Publikacja 5 - autor: Bobusława Michalik

Transkrypt

1 Publikacja 5 autor: Bobusława Michalik Autor: Administrator Zespół Szkół EkonomicznoUsługowych w Rybniku PROPOZYCJA ĆWICZENIA CZYTANIA ZE ZROZUMIENIEM TEKSTU FILOZOFICZNEGO NA PODSTAWIE MOWY O GODNOŚCI LUDZKIEJ GIOVANNIEGO PICO DELLA MIRANDOLI I. WSTĘP Nauczyciel języka polskiego w ramach swoich zajęć realizuje treści ścieżek międzyprzedmiotowych. Podstawa programowa kształcenia polonistycznego jest obszerna i trudno wygospodarować osobne lekcje na wprowadzanie treści ścieżek, zatem najlepszym wyjściem wydaje się podporządkowanie tych treści realizowaniu celów polonistycznych. Na przykład materiały dotyczące edukacji medialnej czy filozoficznej można wykorzystać w pracy nad umiejętnościami określonymi w standardach egzaminacyjnych. Proponuję ćwiczenie, które łączy zagadnienia filozoficzne z literackimi i umożliwia wyrabianie umiejętności samodzielnego odbioru tekstu kultury. Przeznaczone jest ono dla uczniów pierwszych klas szkół średnich. Może być wykorzystane na lekcjach wprowadzających do epoki renesansu jako karta pracy, jako praca domowa lub sprawdzian podsumowujący kulturę renesansu. Ze względu na to, że ćwiczenie to odwołuje się do różnych tekstów kultury (Biblia, fragment tekstu renesansowego filozofa, fraszka J. Kochanowskiego) można je też wykorzystać na lekcjach powtórzeniowych w klasach ostatnich. Proponowane ćwiczenie jest skonstruowane zgodnie ze standardami egzaminacyjnymi zawartymi w Informatorze maturalnym, jednak strukturą nie odpowiada arkuszowi egzaminacyjnemu. II. CELE DYDAKTYCZNEWYCHOWAWCZE ĆWICZENIA Wyrabianie umiejętności: czytania ze zrozumieniem tekstu filozoficznego; samodzielnego, twórczego myślenia; odczytywania znaczeń dosłownych i metaforycznych; interpretowania tekstu w kontekście tradycji kulturowej (rozpoznawanie znaków biblijnych); precyzyjnego, poprawnego wyrażania myśli; redagowania krótkich wypowiedzi na wskazany temat; rozpoznawania podstawowych elementów struktury tekstu. Rozszerzenie wiedzy w zakresie: kontekstu filozoficznego renesansu; podstawowych terminów filozoficznych. Ocenienie ucznia w zakresie umiejętności samodzielnego, logicznego myślenia i redagowania zrozumiałych wypowiedzi językowych. Skłonienie uczniów do refleksji nad istotą człowieczeństwa i naturą ludzką. III. TEST IMIĘ I NAZWISKO KLASA DATA

2 Zespół Szkół EkonomicznoUsługowych w Rybniku ILOŚĆ PUNKTÓW OCENA DATA I PODPIS SPRAWDZAJĄCEGO Drogi uczniu. Otrzymujesz fragment tekstu włoskiego filozofa odrodzenia. Przeczytaj go uważnie a następnie odpowiedz na pytania. Odpowiedzi formułuj samodzielnie, możesz w nich używać jedynie krótkich cytatów (do około 5 wyrazów). Wyjątkami będą te polecenia, w których należy wypisać całe zdanie z tekstu. Jeśli wymagane będzie podanie kilku odpowiedzi, oceniane będą pierwsze w kolejności. Pracuj spokojnie, masz 90 minut na rozwiązanie zadania. Dzięki swemu zaangażowaniu poznasz poglądy Pico della Mirandoli oraz poszerzysz wiedzę na temat epoki odrodzenia. Życzymy powodzenia! PICO DELLA MIRANDOLA O GODNOŚCI I WOLNOŚCI CZŁOWIEKA 69. Wielkim cudem jest człowiek Otóż wydaje mi się, że teraz wreszcie zrozumiałem, dlaczego najbardziej szczęśliwą i najbardziej godną wszelkiej czci istotą jest człowiek i czemu zawdzięcza on swą niezwykłą sytuację i wybrany los we wszechświecie, którego zazdroszczą mu nie tylko zwierzęta, ale nawet gwiazdy i duchy ponadświatowe. Rzecz ponad wiarę i podziw. Czyż nie? Dlaczegóż to bowiem mówi się o człowieku, iż to cud wielki, i uważa się go za istotę naprawdę godną podziwu? Jakie są tego powody, posłuchajcie, ojcowie, i zgodnie z waszą wiedzą dzieło moje oceńcie. Było tak. Już najwyższy ojciec i architekt Bóg, zgodnie z tajemniczymi prawami mądrości, zbudował ten, który widzimy, dom świata, najwspanialszą świątynię boskości. Region podniebiański przyozdobił inteligencjami, znajdujące się w eterze globy ożywił, a szpetne i cuchnące części niższego świata wypełnił mnóstwem istot wszelkiego rodzaju. Po dokonaniu tego dzieła artysta zapragnął, aby znalazł się ktoś, kto by potrafił wniknąć w sens tak potężnego dzieła, kochać jego piękno i podziwiać jego wielkość. Przeto po stworzeniu już wszystkiego rozmyślał (jak o tym świadczą Mojżesz i Timajos) nad powołaniem do życia człowieka. Ale nie było żadnego archetypu (wzoru), którego nowy twór mógłby być naśladownictwem, ani nie istniało w skarbcu nic, co by powiększyć mogło dziedzictwo nowego syna, ani też nie było miejsca w niższych partiach świata, gdzie się mógłby osiedlić ten przyszły kontemplator wszechświata. Wszystko zostało rozdzielone pomiędzy istoty najwyższych, średnich i najniższych szczebli. I mogło się wydawać, że zabrakło czegoś w końcowym akcie ojcowskiej potęgi, jakiś niedomiar dobroci i planu pojawił się w rzeczy bardzo istotnej, a ten, który chwalony jest przez innych za swą boską hojność w dobrodziejstwie miłości, został przez nią sam w sobie ograniczony. Postanowił przeto twórca najwyższy, aby ten, któremu nie mógł dać nic własnego, miał wespół z innymi to wszystko, co każdy z nich dostał z osobna. Przyjął więc człowieka jako dzieło o nieokreślonym kształcie, a po wyznaczeniu mu miejsca w samym środku świata, tak się do niego odezwał: Nie wyznaczam ci, Adamie, ani określonej siedziby, ani własnego oblicza, ani też nie daję ci żadnej swoistej funkcji, ażebyś jeśli jakiejkolwiek funkcji zapragniesz, wszystko to posiadł zgodnie ze swoim życzeniem i swoją wolą. Natura wszystkich istot została określona i zawiera się w granicach przez nas ustanowionych. Ciebie zaś, nieskrępowanego żadnymi ograniczeniami, oddaję w twoje własne ręce, abyś swą naturę sam sobie określił, zgodnie z twoją wolą. Umieściłem cię pośrodku świata, abyś tym łatwiej mógł obserwować wszystko, co się w świecie dzieje. Nie uczyniłem cię ani istotą niebiańską, ani ziemską, ani śmiertelną, ani nieśmiertelną, abyś jako swobodny i godny siebie twórca i rzeźbiarz sam sobie nadał taki kształt, jaki zechcesz. Będziesz mógł się degenerować i staczać do rzędu zwierząt; i będziesz mógł odradzać się i mocą swego ducha wznosić się do rzędu istot boskich. O jakże to wielka hojność Boga Ojca, jakże wielkie i godne podziwu jest szczęście człowieka! Dano mu

3 Zespół Szkół EkonomicznoUsługowych w Rybniku mieć to, czego zapragnie, i być tym, czym zechce. Zwierzęta równocześnie ze swym przyjściem na świat wynoszą ze sobą [...] z łona matki to, czym mają być. Duchy najwyższe albo od samego początku, albo nieco później stały się tym, czym są i pozostaną przez całą wieczność. Rodzącemu się natomiast człowiekowi dał ojciec wszelkiego rodzaju nasiona i zarodki wszelkiego rodzaju życia, które zaś z nich uprawiać będzie, te dojrzeją i owoc w nim wydadzą. Jeśli zarodki wegetatywne, stanie się rośliną, jeśli zmysłowe zwierzęciem będzie, jeśli racjonalne stanie się istotą niebiańską. A jeśli intelektualne wówczas aniołem będzie i synem bożym; jeśli zaś z losu żadnego ze stworzeń niezadowolony zwróci się ku centrum swej jedności, stanie się jednym duchem wraz z duchem bożym i w samotnej niedostępności Ojca, który jest nad wszystkim, wszystkich przewyższy. POLECENIA DO TEKSTU 1. W 1. akapicie autor określa cel swojego wywodu. Co nim jest? Odpowiedź sformułuj w formie zdania złożonego. 1p.. Na podstawie akapitu 1. odpowiedz, co wyróżnia człowieka spośród innych bytów. 1p. 3. Do jakiej księgi biblijnej odwołuje się Pico Della Mirandola? Odpowiedź uzasadnij dwoma argumentami i zilustruj dwoma cytatami z powyższego tekstu. p. 4. W akapicie. autor, charakteryzując Boga, używa trzech epitetów rzeczownikowych. Wymień je i zinterpretuj, by określić przymioty Boga. p. 5. Na podstawie akapitu 3 ustal, jakie dwie trudności towarzyszyły Bogu pragnącemu stworzyć przyszłego kontemplatora świata. p 6. Autor pisze, że Bóg zapragnął, aby znalazł się ktoś, kto by potrafił wniknąć w sens tak potężnego dzieła, kochać jego piękno i podziwiać jego wielkość. Jakie trzy umiejętności zostały przypisane człowiekowi? 1p. 7. Na podstawie cytatu zawartego w 3 akapicie rozważ, jaki jest stosunek autora do słów zawartych w Biblii : Bóg stworzył człowieka na swój obraz. Sformułuj kilkuzdaniową wypowiedź. p. 8. W akapicie 3 zostały wymienione cechy charakteryzujące godność ludzką. Określ trzy z nich, używając imiesłowowych równoważników zdaniowych. p. 9. Wypisz z tekstu zdanie, które oddaje sens przytoczonej myśli św. Augustyna: A tymczasem boski porządek i boskie prawo postanowiło, aby raczej duch przewodził im (dobrom świata) według własnej woli jako zwierzchnik.

4 Zespół Szkół EkonomicznoUsługowych w Rybniku 1p. 10. Jaki stosunek ma autor do średniowiecznej hierarchii bytów? Odpowiedz, interpretując sens trzech ostatnich zdań akapitu 3. p. 11. Jak rozumiesz przenośne znaczenie metafor zawartych w akapicie 4. Nasiona i zarodki... Rośliny... Zwierzęta... Anioły...p. 1. Na podstawie akapitu 4. Określ różnice pomiędzy człowiekiem a zwierzęciem. W odpowiedzi posłuż się pojęciami: człowieczeństwo, istota, potencja. 3p. 13. Jaką dziedzinę filozofii reprezentuje fragment tekstu? Odpowiedź uzasadnij jednym zdaniem. p. 14. Przeczytaj uważnie fraszkę Jana Kochanowskiego Do gór i lasów a następnie określ znaczenie metafory Proteusa w odniesieniu do kreacji podmiotu lirycznego. Porównaj wymowę fraszki z poglądami Pico della Mirandoli dotyczącymi istoty człowieczeństwa. 4p 15. Na podstawie fragmentu mowy o godności ludzkiej i fraszki Do gór i lasów zdefiniuj pojęcie humanizmu (do około 50 słów).

5 Zespół Szkół EkonomicznoUsługowych w Rybniku 4p IV. MODEL ODPOWIEDZI NR ZADANIA ODPOWIEDŹ PUNKTY 1. Autor w dalszej części wywodu będzie wyjaśniać, co skłania go do nazwania człowieka cudem wielkim i uznania go za istotę godną podziwu. 1. Jest najbardziej szczęśliwy Jest najbardziej godny podziwu (czci) Jego sytuacja we wszechświecie jest szczególna 1 3.

6 Zespół Szkół EkonomicznoUsługowych w Rybniku Autor przywołuje Księgę Rodzaju. Bóg tworzy świat według określonego przez siebie porządku: Już najwyższy ojciec i architekt Bóg Bóg powołuje do istnienia człowieka: Przeto po stworzeniu już wszystkiego... Stworzenie pierwszego człowieka Adama: Nie wyznaczam ci, Adamie... Przypisanie Bogu mądrości i wrażliwości estetycznej: artysta zapragnął, architekt Bóg 4. Architekt Bóg jest mądrością, tworzy świat wg intelektualnego planu Ojciec jest kochający, przyjazny, bliski człowiekowi Artysta posiada wrażliwość na piękno. Esteta 5. Brak wzoru, archetypu

7 Zespół Szkół EkonomicznoUsługowych w Rybniku Brak pustego miejsca w hierarchii istot 1 6. Umiejętność rozumowego poznania świata (racjonalizm) Zdolność odczuwania (miłowania) Wrażliwość estetyczna Kontemplacja świata Wartościowanie świata 1 7. W akapicie 6. słowa Boga nie znajdują potwierdzenia. Według Biblii człowiek jest odbiciem boskości, posiada w jakimś stopniu cechy Boga. Pico della Mirandola twierdzi, że Bóg człowiekowi nie mógł dać nic własnego i był on dziełem o nieokreślonym kształcie. Z drugiej strony, jeżeli człowiek ma wniknąć w sens tak potężnego dzieła, jakim jest świat stworzony przez Boga, musi mieć zdolność odczytania intencji Boga, a zatem być w jakimś sensie do niego podobnym. 8.

8 Zespół Szkół EkonomicznoUsługowych w Rybniku Posiadanie wolnej woli Szczególne miejsce wśród istot żywych (antropocentryzm) Samodzielne kształtowanie siebie Możność odradzania się i doskonalenia 9. ciebie zaś nieskrępowanego żadnymi ograniczeniami oddaję w twoje ręce, abyś swą naturę sam, sobie określił, zgodnie z twoją wolą Średniowieczna hierarchia bytów zakładała, że istoty żywe posiadają w niej stałe, nieprzekraczalne miejsce. Autor tekstu sugeruje zaś, że człowiek zależnie od swojej woli zmienia miejsce w hierarchii bytów, bo może być rośliną, zwierzęciem, może też niczym anioł wznosić się ku niebu. Zależy to od stopnia wewnętrznej doskonałości. 11. Roślina pusta wegetacja Zwierzę życie zdominowane impulsami pochodzącymi z zewnątrz

9 Zespół Szkół EkonomicznoUsługowych w Rybniku Anioł człowiek w pełni wykorzystujący swój potencjał intelektualny, istota doskonała, dobra, bliska Bogu Nasiona i zarodki potencjał, zdolności, talent, wrażliwość, umysł, zmysły 1. Człowiek w odróżnieniu od zwierząt samodzielnie kształtuje siebie, może być tym, czym zechce. Zwierzęta już w chwili narodzin są zdeterminowane, ich istota jest określona: wiadomo, że będą zwierzętami i to się nie zmieni. Człowieczeństwo zaś tkwi w człowieku jako potencja i od jego aktywności zależy, czy zostanie wyzwolone i jaki nabierze kształt Ontologia / antropologia Tekst odpowiada na pytania, kim jest człowiek i jaki jest człowiek. 14. Podmiot liryczny fraszki porównuje siebie do Proteusa greckiego bożka mogącego dowolnie zmieniać swoją postać. Podkreśla w ten sposób, ze jest człowiekiem, który w życiu realizował różne role: był na przykład żakiem, podróżnikiem, dworzaninem, rycerzem. Jan Kochanowski podobnie jak Pico della Mirandola wyraża przekonanie, że człowiek jest istotą dynamiczną i potrafi zmieniać swa osobowość. Obaj humaniści zachęcają do przyjęcia aktywnej postawy wobec życia i do poszukiwania człowieczeństwa

10 Zespół Szkół EkonomicznoUsługowych w Rybniku Humanizm renesansowy pogląd na naturę człowieka i jego miejsce w świecie, uznający: Antropocentryzm (człowiek zajmuje centralne miejsce w świecie stworzonym przez Boga; przedmiotem zainteresowań człowieka jest jego własna osobowość i otaczający go świat, który można poznać i zrozumieć) Wolność i naturalną dobroć człowieka Prawo do kształtowania siebie i swego życie Godność i podmiotowość człowieka Afirmacje świata i szacunek dla samego siebie Konieczność korzystania a własnych zdolności (rozum, talent, wrażliwość) 4 Propozycja przeliczenia punktów na oceny: 30 6 bdb lub 30 6 bdb 5 1 db 5 0 db 0 17 dst dst 16 1 dop 13 9 dop Opracowała mgr Bogusława Michalik