MAXA SCHELERA ROZUMIENIE ISTOTY FILOZOFII
|
|
- Jacek Kowalczyk
- 8 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 Tomasz Bańczyk MAXA SCHELERA ROZUMIENIE ISTOTY FILOZOFII W rozprawie O istocie filozofii i moralnym warunku poznania filozoficznego 1 z roku 1917, podejmuje Scheler próbę odpowiedzi na pytanie, co stanowi istotę filozofii. Zadanie, jakie stawia przed sobą filozof jest reakcją na pozytywizm i próbą przywrócenia filozofii właściwego miejsca, poprzez wskazanie jej przedmiotu oraz metody, za pomocą której można go badać. Wcześniej, na tak postawione pytanie starał się odpowiedzieć Wilhelm Dilthey w swojej pracy 2 z roku Dla Diltheya Filozofia stanowi światopogląd wyrażony w formie pojęciowej. Motywem jej powstania jest próba rozwiązania»zagadki życia«3. Wiedza filozoficzna ma być wiedzą powszechnie ważną, która ma znaczenie historyczne jako historia problemów filozoficznych. Z kolei Scheler stara się udzielić odpowiedzi na tak postawione pytanie na gruncie fenomenologii. Głównym działaniem, jakie musi podjąć filozofia, by poznać samą siebie, jest odrzucenie wszelkich możliwych założeń. Poruszony w tym miejscu problem samopoznania filozofii wypływa z tego, iż nauki szczegółowe by określić istotę swojego przedmiotu badań mogą odwołać się do filozoficznego objaśnienia swoich pojęć podstawowych. Z kolei filozofia może się odwołać w tej kwestii i poszukiwać odpowiedzi tylko w swoich własnych granicach. Proces ten Max Scheler nazywa autokonstytucją, tzn. samopoznaniem istoty filozofii przez filozofię 4. Sama zaś bezzałożeniowość 5 zdaniem Schelera jest istotową cechą filozofii. Zasada ta 1 M. S c h e l e r: O istocie filozofii i moralnym warunku poznania filozoficznego. W: M. S c h e l e r: Pisma z antropologii filozoficznej i teorii wiedzy. Tłum. S. C z e r n i a k i A. W ę g r z e c k i. Warszawa Zob. W. Dilthey: O istocie filozofii. W: W. Dilthey: O istocie filozofii I inne pisma. Tłum. E. Paczkowska-Ł a g o w s k a. Warszawa Tamże, s. XVII. 4 M. S c h e l e r: O istocie filozofii..., s Bezzałożeniowość przyjmuje Scheler za Husserlem, który opowiada się za nią już w drugim tomie Badań logicznych z roku W pracy tej poświęcił temu zagadnieniu cały siódmy paragraf zatytułowany: Zasada 10
2 zabrania przyjmowania jakichkolwiek założeń, które mogłyby przesądzić o wyniku poznawczym filozoficznego wzlotu. Wszelkie inne typy poznania, które nie uznają wyżej wymienionej zasady nie można określić mianem filozofii, gdyż są sprzeczne z jej istotą. Dlatego należy im nadać oddzielne nazwy, dotyczy to zarówno wszelkiego poznania historycznego, które Scheler określa mianem tradycjonalizmu, jak również poznania naukowego określonego mianem scjentyzmu. Poznanie oparte na objawieniu zdefiniowane zostaje jako fideizm, natomiast poznanie wypływające z naturalnego światopoglądu znaczy dla Schelera tyle, co [ ]»dogmatyzm zdrowego rozsądku ludzkiego«. Filozofię natomiast, która konstytuuje się naprawdę bez założeń i unika tych błędów, będę w dalszych rozważaniach nazywał filozofią autonomiczną, tzn. poszukującą i znajdującą swą istotę i swą prawidłowość wyłącznie przez siebie samą, w sobie samej i w swym zasobie 6. Autonomię filozofii wiąże Scheler z określonym osobowym typem filozofa, tzn. ze specyficzną postawą duchową. Uzyskanie tej postawy przez filozofa jest gwarantem opuszczenia nastawienia naturalnego światopoglądu. Dopiero wtedy możliwy jest istotnościowy ogląd wszelkiej dziedziny bytu, a zawarta w nim istota stanowi właściwy przedmiot filozofii. Dlatego głównym zadaniem filozofii jest szczególnego rodzaju poznanie, które określa Scheler mianem uczestnictwa w tym, co istotowe. Z kolei zadaniem filozofa jest opisanie drogi, która doprowadziła go do tego uczestnictwa w tym, co istotowe. Samo uczestnictwo w poznaniu pierwotnej istoty bytu można scharakteryzować jako doświadczenie bezpośrednie, aprioryczne, immanentne, asymboliczne, oparte na naoczności fenomenologicznej. Filozoficzna postawa duchowa dotyczy całego człowieka jako osoby, a nie jakiejś wytyczonej części jego ducha, gdyż poznaje cały człowiek, co oznacza, że osoba jest podmiotem wszystkich aktów 7. Poznanie w omawianej postawie wymaga również pewnego czynnika emocjonalnego, jakim jest akt miłości do poznania. Akt miłości wywodzi Scheler z samego terminu filozofia, który interpretuje jako miłość do tego, co istotowe 8. bezzałożeniowości badań teoriopoznawczych. Zob. E. H u s s e r l: Badania logiczne. T. 2. Cz. 1: Badania dotyczące fenomenologii teorii poznania. Tłum. J. S i d o r e k. Warszawa 2000, s M. S c h e l e r: O istocie filozofii..., s H. Buczyń ska-garewicz: Uczucia i rozum w świecie wartości. Wrocław 1975, s M. S c h e l e r: O istocie filozofii..., s W polskiej tradycji filozoficznej termin filozofia tłumaczony jest jako umiłowanie mądrości (zob. PWN Leksykon: Filozofia. Red. W. Ł agodzki, G. Pyszczek. Warszawa 2000, s. 128). Również fragment Platońskiej Uczty na który w tym miejscu powołuje się Scheler, 11
3 W tym miejscu należy sobie zadać pytanie, w jaki sensie używa Scheler terminów filozofia i nauka, oraz jakie stosuje kryterium, które odróżnia jedno pojęcie od drugiego. Filozofia w ujęciu Schelera jest przede wszystkim autonomiczną dyscypliną wiedzy, dotyczącą poznania istot wszelkiego bytu. Poznanie filozoficzne charakteryzuje się oczywistością, w przeciwieństwie do nauk szczegółowych, których poznanie jest tylko prawdopodobne. Filozofia posiada swoją idee ścisłości 9 pojmowaną zupełnie inaczej niż w naukach pozytywnych, gdyż nie chodzi tutaj o jakiś rodzaj dokładności wyrażony za pomocą liczby lub jednostki miary, lecz o specyficznego rodzaju ścisłość filozoficzną. Przysługuje jej również miano autonomicznej królowej nauk, godność ta należała do filozofii od czasów starożytnych. Natomiast, zasadnicza różnica, która oddziela filozofię od nauki tkwi już w tym, że filozofia jest jedna, natomiast nauk szczegółowych jest wiele. Fakt ten dobitnie ujmuje Scheler pisząc: Nauka (»die«wissenschaft) nie istnieje, istnieją tylko nauki 10. Zarówno miłość jak i nienawiść są zdaniem Schelera pierwotnymi aktami w stosunku do poznania jakiegoś przedmiotu. Zawsze bowiem odnosi się człowiek w sposób emocjonalny, darząc dany przedmiot poznania pierwotnym uczuciem, jakim jest miłość lub nienawiść 11. Dopiero na tej podstawie odbywa się jego poznanie, dlatego słuszne jest w tym kontekście stwierdzenie Schelera że zawsze»miłośnik«poprzedza»znawcę«12 w poznaniu. Stwierdzenie to zawiera głębszy sens, gdyż Schelerowi nie chodzi o uczucia czysto zmysłowe, lecz o emocjonalne przeżycia duchowe, których przedmiotowym, idealnym odpowiednikiem jakościowym są wartości. Jedynie wtedy, można je uchwycić w sposób oczywisty i bezpośredni. Z kolei akty miłości i nienawiści są warunkiem oraz fundamentem wszystkich innych w polskim przekładzie brzmi: [...] przeto musi Eros być miłośnikiem mądrości, filozofem [...]. Zob. P l a t o n: Uczta. Tłum. W. W i t w i c k i. W: P l a t o n: Dialogi. Warszawa 1993, s. 104 (204B). 9 W kwestii ścisłości filozofii odwołuje się Scheler do pracy Husserla Filozofia jako nauka ścisła z roku Zob. E. H u s s e r l: Filozofia jako nauka ścisła. Tłum. W. G a l e w i c z, Warszawa M. S c h e l e r: O istocie filozofii..., s. 277, przypis Obszerniejsze rozważania na temat miłości i nienawiści znajdują się w pracy Istota i formy sympatii, w której Scheler poświęca tej kwestii całą cześć B. Zob. M. S c h e l e r: Istota i formy sympatii. Tłum. A. W ę g r z e c k i. Warszawa 1986, s Jak również M S c h e l e r: Miłość i poznanie. Tłum. M.M. B a r a n o w s k a. Kwartalnik Filozoficzny 2000, Tom 28, z. 2, s M. S c h e l e r: O istocie filozofii..., s
4 aktów emocjonalnych, na podstawie których uchwytywane są wartości. Poza tym pisze Scheler: Naoczne prezentowanie się wartości odznacza się, dalej, subiektywną apriorycznością w stosunku do wszelkiego prezentowania się bytu. Sama zaś wartość ma w stosunku do bytu substancjalnego (subsistene Sein) znaczenie jedynie atrybutywne. Dlatego zaraz możemy dodać, że specyficzne rodzaje aktów»emocjonalnych«naszego ducha które wpierw prezentują nam wartości oraz są źródłem materii dla wszystkich wtórnych ocen wartości, dla wszystkich norm i zdań powinnościowych (Sollseinssätze) stanowią wspólne ogniwo łączące zarówno w odniesieniu do całego naszego praktycznego postępowania, jak w odniesieniu do całego naszego teoretycznego poznawania i myślenia. Ponieważ jednak w obrębie grupy aktów emocjonalnych miłość i nienawiść są najbardziej pierwotnymi odmianami aktów (Aktweisen) obejmujące wszystkie pozostałe rodzaje aktów (zainteresowanie się czymś (Interessenehmen), czucie czegoś, preferowanie itd.) i będącego ich fundamentem, stanowią one zatem również wspólne źródła naszego praktycznego i teoretycznego postępowania, są jedynymi podstawowymi aktami, w których nasze życie teoretyczne i praktyczne znajduje i zachowuje swoją ostateczną jedność 13. Już w rozprawie Ordo amoris, napisanej roku 1916, przyznał Scheler aktowi miłości status przyczyny wszelkiego poznania, a zarazem staje się ona warunkiem, bez którego nie jest możliwe żadne poznanie, pisząc: Miłość jest zawsze budzicielką poznania i chcenia, matką ducha i samego rozumu 14. Filozoficzną postawę duchową, w której uzyskuje się dostęp do tego, co istotowe, osiąga się za pomocą aktu, który określa Scheler mianem moralnego wzlotu. W akcie tym uczestniczy cały człowiek pojmowany nie jako psychofizyczna całość, lecz jako duchowe centrum osobowe. Z kolei wynik poznawczy zależy od stopnia, czystości oraz siły danego wzlotu moralnego. W kwestii uczestnictwa całego człowieka w tym, co istotowe, odwołuje się Scheler do koncepcji Platona. Przyjęcie tej koncepcji w interpretacji psychologicznej jest błędem, gdyż postulat, iż w filozofii możliwość poznania jakiegoś przedmiotu wypływa ze strony samego jej 13 Tamże, s M. S c h e l e r: Ordo amoris. Tłum. A W ę grzecki. W: O miłości, antologia. Red. M. G r a b o w s k i, Toruń 1998, s
5 przedmiotu 15, jest zdaniem Schelera nie tylko uzasadniony w sposób epistemologiczny, ale również ontycznie. Z kolei Fichtemu zarzuca, iż popełnił błąd utożsamiając wyniki poznawcze filozofii z moralnością danego człowieka 16 (filozofa), który dokonuje poznania. Ponieważ wynik ten uzależniony jest od stopnia spełnienia warunków moralnych samego wzlotu, w którym dokonuje się sam akt uczestnictwa w oglądzie istoty danego przedmiotu. Punktem wyjścia moralnego wzlotu jest naturalny światopogląd, jest on niczym innym jak korelatem faktycznej rzeczywistości, w której żyje człowiek. Obejmuje on swoim zasięgiem wszelki możliwy byt świata, zarówno zewnętrzny jak i wewnętrzny, czasoprzestrzenny, jak również odnosi się do tego, co boskie, oraz do sfery przedmiotów idealnych. Świat ten jednostkowym wymiarze ukazuje się jako otoczenie, które tworzy w obrębie własnego świata jakaś rasa czy grupa społeczna. W obręb otoczenia wchodzą wytwory danej kultury, jak różnego rodzaju przedmioty, wyobrażenia dotyczące przestrzeni i czasu, tradycja, naturalny dla danej kultury system myślenia, spostrzegania, jak również język, oraz zdrowy rozsądek ludzki. Naturalny światopogląd określa Scheler Platońskim terminem doksa (δόξα) jako wiedza pozorna, termin ten obejmuje swoim zasięgiem zarówno otoczenie jednostki czy jakiejś grupy społecznej, jak ogólne pojęcie świata, w którym żyje cała wspólnota ludzka, jako odrębny gatunek istot żywych. Jakkolwiek jednak ta struktura bytu otoczenia wyglądałaby dla człowieka, w każdym razie właściwością odpowiadającego jej bytu jest to, że wraz ze swoją strukturą jest zrelatywizowany do szczególnej organizacji biologicznej człowieka jako szczególnego gatunku powszechnego życia 17. Dlatego też, zrelatywizowanie bytu w obrębie ludzkiego otoczenia, dotyczy nie tylko jego realnego istnienia, ale również odnosi się do wszelkich treści istotnościowych. Samo zaś pojęcie światopoglądu, przejmuje Scheler od Wilhelma von Humboldta i Wilhelma Diltheya 18. Naturalny światopogląd w przekonaniu Schelera daje filozofii, jak i wszelkim innym nauką tezę o realnym istnieniu świata, 15 M. S c h e l e r: O istocie filozofii..., s Scheler odwołuje się w tym miejscu do słów Fichtego: Wybór filozofii zależy zatem od tego, jakim się jest człowiekiem; albowiem system filozoficzny to nie martwy sprzęt, który można wedle woli wziąć lub odłożyć płynie z duszy człowieka, który go wyznaje. (Zob. J. G. F i c h t e: Teoria wiedzy. Tłum. M. J. S i e m e k. Warszawa 1996, s. 483). Z kolei Scheler cytuje ten fragment: filozofia, jaką się ma, zależy od tego, jakim się jest człowiekiem. Zob. M. S c h e l e r: O istocie filozofii..., s M. S c h e l e r: O istocie filozofii..., s Zob. Tamże, s , jak również A W ę grzecki: Scheler. Warszawa 1975, s , przypis 3. 14
6 której sobie same dać nie mogą, a opierając się na nim, nie mogą tezy tej poddać w wątpliwość. Oprócz światopoglądu naturalnego wyróżnia Scheler trzy inne typy światopoglądów 19, są to światopoglądy względnie naturalne, które odpowiadają omówionemu wyżej terminowi otoczenia, światopoglądy oparte naukowym ujęciu świata, są nadbudowane w sposób świadomy na światopoglądzie naturalnym, jest on poznaniem i myśleniem o istniejącym bycie w sposób mniej zrelatywizowany, gdyż odnosi się do tego, co ogólne, do jakiegoś żyjącego człowieka w ogóle 20. Z kolei światopogląd filozoficzny 21 musi wykroczyć poza wyżej wspomniane typy światopoglądów i dotrzeć do bytu samego świata, który ma zakres powszechny. Dlatego zdaniem Schelera potrzebny jest ów wzlot zawierający szereg aktów moralnych. Akty te są potrzebne, by sprawić, aby duch zasadniczo porzucił ów byt zrelatywizowany witalnie, byt dla życia (a w nim dla człowieka jako istoty żywej), by sprawić, aby zaczął uczestniczyć w bycie [takim], jakim jest w sobie samym 22. Sam wzlot zawiera w sobie trzy akty moralne, jeden o charakterze pozytywnym i dwa o negatywnym, których spełnienie staje się warunkiem wstępnym całego poznania filozoficznego, skierowanego na byt absolutny. Pierwszym aktem jest miłość całej duchowej osoby do absolutnej wartości i bytu 23, akt ten uwalnia człowieka od relatywizmu, który związany jest ze światopoglądem naturalnym i jego otoczeniem. Dlatego akt miłości jest tutaj rdzeniem całego wzlotu, o czym była mowa wyżej. Drugim aktem jest ukorzenienie (Verdemütigung) naturalnego Ja i jaźni (Selbst) 24, który usuwa tkwiącą w człowieku naturalną dumę wprowadzając osobę w stan pokory. Torując tym samym drogę do poznania filozoficznego uwalnia od rzeczy istniejących w sposób jednostkowy oraz przypadkowy, prowadząc do czystej treści istotowej świata 25. Trzecim aktem jest samoopanowanie i dopiero przez to 19 Szerzej na temat teorii światopoglądów, zob. M. S c h e l e r: Teoria światopoglądów, socjologia i kształtowanie światopoglądu. W: M. S c h e l e r: Pisma z antropologii filozoficznej i teorii wiedzy. Tłum. S. C z e r n i a k i A. W ę g r z e c k i. Warszawa 1987, s M. S c h e l e r: O istocie filozofii..., s Światopoglądowi filozoficznemu poświęcił Scheler osobny artykuł, który ukazał się w roku 1928 kilkanaście dni przed jego śmiercią. Zob. M. S c h e l e r: Światopogląd filozoficzny. W: M. S c h e l e r: Pisma z antropologii filozoficznej i teorii wiedzy. Tłum. S. Czerniak i A. Wę grzecki. Warszawa 1987, s M. S c h e l e r: O istocie filozofii..., s Tamże, s Tamże. 25 Tamże, s
7 możliwe uprzedmiotowienie stale współwarunkujących w konieczny sposób naturalne spostrzeżenie zmysłowe impulsów popędowych życia danego jako»cielesne«i przeżywanego jako mające fundament w ciele 26. Samoopanowanie jest zabiegiem, który ma na celu ujarzmić naturalne popędy i pożądanie człowieka przysłaniające właściwy ogląd przedmiotów poznania (powodują one, że ogląd ten charakteryzuje się brakiem pełni, staje się symboliczny, a przedmiot jedynie domniemany). Zastosowanie niniejszej operacji powoduje przejście od nieadekwatnej prezentacji treści przedmiotów, do doskonałej adekwatności pełni prezentowania się treści świata 27. Omówione powyżej akty moralne warunkują uzyskanie właściwego i pełnego poznania istoty, a każdy z nich odpowiedzialny jest za inny czynnik w poznaniu. Miłość za rodzaj i stopień bytowego zrelatywizowania jego przedmiotu 28, ukorzenienie za oczywiste poznanie istoty 29, z kolei samoopanowanie za adekwatność poznania 30. W tym miejscu można postawić tezę, że omówiony akt wzlotu moralnego spełnia u Schelera podobną rolę, jak zabieg redukcji u Husserla, której ważność podkreślał on z niestrudzonym uporem. Powtarzał ciągle, iż [...] operacja ta jest tak ważna, iż ten, kto jej naprawę nie przeprowadził, nie ma w ogóle dostępu do filozofii [...] dopóki się tego nie dokona, nie ma filozofii jest jakaś nauka, nauka szczegółowa itd. [...] 31. Z kolei Scheler nie widzi nic szczególnego w Husserlowskiej operacji ujmowania w nawias, a wręcz stawia radykalne pytanie: czy w ogóle przeprowadzenie takiej operacji jest konieczne, skoro nie przybliża ona ani o krok do oglądu istoty rzeczy, gdyż tylko pozbawia ją istnienia pozostawiając dalej w tym samym miejscu w czasoprzestrzennym świecie, odsłaniając jedynie przypadkowe jakości przysługujące danemu przedmiotowi: Owo ułatwienie w przeprowadzeniu redukcji zostaje okupione przez Husserla bardzo drogo. Mianowicie, wcale się już nie dostrzega, co w»kwitnącej Jabłoni«(przykład Husserla) ma stać się teraz inaczej dzięki samemu powstrzymaniu sądu o istnieniu; wcale się nie dostrzega, jak jedynie przez to ma się ukazać nowy świat przedmiotów, którego jeszcze nie współzawiera naturalny światopogląd. Wzięcie w nawias uznania istnienia 26 Tamże, s Tamże, s Tamże. 29 Tamże. 30 Tamże. 31 J. Szewczyk: Husserl w oczach Ingardena. Znak 1975, nr 4 5, s
8 nie powoduje niczego innego jak tylko ostrzejszego wyłonienia się przypadkowego uposażenia jakościowego przedmiotu, który całkowicie zachowuje przy tym swoje miejsce w przestrzeni i czasie. Istota pozostaje przy tym dla nas bardzo odległa i ze zdziwieniem trzeba się zapytać: po cóż wiec to wszystko 32. Operacja epochè nie jest w stanie odsłonić pełni istoty bytu absolutnego, gdyż związane jest to z filozoficzna postawą duchową, jaką trzeba przyjąć wobec poznawanego przedmiotu, z kolei jej osiągnięcie uzależnione jest od stopnia spełnienia warunków moralnych jak dodaje Scheler Już więc z tego powodu nie można mówić, że jeśli chodzi o absolutne rzeczy i wartości, to każdy może w każdym wypadku poznać albo wszystko, albo równie wiele, albo równie mało, albo zgoła niczego nie może poznać. Cokolwiek też poznać może, zależy raczej od stopnia wzlotu 33. Trafną uwagę, którą warto przytoczyć w kontekście omawianego problemu redukcji formułuje w swojej pracy Piotr Orlik pisząc: Zauważyć należy, że choć Max Scheler mówi o redukcji fenomenologicznej, to nie stanowi ona dla niego pierwszoplanowego warunku uzyskania naoczności fenomenologicznej. Dla Maxa Schelera najważniejsze są warunki moralne. Gdy spełnione są warunki moralne, operacja redukcji fenomenologicznej dokonuje się niejako mimochodem (»automatycznie«) 34. Spełniając powyższe warunki moralne uzyskuje się dostęp do poznania istotnościowego, staje się u bram filozofii, u bram poznania filozoficznego, którego źródłem jest oczywisty i aprioryczny wgląd w istotę wszelkiego możliwego bytu. Oczywiście Scheler formułuje tezę, dotyczącą tego, czym jest filozofia w swojej istocie, która brzmi: Filozofia jest w swojej istocie ściśle oczywistym, niedającym się 32 M. S c h e l e r : Idealizm realizm. Tłum. A. W ę grzecki. W: Od Husserla do Levinasa. Red. W. S t r ó ż e w s k i. Kraków 1987, s. 93. W podobny sposób na temat zabiegu redukcji wypowiada się Scheler w rozprawie: Stanowisko człowieka w kosmosie (1928) gdzie pisze: Również Edmund Husserl nie miał na myśli nic innego, gdy poznanie idei wiązał z»redukcją fenomenologiczną«, tzn. z»przekreśleniem«albo»wzięciem w nawias«przypadkowego egzystencjalnego współczynnika rzeczy [występujących w] świecie, ażeby [w ten sposób] wydobyć ich»istoty«. Wprawdzie tej Huserlowskiej teorii redukcji nie mogę zaaprobować w szczegółach, ale musze przyznać, że wskazuje ona na fakt, który właściwie definiuje ludzkiego ducha. Chcąc wiedzieć, jak ów akt redukcji zachodzi, trzeba wpierw wiedzieć, na czym właściwie polega nasze przeżycie rzeczywistości. W doznaniu rzeczywistości (Wirklichkeitseindruck) nie ma jakiegoś odrębnego, dającego się określić wrażenia zmysłowego (Sensation) ([jak np.] twardy, stały itd.). Również spostrzeżenie, przypomnienie, myślenie i wszelkie możliwe akty percepcyjne nie mogą nam dostarczyć tego doznania; to, czego dostarczają (geben), zawsze jest tylko (przypadkowym) uposażeniem jakościowym rzeczy a nigdy ich istnieniem. Zob. M. S c h e l e r : Pisma z antropologii filozoficznej i teorii wiedzy. Tłum. S. C z e r n i a k i A. W ę g r z e c k i. Warszawa 1987, s M. S c h e l e r: O istocie filozofii..., s. 286, przypis P. Orlik: Fenomenologia świadomości aksjologicznej. Max Scheler Dietrich von Hildebrand. Poznań 1995, s
9 przez indukcje poszerzyć ani obalić (unvermehrbare und unvernichtbare), odnosząca się a priori do wszystkiego, co przypadkowo istnieje, wglądem we wszelkie dostępne nam na przykładach istotności i związki istotnościowe tego, co istnieje, i to w takim porządku i ustopniowaniu (Stufenreich), w jakim one pozostają w stosunku do tego, co istnieje absolutnie i do jego istoty 35. Każde poznanie istoty wiąże się z trzema stopniami wglądu, które następują po sobie w ustalonym porządku, w zależności od pochodzenia, założenia oraz następstwa. Przedmiotem pierwszego najbardziej bezpośredniego i oczywistego wglądu jest to, że w ogóle coś istnieje, że w ogóle coś jest 36, że jest po prostu nie nic. Wgląd ten, ujęty zostaje jako sąd orzekający, przy czym owo nic rozumie Scheler w sposób bardzo szeroki i ogólny, jako absolutne nic, nie odnoszące się w sposób konkretny do żadnego istnienia ani bytu. Duże znaczenie w tym wglądzie odgrywa szczególnie drugi warunek moralnego wzlotu, czyli postawa pokory, która jak określa to Scheler faktycznemu stanowi bytu odbiera (auslöschende) znamiona zrozumiałości samej przez się (i właśnie przez to znamiona [przedmiotu] wglądu) 37. Dlatego też, wgląd ten charakteryzuje się absolutną jasnością i oczywistością, oraz ogólnością w odniesieniu do niższych kategorii bytowych, takich jak np. jakościowe uposażenie, byt realny, byt o charakterze wartości, byt przedmiotowy, odnosi się również do wszelkiego rodzaju wyobrażeń, oraz tego, co tylko jest możliwe do pomyślenia w porównaniu z nim. Jest on najbardziej pierwotny, gdyż uwidacznia się przy każdej próbie wątpienia o czymś, dlatego byłoby naiwnością, by go w jakikolwiek sposób uzasadniać. Naturalnie, kto poniekąd nie spojrzał w otchłań absolutnego nic, ten zupełnie przeoczy również nadzwyczajną pozytywność wglądu, że w ogóle jest coś, a nie raczej nic 38. Na podstawie pierwszego wglądu, oparty jest drugi oczywisty wgląd, który polega na tym, iż ujmuje się w nim, że istnieje coś, co nie jest zależne od czegokolwiek innego, coś co jest bytem samym w sobie i tylko dla siebie. Nazywa go Scheler tym, co istnieje 35 M. S c h e l e r: O istocie filozofii..., s Tamże, s Tamże. 38 Tamże, s W tym stwierdzeniu odwołuje się Scheler do Leiniza, który w rozprawie O zasadach istnienia pisze: Jest w naturze racja, dla której raczej istnieje coś niż nic. Jest to następstwo owej wielkiej zasady, że nic nie staje się bez racji. Tak samo musi też być racja, dla której istnieje raczej to niż coś innego. (G.W. L e i b n i z: O zasadach istnienia. Tłum. J. D o m a ń ski. W: G.W. Leibniz: Wyznanie wiary filozofa. Rozprawa metafizyczna. Monadologia. Zasady natury i łaski oraz inne pisma filozoficzne. Warszawa 1969, s. 225 lub G.W. L e i b n i z: Główne pisma metafizyczne. Toruń 1995, s. 77). 18
10 absolutnie 39 lub bytem absolutnym, który nie jest zależny od jakiegokolwiek mniemania, oraz bytu relatywnego. Wgląd ten ma na celu, nie tylko uchwycenie bytu absolutnego, jak również oddzielenie go, od tego, co przedstawia się jako absolutne, lecz nim nie jest. Ktokolwiek coś istniejącego relatywnie absolutyzuje, ten nieuchronnie ponieważ bytu absolutnego nie dostrzega już w sposób oderwany od owego [bytu relatywnego] musi stać się, kogo zwie się relatywistą. Zawsze [doprawdy] zawsze relatywista jest tylko absolutystą tego, co relatywne 40. Oczywiście również i w tym wglądzie jak zastrzega autor rozprawy najważniejsze jest spełnienie warunków wzlotu filozoficznego, gdyż tylko w ten sposób można uchwycić owy faktyczny i pozytywny stan, że w ogóle jest coś, a nie raczej nic 41. Omówione wyżej wglądy i cechująca się absolutną oczywistością ich zawartość jest podstawą wszelkich innych wglądów, które tylko na ich podbudowie uzyskują właściwy sens. Z kolei wglądowi trzeciemu odpowiada [wyrażonemu] w formie sądu twierdzeniu, że wszystkiemu możliwemu czemuś, co istnieje, przysługuje koniecznie jakiś byt istotowy albo istota (Wassein) (esencja) oraz jakieś istnienie (egzystencja) 42. Oczywiście czym innym jest poznanie istoty od poznania istnienia, które różni się nie tylko oczywistością, lecz również zasięgiem i ważnością. Treści zawarte w istocie, uchwycone za pomocą pełnego wglądu, którego nie da się w żaden sposób ani poszerzyć ani zawęzić, charakteryzują się przede wszystkim całkowitą oczywistością i skończonością, czyli odnoszą się w sposób a priori do każdego możliwego bytu, któremu przysługuje ta sama istota, niezależnie od tego, czy dany przedmiot jest dany w fikcji, czy jest przedmiotem realnie istniejącym. Omówiona sytuacja nie występuje w odniesieniu do bytu absolutnego, gdyż istota i istnienie łączą się w sobie w jedno, przy czym jego istota nie wynika z jego istnienia. Tak wiec sfera poznania absolutnego stanowi przedmiot poznania filozoficznego w odróżnieniu od przypadkowej sfery egzystencjalnej, na podstawie której czerpią swe poznanie nauki szczegółowe. Poznanie nie opiera się tutaj na podstawie aksjomatów, wnioskowania indukcyjnego, które jest tylko pewnego rodzaju przypuszczeniem odnoszącym się do prawdziwości sądu w stosunku do nowego doświadczenia, jest tylko jego 39 M. S c h e l e r: O istocie filozofii..., s Tamże, s Tamże, s Tamże, s
11 prawdopodobieństwem. Poznanie filozoficzne opiera Scheler na ściśle oczywistym, apriorycznym wglądzie w sferę istot bytu absolutnego, uzyskanego wedle wcześniej omówionego porządku oczywistości. 20
12 BIBLIOGRAFIA Buczyń ska-garewicz H.: Uczucia i rozum w świecie wartości. Wrocław Dilthey W.: O istocie filozofii. W: W. Dilthey: O istocie filozofii I inne pisma. Tłum. E. Paczkowska-Ł a g o w s k a. Warszawa Fichte J. G.: Teoria wiedzy. Tłum. M.J. S i e m e k. Warszawa Husserl E.: Badania logiczne. T. 2. Cz. 1: Badania dotyczące fenomenologii teorii poznania. Tłum. J. S i d o r e k. Warszawa Husserl E.: Filozofia jako nauka ścisła. Tłum. W. G a l e w i c z. Warszawa Leibniz G. W.: Główne pisma metafizyczne. Toruń Leibniz G. W.: O zasadach istnienia. Tłum. J. D o m a ń ski. W: G.W. L e i b n i z: Wyznanie wiary filozofa. Rozprawa metafizyczna. Monadologia. Zasady natury i łaski oraz inne pisma filozoficzne. Warszawa Orlik P.: Fenomenologia świadomości aksjologicznej. Max Scheler Dietrich von Hildebrand. Poznań Platon: Uczta. Tłum. W. Witwicki. W: Platon: Dialogi. Warszawa PWN Leksykon: Filozofia. Red. W. Ł agodzki, G. Pyszczek. Warszawa Scheler M.: Idealizm realizm. Tłum. A. W ę grzecki. W: Od Husserla do Levinasa. Red. W. S t r ó ż e w s k i. Kraków Scheler M.: Istota i formy sympatii. Tłum. A. W ę grzecki. Warszawa Scheler M.: Miłość i poznanie. Tłum. M. M. B a r a n o w s k a. Kwartalnik Filozoficzny 2000, Tom 28, z. 2. Scheler M.: Ordo amoris. Tłum. A W ę grzecki. W: O miłości, antologia. Red. M. G r a b o w s k i, Toruń Scheler M.: Pisma z antropologii filozoficznej i teorii wiedzy. Tłum. S. Czerniak i A. Wę g r z e c k i. Warszawa Szewczyk J.: Husserl w oczach Ingardena. Znak 1975, nr 4 5. W ę grzecki A.: Scheler. Warszawa
CZASOPISMO FILOZOFICZNE
I S S N1 8 9 6 5 0 5 9 CZAS OPI S MO FI LOZOFI CZNE nr1/ wr z e s i e ń2006 www. c z a s opi s mofil oz ofic z ne. us. e du. pl CZASOPISMO FILOZOFICZNE www.czasopismofilozoficzne.us.edu.pl INTERNETOWY
Wartość jest przedmiotem złożonym z materii i formy. Jej formą jest wartościowość, materią jest konkretna treść danej wartości.
Wartość jest przedmiotem złożonym z materii i formy. Jej formą jest wartościowość, materią jest konkretna treść danej wartości. N. Hartmann: Materia jest tylko tworem treściowym, który posiada wartościowość.
DIETRICH VON HILDEBRAND CZYM JEST FILOZOFIA? Tłumaczenie. Paweł Mazanka Janusz Sidorek. Wydawnictwo WAM
DIETRICH VON HILDEBRAND CZYM JEST FILOZOFIA? Tłumaczenie Paweł Mazanka Janusz Sidorek Wydawnictwo WAM Kraków 2012 Spis treści OD TŁUMACZY 9 Kim był Dietrich von Hildebrand? 9 Nawrócenie 12 Stosunek do
Johann Gottlieb Fichte
Johann Gottlieb Fichte 1762-1814 Fichte i kant Kant odniósł tylko częściowy sukces szukając transcendentalnej jedności naszego poznania, ponieważ był pod zbytnim wpływem empiryzmu. Treść nie jest nam po
Filozofia, ISE, Wykład III - Klasyfikacja dyscyplin filozoficznych
Filozofia, ISE, Wykład III - Klasyfikacja dyscyplin filozoficznych 2011-10-01 Plan wykładu 1 Klasyczny podział dyscyplin filozoficznych 2 Podział dyscyplin filozoficznych Klasyczny podział dyscyplin filozoficznych:
SPIS TREŚCI I. WPROWADZENIE - FILOZOFIA JAKO TYP POZNANIA. 1. Człowiek poznający Poznanie naukowe... 16
SPIS TREŚCI P r z e d m o w a... 5 P r z e d m o w a do d r u g i e g o w y d a n i a... 7 P r z e d m o w a do t r z e c i e g o w y d a n i a... 9 P r z e d m o w a do c z w a r t e g o w y d a n i a...
Immanuel Kant: Fragmenty dzieł Uzasadnienie metafizyki moralności
Immanuel Kant: Fragmenty dzieł Uzasadnienie metafizyki moralności Rozdział II Pojęcie każdej istoty rozumnej, która dzięki wszystkim maksymom swej woli musi się uważać za powszechnie prawodawczą, by z
Filozofia, Germanistyka, Wykład IX - Immanuel Kant
Filozofia, Germanistyka, Wykład IX - Immanuel Kant 2011-10-01 Plan wykładu 1 Immanuel Kant - uwagi biograficzne 2 3 4 5 6 7 Immanuel Kant (1724-1804) Rysunek: Immanuel Kant - niemiecki filozof, całe życie
EGZAMIN MATURALNY 2010 FILOZOFIA
Centralna Komisja Egzaminacyjna w Warszawie EGZAMIN MATURALNY 2010 FILOZOFIA POZIOM ROZSZERZONY Klucz punktowania odpowiedzi MAJ 2010 2 Zadanie 1. (0 2) problemów i tez z zakresu ontologii, epistemologii,
1. Dyscypliny filozoficzne. Andrzej Wiśniewski Wstęp do filozofii Materiały do wykładu 2015/2016
1. Dyscypliny filozoficzne Andrzej Wiśniewski Andrzej.Wisniewski@amu.edu.pl Wstęp do filozofii Materiały do wykładu 2015/2016 Pochodzenie nazwy filozofia Wyraz filozofia pochodzi od dwóch greckich słów:
Elementy filozofii i metodologii INFORMATYKI
Elementy filozofii i metodologii INFORMATYKI Filozofia INFORMATYKA Metodologia Wykład 1. Wprowadzenie. Filozofia, metodologia, informatyka Czym jest FILOZOFIA? (objaśnienie ogólne) Filozofią nazywa się
Filozofia, ISE, Wykład X - Filozofia średniowieczna.
Filozofia, ISE, Wykład X - Filozofia średniowieczna. 2011-10-01 Plan wykładu 1 Filozofia średniowieczna a starożytna 2 3 Ogólna charakterystyka filozofii średniowiecznej Ogólna charakterystyka filozofii
Tomasz Dreinert Zagadnienie "rzeczy samej w sobie" w transcendentalizmie Immanuela Kanta. Pisma Humanistyczne 3,
Tomasz Dreinert Zagadnienie "rzeczy samej w sobie" w transcendentalizmie Immanuela Kanta Pisma Humanistyczne 3, 137-143 2001 Tomasz D reinert ZAGADNIENIE RZECZY SAMEJ W SOBIE W TRANSCENDENTALIZMIE IMMANUELA
Filozofia, Germanistyka, Wykład I - Wprowadzenie.
2010-10-01 Plan wykładu 1 Czym jest filozofia Klasyczna definicja filozofii Inne próby zdefiniowania filozofii 2 Filozoficzna geneza nauk szczegółowych - przykłady 3 Metafizyka Ontologia Epistemologia
POCZUCIE TOŻSAMOŚCI W KONTEKŚCIE SPOŁECZNOŚCI NARODOWO - PAŃSTWOWEJ
POCZUCIE TOŻSAMOŚCI W KONTEKŚCIE SPOŁECZNOŚCI NARODOWO - PAŃSTWOWEJ Wstęp Żyjemy w świecie wielkich procesów integracji i globalizacji. Z samej swojej istoty są to procesy pozytywne pozwalające wspólnie
ANDRZEJ L. ZACHARIASZ TEORIA POZNANIA JAKO RELATYSTYCZNA KONCEPCJA PRAWDY TEORETYCZNEJ
ANDRZEJ L. ZACHARIASZ TEORIA POZNANIA JAKO RELATYSTYCZNA KONCEPCJA PRAWDY TEORETYCZNEJ WYDAWNICTWO UNIWERSYTETU RZESZOWSKIEGO RZESZÓW 2011 Recenzował prof. dr hab. TADEUSZ BUKSIŃSKI Opracowanie redakcyjne
Etyka Tożsamość i definicja. Ks. dr Artur Aleksiejuk
Etyka Tożsamość i definicja Ks. dr Artur Aleksiejuk 1. ETYKA A FILOZOFIA PYTANIA PROBLEMOWE: Czy etyka musi być dyscypliną filozoficzną? Czy etyka może być wolna od filozoficznych założeń? Czy i jak dalece
Pluralizm XX wieku ontologia N. Hartmanna. BYT IDEALNY BYT IRREALNY BYT REALNY
Pluralizm XX wieku ontologia N. Hartmanna. BYT IDEALNY BYT IRREALNY BYT REALNY Duch Psychika Życie organiczne Materia nieożywiona Działanie celowe, determinacja aksjologiczna, samodeterminacja, tendencje
Filozofia, Historia, Wykład IX - Filozofia Kartezjusza
Filozofia, Historia, Wykład IX - Filozofia Kartezjusza 2010-10-01 Plan wykładu 1 Krytyka nauk w Rozprawie o metodzie 2 Zasady metody Kryteria prawdziwości 3 Rola argumentów sceptycznych Argumenty sceptyczne
KLASYCZNA KONCEPCJA RELIGII
KLASYCZNA KONCEPCJA RELIGII Różnice w koncepcjach religii człowiek Bóg człowiek doświadcza Boga człowiek doświadcza Boga i odnosi się do Niego nie za bardzo wiadomo, czy jakiś przedmiot istnieje można
Spór o poznawalność świata
ROMAN ROŻDŻEŃSKI FILOZOFIA A RZECZYWISTOŚĆ Spór o poznawalność świata Wydawnictwo WAM Kraków 2012 Spis treści Przedmowa 11 Rozdział I Myślenie filozoficzne w cieniu zwątpienia 15 1. Wprowadzenie 15 2.
GWSP GIGI. Filozofia z aksjologią. dr Mieczysław Juda
GWSP Filozofia z aksjologią dr Mieczysław Juda GIGI Filozofia z aksjologią [5] Systemy nowożytne: empiryzm Locke a i sceptycyzm Hume a Filozofia z aksjologią [5] Systemy nowożytne: empiryzm Locke a i sceptycyzm
Filozofia człowieka. Fakt ludzki i jego filozoficzne interpretacje
Filozofia człowieka Fakt ludzki i jego filozoficzne interpretacje Spotkanie źródłem poznania i nauk POZNAWANIE 2 Jedność doświadczenia filozoficznego Filozofia nauką o zasadach ( principia) Do wiedzy o
FENOMENOLOGIA POLSKA Roman Ingarden ij jego uczniowie. Artur Andrzejuk
FENOMENOLOGIA POLSKA Roman Ingarden ij jego uczniowie i Artur Andrzejuk Plan wykładu Roman Ingarden Fenomenologia Edmunda Husserla Tzw. druga fenomenologia Ingardena Uczniowie Ingardena Fenomenologia dzisiaj
SPIS TREŚCI. Wstęp 3.
SPIS TREŚCI Wstęp 3 I. ROZWAŻANIA WSTĘPNE 23 1. Luteranizm i jego znaczenie dla filozofii 23 1.1. Główne założenia doktrynalne luteranizmu 24 1.2. Luter i filozofia 33 2. Reakcja na Reformację - racjonalizacje
Koncepcja etyki E. Levinasa
Koncepcja etyki E. Levinasa Fragment wypowiedzi Jana Pawła II z: Przekroczyć próg nadziei : Skąd się tego nauczyli filozofowie dialogu? Nauczyli się przede wszystkim z doświadczenia Biblii. Całe życie
Andrzej L. Zachariasz. ISTNIENIE Jego momenty i absolut czyli w poszukiwaniu przedmiotu einanologii
Andrzej L. Zachariasz ISTNIENIE Jego momenty i absolut czyli w poszukiwaniu przedmiotu einanologii WYDAWNICTWO UNIWERSYTETU RZESZOWSKIEGO RZESZÓW 2004 Opiniowali Prof. zw. dr hab. KAROL BAL Prof. dr hab.
Egzamin maturalny na poziomie. i właściwie je uzasadnić?
Egzamin maturalny na poziomie podstawowym. Jak sformułować stanowisko i właściwie je uzasadnić? PODSTAWOWE INFORMACJE Rozprawka na poziomie podstawowym jest formą wypowiedzi pisemnej na podany temat, która
Filozoficzna interpretacja doświadczenia mistycznego w ujęciu Mieczysława Gogacza. Izabella Andrzejuk
Filozoficzna interpretacja doświadczenia mistycznego w ujęciu Mieczysława Gogacza. Izabella Andrzejuk Doświadczenie mistyczne w filozofii i teologii Wydaje się, iż ujęcie doświadczenia mistycznego zarazem
EGZAMIN MATURALNY 2011 FILOZOFIA
Centralna Komisja Egzaminacyjna w Warszawie EGZAMIN MATURALNY 2011 FILOZOFIA POZIOM PODSTAWOWY MAJ 2011 2 Egzamin maturalny z filozofii poziom podstawowy Zadanie 1. (0 3) Obszar standardów A. Zenon z Kition
EGZAMIN MATURALNY 2012 FILOZOFIA
Centralna Komisja Egzaminacyjna EGZAMIN MATURALNY 2012 FILOZOFIA POZIOM PODSTAWOWY Kryteria oceniania odpowiedzi MAJ 2012 2 Egzamin maturalny z filozofii Część I (20 punktów) Zadanie 1. (0 2) Obszar standardów
O argumentach sceptyckich w filozofii
O argumentach sceptyckich w filozofii - Czy cokolwiek można wiedzieć na pewno? - Czy cokolwiek można stwierdzić na pewno? Co myśli i czyni prawdziwy SCEPTYK? poddaje w wątpliwość wszelkie metody zdobywania
EGZAMIN MATURALNY W ROKU SZKOLNYM 2014/2015
EGZAMIN MATURALNY W ROKU SZKOLNYM 204/205 FORMUŁA DO 204 ( STARA MATURA ) FILOZOFIA POZIOM ROZSZERZONY ZASADY OCENIANIA ROZWIĄZAŃ ZADAŃ ARKUSZ MFI-R MAJ 205 Uwaga: Akceptowane są wszystkie odpowiedzi merytorycznie
FENOMENOLOGIA. Edmund Husserl Max Scheler Roman Ingarden Edith Stein
FENOMENOLOGIA Edmund Husserl Max Scheler Roman Ingarden Edith Stein Edmund Husserl (1859-1938) Studiował matematykę, fizykę, astronomię i filozofię na uniwersytecie w Lipsku i w Berlinie. Był profesorem
Efekty kształcenia dla kierunku studiów Etyka prowadzonego w Instytucie Filozofii UJ. Studia pierwszego stopnia profil ogólnoakademicki
Efekty kształcenia dla kierunku studiów Etyka prowadzonego w Instytucie Filozofii UJ Studia pierwszego stopnia profil ogólnoakademicki Lp. K_W01 K_W02 Nazwa Wydziału: Wydział Filozoficzny Nazwa kierunku
Uniwersytet Jagielloński Instytut Psychologii ROZMOWA W SPOTKANIU AGNIESZKA BARAŃSKA. pod kierunkiem: Prof. dr hab. Adama Węgrzeckiego
Uniwersytet Jagielloński Instytut Psychologii ROZMOWA W SPOTKANIU AGNIESZKA BARAŃSKA pod kierunkiem: Prof. dr hab. Adama Węgrzeckiego KRAKÓW 2002 Jeśli przyjąć, że rozmowa jest sztuką, Łatwiej powiedzieć,
Filozofia, Germanistyka, Wykład VIII - Kartezjusz
2013-10-01 Plan wykładu 1 Krytyka nauk w Rozprawie o metodzie 2 Idea uniwersalnej metody Prawidła metody 3 4 5 6 Krytyka Kartezjusza Podstawą wiedzy jest doświadczenie Krytyka nauk Kartezjusz - krytyka
Filozofia, Pedagogika, Wykład I - Miejsce filozofii wśród innych nauk
Filozofia, Pedagogika, Wykład I - Miejsce filozofii wśród innych nauk 10 października 2009 Plan wykładu Czym jest filozofia 1 Czym jest filozofia 2 Filozoficzna geneza nauk szczegółowych - przykłady Znaczenie
Przedmiot, źródła i drogi poznania
Wieloznaczność pojęcia poznanie Czynność (uświadomiona) Rezultat czynności Pozostałe czynności, mające na celu uzyskanie informacji 1.Relacja poznawcza. Przedmiot Podmiot Akty poznawcze 1.1 Przedmiot poznania:
Wstęp do prawoznawstwa. Zagadnienie organizacyjne Zagadnienia ogólne
Wstęp do prawoznawstwa Zagadnienie organizacyjne Zagadnienia ogólne 1 Zagadnienia organizacyjne Adrian Zając adrian.zajac@uwr.edu.pl Katedra Teorii i Filozofii Prawa Konsultacje: na www Plan zajęć Literatura
Chcę poznać Boga i duszę. Filozofowie o Absolucie
Chcę poznać Boga i duszę Filozofowie o Absolucie W jaki sposób można poznać Boga? Jak poznać Kogoś, Kto pozostaje niewidzialny i niepoznawalny? Szukając argumentów na istnienie Boga Świat (np. Teoria Wielkiego
Główne problemy kognitywistyki: Reprezentacja
Główne problemy kognitywistyki: Reprezentacja Wykład 1 Wprowadzenie do problemu reprezentacji Andrzej Klawiter http://www.amu.edu.pl/~klawiter klawiter@amu.edu.pl Pojęcie reprezentacji (1) Słowo 'reprezentacja'
Wymagania edukacyjne niezbędne do otrzymania przez ucznia śródrocznych i rocznych ocen klasyfikacyjnych. z przedmiotu etyka
Wymagania edukacyjne niezbędne do otrzymania przez ucznia śródrocznych i rocznych ocen klasyfikacyjnych z przedmiotu etyka Klasa 5, rok szkolny 2017/2018 dr Grzegorz Rostkowski Odniesienia do podstawy
3. Spór o uniwersalia. Andrzej Wiśniewski Andrzej.Wisniewski@amu.edu.pl Wstęp do filozofii Materiały do wykładu 2015/2016
3. Spór o uniwersalia Andrzej Wiśniewski Andrzej.Wisniewski@amu.edu.pl Wstęp do filozofii Materiały do wykładu 2015/2016 Nieco semiotyki nazwa napis lub dźwięk pojęcie znaczenie nazwy desygnat nazwy każdy
ZAŁOŻENIA FILOZOFICZNE
ZAŁOŻENIA FILOZOFICZNE Koło Wiedeńskie Karl Popper Thomas Kuhn FILOZOFIA A NAUKA ZAŁOŻENIA W TEORIACH NAUKOWYCH ZAŁOŻENIA ONTOLOGICZNE Jaki jest charakter rzeczywistości językowej? ZAŁOŻENIA EPISTEMOLOGICZNE
Wydawnictwo IFiS PAN Warszawa Daniel Roland Sobota. Narodziny fenomenologii z ducha pytania. Johannes Daubert i fenomenologiczny rozruch
Wydawnictwo IFiS PAN Warszawa 2017 Daniel Roland Sobota Narodziny fenomenologii z ducha pytania. Johannes Daubert i fenomenologiczny rozruch Spis treści przedmowa... 17 WproWADzenie... 23 Niemiecka faza
INFORMATYKA a FILOZOFIA
INFORMATYKA a FILOZOFIA (Pytania i odpowiedzi) Pytanie 1: Czy potrafisz wymienić pięciu filozofów, którzy zajmowali się także matematyką, logiką lub informatyką? Ewentualnie na odwrót: Matematyków, logików
Wymagania do przedmiotu Etyka w gimnazjum, zgodne z nową podstawą programową.
Wymagania do przedmiotu Etyka w gimnazjum, zgodne z nową podstawą programową. STANDARDY OSIĄGNIĘĆ: Rozwój osobowy i intelektualny uczniów wynikający z ich uczestnictwa w zajęciach etyki podążając za przyjętymi
Czy i/lub w jakim sensie można uważać, że świat jest matematyczny? Wprowadzenie do dyskusji J. Lubacz, luty 2018
Czy i/lub w jakim sensie można uważać, że świat jest matematyczny? Wprowadzenie do dyskusji J. Lubacz, luty 2018 Do czego odnoszą się poniższe stwierdzenia? Do tego, czym jest matematyka dla świata, w
6 Bóg w myśli Schelera
PRZEDMOWA Max Scheler (1874 1928) jest jedną z najważniejszych postaci filozofii XX wieku. Jako współtwórca, wraz z Edmundem Husserlem, fenomenologii, jej programu i jej pierwszych osiągnięć teoretycznych,
IMMANUEL KANT ETYKA DEONTOLOGICZNA
IMMANUEL KANT ETYKA DEONTOLOGICZNA PROJEKT ETYKI KANTA W POSZUKIWANIU OBIEKTYWNYCH PODSTAW ETYKI Wobec krytyki Huma Immanuel Kant stara się znaleść jakąś obiektywną podstawę dla etyki, czyli wykazać, że
Elementy filozofii i metodologii INFORMATYKI
Elementy filozofii i metodologii INFORMATYKI Filozofia INFORMATYKA Metodologia Czym jest FILOZOFIA? (objaśnienie ogólne) Filozofią nazywa się Ogół rozmyślań, nie zawsze naukowych, nad naturą człowieka,
Filozofia, Pedagogika, Wykład III - Filozofia archaiczna
Filozofia, Pedagogika, Wykład III - Filozofia archaiczna 2009-09-04 Plan wykładu 1 Jońska filozofia przyrody - wprowadzenie 2 3 Jońska filozofia przyrody - problematyka Centralna problematyka filozofii
OPERA PHILOSOPHORUM MEDII AEVI
OPERA PHILOSOPHORUM MEDII AEVI T O M 8 T E X T U S E T S T U D I A 1987 SUBSYSTENCJA I OSOBA WEDŁUG ŚW. TOMASZA Z AKWINU REDAKTOR TOMU: MIECZYSŁAW GOGACZ A K A D E M I A T E O L O G I I K A T O L I C K
FENOMENOLOGICZNA TEORIA ISTOTY NA TLE PLATONIZMU
Agnieszka Wesołowska FENOMENOLOGICZNA TEORIA ISTOTY NA TLE PLATONIZMU Byt świata nie może już być dla nas faktem zrozumiałym samo przez się, ale jest sam dopiero problemem prawomocności. E. Husserl: Powołanie
FILOZOFOWIE UMYSŁU. Angielskie oświecenie
FILOZOFOWIE UMYSŁU Angielskie oświecenie JOHN LOCKE (1632-1704) NOWY ARYSTOTELES Locke w 1690 roku wydaje swoje podstawowe dzieło filozoficzne: En essay concerning the human understanding (Rozważania dotyczące
P L SJ A I W WAM K 2014
P L SJ E W WAM A I K 2014 Spis treści 1. O filozofii w ogóle......................... 13 1.1. O filozofii najogólniej...................... 14 1.2. Filozofia czy historia poglądów................ 16 1.3.
Edukacja Elementarna w Teorii i Praktyce : kwartalnik dla nauczycieli nr 4,
Ewa Dybowska "Być czy mieć" wartości w edukacji wczesnoszkolnej : recenzja książki: Beata Wołosiuk, "Wychowanie do wartości w edukacji wczesnoszkolnej", Wydawnictwo KUL, Lublin 2010 Edukacja Elementarna
George Berkeley (1685-1753)
George Berkeley (1685-1753) Biskup Dublina Bezkompromisowy naukowiec i eksperymentator Niekonwencjonalny teoretyk poznania Zwalczał ateizm Propagował idee wyższego szkolnictwa w Ameryce Podstawą badań
SPIS TREŚCI. Część pierwsza KRYTYKA ESTETYCZNEJ WŁADZY SĄDZENIA
SPIS TREŚCI Przedmowa tłumacza................. XI KRYTYKA WŁADZY SĄDZENIA Przedmowa do pierwszego wydania............ 3 Wstęp...................... 11 I. O podziale filozofii............... 11 II. O suwerennej
Główne problemy kognitywistyki: Reprezentacja
Główne problemy kognitywistyki: Reprezentacja Wykład 1 Wprowadzenie do problemu reprezentacji Andrzej Klawiter http://www.amu.edu.pl/~klawiter klawiter@amu.edu.pl Źródło pojęcia reprezentacji Słowo 'reprezentacja'
SPIS TREŚCI Wstęp... 9 Wykaz skrótów... 13 Rozdział 1. Prawo podatkowe w systemie prawa... 15 1.1. Uwagi wprowadzające... 16 1.2. Prawo podatkowe jako gałąź prawa... 16 1.2.1. Przesłanki uzasadniające
Zagadnienia historiozoficzne we współczesnej filozofii.
Zagadnienia historiozoficzne we współczesnej filozofii. historiozofia DZIEJÓW FILOZOFIA nauka filozoficzna o ostatecznych czynnikach sprawczych, istocie i sensie ludzkich dziejów jako całości, zw. także
SPIS TREŚCI SŁOWO WSTĘPNE 9 WPROWADZENIE 13
SPIS TREŚCI SŁOWO WSTĘPNE 9 WPROWADZENIE 13 CZĘŚĆ IV ŻYCIE I DUCH I. Zycie, jego dwuznaczności i poszukiwanie życia niedwuznacznego 19 A. Wielowymiarowa jedność życia 19 1. Zycie: esencja i egzystencja
Sylabus LICZBA GODZIN. Treści merytoryczne przedmiotu
Sylabus Nazwa Przedmiotu: Teoria bytu (ontologia) Typ przedmiotu: obligatoryjny Poziom przedmiotu: zaawansowany rok studiów, semestr: I rok, semestr II; II rok, semestr I (studia filozoficzne I stopnia)
David Hume ( )
David Hume (1711-1776) Chciał być Newtonem nauk o człowieku. Uważał, że wszystkie nauki (oprócz matematyki i logiki), również filozofia, powinny kierować się metodą eksperymentalną, opartą na doświadczeniu.
Filozofia przyrody - Filozofia Eleatów i Demokryta
5 lutego 2012 Plan wykładu 1 Filozofia Parmenidesa z Elei Ontologia Parmenidesa Epistemologiczny aspekt Parmenidejskiej filozofii 2 3 4 Materializm Ontologia Parmenidesa Epistemologiczny aspekt Parmenidejskiej
AUTONOMIA JAKO ZASADA ETYCZNOŚCI
FUNDACJA NA RZECZ NAUKI POLSKIEJ EWA NOWAK-JUCHACZ AUTONOMIA JAKO ZASADA ETYCZNOŚCI KANT, FICHTE, HEGEL WROCŁAW 2002 SPIS TREŚCI Przedmowa. WOLNOŚĆ I FILOZOFIA 7 Część I. KANT 13 Rozdział I. WOLA I JEJ
Dlaczego matematyka jest wszędzie?
Festiwal Nauki. Wydział MiNI PW. 27 września 2014 Dlaczego matematyka jest wszędzie? Dlaczego świat jest matematyczny? Autor: Paweł Stacewicz (PW) Czy matematyka jest WSZĘDZIE? w życiu praktycznym nie
MAX WEBER zainteresowania: socjologia, ekonomia polityczna, prawo, teoria polityki, historia gospodarcza, religioznawstwo, metodologia nauk
OBIEKTYWIZM W NAUCE MAX WEBER 1864 1920 zainteresowania: socjologia, ekonomia polityczna, prawo, teoria polityki, historia gospodarcza, religioznawstwo, metodologia nauk społecznych uosobienie socjologii
Drama i Psychodrama - podstawowe pojęcia. Copyright by Danuta Anna Michałowska
Drama i Psychodrama - podstawowe pojęcia 1 psychodrama psyche + drama = "działanie duszy", metoda diagnozy i terapii, polegająca na improwizowanym odgrywaniu przez pacjenta w sytuacji terapeutycznej pewnych
Rodzaje argumentów za istnieniem Boga
Rodzaje argumentów za istnieniem Boga Podział argumentów argument ontologiczny - w tym argumencie twierdzi się, że z samego pojęcia bytu doskonałego możemy wywnioskować to, że Bóg musi istnieć. argumenty
Ekonomiczny Uniwersytet Dziecięcy. Wartości w wychowaniu
Ekonomiczny Uniwersytet Dziecięcy Wartości w wychowaniu prof. Ewa Chmielecka Szkoła Główna Handlowa w Warszawie 20 października 2009 r. EKONOMICZNY UNIWERSYTET DZIECIĘCY WWW.UNIWERSYTETDZIECIECY.PL O czym
Czym jest religia i czy filozofia może ją badać. Problem wiary, rozumu i logiki Definicja religii
Czym jest religia i czy filozofia może ją badać Problem wiary, rozumu i logiki Definicja religii Wiara i rozum Czy rozum potrafi udowodnić wszystkie prawdy religijne, czy tylko niektóre, czy może nie jest
Filozofia, Historia, Wykład IV - Platońska teoria idei
Filozofia, Historia, Wykład IV - Platońska teoria idei 2010-10-01 Tematyka wykładu 1 Metafora jaskini 2 Świat materialny - świat pozoru Świat idei - świat prawdziwy Relacja między światem idei i światem
Św. Augustyn, Wyznania, przekład Z. Kubiak, Znak, Kraków 1997
Św. Augustyn, Wyznania, przekład Z. Kubiak, Znak, Kraków 1997 ks. XI 1. Wyznania nie informują Boga, o czym i tak wie, lecz są wyrazem miłości Augustyna do Boga jako Ojca. 2. Augustyn pragnie poznać Prawo
Zbigniew Marek SJ. Religia. pomoc czy zagrozenie dla edukacji? WYDAWNICTWO WAM
Zbigniew Marek SJ Religia pomoc czy zagrozenie dla edukacji? WYDAWNICTWO WAM Spis treści Przedmowa..............................................................7 Wstęp..................................................................
Etyka problem dobra i zła
Etyka problem dobra i zła Plan wykładu Definicje i podstawowe odróżnienia Problem dobrego życia w klasycznej etyce Arystotelesowskiej Chrześcijańska interpretacja etyki Arystotelesowskiej Etyka - problem
EGZAMIN MATURALNY 2013 FILOZOFIA
Centralna Komisja Egzaminacyjna w Warszawie EGZAMIN MATURALNY 2013 FILOZOFIA POZIOM ROZSZERZONY Kryteria oceniania odpowiedzi MAJ 2013 2 Zadanie 1. (0 4) Obszar standardów Opis wymagań Znajomość i rozumienie
COACHING dla każdego
Kilka słów o mnie Dlaczego analiza egzystencjalna COACHING Trochę historii Podejście fenomenologiczne Wewnętrzna zgoda Cztery podstawowe motywacje człowieka Viktor E. Frankl logoterapia, poradnictwo Człowiek
PEF Copyright by Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu
KONIECZNOŚĆ (gr. [ananke], [to anankáion], łac. necessitas) stany bytowe oraz pochodne od nich logiczne stany poznawcze wyrażone w sądach. Problematyka k. ujawniła się przy okazji omawiania warunków wartościowego
Przewodnik. Do egzaminu z Filozofii Człowieka. Kierunek Filozofia semestr III. opracował Artur Andrzejuk (na prawach maszynopisu)
Przewodnik Do egzaminu z Filozofii Człowieka Kierunek Filozofia semestr III opracował Artur Andrzejuk (na prawach maszynopisu) Katedra Historii Filozofii Starożytnej i Średniowiecznej Warszawa 2004 Treści
Filozofia, ISE, Wykład VII - Platońska teoria idei cz. 2.
Filozofia, ISE, Wykład VII - Platońska teoria idei cz. 2. Artur Machlarz 2011-10-01 Plan wykładu 1 Czym według Platona jest wiedza prawdziwa i jak ją osiągnąć? 2 3 Protagoras - człowiek jest miarą wszechrzeczy...
EGZAMIN MATURALNY Z FILOZOFII POZIOM ROZSZERZONY
Arkusz zawiera informacje prawnie chronione do momentu rozpoczęcia egzaminu. MFI 2016 KOD UZUPEŁNIA ZDAJĄCY PESEL miejsce na naklejkę EGZAMIN MATURALNY Z FILOZOFII POZIOM ROZSZERZONY DATA: 11 maja 2016
Filozofia przyrody, Wykład V - Filozofia Arystotelesa
Filozofia przyrody, Wykład V - Filozofia Arystotelesa 2011-10-01 Tematyka wykładu 1 Arystoteles - filozof systematyczny 2 3 4 Różnice w metodzie uprawiania nauki Krytyka platońskiej teorii idei Podział
Pojęcie myśli politycznej
Myśl polityczna Pojęcie myśli politycznej Myśl polityczna obejmuje całość zagadnień odnoszących się bezpośrednio do działalności politycznej stanowi zbiór wyobrażeń dotyczących organizacji państwa oraz
Rozwój ku pełni człowieczeństwa w nauczaniu Papieża Jana Pawła II
Rozwój ku pełni człowieczeństwa w nauczaniu Papieża Jana Pawła II Wojciech Kosek Pedagogiczna Biblioteka Wojewódzka, Bielsko-Biała, 10. kwietnia 2014 r. Konferencja Personalistyczna koncepcja wychowania
UJĘCIE SYSTEMATYCZNE ARGUMENTY PRZECIWKO ISTNIENIU BOGA
UJĘCIE SYSTEMATYCZNE ARGUMENTY PRZECIWKO ISTNIENIU BOGA ARGUMENTY PRZECIW ISTNIENIU BOGA ARGUMENTY ATEISTYCZNE 1 1. Argument z istnienia zła. (Argument ten jest jedynym, który ateiści przedstawiają jako
REGUŁY ANALIZY TEKSTU NAUKOWEGO
REGUŁY ANALIZY TEKSTU NAUKOWEGO (według Mieczysława Gogacza) Plan i cel prezentacji PLAN 1. Odróżnianie pytań badawczych od odpowiedzi 2. Analiza pytań badawczych 3. Analiza odpowiedzi 4. Precyzowanie
Sylabus. Kod przedmiotu:
Sylabus Nazwa Przedmiotu: TEORIA POZNANIA Kod przedmiotu: Typ przedmiotu: obowiązkowy Poziom przedmiotu: zaawansowany rok studiów, semestr: rok I i II, semestr i (rok akad. 009/010, 010/011) Liczba punktów
Profesora Mieczysława Gogacza ujęcie etyki. Dawid Lipski Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego
Profesora Mieczysława Gogacza ujęcie etyki Dawid Lipski Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego Definicja etyki : Etykę stanowi ustalenie, które działania ludzkie chronią zgodne z prawdą dobro osób
ARGUMENTY KOSMOLOGICZNE. Sformułowane na gruncie nauk przyrodniczych
ARGUMENTY KOSMOLOGICZNE Sformułowane na gruncie nauk przyrodniczych O CO CHODZI W TYM ARGUMENCIE Argument ten ma pokazać, że istnieje zewnętrzna przyczyna wszechświata o naturze wyższej niż wszystko, co
12. Idealizm subiektywny i idealizm obiektywny. Metafizyczny realizm
12. Idealizm subiektywny i idealizm obiektywny. Metafizyczny realizm Andrzej Wiśniewski Andrzej.Wisniewski@amu.edu.pl Wstęp do filozofii Materiały do wykładu 2015/2016 Metafizyka a ontologia Jak dotąd
RACJONALIZM. w szerokim znaczeniu czyli
RACJONALIZM w szerokim znaczeniu czyli ANTYIRRACJONALIZM Racjonalista potocznie uporządkowany logiczny ważący różne racje rozsądny krytyczny znający i wykorzystujący wyniki różnych nauk mało uczuciowy
Dialektycy i antydialektycy. Filozofia XI w.
Dialektycy i antydialektycy Filozofia XI w. Stanowiska Odrodzenie filozofii w XI w. rozpoczęło się od postawienia pytania o to, jak możemy poznać prawdy wiary. Czy możemy je w pełni zrozumieć przy pomocy
Filozofia, Socjologia, Wykład II - Podział filozofii. Filozofia archaiczna
Filozofia, Socjologia, Wykład II - Podział filozofii. Filozofia archaiczna 2011-10-01 Plan wykładu 1 Klasyczny podział dyscyplin filozoficznych Metafizyka Ontologia Epistemologia Logika Etyka Estetyka
ISSN Studia Sieradzana nr 2/2012
ISSN 2299-2928 Studia Sieradzana nr 2/2012 1. Podejmując się zrecenzowania publikacji Nicola Abbagnano pragnę podkreślić, iż pozycja ta w nie jest dostępna w naszym Ojczystym języku. Zapewne ci, którzy
SPIS TREŚCI WPROWADZENIE... 15
SPIS TREŚCI WPROWADZENIE... 15 1. POJĘCIA PODSTAWOWE... 19 1.1. Kreacjonizm... 19 1.2. Ewolucjonizm... 19 1.3. Człowiek... 20 1.4. Różnice indywidualne... 26 1.5. Cechy człowieka... 26 2. ISTOTA I KATEGORIE
Zagadnienia antropologii filozoficznej
Zagadnienia antropologii filozoficznej 1. Człowiek najciekawszym przedmiotem poznania. 2. Człowiek najbardziej zainteresowanym podmiotem poznania. 3. Refleksja nad człowiekiem refleksja nad sobą. 4. Pierwotne
FILOZOFIA POZIOM PODSTAWOWY
EGZAMIN MATURALNY W ROKU SZKOLNYM 2013/2014 FILOZOFIA POZIOM PODSTAWOWY ROZWIĄZANIA ZADAŃ I SCHEMAT PUNKTOWANIA MAJ 2014 2 Egzamin maturalny z filozofii Część I (20 punktów) Zadanie 1. (0 3) Obszar standardów