sprzedaŝy dóbr i jest uŝyteczny ze względu na swą wielką szczegółowość - obejmuje ok produktów. Trzecim wskaźnikiem jest Korektor PNB ze względu na inflację (GNP - deflator). Jest to wskaźnik cen dla całości PNB. GNP = PNB nominalny / PNB realny

6 Wskaźniki inflacji Występują dwa główne wskaźniki inflacji: wskaźnik inflacji 12-sto- miesięcznej - wskazuje o ile wzrosły ceny np. w marcu 2001 w stosunku do marca Przykład: Rada Polityki PienięŜnej zakłada cel inflacyjny 6-8%. Jest to wskaźnik 12-miesięczny grudnia. wskaźnik inflacji średniorocznej wskazuje o ile zmieniał się wskaźnik cen średnio w danym roku w stosunku do poprzedniego roku. Przykład w budŝecie państwa.

7 TYPOLOGIIA INFLACJI 1. Rodzaje inflacji (ze względu na stopy procentowe): 1) Pełzająca (do kilku procent w skali rocznej): - nie powoduje zakłóceń w przebiegu procesów gospodarczych, - poddająca się kontroli. 2) Umiarkowana (mniej niŝ 10% rocznie): -ceny rosną powoli, - ludność niechętnie wydaje pieniądze, ludzie nie boją się zawierać umowy pienięŝne, nieefektywność jest stosunkowo niska. 3) Krocząca (z reguły do kilkunastu procent rocznie): - oczekiwania inflacyjne wywołują określone zachowania podmiotów gospodarczych wzmagające ten proces, - stopniowo zaczyna się wymykać spod kontroli. 4) Galopująca (ceny zaczynają rosnąć powyŝej 20%, a nawet 100 lub 200% rocznie): - pieniądz znacząco traci wartość, ludzie niechętnie trzymają pieniądze w gotówce, - narastające zakłócenia w przebiegu procesów gospodarczych, zanikają rynki finansowe - osłabienie systemów motywacyjnych, - w rezultacie zahamowanie wzrostu gospodarczego. 5) Hiperinflacja (ceny rosną 1000, a nawet % rocznie) - znacząco wzrasta szybkość obiegu pieniądza, - drastycznie zanika stabilność cen, - niemoŝność prowadzenia rachunku ekonomicznego, racjonalnego funkcjonowania podmiotów gospodarczych, - anarchizacja Ŝycia społecznego. Przykładem Niemcy w latach , gdzie wskaźnik cen wzrósł z 1 do

8 TYPOLOGIIA INFLACJI 2. Rodzaje inflacji (ze względu na stopy procentowe): 1) Inercyjna: Ma tendencje do utrzymywania się na poziomie swojej stopy. Zostaje ona wbudowana w umowy, bo wszyscy spodziewają się, iŝ w następnym roku inflacja będzie na tym samym poziomie. Przykład: Jeśli wiadomo, Ŝe w przyszłym roku inflacja będzie na poziomie, np. 6%, to krzywa AS przesunie się w górę o 6%, bo koszty rosną o 6%. Rząd prowadzi politykę tak, by produkcja była na tym samym poziomie, więc AD teŝ wzrośnie o 6%. Czyli z roku na rok krzywe AS i AD przesuwają się w górę w równym tempie.

9 TYPOLOGIIA INFLACJI 2. Rodzaje inflacji (ze względu na stopy procentowe): 2) Popytowa (demand pull inflation - inflacja ciągniona przez popyt): Występuje przy wzroście wydatków i ograniczonej podaŝy dóbr, wytwarzanych przy pełnym zatrudnieniu. Przykład: Jeśli występuje inflacja, to ludzie chętniej wydają pieniądze (popyt rośnie), więc krzywa AD przesuwa się w prawo i w górę, ale podaŝ jest ograniczona, więc AS pozostaje na tym samym poziomie. Przesunięcie wywołuje wzrost ceny z P do P, czyli wystąpi inflacja ciągniona przez popyt. Inflacja popytowa jest wynikiem nadmiernej ilości pieniądza w obiegu. Nazywa się ją takŝe inflacją pienięŝną. Jej źródłem mogą być nadmierne wydatki państwa, nie znajdujące pokrycia w dochodach (inflacja budŝetowa), nadmierna kreacja pieniądza kredytowego (inflacja kredytowa) lub nadmierny w stosunku do wzrostu produkcji wzrost płac (inflacja płacowa).

10 TYPOLOGIIA INFLACJI 2. Rodzaje inflacji (ze względu na stopy procentowe): 3) PodaŜowa, kosztowa (cost push inflation - inflacja pchana przez podaŝ): Występuje, gdy koszty pchają ceny w górę, nawet w okresach, kiedy zasoby nie są w pełni zatrudnione. Przykład: Jeśli gospodarka jest w recesji i występuje np. wzrost płac, to przesunie to krzywą AS do AS, a cenę z P do P, czyli inflacja pchana przez podaŝ. Zazwyczaj obydwa ostatnie rodzaje inflacji występują równocześnie.

11 Typologia a SPIRALA INFLACYJNA Mechanizm inflacji przejawia się w występowaniu tzw. spirali inflacyjnej, polegającej na wzajemnym wspomaganiu się ruchów cen, dochodów i kosztów, z których jedne są raz przyczyną, a innym razem skutkiem zmian pozostałych. Wśród wielu płaszczyzn spirali inflacyjnej wymienia się konkurencyjne ceny - płace, płace - płace (wzrost płac w jednych dziedzinach gospodarki staje się przyczyną nacisków na wzrost płac w innych dziedzinach), płace - świadczenia społeczne (Ŝądania waloryzacji świadczeń społecznych w ślad za wzrostem płac), ceny - ceny (wzrost jednych towarów skłania producentów innych towarów do podwyŝek cen w celu zachowania ukształtowanych wcześniej proporcji cenowych), ceny - stopa procentowa itp.

12 TYPOLOGIIA INFLACJI 3. Rodzaje inflacji (ze względu na koszt, ryzyko): - ZrównowaŜona: Relacje cen pozostają w duŝej mierze nie zmienione, - NiezrównowaŜona: Relacje cen są zmienne, - Antycypowana: Nastąpiło przyzwyczajenie się ludzi do inflacji, -Nieantycypowana: Gdy inflacja zaskoczy ludzi. Kombinacje: Przypadek 1 (inflacja zrównowaŝona i antycypowana): Nie ma Ŝadnego wpływu na produkt realny, efektywność czy podział dochodu, bo co roku wszystko droŝeje, np. o 10% i wszyscy przywykli do tego. Nie ma kosztów inflacji. Przypadek 2 (inflacja niezrównowaŝona i antycypowana): Ludzie pozbywają się gotówki, bo miara pieniędzy się zmienia. Koszt inflacji jest znaczny. Inflacja szybko zmienia ceny w sklepach i ludzie tracą orientację gdzie, co ile kosztuje, gdzie jest taniej i przez pomyłkę kupują droŝej. Występują straty efektywności. Przypadek 3 (inflacja zrównowaŝona i nieantycypowana): Występuje redystrybucja dochodu i bogactwa, bo wzrost cen zuboŝy jednych, a wzbogaci drugich. Przypadek 4 (inflacja niezrównowaŝona i nieantycypowana): Występuje redystrybucja dochodu i bogactwa oraz straty efektywności.

13 KRZYWA PHILIPSA Krzywa Philipsa: Przedstawia relacje bezrobocia do inflacji. ObniŜenie stopy bezrobocia to przesuniecie po krzywej w lewo, co powoduje wzrost inflacji i płac. Skale wzrostu płac i inflacji róŝnią się o wydajność pracy. Krzywą Philipsa moŝna stosować w krótkim okresie, dopóki inflacja inercyjna jest bez zmian.

14 PRZESUNIĘCIE KRZYWEJ PHILIPSA Przesuniecie krzywej Philipsa 1.Gdy bezrobocie jest na poziomie stopy realnej i nie występują wstrząsy, to gospodarka jest w punkcie A. 2.Gdy stopa bezrobocia spada, gospodarka przesuwa się w górę krótkookresowej krzywej Philipsa do punktu B. 3.Kiedy ludzie dostosują się do wyŝszej inflacji (inercyjna stopa inflacji rośnie), krótkookresowa krzywa Philipsa SPC przesuwa się w górę do SPC (na wykresie p. C). 4.Ale rząd będzie chciał zmniejszyć inflację i przez to aktywność gospodarki zmaleje (na wykresie pkt. D). Długookresowa krzywa Philipsa Jest linią pionową, bo w długim okresie jedynym poziomem bezrobocia, mogącym istnieć ze stabilną stopą inflacji, jest bezrobocie naturalne.

15 SKUTKI INFLACJI Skutki inflacji: 1. Redystrybucja dochodu i bogactwa pomiędzy róŝne klasy społeczne. Jeśli ktoś zaciągnął długoterminowy kredyt, a ceny i dochody rosną dwukrotnie, to zwrot kwoty poŝyczki wyniesie ½ zaciągniętego kredytu, bo dochód pienięŝny będzie 2 x większy, ale dochód relatywny będzie bez zmian, a właśnie w relatywnych pieniądzach spłaca się kredyt. W długim okresie, kiedy inflacja jest zjawiskiem normalnym (antycypowana) rynek dostosowuje się. Jeśli stopa procentowa początkowo wynosi 3%, a przewiduje się inflację 9%, to oprocentowanie obligacji i długów hipotecznych wzrosnie do 12%. 2. Zniekształcenie relatywnych cen oraz wielkości produkcji róŝnych dóbr. W krótkim okresie inflacja moŝe podwyŝszyć produkcję, wtedy ze względu na popyt wzrosną ceny, ale podaŝ obniŝy produkcję, lecz nie obniŝy ceny. 3. Spadek PNB. 4. Wzrost spekulacji. 5. Wzrost bezrobocia. 6. Rachunek ekonomiczny traci sens. Występuje konieczność indeksacji (koszty podwyŝsza się o wskaźnik inflacji). 7. Spadek moŝliwości rozwoju produkcji. 8. Deprecjacja.

16 ODDZIAŁYWANIE INFLACJI NA GOSPODARKĘ Inflacja oddziałuje na gospodarkę na dwa podstawowe sposoby: Przez redystrybucję dochodu i bogactwa między róŝne klasy. Wynika to z róŝnic w rodzaju aktywów i zobowiązań róŝnych ludzi. Komuś obciąŝonemu zadłuŝeniem długoterminowym przy stałej stopie procentowej wzrost cen przyniesie nadzwyczajną korzyść, gdyŝ płace i ceny wzrosną, a bankowi oddaje się realnie mniej. JeŜeli jest się poŝyczkodawcą, rzecz ma się odwrotnie. Kiedy inflacja utrzymuje się długofalowo, rynki zaczynają się do niej dostosowywać. W rynkową stopę procentową stopniowo wbudowuje się składnik uwzględniający inflację. Gdy nastąpi to dostosowanie, zaniknie proces powaŝniejszej redystrybucji dochodu i bogactwa. Przez zniekształcenia relatywnych cen oraz wielkości produkcji róŝnych dóbr, a niekiedy produkcji i zatrudnienia w gospodarce jako całości. Okresy rosnącej inflacji są zazwyczaj okresami wysokiego zatrudnienia i wysokiej produkcji. Okresy spadków inflacji były okresami wysokiego bezrobocia.

17 PRZECIWDZIAŁANIE INFLACJI Sposoby przeciwdziałania inflacji Koszty zwalczania inflacji (dezinflacji) są bardzo wysokie, dlatego rządy krajów podejmują róŝne kroki w celu szybkiego i względnie bezbolesnego obniŝenia inflacji. Są to: 1. Naprzemienne hamowanie i pobudzanie gospodarki; skutek działań - obniŝenie wydajności i poziomu Ŝycia (gospodarka brytyjska lata 60-70). 2. Regulacja płac i cen w krótkim okresie wynik poczynań - skuteczny; w długim okresie nie moŝna było utrzymać takiej regulacji (Skandynawia, Holandia lata 60-70). 3. Dobrowolne wytyczne płac i cen. 4. Strategia konkurencyjno-rynkowa. Podejście to opiera ograniczenie wzrostu cen i płac na naturalnej dyscyplinie rynków. W tym celu usuwa się ograniczenia wstrzymujące konkurencję, przyspiesza się deregulację takich gałęzi gospodarki, jak: gazu naturalnego, telekomunikacji, uŝyteczności publicznej, transportu i finansów. 5. Polityka dochodowa operująca podatkiem, tzw. POP-iwek lub TIP. Polega to na następującym działaniu, aby obniŝyć stopę inflacji ustala się normę wzrostu płac. JeŜeli średnia płaca w firmie wzrośnie więcej niŝ ten wskaźnik firma nie moŝe odliczyć tej nadwyŝki ze swych zysków jako podstawy opodatkowania podatkiem dochodowym. 6. Wytwarzanie większej ilości dóbr i usług. 7. Zwiększenie konsumpcji. 8. Ujawnienie szarej strefy. 9. Kontrola podaŝy pieniądza przez NBP.

18 Wybrane aspekty INFLACJI W POLSCE INFLACJA W POLSCE Inflacja jest zjawiskiem normalnie występującym w gospodarce, które bardzo trudno jest zlikwidować. W zasadzie zjawisko jest do zaakceptowania, gdy inflacja kształtuje się na poziomie 1%-3%. WyŜszy poziom inflacji utrudnia rozwój gospodarczy m. in. poprzez wysokie oprocentowanie kredytu. W Polsce na przestrzeni kilkunastu ostatnich lat mieliśmy do czynienia z róŝnym poziomem inflacji. W latach osiemdziesiątych występowała kilkunastoprocentowa inflacja, a na początku lat dziewięćdziesiątych, po rezygnacji z niewydolnego systemy socjalistycznego i "regulacji" gospodarki, mieliśmy do czynienia z hiperinflacją. Hiperinflacja bardzo często występuje przy przemianie ustrojowej, poniewaŝ konieczne jest urealnienie sztucznie zaniŝonych, nie odpowiadających rzeczywistości (takŝe jakościowej) cen towarów. MoŜemy jednak powiedzieć, Ŝe plan Balcerowicza i w zasadzie poprawna polityka gospodarcza kolejnych rządów pozwoliła na systematyczne zmniejszanie inflacji, przy stosunkowo wysokim poziomie wzrostu PKB. GUS dokonuje co kwartał przeszacowania koszyka dóbr bo zmienia się nieustannie struktura konsumpcji: w miarę wzrostu zamoŝności spadek udziału dóbr Ŝywnościowych w miarę rozwoju technologii nowe dobra w koszyku.

19 Begg D., Fischer S., Dornbusch R.: Ekonomia. Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne. Warszawa Milewski R., Kwiatkowski E.: Podstawy ekonomii. Wydawnictwo Naukowe PWN. Warszawa Kamińska T., Kubska-Maciejewicz B., Laudańska-Trynka J.: Teoria podejmowania decyzji przez podmioty rynkowe. Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego. Gdańsk Kamińska T., Krysinska A., Kubska-Maciejewicz B., Laudańska-Trynka J.: Wybrane problemy z mikroekonomii - zadania. Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego. Gdańsk Czarny B., Rapacki R.: Podstawy ekonomii. PWE. Warszawa Szczepaniec M.: Makroekonomia. Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego. Gdańsk 2003.