Marcin Nowotny Laboratorium Struktury Białka Międzynarodowy Instytut Biologii Molekularnej i Komórkowej

Transkrypt

1 Wprowadzenie do metod badań strukturalnych RNA Marcin Nowotny Laboratorium Struktury Białka Międzynarodowy Instytut Biologii Molekularnej i Komórkowej

2 Biologia strukturalna Badania kształtu i architektury makrocząsteczek biologicznych, w tym w szczególności białek i kwasów nukleinowych Właściwe funkcjonowanie makromolekuł (RNA) wymaga aby przyjęły one właściwą strukturę przestrzenną Makromolekuły są zdolne do wypełniania swoich funkcji dzięki precyzyjnemu ułożeniu grup chemicznych w ich strukturze

3 1 Å 10 Å 100 Å 1000 Å

4 km 5 cm

5 ~1000 atomów 14 podjednostek, ~50000 atomów

6 ~1000 atomów atoms podjednostek, ~50000 atomów

7

8 Podstawy struktury RNA

9 Rybozym

10 Rybozym

11 Dodatkowo: miejsca wiązania jonów metali

12

13

14 Podstawy struktury RNA

15 RNase P

16 Struktura drugorzędowa RNA może być stosunkowo precyzyjnie przewidziana na podstawie porównania sekwencji lub metod termodynamicznych

17 Metody chemiczne Niskokątowe rozpraszanie promieniowania Rentgena (SAXS) Mikroskopia elektronowa (EM) Jądrowy Rezonans Magnetyczny (NMR) Krystalografia Metody obliczeniowe Metody wyspecjalizowane (np. FRET)

18 Rodzielczość Angstrom (Å) ultrahigh high medium low krystalografia SAXS EM 4 Å 8 Å 16 Å 32 Å

19 Produkcja RNA: Synteza (do kilku dziesięciu nukleotydów) Transkrypcja in vitro Źródła naturalne Oczyszczanie w warunkach denaturujących: HPLC Żele sekwencyjne Oczyszczanie w warunkach natywnych: Metody chromatograficzne (filtracja żelowa)

20 Chemiczne metody badania RNA (chemical probing) Enzymy Nukleaza S1 Rybonukleaza V1 Rybonukleaza T1 Rybonukleaza U2 dostępne nukleotydy w regionach jednoniciowych nukleotydy w tworzące oddziaływania stacking lub sparowane dostępne (niesparowane) guaniny, sekwencjonowanie dla guanin (w warunkach denaturujących) Dostępne (niesparowane) adeniny, sekwencjonowanie dla adenin (w warunkach denturujących) Odczynniki chemiczne Imidazol Ołów Ethylnitrosourea ENU Rodniki hydroksylowe Dimethylsulfate DMS CMCT DEPC Kethoxal Dostępne regiony jednoniciowe Dostępne regiony jednoniciowe Etyluje dostępne fosforany (reakcja Fe(II)-EDTA z NaOH lub promieniowanie synchortronowe) - przecinają główny łańcuch RNA tam gdzie dostępne są C1 lub C4 rybozy Metyluje dostępne N1 adeniny, N3 cytozyny, N7 guaniny Modyfikuje dostępne N3 urydyny, N1 guaniny Dostępne N7 adeniny Dostępne N1 i N2 guaniny

21 SHAPE Reaktywność niezależna od rodzaju zasady, ale silnie zależna od ruchliwości/dostępności nukleotydu. Powstawanie produktu reakcji wykrywa się poprzez zatrzymanie reakcji wydłużania primera DNA przy zastosowaniu odwrotnej transkryptazy i porównanie z niemodyfikowaną kontrolą 1-methyl-7-nitroisatoic anhydride

22 Chemiczne metody są używane do potwierdzenia poprawności struktur krystalograficznych Ich zaletą jest stosowanie w roztworze w warunkach fizjologicznych Zastosowano te metody w całych komórkach (mapowanie struktury 16S rrna oraz RNazy P w bakteriach (Adilkshmi, NAR, 2006)

23 NMR

24 Rezonans magnetyczny H H H C C H H H H H C C H H

25 Niektóre jądra atomowe posiadają moment magnetyczny: Ten moment jest równoległy i proporcjonalny do spinu jądra Dla spinu ½ możliwe są dwa stany energetyczne równoległy i antyrównoległy do zewnętrznego pola magnetycznego Przejścia między tymi dwoma stanami są obserwowane z NMR częstotliwość odpowiadająca przechodzeniu między tymi dwoma stanami jest nazwana częstotliwością Larmora H H H C C H H Przesunięcia chemiczne Prądy generowane przez chmury elektronowe osłaniają jądro od zewnętrznego pola magnetycznego modyfikując częstotliwości Larmora o milionowe części. Jedynie 1 H, 13 C, 15 N, oraz 31 P mogą być zastosowane w NMR

26 Jednowymiariowe widma dla tetrapętli (region protonów iminowych) Dwuwymiarowe widma HSQC AGUC AGAA

27 Stałe sprzężenia W najprostszym przypadku oczekujemy pojedynczych sygnałów od poszczególnych protonów w cząsteczce. Proton, który obserwujemy (H A ) znajduje się w pobliżu innego protonu (H B ). Moment magnetyczny HB jest również ułożony równolegle lub antyrównolegle ułożony względem pola zewnętrznego. Połowa H A będzie się znajdować obok H B ułożonego równolegle do pola i odczuwa nieco większe pole, a połowa obok H B ułożonego antyrównolegle i odczuwa nieco mniejsze pole. Stała sprzężenia (coupling constant) mierzona w Hz opisuje oddzielenie składników multipletu Pośrednie sprzężenia spinowo-spinowe w NMR są przenoszone wiązania między atomami (dwa lub trzy; sprzężenia przez cztery wiązania są często poniżej poziomu detekcji). H H H C C H H H H H C C H H

28 Obserwowane rezonanse występują w multipletach - singlet, dublet, kwartet itd. H H H C C H H H H H C C H H H H H H C C H H H H H C C H H H H H C C H Duże znaczenie dla określania struktury przestrzennej cząsteczek mają też stałe sprzężenia wicynalne (przez trzy wiązania), których pomiar pozwala na określanie kątów dwuściennych w cząsteczkach poprzez tzw. równanie Karplusa

29 Innym mechanizmem sprzężenia pomiędzy momentami magnetycznymi jąder jest bezpośrednie sprzężenie spinowo-spinowe lub dipolowe (stała tego sprzężenia jest oznaczana D), która zachodzi przez przestrzeń. W cieczy, ruchy cząsteczki powodują, że sprzężenie bezpośrednie ulega uśrednieniu do zera Zależne od odległości jąder - ~ 1/r 6 Można ja jednak mierzyć jako tzw. resztkowe sprzężenie dipolowe w częściowo zorientowanych cieczach (np. zawierających polimery, wirusy etc.) Sprzężenia dipolowe prowadzą również do zmian intensywności sygnałów NMR jądrowy efekt Overhausera, którego wielkość jest odwrotnie proporcjonalna do odległości dwóch protonów (<6 Å) Nagroda Nobla - Kurt Wutrich 2002

30 Doświadczenia rozpoczynają się od przygotowania cząsteczek wyznakowanych izotopami 13 C and 15 N. Widma dwu- i trójwymiarowe są rejestrowane, aby zidentyfikować systemy spinowe i przypisać sygnały do poszczególnych reszt Informacja strukturalna jest uzyskana przez pomiar tzw. efektu jądrowego Overhausera (NOESY) Pomiary stałych sprzężeń pozwalają zmierzyć kąty w szkielecie fosforanowym RNA Zmierzone więzy są następnie użyte w protokole minimalizacji struktury dynamiki molekularnej z simulated annealing Wygenerowana zostaje grupa struktur (ensemble), która spełnia założone więzy

31

32 Doświadczenia rozpoczynają się od przygotowania cząsteczek wyznakowanych izotopami 13 C and 15 N. Widma dwu- i trójwymiarowe są rejestrowane, aby zidentyfikować systemy spinowe i przypisać sygnały do poszczególnych reszt Informacja strukturalna jest uzyskana przez pomiar tzw. efektu jądrowego Overhausera (NOESY) Pomiary stałych sprzężeń pozwalają zmierzyć kąty w szkielecie fosforanowym RNA Zmierzone więzy są następnie użyte w protokole minimalizacji struktury dynamiki molekularnej z simulated annealing Wygenerowana zostaje grupa struktur (ensemble), która spełnia założone więzy

33

34 Klasyczny NMR dla RNA ograniczenie do ok. 15 kda Ostatnie udoskonalenia NMR dla RNA to zastosowanie resztkowych sprzężeń dipolowych oraz selektywne izotopowe znakowanie RNA obecny limit to 30 kda (ok. 100 nukleotydów) Zaletą NMR jest badanie cząsteczek w roztworze oraz możliwość badania ich dynamiki Pierwsze struktury RNA rozwiązane NMRem W ogromnej większości dostępne struktury RNA NMRowe to krótkie fragmenty (dupleksy itp.)

35 SAXS

36 SAXS Dostarcza niskorozdzielczej informacji strukturalnej Zalety: w roztworze, prosty pomiar, pomiary możliwie od kilkunastu kda do kilku Mda. Możliwe typy analiz: Porównanie teoretycznej krzywej SAXS z krzywą doświadczalną Obliczenie kształtu cząsteczki Dokowanie modelu RNA do kształtu

37 Określenie kształtu ab initio Dana objętość jest wypełniona sferami. Każda sfera może być przypisana do cząsteczki lub roztworu. Początkowe przypisania są losowe. Przypisania są losowo przesuwane, aż zostanie uzyskany kształt odpowiadający krzywej doświadczalnej. Narzucone mogą warunki, które zapewniają zwartość cząsteczki

38 q = 4π(sin ϴ)/λ SAM-I riboswitch D(C209)P4-P6 domain of the group I intron

39 KRYSTALOGRAFIA

40

41

42

43 Kryształy dużej podjednostki rybosomu

44 Crystals

45 Precipitants: salts PEGs organic solvents Crystallization

46

47

48

49

50

51

52

53 Oś śrubowa 31

54

55 65 chiralnych group przestrzennych Przykład notacji: P6 4 22

56

57

58 Crystallography Rozdzielczość: 1,5 Å

59 Accuracy and detail 1,2 Å 2 Å 3 Å Garland Science

60

61

62 Biomolecular Crystallography: Principles, Practice, and Application to Structural Biology Bernhard Rupp

63 Krystalografia RNA Pierwsza struktura trna (1974) Po roku 2000 rybosomy, introny grupy I, rybonukleaza P Ograniczeniem krystalografii jest heterogenność konformacji RNA, co często uniemożliwia uzyskanie kryształów Krystalizacja RNA trudna z około rozwiązanych struktur około 1000 samego RNA oraz 1000 kompleksów RNA-białko Dedykowana baza struktur kwasów nukleinowych Nucleic Acid Database (ndbserver.rutgers.edu) Pozwala na identyfikację powtarzających się motywów

64

65 PRZYKŁADY

66 Rybosom U prokariontów występują rybosomy 70S Duża podjednostka (50S) zawiera 34 białka i dwie cząsteczki rrna (5S rrna i 23S rrna), Mała podjednostka (30S) zawiera 21 białek i jedną cząsteczkę rrna (16S rrna).

67 Rybosom Bakteryjny rybosom złożony z podjednostek 30S i 50S Elastyczna nanomaszyna, która przyjmuje wiele konformacji podczas cyklu syntezy wiązania peptydowego Pierwsze rekonstrukcje struktury rybosomu na podstawie EM w latach 70- tych, pierwsze szczegółowe ok. roku 1995 (Joachim Frank, Holger Stark) EM dostarczyło wiele informacji o kompleksach rybosomu z trna, mrna czynnikami elongacji oraz o zmianach konformacji rybosomu podczas jego cyklu Struktury EM dostępne są obecnie dla m. in. dla bakteryjnych, drożdżowych, a także ssaczych rybosomów

68 Pierwsze kryształy rybosomów bakteryjnych rozpraszających promieniowanie Rentgena uzyskano w późnych latach 80-tych (Ada Yonath) W roku 1991 zaprezentowano kryształy 50S, które rozpraszały do ok. 3 Å. W roku 2000 opublikowano pierwsza strukturę dużej podjednostki z H. marismortui (T. Steitz) W roku 2001 struktura całego rybosomu z T. thermophilus (H. Noller) Obecnie dostępne wiele struktur kompleksów z trna, czynnikami pomocniczymi oraz antybiotykami Nagoda Nobla 2009 Steitz, Yonath, Ramakrishnan 2010 Struktury rybosomów eukariotycznych 2014 Struktury rybosomów mitochondrialnych

69 Atomic structure of the 30S Subunit from Thermus thermophilus. Proteins are shown in blue and the single RNA strand in orange.it is found by MRC Laboratory of Molecular Biology in Cambridge, England. Atomic structure of the 50S Subunit from Haloarcula marismortui. Proteins are shown in blue and the two RNA strands in orange and yellow. [13] The small patch of green in the center of the subunit is the active site.

70 Projektowanie leków Melinta Therapeutics

71 MIKROSKOPIA ELEKTRONOWA

72

73 Główną siłą EM jest możliwość wizualizowania dużych, mobilnych kompleksów nie ma górnej granicy rozmiaru Możliwa jest analiza mobilnych kompleksów klasyfikowanie różnych konformacji cząsteczek Dla cryo-em osiągane są rozdzielczości do 2.2 Å EM okazało się bardzo przydatnym narzędziem do badań rybosomów, w tym szczególności ich ruchów w cyklu syntezy wiązania peptydowego Szczególnie użyteczne mogą być metody hybrydowe połączenie niskorozdzielczych struktur EM i wysokorozdzielczych struktur krystalograficznych Rewolucja w EM od roku 2012

74 Większość cząsteczek biologicznych wykazuje bardzo niski kontrast i dlatego muszą być barwione. W przypadku EM do barwienia używa się związków ciężkich metali (uran), które rozpraszają elektrony. Barwienie negatywne (negative staining) barwi tło pozostawiając cząsteczkę nienaruszoną. Metal otacza cząsteczkę z zarysowując jej kształt oraz wnika między wypustki cząsteczki by oddać ich kształt. Podobnie zagłębienia w cząsteczce są pokazane. Barwienie negatywne jest stosowane w mikroskopii transmisyjnej, w której rejestruje się jedynie elektrony przechodzące przez próbkę.

75

76 Cryo-EM

77 Why we use cryo-em? cryo-em vs. negative stain EM Visualize particles Stabilize particles Vitreous ice embedding Sample in solution Fragile sample (cryo) Sample Protein usable in native once/twice state (hydrated, Low signal-to-noise no crystal ratio or stain High resolution artifacts) Protein and DNA PROS & CONS Negative stain Sample in stain Dry specimen Reusable sample Good contrast Limited resolution (artifacts) Protein visualization

78 Overview of Single Particle Cryo-Electron Microscopy Electron beam e - vitreous ice Transmission Electron Microscope protein 1) Visualization 2) Particle picking 3) Averaging 4) Reconstruction 2D images (projections) 2D class average back projection to 3D model

79 Single Particle cryo-em specimen overview Electron beam e - vitreous ice protein e - Transmission Electron Microscope (TEM) NYSBC 2D projections

80 Cryo-EM specimen requires support a grid vitreous ice protein cryo-em specimen (theory) Cryo-EM grid slide for conventional microscopy

81 Grid has to be pretreated

82 Grid has to be pretreated Carbon coating changing the properties of the grid Carbon film floating support for the protein, contrast Glow discharge temporary change of Cryo-EM grid ionization

83 Grid pretreatment carbon coating e - e - carbon electrodes carbon vapor grid vacuum

84 Grid pretreatment carbon coating carbon electrodes evaporated carbon grid vacuum

85 Grid pretreatment carbon coating evaporated carbon grid

86 Grid pretreatment carbon film floating Carbon coating changing the properties of the grid Carbon film floating support for the protein, contrast Glow discharge temporary change of Cryo-EM grid ionization

87 Grid pretreatment carbon film floating water

88 Grid pretreatment carbon film floating water grid evaporated carbon

89 Grid pretreatment carbon film floating carbon film water grid evaporated carbon

90 Grid pretreatment carbon film floating carbon film water grid evaporated carbon

91 Grid pretreatment carbon film floating grid carbon film evaporated carbon

92 Grid pretreatment carbon film floating evaporated carbon grid carbon film

93 Grid pretreatment glow discharge Carbon coating changing the properties of the grid Carbon film floating support for the protein, contrast Glow discharge temporary change of Cryo-EM grid ionization

94 Grid pretreatment glow discharge glowing loop grid carbon film evaporated carbon

95 Preparation of cryo-em specimen vitreous ice protein Cryo-EM grid

96 Cryo-EM specimen preparation grid sample liquid ethane

97 Single Particle cryo-electron imaging Electron beam e - Transmission Electron Microscope (TEM) NYSBC 2D projections

98 Cryo-EM images of TFIID in complex with TFIIA, p53 and bax promoter DNA Zoom in x

99 Characteristic views of imaged particles How to see tiny details of the particles?! Let s do some averaging!!!

100 From J. Frank s lecture Within the dataset we have the same views multiple times in different orientations Tools p. 163 We can find images with the same view and average them

101 Principles of image sorting into classes ALL IMAGES SORTING From J. Frank s lecture SORTING SORTING

102 From J. Frank s lecture Sorted classes Tools p. 163

103 Averaging within the class boosts the signal and reduces noise

104 From J. Frank s lecture Image stacking into 2D class averages Tools p. 163

105 Calculation on 5724 particles gives limited amount of 2D class averages

106 2D class averages are used in 3D model reconstruction

107 2D class averages are used in 3D model reconstruction

108 Flowchart of single particle cryo-electron microscopy protein purification grid preparation e - visualization particle picking reconstruction

109

110 Basil J. Greber, et al. The complete structure of the large subunit of the mammalian mitochondrial ribosome Nature 515, (13 November 2014)

111 Will and Lührmann (2011)

112

113 Will and Lührmann (2011) Spliceosome assembly

114 Cryo-EM of spliceosome at 3.6 Å resolution 2246 images 224,450 particles picked semiautomatically 112,795 particles used for final reconstruction

115 Cryo-EM-density-based model of spliceosome MODEL 10,574 amino acids from 37 proteins, 3 snrnas (U2, U5, U6) and a lariat RNA

116 For some parts resolution is really good Spp42 (major U5 snrnp component) CWF10 (GTPase)

117 Protein Data Bank PyMOL pymol.org