Produkcja wołowiny i cielęciny

Transkrypt

1

2

3 Produkcja wołowiny i cielęciny Spis treści 1. Ogólne omówienie branży Ogólna informacja o polskim rynku wołowiny Ogólna informacja o rynku wołowiny i cielęciny w UE Wspólna Polityka Rolna na rynku wołowiny i cielęciny Bezpośrednie skutki integracji Spodziewane efekty rynkowe Podstawy prawne Bibliografia Ważne instytucje i organizacje związane z branżą mięsną Przydatne strony internetowe Ogólne omówienie branży W Polsce chowem bydła zajmuje się ok. 1,2 mln gospodarstw, co stanowi ok. 64,5% ogółu gospodarstw w naszym kraju. O tak dużej liczbie gospodarstw decyduje niska koncentracja pogłowia bydła. W pogłowiu bydła ogółem udział gospodarstw posiadających 1 9 sztuk bydła wynosi ok. 52%. W strukturze pogłowia bydła wg grup wiekowo użytkowych dominują krowy (49,4 52,4%). Jedno cześnie ubój cieląt wynosi ponad 1 mln sztuk rocznie, co wskazuje na duży potencjał biologiczny produkcji wołowiny w naszym kraju. Produkcja żywca wołowego oparta jest głównie o ekstensywne metody chowu bydła, o czym świadczy jego niska obsada, wynosząca 33 sztuki na 100 ha UR. Takie metody chowu bydła są możliwe dzięki wysokiemu udziałowi użytków zielonych w strukturze użytków rolnych (średnio w kraju ok. 22%). W Polsce ok. 85% pogłowia bydła stanowi rasa czarno biała, która użytkowana jest dwukierunko wo, tj. z tego samego pogłowia pozyskiwane jest mleko i mięso. W efekcie uzysk mięsa od sztuki jest niski i wynosi średnio kg (Rocznik Statystyczny Rolnictwa 2001 r.). W latach realizowany był program rozwoju ras mięsnych, w wyniku którego stan jego pogłowia oceniany jest na ok. 0,6 mln sztuk. 1

4 2. Ogólna informacja o polskim rynku wołowiny W Polsce w okresie transformacji gospodarki zapoczątkowany został proces redukcji pogłowia bydła, który utrzymuje się nadal. Wówczas zaniechano subsydiowania produkcji mleka, co przy dwukierunkowym użytkowaniu bydła miało podstawowe znaczenie w kształtowaniu opłacalności. W następnych latach osłabienie popytu na wołowinę i przeniesienie preferencji konsumentów na wieprzowinę i drób pogłębiło tendencje spadkowe w produkcji i konsumpcji wołowiny. W latach stan pogłowia bydła obniżył się z ok. 10 mln sztuk do 5,5 mln sztuk, produkcja wołowiny zmniejszyła się z 793 do 305 tys. ton a jej udział w produkcji mięsa z ok. 24% do 9,0%. Spożycie wołowiny zmalało z 16,4 do 5,0 kg na osobę. Spadek konsumpcji był silniejszy od spadku produkcji i występowały nadwyżki w podaży żywca wołowego przeznaczone na eksport. Ceny skupu żywca wołowego nie wykazują tendencji do wzrostu. W latach wahały się one od 2,51 do 2,90 zł/kg wagi żywej. Opłacalność jego produkcji maleje sukcesywnie o czym świadczą wskaźniki opłacalności kształtujące się na poziomie 88,5 98,7%. Oznacza to, że cena skupu nie pokrywa kosztów produkcji. W Polsce ceny skupu żywca wołowego są niższe od cen żywca wieprzo wego. W rezultacie 1 kg żywca wołowego stanowił równowartość 0,7 0,9 kg żywca wieprzowego. Przez wiele lat ceny skupu bydła i cieląt ustalane były w oparciu o wagę żywą. Niska koncentracja produkcji i dwukierunkowe użytkowanie bydła powodują, że ceny nie są powiązane z jakością produkowanego mięsa. W Polsce ten kierunek produkcji zwierzęcej nie jest wspierany przez budżet państwa. Skup przez Agencję Rynku Rolnego miał incydentalny charakter. Wystąpił on w 1996/97 i w 2000/01 r., czyli w latach kiedy dużo państw wprowadziło zakaz importu wołowiny z powodu epidemii BSE bydła w UE. W latach produkcja żywca cielęcego wynosiła tys. ton rocznie. Niska produkcja i spożycie cielęciny sprawiają, że w Polsce ten rynek nie jest wyodrębniony z rynku wołowiny i funkcjonuje praktycznie na potrzeby eksportu. Produkcja wołowiny i cielęciny 3. Ogólna informacja o rynku wołowiny i cielęciny w UE W państwach członkowskich UE sytuacja popytowo podażowa jest zróżnicowana. W latach 90 tych w Grecji, Włoszech, Szwecji, Wielkiej Brytanii, Portugalii wskaźnik samowystarczalności w produkcji wołowiny kształtował się w granicach 24,4 84,9%. Wymieniane kraje zapotrzebowanie na ten gatunek mięsa uzupełniają importem. Natomiast w Danii, Holandii, Francji, Niemczech wskaźnik samowystarczalności wynosił 113,6 187,6% a w Irlandii 896,9 1238,8%. Wymienione państwa decydują o stopniu samowystarczalności w produkcji wołowiny całej Unii Europejskiej, stanie jej zapasów i poziomie eksportu, zarówno na rynek światowy i do państw członkowskich. Do 1992 r., dzięki wysokim cenom interwencyjnym, utrzymywały się tendencje do wzrostu produk cji i kształtowała się ona na poziomie 8,0 8,7 mln ton. Wysokie ceny interwencyjne powodowały, że wołowina była dla konsumentów drogim gatunkiem mięsa. W rezultacie wzrosły jej zapasy z 0,5 do 0,9 mln ton. Jednym ze sposobów pozbywania się zapasów było subsydiowanie ich eksportu. UE 2

5 stała się największym światowym eksporterem netto wołowiny. W latach nastąpił stopniowy spadek produkcji wołowiny, z ok. 8,3 do 7,4 mln ton. Zadecydowało o nim obniżenie cen interwencyjnych w ramach reformy Mac Sharrey'go i Agendy Zmniejszył się również zakres interwencji na tym rynku o czym świadczy malejący udział zapasów w produkcji, z 8 10% na początku lat 90 tych do 0,1 0,5% w ostatnich latach. W UE w produkcji wołowiny uczestniczy relatywnie mała liczba gospodarstw. W 1999 r. w Danii 24,2 tys. gospodarstw zajmowało się chowem bydła, w Hiszpanii 194,7 tys., w Portugalii 101,3 tys. i w Austrii 101,5 tys. W wymienionych państwach o większej liczbie gospodarstw decydują małe stada, liczące 1 19 sztuk. W Austrii w takich stadach znajdowało się 26,6% bydła, a w Danii 4% (tab. 1). Tabela 1. Struktura pogłowia bydła wg skali chowu Polska 2000 r., UE 1999 r. Źródło: Landwirtschaft r. W produkcji wołowiny dominowały intensywne metody chowu bydła. W ostatnich latach wystąpiły tendencje do mniejszej intensywności produkcji żywca wołowego. W Danii obsada bydła na 100 ha UR obniżyła się z 76,6 sztuk w 1995 r. do 70 sztuk w 2000 r., w Holandii z 255 do 208 sztuk, w Niemczech z 92,3 do 86,2 sztuk. Z państw UE niską obsadę na 100 ha UR ma Hiszpania (20,7 sztuk) i Grecja (6,5 sztuk). Użytkowanie bydła jest zróżnicowane na mleczne i mięsne. Dlatego jego produkcyjność jest wyso ka. Świadczy o tym uzysk mięsa od sztuki, który w UE wynosi średnio kg, w tym w Austrii kg, w Niemczech kg, w Grecji kg, w Hiszpanii kg (Rocznik Statystyczny Rolnictwa 2001 r.). W UE wołowina jest droższa od wieprzowiny. Wg danych OFIVAL (agencja interwencyjna we Francji) w latach , w UE średni poziom cen otrzymywanych przez producentów za wołowinę wynosił 222,2 260,2 /100 kg wagi bitej i był on o ok. 50% wyższy w porównaniu do cen skupu w Polsce. W UE ceny cieląt rzeźnych kształtowały się w granicach /100 kg wagi bitej. W niektórych krajach, jak np. we Francji, Niemczech, Włoszech, z uwagi na preferowanie przez konsumentów cielęciny, ten rynek jest wyodrębniony z rynku wołowiny. Ogólna informacja o rynku... 3

6 4. Wspólna Polityka Rolna na rynku wołowiny i cielęciny W UE sektor wołowiny objęty został zasadami Wspólnej Polityki Rolnej w 1968 r., które na przestrzeni lat ulegały istotnym zmianom, w tym przede wszystkim ceny interwencyjne i premie kompensacyjne. Rynek wołowiny wspierany jest przy pomocy następujących instrumentów: cen urzędowych (cen interwencyjnych, cen bazowych), dopłat do prywatnego magazynowania, premii kompensacyjnych (dopłat bezpośrednich), refundacji eksportowych. Cena interwencyjna Do lipca 2002 r. ceny interwencyjne były podstawowym instrumentem utrzymywania równowagi popytowo podażowej na rynku wołowiny. Od 1 lipca 2002 r. skup interwencyjny jest uruchamiany tylko wówczas, jeśli przez okres dwóch tygodni średnia cena rynkowa w danym państwie członkowskim spadnie poniżej /tonę wagi poubojowej kl. R 31. Cena interwencyjna określona jest dla wagi poubojowej byczków i wolców kl. R3 co oznacza, że jest ściśle związana z normą EUROP. Tabela 2. Ceny interwencyjne żywca wołowego w /tonę kl. R 3 w latach a) cena bazowa b) cena interwencyjna Źródło: Intergovernmental Group on Meat, 17 sesja 1998 r., FAO Rozporządzenie Rady nr 1254/1999 WE Produkcja wołowiny i cielęciny Cena bazowa Od 1 lipca 2002 r. dopłaty do prywatnego magazynowania są podstawowym instrumentem utrzymania równowagi na rynku wołowiny w UE. Podjęciu decyzji o przyznaniu środków z budżetu UE na dopłaty do magazynowania służy cena bazowa, która ustalona została na poziomie /tonę kl. R3. Cena bazowa, podobnie jak cena interwencyjna, ma charakter wskaźnikowy. Dotacje do prywatne go magazynowania wołowiny mogą być przyznane wówczas, kiedy średnia cena rynkowa w danym państwie członkowskim wynosi mniej niż 103% ceny bazowej kl. R3. Oznacza to, że w państwach członkowskich średnie ceny rynkowe wołowiny będą nadal ustalane w oparciu o klasyfikację EUROP i udział poszczególnych klas w ubojach danego kraju. 1. Klasa jakości mięsa zgodna ze wspólnotową normą EUROP wprowadzona w Polsce Rozporządzeniem Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z w sprawie szczegółowych wymagań w zakresie jakości handlowej tusz wołowych (Dz.U ) 4

7 W ramach prywatnego magazynowania zakupy dokonywane są po cenach rynkowych państwa członkowskiego i za środki własne handlowców uczestniczących w tym programie. Środki finansowe z budżetu UE przyznawane są tylko na dopłaty do magazynowania wołowiny. Warunki niezbędne do korzystania z dopłat do magazynowania O ile skup interwencyjny ograniczony jest do tusz i półtusz z byczków i wolców w wieku poniżej 2 lat, to w przypadku dopłat do prywatnego magazynowania program może obejmować wołowinę z krów i z jałówek, w tym mięso z kością i bez kości. Lista produktów objętych dopłatami może ulegać zmianie w zależności od sytuacji na rynku. Stawki dotacji do prywatnego magazynowania zależą od długości przechowywania wołowiny i jej asortymentów. O ten rodzaj dotacji mogą ubiegać się wyłącznie handlowcy, którzy wyrazili chęć magazynowania wołowiny na określony czas w chłodniach koncesjonowanych przez UE. Wnioski o dopłaty składane są w agencji interwencyjnej i muszą być złożone z zabezpieczeniem finansowym, które stanowi 20% wysokości dopłat określonych we wniosku. Każdy kraj członkowski zobowiązany jest do przekazywania Komisji, wyłącznie na potrzeby WPR, informacji o cenach wołowiny opartej o precyzyjne kryteria, które dotyczą: notowania cen wołowiny za wagę poubojową, zgodnie z klasyfikacją EUROP, wytypowania rynków reprezentatywnych, z których będą notowane ceny, terminu przekazywania informacji o cenach do Komisji Europejskiej. Państwa członkowskie, w każdy czwartek przekazują informację o średnich cenach wołowiny z rynków reprezentatywnych. Informacja cenowa przekazywana do Komisji Europejskiej na potrzeby wspólnej polityki interwencyjnej funkcjonuje równocześnie z bieżącą informacją rynkową wykorzystywaną mię dzy innymi we wzajemnej wymianie handlowej. W zbieraniu bieżącej informacji cenowej uczestniczą różne podmioty działające na rynku. Jej zakres jest szerszy i uwzględnia specyfikę rynku danego państwa członkowskiego, np. notowania cen zbytu, cen giełdowych, ceny bydła za wagę żywą, ceny cieląt. W ostatnich latach identyfikacja bydła zaczęła pełnić rolę osobnego kanału informacji rynkowej (omówiona szerzej w części dotyczącej obrotów wewnętrznych UE). Premie kompensacyjne (dopłaty bezpośrednie) W UE rolnicy otrzymują płatności bezpośrednie od II połowy lat 90 tych. Pierwotnym ich celem było wspieranie dochodów rolników z tytułu niższych cen interwencyjnych i wspierania produkcji. Premie kompensacyjne wypłacane są wyłącznie w ramach limitów krajowych przyznanych państwom członkow skim. Nie oznacza to, że kraj otrzymuje środki finansowe z budżetu UE na wszystkie przyznane mu premie. Decydowało o tym spełnienie kryteriów niezbędnych do uzyskania premii. Dlatego często kraje członkowskie nie wykorzystują w całości przyznanych limitów praw do premii. W gospodarstwie obowią zuje limit obsady zwierząt, którego przekroczenie uniemożliwia uzyskanie premii kompensacyjnych. Wspólna Polityka Rolna... 5

8 Przy limitach obsady uwzględnione były wszystkie zwierzęta w gospodarstwie, na które przysługuje prawo do premii, tj. bydło, owce, kozy. W 1993/94 r. limit obsady wynosił 3,5 jednostki przeliczenio wych (LU livestock unit) na ha powierzchni paszowej i był sukcesywnie obniżany do 2 LU w latach Od 2003 r. limit obsady wynosił 1,8 LU/ha powierzchni paszowej 2. Współzależności występujące w gospodarstwie między powierzchnią, a liczbą trzymanych zwierząt zadecydowały m. in. o utworzeniu Zintegrowanego Systemu Zarządzania i Kontroli IACS, którego celem jest administrowanie i kontrola wniosków o premie. Premiami kompensacyjnymi wspierane jest mięsne użytkowanie bydła. Dlatego niezależnie od kategorii premii, głównym kryterium jest rasa bydła. Sporządzona jest oficjalna lista ras bydła do których można przyznawać premie kompensacyjne. W UE, do lipca 2004 r. stosowane są następujące kategorie premii: Specjalna premia wołowa Przyznawana do: byków w wieku 9 miesięcy, czyli wypłacana jest raz w jego życiu. Jeśli premia jest przyznawana w momencie uboju to zamiast kryterium wieku obowiązuje kryterium wagowe, tj. minimalna waga tuszy powinna wynosić 185 kg, wolców w wieku 9 i 21 miesięcy, czyli wypłacana jest dwa razy w jego życiu. Stawki premii są zróżnicowane z uwagi na odmienne warunki chowu byków i wolców, i wynoszą odpowiednio 210 i 150 /sztukę. Limit premii dla gospodarstwa ustalany jest do 90 sztuk zwierząt każdej kategorii. Limity dla gospodarstw, którym przysługuje premia nie mogą przekroczyć pułapów krajowych. Wniosek o premię można składać do byków i wolców, które przebywały w gospodarstwie przez co najmniej dwa miesiące. Produkcja wołowiny i cielęciny Premia za krowy mamki Przysługuje do: krowy należącej do rasy mięsnej lub urodzonej z krzyżówki z rasą mięsną i utrzymywana w celu wychowu cieląt na produkcję mięsa, jałówki cielnej spełniającej takie same kryteria. Może być przyznana gospodarstwom, w których produkcja mleka nie przekracza 120 tys. kg. Dostawy mleka lub produktów mlecznych z gospodarstwa bezpośrednio do konsumentów nie wykluczają możliwości otrzymania takiej premii. W latach stawka premii za krowy mamki wzrosła z 163 do 200 /sztukę i na tym poziomie została utrzymana w latach następnych. Warunkiem uzyskania premii jest utrzymanie przez okres co najmniej 6 miesięcy od dnia złożenia wniosku, krowy mamki w liczbie przynajmniej 80% oraz jałówek w liczbie przynajmniej 20% ilości określonej we wniosku o przyznanie premii. 2. Współczynniki do przeliczania sztuk fizycznych zwierząt na LU są następujące: krowy, jałówki, byki w wieku powyżej 2 lat 1, jałówki i byczki w wieku 6 24 miesięcy 0,6, owce i kozy 0,15. 6

9 Premia za ekstensyfikację Od 2002 r. przy liczebności stada zwierząt w gospodarstwie 1,4 1,8 LU/ha stawka dotacji wynosiła 40 lub 80 przy liczebności stada poniżej 1,4 LU/ha. Do wyliczania obsady zwierząt w celu ubiegania się o premię za ekstensyfikację produkcji, określo nej mianami dotacji do rozwoju nie są brane pod uwagę krowy mleczne, a obszar paszowy gospodarstwa musi składać się w co najmniej 50% z pastwisk. Premia za ubój Do premii za ubój są uprawnione zwierzęta w dwóch grupach wiekowych: buhaje, wolce, krowy, jałówki po ukończeniu 8 miesiąca życia a stawka premii wynosi 80 /sztukę w 2002 r. i latach następnych, cielęta w wieku od 1 do 7 miesiąca i wadze tusz poniżej 160 kg a stawka premii jest ustalona na poziomie 50 /sztukę w 2002 r. i w latach następnych. Premia taka może być przyznana w ramach wyznaczonych pułapów krajowych w momencie uboju uprawnionych zwierząt lub ich eksportu. Pułap krajowy jest równy sumie zwierząt (z każdej grupy), które w 1995 r. zostały ubite lub wyeksportowane. Producent aby otrzymać premię zobowiązany jest trzymać zwierzę przez minimum dwa miesiące. Dopłaty dodatkowe koperty narodowe Każdemu z państw członkowskich przyznana została kwota dopłat dodatkowych a jej wysokość zależy od udziału danego kraju w produkcji wołowiny w UE. Koperty narodowe mogą być przeznaczane na dopłaty do każdego hektara pastwisk trwałych (dopłaty do powierzchni), które w wyniku respektowania wymogów dotyczących liczebności stada zwierząt nie są wykorzystywane a także na te pastwiska nie został złożony wniosek o dopłaty w ramach systemów pomocy dla producentów niektórych upraw rolniczych. Maksymalna kwota dopłat do hektara posiadanej ziemi (łącznie z innymi dopłatami) nie mogła przekroczyć 350 w 2002 r. i w latach następnych. Dopłaty dodatkowe mogą być wykorzystane jako dopłaty do pogłowia: byków i jałówek, krów mamek i jałówek, krów mlecznych. Wymienione kategorie premii są szczegółowo omówione w Rozporządzeniu Rady 1254/1999 i publikacji W. Wojtyra Rynek Mięsa. FAPA 2000 r. Nowy system dopłat bezpośrednich w UE Zaprezentowany system płatności obowiązuje do lipca 2004 r. Rada UE w czerwcu 2003 r. zatwierdziła nową reformę Wspólnej Polityki Rolnej, która zmienia dotychczasowy charakter płatności bezpośred nich i zasady ich przyznawania. Dochody rolników będą nadal wspierane przy pomocy płatności 7Wspólna Polityka Rolna...

10 bezpośrednich, które jednak przestają być powiązane z produkcją rolniczą, w tym również produkcją zwierzęcą. Uzyskanie przez rolników dopłat bezpośrednich będzie zależało od przestrzegania przez nich wymogów w zakresie bezpieczeństwa żywnościowego i ochrony środowiska, a płatności będą mogły być wypłacane w formie: jednolitej płatności na gospodarstwo (JPG), która będzie stanowiła sumę płatności otrzymy wanych przez gospodarstwo na kierunki wspierane dotychczas systemem dopłat bezpośrednich (uprawy polowe, ziemniaki skrobiowe, rośliny strączkowe, ryż, bydło, mleko, owce i kozy). Do JPG nie wlicza się kwot płatności za odłogowanie gruntów, lub jednolitej płatności na region (JPR), która może być wypłacana w formie jednakowej stawki płatności dla całego regionu lub stawki zróżnicowanej dla użytków zielonych i pozostałych gruntów uprawnionych do płatności. Podstawą do ustalenia stawki płatności jest regionalna koperta finanso wa, a kraje mające powyżej 3 mln ha mogą być traktowane jako jeden region. Produkcja wołowiny i cielęciny Średnia kwota płatności otrzymywanych przez gospodarstwo w okresie referencyjnym, tzn. w latach , będzie stanowiła podstawę do ustalenia stawki płatności wypłacanych w formie JPG 3. Oznacza to, że płatności bezpośrednie otrzymywane przez gospodarstwo nie będą zwiększane, jak to miało miejsce w poprzednich reformach WPR. Zasady przyjęte w nowej reformie WPR zakładają sukcesywne obniżanie wsparcia finansowego dla gospodarstw z tytułu płatności bezpośrednich: zasada modulacji wszystkie kwoty płatności bezpośrednich zostaną zmniejszone o 3% w 2005 r., o 4% w 2006 r. i 5% rocznie w latach zasada dyscypliny finansowej, która ma ułatwić respektowanie wydatków na WPR. W tym celu Rada UE może ustalić stopień redukcji płatności. zasada współzależności określa wymagania w zakresie standardów ochrony środowiska, identyfi kacji i rejestracji zwierząt oraz ich zdrowotności, które od 2005 r. rolnik otrzymujący płatności bezpośrednie będzie musiał spełnić. Od 2006 r. wymagania obejmą standardy dotyczące zdrowot ności zwierząt i roślin a od 2007 r. również wymagania w zakresie dobrostanu zwierząt. Za nieprzestrzeganie zasady współzależności będą pobierane od rolnika kary, które zasilą Sekcję Gwarancji Funduszu EAGGF, a tylko 25% środków finansowych uzyskanych z płaconych kar będzie mogło pozostać w państwie członkowskim. Nowa reforma WPR, biorąc pod uwagę zróżnicowanie warunków popytowo podażowych w sektorze wołowiny w UE, dopuszcza możliwość wypłaty niektórych kategorii premii wołowych w dotychczasowym systemie płatności, tj. w powiązaniu z produkcją. Państwo członkowskie może wyłączyć z systemu 3. Od r. Austria uzyskała możliwość zwiększenia praw do premii za krowy mamki z 325 do 375 tys. sztuk, ale w zamian zobowiązana jest do zmniejszenia o taką samą wielkość specjalnej premii wołowej. W Portugalii krajowy limit praw do premii za krowy mamki wzrośnie z 375 do 416,5 tys. sztuk. Przewidziany jest wzrost również premii za ubój. 8

11 jednolitej płatności na gospodarstwo (JPG), do 100% premii ubojowej na cielęta oraz przyjąć jedną z trzech opcji: wyłączyć do 40% premii ubojowej na bydło dorosłe i do 100% premii na krowy mamki, wyłączyć do 100% premii ubojowych na bydło dorosłe, wyłączyć do 75% specjalnej premii wołowej. W państwach UE 15 system jednolitej płatności na gospodarstwo lub jednolitej płatności regionalnej będzie wprowadzony w życie w latach , a od 2007 r. będzie on obowiązywał we wszystkich krajach. Nowe państwa członkowskie muszą adaptować Traktat Akcesyjny do zasad nowej reformy WPR. Wyjątek stanowi zasada modulacji i dyscypliny finansowej, która nie obowiązuje nowych członków UE z powodu niższych stawek dopłat bezpośrednich otrzymywanych przez rolników tych państw (na podstawie Ocena reformy WPR uzgodnionej w Luksemburgu 26 czerwca 2003 r. z perspektywy Polski Autorzy: Zespół SAEPR). 5. Bezpośrednie skutki integracji Przyjęcie i stosowanie zasad WPR na rynku wołowiny wymagało dostosowania polskiego prawodawstwa do obowiązującego w UE. Wydane zostały akty prawne o podstawowym znaczeniu dla funkcjonowania rynku wołowiny po integracji z UE. Wdrażanie nowego prawodawstwa wymagało utworzenia struktur administracyjnych odpowiadających za ich realizację. W strukturach administracyjnych podstawowe znaczenie mają instytucje odpowiadające za: premie kompensacyjne (dopłaty bezpośrednie) ich płatnikiem będzie Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa (ARiMR), która ma 16 wojewódz kich oddziałów i 315 biur terenowych. Rolnicy w biurze powiatowym ARiMR, właściwym dla siedziby gospodarstwa mogą pobierać instrukcje i formularze wniosków o: wpis do ewidencji producentów, przyznanie płatności obszarowych na rok Terminy składania wniosków to: od 9. II wpis do ewidencji producentów ZSZiK IACS (jednak złożenie tego wniosku musi nastąpić, co najmniej na 21 dni przed złożeniem wniosku o płatności), 15.IV 15.VI.2004 o przyznanie płatności obszarowych na rok 2004 (złożenie wniosku po terminie powoduje obniżenie płatności o 1% za każdy dzień roboczy, a po 25 dniach kalendarzo wych wniosek jest odrzucany). Po wypełnieniu przez rolnika wniosków, muszą one zostać złożone w Biurze Powiatowym ARiMR (osobi ście lub pocztą). Bezpośrednie skutki integracji 9

12 ARiMR przewiduje, że wypłacanie dopłat bezpośrednich za rok 2004 nastąpi w dwóch transzach: I transza grudzień 2004, II transza pierwsza połowa Sprawne funkcjonowanie dopłat wymaga utworzenia w ARiMR Zintegrowanego Systemu Zarządzania i Kontroli (ZSZiK, ang. IACS), którego głównym celem jest możliwość kontroli środków finansowych wydatkowanych na dopłaty. Polska w wyniku negocjacji otrzymała następujące limity praw do premii kompensacyjnych: specjalna premia wołowa 926 tys. sztuk, premia ubojowa dla cieląt 839,5 tys. sztuk, premia ubojowa dla bydła dorosłego 1 815,4 tys. sztuk, premia dla krów mamek 325,5 tys. sztuk, kopertę narodową na zwiększenie stawek premii 27,3 mln. Istnieje zagrożenie, że wynegocjowane limity praw do premii nie byłyby wykorzystane w Polsce w pierwszych latach członkostwa między innymi dlatego, że rasa czarno biała nie znajduje się na liście ras uprawnionych do premiowania. Konsekwencją niskiego wykorzystania limitów praw do premii byłaby niewielka suma środków finansowych otrzymywanych z budżetu UE. Dlatego wypłacane będą one w systemie uproszczonym do 1 ha powierzchni. Środki finansowe wypłacane na produkcję zwierzęcą wejdą w skład jednolitej płatności uzupełniającej. Środki na dopłaty dla rolników pochodzić będą z budżetu Wspólnoty Europejskiej oraz mogą być uzupełnione z budżetu polskiego. Dopłaty bezpośrednie wypłacane będą w systemie płatności obszarowych składających się z: jednolitej płatności obszarowej (kolumny (a) tabeli), uzupełniających płatności obszarowych (w tym część pochodząca z Planu Rozwoju Obszarów Wiej skich oraz krajowa płatność uzupełniająca) (kolumny (b) tabeli). Produkcja wołowiny i cielęciny 10

13 Tabela 3. Szacunkowe stawki płatności bezpośrednich w uproszczonym systemie płatności bezpośrednich (Jednolita Płatność Obszarowa JPO) oraz uzupełniające krajowe płatności bezpośrednie (CNDP) w 2004 r. Źródło: niepublikowane szacunki SAEPR/FAPA z kwietnia 2004 Przyjęty kurs: 1 = 4,50 zł (Kurs przeliczeniowy zostanie określony w drodze Rozporządzenia Rady Ministrów) Płatności bezpośrednie będą przysługiwały gospodarstwu o powierzchni od 1,0 ha; utrzymanym w dobrej kulturze. Pomijane będą działki wchodzące w skład gospodarstwa uprawnionego do płatności, o powierzchni poniżej 0,10 ha. Do otrzymania płatności uprawnieni są właściciele gospodarstw, a także ich dzierżawcy lub użytkownicy. prywatne magazynowanie upoważniona do realizacji programu jest Agencja Rynku Rolne go, do której po integracji Polski z UE, przedsiębiorcy ubiegający się o dopłaty będą składali wnioski. Następnie państwo członkowskie wnioskuje do Komitetu Zarządzającego Rynku Mięsa Wołowego i Cielęcego o potrzebie uruchomienia programu dopłat. Komitet zwraca się do Komisji Europejskiej o podjęcie decyzji w sprawie określenia kategorii mięsa objętego dopłatami i stawek dopłat. Stawki dopłat mogą być ustalone z góry lub w drodze przetargu. Dopiero po podjęciu decyzji przez Komisję Europejską, agencja interwencyjna może przystąpić do zawierania umów z przedsiębiorcami na przechowywanie wołowiny. Prywatne magazynowanie wymaga ścisłej współ pracy między agencją interwencyjną, a podmiotami działającymi na rynku krajowym w zakresie: rozpowszechniania przez agencję interwencyjną informacji o programie dopłat, Bezpośrednie skutki integracji 11

14 kontroli przez agencję interwencyjną mięsa złożonego w chłodni, współpracy agencji interwencyjnej z weterynarią, która prowadzi nadzór nad chłodniami uczest niczącymi w programie magazynowania. informacje o cenach wołowiny na potrzeby WPR będą przekazywane raz w tygodniu przez Departament Przetwórstwa i Rynków Rolnych MRiRW do Komisji Europejskiej. Po uwzględnieniu regionalnego zróżnicowania podaży wołowiny i lokalizacji zakładów mięsnych mających uprawnie nia UE, zostały wytypowane rynki reprezentatywne. klasyfikacja poubojowa EUROP w UE obowiązek klasyfikacji tusz wołowych zgodnie z normą EUROP mają rzeźnie ubijające powyżej 75 sztuk bydła tygodniowo. W Polsce klasyfikacja poubojowa bydła zaczęła być wdrażana w II połowie lat 90 tych. Poważnym utrudnieniem jest niska koncentracja produkcji wołowiny. Na mocy Ustawy o Jakości Artykułów Rolno Spożywczych Minister Rolnictwa wydał rozporządzenie wprowadzające obowiązkową klasyfikację EUROP. Od akcesji Polski do UE to rozporządzenie jest bezpośrednio zastępowane przepisami Unii. Produkcja wołowiny i cielęciny 6. Spodziewane efekty rynkowe Analiza sytuacji popytowo podażowej w UE i krajach kandydujących wskazuje, że po akcesji Polski do UE może ona sprzyjać wzajemnej wymianie handlowej. UE już w II połowie lat 90 tych przestała być regionem o tak dużych zapasach wołowiny jak to miało miejsce jeszcze na początku lat 90 tych. W latach konsumpcja wołowiny w UE sukcesywnie wzrastała, z 6,7 do 7,6 mln ton a jej produkcja wahała się od 7,2 do 7,5 mln ton. Mniejsza podaż wołowiny w państwach członkowskich powoduje spadek eksportu do ok. 550 tys. ton z ok. 800 tys. ton w końcu lat 90 tych i wzrost importu odpowiednio do ok. 490 z ok Przyjęcie przez UE od lipca 2002 r. dopłat do prywatnego magazynowania jako podstawowego instrumentu utrzymania równowagi na rynku wołowiny ma przeciwdziałać tworzeniu się nadwyżek w jej podaży. Natomiast w państwach kandydujących do UE w wyniku transformacji rolnictwa tych krajów nastąpił spadek pogłowia bydła i produkcja wołowiny, np. na Węgrzech obniżyła się ona z 77 tys. ton średnio w latach do 44,7 tys. ton w 2000 r. a w Słowacji odpowiednio z 62 do 43 tys. ton. Niektóre z państw kandydujących przestały być samowystarczalne w produkcji tego gatunku mięsa. W Rumunii wskaźnik samowystarczalności wynosił 96%, w Słowenii 97%, w Słowacji 89%, co wskazuje, że wymienione kraje podaż na rynku wołowiny uzupełniają jej importem. W regionie UE i Europy Środkowej we wzajemnej wymianie handlowej podstawową kwestią będzie odbudowa zaufania konsumentów do tego gatunku mięsa i jego wiarygodność udokumentowana identyfikacją bydła i etykietowaniem wołowiny (dodatkowe informacje w części dotyczącej handlu UE). Przystąpienie Polski do UE może powodować sukcesywne zmiany na rynku wołowiny przede wszystkim w wyniku: stosowania dopłat bezpośrednich, które zmniejszą różnice we wspieraniu dochodów producentów wołowiny w UE i w Polsce, 12

15 obowiązkowego stosowania klasyfikacji poubojowej wg normy EUROP, co zadecyduje o powiązaniu ceny skupu z jakością produkowanego mięsa. Efektem rynkowym będzie prawdopodobnie popra wa jakości żywca wołowego, przyjęcia cen urzędowych (bazowych, interwencyjnych) ustalonych przez Komisję Europejską w 2002 r. cena bazowa żywca wołowego wynosiła /t wagi bitej i była o 715 /t wyższa od ceny bazowej żywca wieprzowego. Ceny bazowe wyznaczają dolną granicę rynkowych cen skupu, a ich rolą jest wpływ na kształtowanie tendencji cen na rynkach. 7. Podstawy prawne 1. Rozporządzenie Rady 1208/81 WE zasady klasyfikacji wołowiny. 2. Rozporządzenie Komisji 1254/1999 wspólna organizacja rynku wołowiny i cielęciny. 3. Rozporządzenie Komisji 562/2000 przeliczniki stosowane do przeliczania klas jakości na ekwiwa lent R Rozporządzenie Komisji 3886/1992 Załącznik II, lista ras bydła, do których przysługują dopłaty. 5. Rozporządzenie Komisji 907/2000 szczegółowe zasady dopłat do prywatnego magazynowania wołowiny i cielęciny. 6. Rozporządzenie Komisji 295/1996 notowania cen za wagę poubojową. 7. Rozporządzenie Rady 820/97 WE rejestracja i identyfikacja bydła oraz znakowanie wołowiny. 8. Rozporządzenie Ministra Rolnictwa z dn r. w sprawie oznakowania bydła, owiec, kóz, świń. 9. Rozporządzenie Ministra Rolnictwa z r. w sprawie wysokości opłat za czynności związane z oznakowaniem zwierząt. 10. Ustawa o Rolniczych Badaniach Rynkowych z 2001 r. Na podstawie Ustawy Minister Rolnictwa wydał Rozporządzenie z dn r. w sprawie szczegółowego zbierania danych rynkowych, w którym określił sposób wyboru przedsiębiorców obowiązanych do ich przekazywania, a także formę i terminy przekazywania tych danych, kierując się metodologią badań oraz zasadami obowiązującymi w tym zakresie w prawie UE. 11. Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej z dn r. w sprawie szczegółowych wymagań w zakresie jakości handlowej tusz wołowych. 8. Bibliografia 1. Gospodarka Mięsna miesięcznik, wydawany przez SIGMA/NOT. 2. Biuletyn Informacyjny ARR aktualne przepisy prawne i zasady regulacji na poszczególnych rynkach. 3. Biuletyn Informacyjny MRiRW, ARiMR Polskie rolnictwo w UE. 4. Wojtyra W.: Rynek Mięsa FAPA 2000 r. Bibliografia 13

16 5. Szot E.: Polskie rolnictwo w UE. Fundusz Współpracy 2003 r. 6. Rycombel D.: Materiały szkoleniowe z zakresu WPR na rynku mięsa w ramach projektu Phare PL pt. Organizacja wspólnego rynku UE. MRiRW, ARiMR, Warszawa 2002 r. 7. Urban R., Wigier M.: Rynek mięsa wołowego. W: Strategiczne opcje dla polskiego sektora agrobiz nesu w świetle analiz ekonomicznych. SGGW, Warszawa 2000 r. 8. Krzyżanowska Z.: Dopłaty bezpośrednie w Polsce po akcesji. System uproszczony uzupełniony. Biuletyn Informacyjny ARR. 9. Ocena reformy WPR uzgodnionej w Luksemburgu 26 czerwca 2003 r. z perspektywy Polski. Autorzy: Zespół SAEPR. Warszawa, październik 2003 r. 10. S. Radzyńska Dopłaty obszarowe, IACS, serwis internetowy: info.org.pl Produkcja wołowiny i cielęciny 9. Ważne instytucje i organizacje związane z branżą mięsną 1. Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Dep. Produkcji Zwierzęcej i Weterynarii Warszawa, ul. Wspólna 30 tel. (022) , , e mail: minrol@minrol.gov.pl, 2. Agencja Rynku Rolnego Warszawa, ul. Nowy Świat 6/12 tel. (022) , e mail: arr@arr.gov.pl 3. Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa Warszawa, ul. Jana Pawła 70, tel. (022) , e mail: arimr@arimr.gov.pl, 4. Główny Inspektorat Weterynarii Warszawa, ul. Wspólna 30 tel. (022) , fax. (0 22) , e mail: p.kolodziej@wetgiw.gov.pl 5. Centrum Informacji i Dokumentacji Integracji Europejskiej, Fundacja Programów Pomocy dla Rolnictwa, Warszawa, ul. Wspólna 30 pok. 308 tel. (022) , , , e mail: cid@fapa.com.pl, 6. Federacja Związków Producentów Rolnych, Warszawa, ul. Wspólna 30 pok. 564 tel. (022) , fax Krajowy Związek Hodowców i Producentów Bydła, Warszawa, ul. Świętokrzyska 20 tel. (022) Związek Przedsiębiorców Rolnych, Warszawa, ul. Wspólna 30, pok. 579/581 tel. (022) , fax Stowarzyszenie Klub Hodowców i Producentów Trzody Chlewnej, Drobiu oraz Bydła, Poznań, ul. Golęcińska 9 tel. (061) , tel./fax , tel. kom

17 10. Przydatne strony internetowe Polska Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa Agencja Rynku Rolnego Inspekcja Jakości Handlowej Artykułów Rolno Spożywczych s.gov.pl Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej Główny Inspektorat Weterynarii Główny Urząd Statystyczny Fundacja Programów Pomocy dla Rolnictwa Fundacja Fundusz Współpracy, Program Agro Info info.org.pl Unia Europejska Główny serwer UE Wyszukiwarka aktów prawnych Komisji Europejskiej lex/en/index.html Przydatne strony internetowe 15

18 Niniejsza broszura została opracowana na potrzeby internetowego serwisu info.org.pl. Serwis zawiera obecnie opracowania: Produkcja roślinna rośliny oleiste Ewa Rosiak zboża Michał Kisiel ziemniaki Wiesław Dzwonkowski owoce i warzywa Bożena Nosecka buraki cukrowe Łucja Chudoba Produkcja zwierzęca wołowina i cielęcina Danuta Rycombel, mleko Jadwiga Seremak Bulge wieprzowina Jan Małkowski, Danuta Zawadzka drób Grzegorz Dybowski jaja Mira Kobuszyńska Przemysł rolno spożywczy mięsny Danuta Rycombel drobiarski Grzegorz Dybowski tłuszczowy rośliny oleiste Ewa Rosiak owocowo warzywny Bożena Nosecka cukrowniczy Łucja Chudoba skrobi Wiesław Dzwonkowski przetwórstwo zbóż Michał Kisiel przetwórstwo jaj Mira Kobuszyńska Produkcja wołowiny i cielęciny Handel artykułami spożywczymi produktami pochodnymi Ewa Rosiak roślin oleistych zbożem Michał Kisiel owocami i warzywami Bożena Nosecka (świeżymi i przetworzonymi) cukrem Łucja Chudoba skrobią Wiesław Dzwonkowski mlekiem i produktami Jadwiga Seremak Bulge mlecznymi wołowiną i cieleciną Danuta Rycombel wieprzowiną Jan Małkowski, Danuta Zawadzka drobiem Grzegorz Dybowski jajami Mira Kobuszyńska Warunki gospodarowania dopłaty obszarowe Sylwia Radzyńska wsparcie wybranych Sylwia Radzyńska obszarów i grup Opracowania dotyczące produkcji i przetwórstwa ukazują się również drukiem 16

19

20