Wykład: KONIUNKTURA GOSPODARCZA

Transkrypt

1 Wykład: KONIUNKTURA GOSPODARCZA

2 Koniunktura gospodarcza Koniunktura gospodarcza to zmiany aktywności gospodarczej znajdujące odzwierciedlenie w kluczowych wskaźnikach makroekonomicznych, takich, jak: PKB, inwestycje, produkcja, zatrudnienie, bezrobocie, inflacja itd.

3 Wskaźniki koniunktury współbieżne (USA) GDP (PKB) Obroty firm produkcyjnych Inwestycje Zatrudnienie poza rolnictwem Liczba bezrobotnych Zyski korporacji po opodatkowaniu Dochody osobiste (pomniejszone o transfery)

4 Zmiany PKB i jego głównych składowych w Polsce

5 Wskaźniki koniunktury pilotujące (USA) Liczba i wartość akcji sprzedanych (NYSE) Ilość osób zwolnionych z pracy Wskaźnik zmian liczby firm (firmy nowo otwarte - upadające) Liczba pozwoleń na budowę domów i innych obiektów Liczba / wartość zamówień na budowę fabryk i ich wyposażenie Liczba wybudowanych domów prywatnych

6 Indeksy giełdowe w Niemczech (DAX 30), Japonii (Nikkei 225) i USA (S&P 500) Styczeń 2008 = 100 Źródło: NBP, Raport o inflacji, lipiec 2013.

7 Wskaźniki pilotujące (San Diego, USA) X / 2000 Index of Leading Economic Indicators The index for San Diego County that includes the components listed below (October) Source: University of San Diego Building Permits Residential units authorized by building permits in San Diego County (October) Source: Construction Industry Research Board Unemployment Insurance Initial claims for unemployment insurance in San Diego County, inverted (October) Source: Employment Development Department Stock Prices San Diego Stock Exchange Index (October) Source: San Diego Daily Transcript Consumer Confidence An index of consumer confidence in San Diego County (October) Source: San Diego Union-Tribune % % % % %

8 Liczba pozwoleń na budowę nowych domów (USA) Rok / miesiąc Liczba pozwoleń na budowę nowych domów (w tys.) Punkty zwrotne cyklu 1990 / / / 03& / / 05q / 06R 1139 Szczyt 1990 / 07! / 08o / 09P / / 11>> / 12{ { / / 02O / Dno

9

10 Wskaźniki koniunktury działające z opóźnieniem (USA) Dochody osobiste Sprzedaż detaliczna Nowe kredyty konsumpcyjne Bankowa stopa % Średni czas pozostawania bez pracy

11 PKB a dochody dyspozycyjne w USA,

12 PKB (% r/r) PKB a składka przypisana brutto w ubezpieczeniach majątkowych Składka przypisana brutto (% r/r)

13 PKB (% r/r) PKB a odszkodowania w ubezpieczeniach majątkowych Odszkodowania brutto w ubezpieczeniach majątkowych (% r/r)

14 Płaca realna (% r/r Płace realne a składka przypisana brutto w ubezpieczeniach majątkowych Składka przypisana brutto w ubezpieczeniach majątkowych (% r/r)

15 Rodzaje wahań koniunkturalnych Wahania sezonowe wahania koniunktury związane ze zmianą aktywności gospodarczej w różnych porach roku (dotyczy to głównie produkcji rolniczej i budowlano-montażowej). Wahania przypadkowe wahania gospodarcze związane z wydarzeniami takimi jak strajki, klęski żywiołowe, wojny itp. Wahania cykliczne periodycznie powtarzające się spadki i ożywienia koniunktury gospodarczej.

16 Bezrobocie rejestrowane

17 Nominalne i realne ceny ropy naftowej,

18 Morfologia cyklu fazy cyklu

19 Cykl koniunkturalny w USA

20 Definicja cyklu koniunkturalnego (Burns i Mitchell, 1946) Cykle koniunkturalne są pewnego rodzaju fluktuacjami obserwowanymi w ogólnej działalności gospodarczej (...). Cykl składa się z ekspansji występującej mniej więcej w tym samym czasie w licznych dziedzinach działalności gospodarczej, po której następuje podobnie powszechna recesja, okres kurczenia się działalności i potem ożywienia przechodzącego w fazę ekspansji kolejnego cyklu (...). Ta sekwencja zmian powtarza się, ale nie periodycznie - pod względem długości cykle koniunkturalne wahają się od ponad jednego roku do dziesięciu lub dwunastu lat.

21 Cechy cyklu koniunkturalnego (Abel, Bernanke 1992) 1.Zmiany produkcji są z sobą skorelowane w skali wszystkich sektorów gospodarki. 2.Produkcja przemysłowa, konsumpcja i inwestycje zachowują się w sposób zbieżny z sobą i procykliczny. 3.Inwestycje są w przebiegu cyklu o wiele bardziej zmienne niż konsumpcja, mimo że wydatki na zakupy trwałych dóbr konsumpcyjnych są wybitnie procykliczne. 4.Zatrudnienie jest procykliczne, a bezrobocie antycykliczne. 5.Płaca realna i przeciętna wydajność pracy są procykliczne. 6.Podaż pieniądza i kursy akcji są procykliczne i przewodzą w cyklu. 7.Inflacja oraz nominalne stopy % są procykliczne z opóźnieniem w czasie. 8.Realna stopa procentowa nie wykazuje wahań cyklicznych.

22 Sposób wydzielania okresów ekspansji i recesji w USA Obecnie okresy ekspansji i recesji identyfikuje się na podstawie zmian realnego PKB /wcześniej PNB/ - najlepszego pojedynczego wskaźnika aktywności gospodarczej. Podstawy takiego podejścia stworzyli: Arthur Burns i Wesley Mitchell, Measuring Business Cycles, Wątpliwości: wg NBER ostatni okres ekspansji rozpoczął się w USA w listopadzie 2001 r., tymczasem bezrobocie po listopadzie dalej rosło (z 5,6% do 6,4%), a liczba miejsc pracy zmniejszyła się prawie o 1 mln.

23 Cykle koniunkturalne w USA, (32 cykle) Średni czas trwania cyklu: 56 miesięcy (po II wojnie światowej 67 miesięcy) Średni czas trwania ekspansji: 38 miesięcy (po II wojnie światowej 57 miesięcy) Średni czas trwania recesji: 17 miesięcy (po II wojnie światowej 10 miesięcy) Źródło: NBER, 2004

24 Najdłuższe okresy ekspansji w USA 120 miesięcy (marzec 1991 marzec 2001) 106 miesięcy (luty 1961 grudzień 1969) 92 miesiące (listopad 1982 czerwiec 1990) Źródło: NBER, 2004

25 Najdłuższe okresy recesji w USA 65 miesięcy (październik 1873 marzec 1879) 43 miesiące (sierpień 1929 marzec 1933) 38 miesięcy (marzec 1882 maj 1885) Źródło: NBER, 2004

26 Cykle w USA po 1945 r. Dno Szczyt Ekspansja (w mies.) Recesja (w mies.) Długość cyklu (od szczytu do szczytu) (w mies.) X 1945 XI X 1949 VI V 1954 VIII IV 1958 IV II 1961 XII XI 1970 XI III 1975 I VI 1980 VI XI 1982 VI III 1991 III XI 2001 XII Źródło: NBER

27 Zmiany czasu trwania ekspansji i recesji w USA, Okres Średni czas trwania ekspansji Średni czas trwania recesji Średni czas trwania cyklu Źródło: NBER, 2004

28 Zmiany zysków i inwestycji w USA w różnych fazach cyklu*, zyski inwestycje Metodologia Mitchella Źródło: Sherman H.: Institutions and the Business Cycle, 2003

29 Zmiany poziomu deficytu budżetowego w USA w różnych fazach cyklu*, Metodologia Mitchella Źródło: Sherman H.: Institutions and the Business Cycle, 2003

30 Zmiany relacji: indeks cen surowców / CPI w USA w różnych fazach cyklu*, Metodologia Mitchella Źródło: Sherman H.: Institutions and the Business Cycle, 2003

31 Przyczyny kryzysu 1839 r. w USA Spadek cen bawełny Załamanie się systemu finansowego [upadek Bank of the United States w wyniku spekulacji bawełną, długi zabezpieczone przyszłymi wpływami ze sprzedaży bawełny stały się niespłacalne, upadali pośrednicy, aktywa banków straciły płynność, depozytariusze stracili zaufanie do banków, zaczęło się wycofywanie pieniędzy] Kryzys finansów publicznych [wysokie koszty obsługi kredytów zaciągniętych na budowę kanałów, dróg, zakładanie banków stanowych; wzrost oprocentowania kredytów udzielanych przez Bank of England] Źródło: Wallis J.: What caused the crisis of 1839? NBER historical paper 133, April 2001.

32 Przyczyny wahań cyklicznych (przegląd teorii) Zmiany podaży pieniądza Załamanie się instytucji finansowych Nadmierne inwestycje w okresie dobrej koniunktury Szoki podażowe, cenowe, popytowe Cięcia w poziomie wydatków Utrata zaufania do gospodarki Wrodzona skłonność do spekulacji Występowanie monopoli Niedoskonałość rynków finansowych Niepełne informacje

33 Teoria wahań cyklicznych Juglara Joseph Clement Juglar ( ), opisywał cykle 8-10 letnie, upatrując ich przyczyn w zjawiskach pieniężnych. Ekspansja gospodarcza połączona jest z ekspansją kredytową banków. Rosną ceny. Zainteresowanie kredytami jest często większe niż tempo przyrostu depozytów. Banki, obawiając się rosnących rozbieżności pomiędzy zobowiązaniami płatnymi na każde żądanie, a długookresowymi należnościami (kredyty inwestycyjne), ograniczają akcję kredytową i podnoszą stopy procentowe, co wywołuje kryzys (który uzdrawia sytuację rynkową, powodując zniżkę cen i eliminując z rynku przedsiębiorstwa o charakterze wyłącznie spekulacyjnym).

34 Teoria nierównowagi pieniężnej R. Hawtreya ( ) Mechanizm wahań: 1. Banki, udzielając kredytów, stwarzają warunki do ekspansji. 2. Następuje wzrost inwestycji, produkcji, płac, konsumpcji i cen 3. Ograniczona podaż oszczędności zmusza banki do spowolnienia ekspansji kredytowej - banki podnoszą stopy %. 4. Wysokie stopy % zwiększają ryzyko fiaska projektów inwestycyjnych. 5. Firmy mają problemy ze spłatą swoich zobowiązań, zmniejszają inwestycje, produkcję i zatrudnienie. 6. Gospodarka wchodzi w fazę recesji. 7. Spadają ceny, z rynku znikają firmy o charakterze spekulacyjnym, pojawiają się znowu możliwości ekspansji.

35 Teoria Keynesowska (1936) Okres boomu: Stopa % początkowo niska Rentowność kapitału wysoka Przedsiębiorcy pełni optymizmu Wzrost rozmiarów inwestycji Efekty mnożnikowe Wzrost produkcji, zatrudnienia i dochodu narodowego Hamulce: W miarę wzrostu produkcji nasycenie inwestycjami Spadek krańcowej stopy rentowności kapitału Wzrost kosztów produkcji Wzrost dochodów obniża skłonność do konsumpcji Popyt konsumpcyjny rośnie wolniej niż produkcja Objawy nadprodukcji

36 Teoria Keynesowska (c.d.) Recesja Zmiana nastrojów fala pesymizmu Ograniczanie inwestycji (czekanie na lepszą koniunkturę) Ujemne oddziaływanie mnożnika Spadek produkcji, zatrudnienia, dochodu Proces ten trwa tak długo, aż malejące S nie zrównają się z I Hamulce Spadek produkcji i dochodu narodowego powoduje wzrost psychologicznej skłonności do konsumpcji Konsumpcja spada wolniej niż dochód (stabilizacja popytu) Zużycie istniejącego wyposażenia kapitałowego zwiększenia rentowności kapitału

37 Podaż pieniądza a cykle koniunkturalne w USA Okresy recesji w USA Spadek wskaźnika wzrostu podaży pieniądza poprzedza każdą recesję.

38 Teoria innowacji Josepha Schumpetera Innowacje (wg Schumpetera, 1912 r.) - pięć przypadków: 1. Wytworzenie nowego produktu lub wprowadzenie na rynek nowych towarów o nowych właściwościach 2. Posłużenie się nową metodą produkcyjną 3. Znalezienie nowego rynku zbytu 4. Zdobycie nowych źródeł surowcowych 5. Wprowadzenie nowej organizacji

39 Teoria Schumpetera ( ) Czynniki pierwotne: fale innowacji przejmowane przez naśladowców Czynniki wtórne: finansowanie kredytowe, nadmiar spekulacji i błędnych ocen Zmienne najbardziej wrażliwe: inwestycje w kapitale trwałym Cechy szczególne: interakcje długich, średnich i krótkich cyklów

40 Teoria rozwoju Josepha Schumpetera Impuls innowacyjny (wywołany nadzieją zysku) Nowa generacja innowacji Fala innowacji i imitacji Bodźce dla twórców nowych innowacji Nasycenie rynku. Obniżenie zysku

41 Długie cykle Kondratiewa (1) Według Kondratiewa historia zatacza koło. Społeczeństwo przeżywa fazę rozkwitu, stabilizacji, schyłku, a później znów cykl się powtarza, średnio raz na 50 lat. Schyłek nie prowadzi do zmiany ustroju, ale nieuchronnie przechodzi w nową fazę ponownego rozkwitu. Długie cykle zostały opisane w pracach: Mirowoje chaziajstwo i jewo koniunktury wo wremia i posle wojny Długie cykle Kondratiew prowadził badania wieloletnich ruchów cen hurtowych w Niemczech, Francji, Anglii i Stanach Zjednoczonych. Nikołaj Kondratiew ( lub 1941) w 1930 r. zesłany na Syberię

42 Długie cykle Kondratiewa (2) Okres Faza cyklu Fale wynalazków (przykłady) Faza wzrostowa maszyna parowa, krosno mechaniczne Faza spadkowa lokomotywa parowa, kolej publiczna, linia telegrafu Faza wzrostowa Faza spadkowa dynamit, maszyna do pisania, telefon, fonograf, żarówka elektryczna, samochód Faza wzrostowa Faza spadkowa magnetofon, samolot odrzutowy Faza wzrostowa Faza spadkowa komputery, telefony komórkowe, Internet Faza wzrostowa

43 Długie cykle Kondratiewa (3) Fale mają: okres wznoszący, trwający zwykle około dwudziestu lat, dziesięcioletni okres stabilizacji i fazę schyłkową. W czasie fazy wznoszącej przeważają lata dobrej koniunktury gospodarczej (chociaż zdarzają się też recesje, ale jest ich mniej i mają łagodniejszy przebieg). Jest to czas niespokojny. Zdarza się wówczas więcej wojen i rewolucji. Ludzie nastawieni są optymistycznie. Okres prosperity rodzi pokusę szybkiego wzbogacenia się. W fazie schyłkowej na recesję narażone jest przede wszystkim rolnictwo. W tej fazie prowadzone są intensywne badania, pojawiają się przełomowe wynalazki, ale znajdują one zastosowanie dopiero w okresie rozkwitu. W jej końcowym stadium dochodzi do zmian w stylu życia, które mają duży związek z wprowadzanymi innowacjami technicznymi.

44 Model szarpanej struny, Friedman (1993) Nie wierzę w istnienie cyklu koniunkturalnego - to myląca koncepcja, ponieważ zakłada powtarzanie się regularnych wahań, u podłoża których leży jakiś wewnętrzny mechanizm systemowy. Uważam, że w system wbudowane są mechanizmy reakcji, dzięki którym dostosowuje się on do oddziaływania zewnętrznych i przypadkowych czynników. Wyobraźmy sobie elastyczną strunę, mocno naciągniętą między dwoma punktami sztywnej, poziomo ułożonej deski, do której powierzchni struna został lekko przyklejona. Szarpiemy strunę w losowo wybranych punktach i z przypadkowo dobraną siłą. Następnie przytrzymujemy ją w punkcie największego wychylenia. W wyniku otrzymamy cały szereg następujących po sobie wahań, których amplitudy zależą od siły, z jaką szarpano strunę.

45 Nagroda Nobla 2004 Finn E. Kydland Edward Prescott "for their contributions to dynamic macroeconomics: the time consistency of economic policy and the driving forces behind business cycles"

46 Teoria realnych cykli koniunkturalnych (Kydland i Prescott, 1982) Przyczyna cykli: nieprzewidywane szoki Charakter wahań: fluktuacje całkowicie przypadkowe, występują wokół wznoszącej się krzywej trendu Rola rządu: w warunkach niemożności przewidzenia przyszłości polityka staje się nieskuteczna

47 Zmiany cen ropy a PKB w USA, Cena baryłki ropy (w USD) [lewa oś] Zmiany PKB [prawa oś] Szare pionowe pasy recesje w USA.

48 Przyczyny ostatnich recesji w USA kryzys naftowy /przesunięcie krzywej AS w lewo/; wzrost cen ropy restrykcyjna polityka monetarna Volckera /przesunięcie krzywej AD w lewo/; recesja poprzedzona wzrostem cen ropy zmniejszenie wydatków konsumpcyjnych /przesunięcie krzywej AD w lewo/, wzrost cen ropy pęknięcie bańki internetowej, wzrost niepewności w wyniku zamachów terrorystycznych, zmniejszenie wydatków konsumpcyjnych; recesja poprzedzona wzrostem cen ropy kryzys finansowy, wzrost cen ropy naftowej

49 Studium przypadku - kryzys rosyjski 1998 Wskaźnik Cena ropy (USD za baryłkę) 25,17 11,28 Eksport (w mld USD) 87,4 Saldo bilansu handlowego (w mld USD) 19,8 PKB (w %) 0,8 Saldo budżetu (w % PKB) -4,4 CPI (w %) 11,0 Stopa bezrobocia (w %) 11,3 Kurs rubla (R/USD) 5,78 Borys Jelcyn, prezydent Rosji

50 Udokumentowane zasoby ropy naftowej, 2011 Kraj Udokumentowane zasoby ropy (w mld baryłek) Arabia Saudyjska 262,0 Wenezuela 211,1 Kanada 173,6 Iran 151,1 Irak 143,1 Kuwejt 104,0 Zjednoczone Emiraty Arabskie 97,8 Rosja 60,0 Libia 47,1 Nigeria 37,2 Źródło: EIA, Petroleum statistics, 2012.

51 Produkcja ropy naftowej, 2012 Produkcja Zmiana Udział w w 2012 w ciągu produkcji Kraj (w tys. ostatniego światowej baryłek roku (w %) dziennie) (w %) Świat ,2% 100,0% Arabia Saudyjska ,7% 13,3% Rosja ,2% 12,8% USA ,9% 9,6% Chiny ,0% 5,0% Kanada ,8% 4,4% Iran ,2% 4,2% ZEA ,6% 3,7% Kuwejt ,9% 3,7% Irak ,2% 3,7% Meksyk ,7% 3,5% Źródło: BP Statistical Review of World Energy 2013.

52 Ceny ropy a PKB w Rosji

53 Wzrost gospodarczy w wybranych krajach Źródło: NBP, Raport o inflacji, marzec 2014.

54 Ceny ropy a indeks giełdowy RTS

55 Ceny ropy a kurs rubla

56 Ceny ropy a produkcja przemysłowa w Rosji

57 Eksport ropy, Rosja Rok Ilość (mln ton) Wartość (mln USD) Średnia cena (USD/baryłka) , , , , , , , , , , , , , ,41

58 Eksport gazu, Rosja Rok Ilość (mld m 3) Wartość (mln USD) Średnia cena (USD/1000 m 3) , , , , , , , , , , , , , ,29