Definicja. Inteligencja człowieka. Szybkość neuronalna. Sprawność układu nerwowego. Szybkość neuronalna. Wykład 3

Transkrypt

1 Inteligencja człowieka Wykład 3 1 Definicja Inteligencja w ujęciu szerokim: Wg Sterna inteligencja to ogólna zdolność adaptacji do nowych warunków i do wykonywania nowych zadań Inteligencja w ujęciu wąskim: Wg Spearmana - inteligencja stanowi ogólny, niezróżnicowany czynnik, na który składają się takie procesy, jak wnioskowanie i rozumowanie. 2 Biologiczne uwarunkowania Ich rozwój miał związek z powstaniem nowych technik badawczych: tomografii pozytonowej (badanie aktywności metabolicznej określonych obszarów mózgu) i rezonansu magnetycznego (badanie stopnia ukrwienia mózgu). Biologicznego podłoża wyraża się w trzech źródłach: szybkości neuronalnej, sprawności układu nerwowego wielkości mózgu. 3 Szybkość neuronalna Wg tej koncepcji podłożem jest szybkość przewodzenia impulsów w układzie nerwowym. Dzięki zwiększonemu tempu przewodzenia niektóre osoby uzyskują przewagę w zadaniach intelektualnych - szczególnie w takich, gdzie wymagane jest szybkie reagowanie lub gdzie stawia się osobom badanym ograniczenia czasowe. Szybkie tempo procesów nerwowych sprawia, że mniej jesteśmy narażeni na to, że nie zdążymy wypracować rozwiązania, zanim informacje przechowywane w pamięci krótkotrwałej zanikną w wyniku procesów zapominania. 4 Szybkość neuronalna Badania behawioralne wykazały ujemną korelację miedzy ilorazem a czasem reakcji prostej lub wyborem. Im wyższy jest poziom u danej osoby, tym krócej trwa u niej proces mentalny zaangażowany w wypracowanie pożądanego sposobu reagowania. Inteligencja nie jest tutaj przyczyną, ale skutkiem. Pierwotnym czynnikiem sprawczym jest właśnie szybkość przewodzenia nerwowego, która decyduje o krótkim czasie reakcji (inspekcji) i jednocześnie o podwyższonej sprawności w zakresie testów Szybkość neuronalna wyjaśnia 15% wariancji ilorazu. Oznacza to, że SN może być uznana za jedno z wielu źródeł różnic indywidualnych w zakresie 5 psychometrycznej. Sprawność układu nerwowego O zdolności umysłowej świadczy także biologiczna jakość mózgu jako narządu, tj.: Odporność układu nerwowego na zakłócenia transmisji impulsów nerwowych Energetyczna wydajność mózgu 6 1

2 Odporność ukł. nerwowego na zakłócenia transmisji impulsów nerwowych Osoby inteligentne charakteryzują się krótkim czasem reakcji, ale także niewielkim odchyleniem poszczególnych czasów reakcji od średniej. Reagują one szybciej i bardziej regularnie od osób mniej inteligentnych. Wyjaśnia się to większą niezawodnością układu nerwowego osoby bardziej inteligentnej. Sama regularność zezwala na skrócenie czasu reakcji, ponieważ system niezawodny w mniejszym stopniu narażony jest na powtórki i procesy związane z "naprawieniem" popełnionych błędów. Odporność systemu nerwowego na błędy związana jest także z kompetencją w zakresie trudnych zadań, wymagających 7 myślenia, rozumowania i innych czynności intelektualnych. Energetyczna wydajność mózgu R. Haier i jego współpracownicy wykazali, że rozwiązywaniu zadań złożonych (trudnych) towarzyszy większy poziom zużycia glukozy: Są one więc bardziej energochłonne od zadań prostych (łatwych). Osoby intelektualnie uzdolnione są w stanie rozwiązywać trudne zadania przy stosunkowo niewielkim zapotrzebowaniu na glukozę. Wydatkują one mniej energii, niż osoby o niższym poziomie. Wyjaśnić to można dojako: wyższa energetyczna wydajność tkanki mózgowej u osób inteligentniejszych, stosowanie przez nich skuteczniejszych strategii rozwiązywania zadań lub wyższym tempem uczenia się rozwiązywania pewnych 8 klas problemów i upraszczaniem sobie w ten sposób zadania. Adaptacyjne modele Inteligencja jako specyficzna zdolność adaptacyjna. Wg Sterna inteligencja to ogólna zdolność adaptacji do nowych warunków i do wykonywania nowych zadań. Zdolność ta jest wg niego właściwa zarówno człowiekowi jak i zwierzętom. Nawiązuje więc tym samym to teorii ewolucji gdzie dzięki zwierzęta adoptują się do zmian środowiska aby zapewnić przetrwanie gatunku. 9 Adaptacyjne modele Inteligencja jako specyficzna zdolność adaptacyjna. Inteligencja jako zdolność do uczenia się. Ferguson rozumie przez inteligencję nabyty przez jednostkę repertuar uogólnionych technik uczenia się. Miara zdolności do uczenia się jest łatwość i szybkość, z jaka jednostka (człowiek lub zwierzę) nabywa określone zachowania. 10 Inteligencja w kategorii efektywności działań tutaj inteligencję należy rozumieć jako właściwość psychiczną, która przejawia się we względnie stałej, charakterystycznej dla jednostki efektywności wykonywania działań. Jednak efektywność działań zależy także od motywacji, cech osobowościowo - temperamentalnych, doświadczenia itp. 11 Inteligencja ze względu na genezę Hebb wprowadził pojęcie A i B. Inteligencja A stanowi potencjał intelektualny organizmu zdeterminowany wyposażeniem genetycznym (odpowiada genotypowi, o którym wnioskujemy droga pośrednią); Inteligencja B to zdolność intelektualna przejawiająca się na zewnątrz w zachowaniu (jest fenotypem). Stanowi wynik interakcji między inteligencją A a środowiskiem. 12 2

3 Operacjonizm Boring: inteligencja jako zjawisko, które mierzą testy Vernon: określił inteligencje mierzoną przez testy jako psychometryczną i oznaczył ją symbolem C. Wg niego inteligencja ogranicza się do zachowań, które ujawniają się w badaniach na podstawie testów. 13 Pomiar Skala Bineta - Simona - składa się z zadań wymagających udziału złożonych procesów umysłowych, angażujących wnioskowanie i rozumowanie; bierze także pod uwagę wiek badanych. Binet wprowadził określenia: WŻ- wiek życia WU- wiek umysłowy czyli liczbę określającą ilość prawidłowo rozwiązanych zadań testowych, przeznaczonych dla odpowiedniej grupy wiekowej William Stern po raz pierwszy posłużył się terminem IQ. 14 ILORAZ INTELIGENCJI (IQ) William Stern po raz pierwszy posłużył się terminem IQ. wiek umysłowy dziecka IQ X 100 Wechsler - oparł się na koncepcji normalnego rozkładu. Przyjął, że średnia rozkładu wyników w całej populacji wynosi 100. wiek życia dziecka Teoria dwóch czynników Spearmana (nurt hierarchiczny) punktem wyjścia były wyniki badań testowych poddane analizie czynnikowej oraz wyjaśnienie faktu, iż wyniki rozmaitych testów umysłowych są ze sobą w mniejszym lub większym stopniu skorelowane. Spearman wyjaśnia, że we wszystkich rodzajach działalności intelektualnej bierze udział czynnik g (inteligencja ogólna). Poziom ogólnej jest stały. Przy każdej czynności jest także aktywizowany czynnik s (zdolności specjalne), który jest specyficzny dla określonej czynności. Im bardziej specyficzna czynność tym mniejszy udział 16 czynnika g a większy czynnika s. WEDŁUG SPEARMANA INTELIGENCJA TO: Inteligencja ogólna - czynnik g (general) naczelna zdolność intelektualna Zdolności specjalne- czynnik s (specific) Najlepsze miary czynnika g to: Słownik Wiadomości Podobieństwa Rozumienie Arytmetyka Słabe miary czynnika g: Powtarzanie Cyfr Symbole Cyfr Teoria wielorakich - Gardnera - Inteligencja jest unikatową kombinacją siedmiu zdolności, która wyraża indywidualny profil Inteligencja muzyczna Inteligencja logiczno matematyczna Inteligencja ruchowo kinestetyczna Inteligencja przestrzenna Inteligencja intrapersonalna Inteligencja interpersonalna 18 3

4 Rodzaje wg Gardnera Inteligencja muzyczna to domena osób, które odznaczają się niezwyczajną wrażliwością na dźwięki i ich konstelacje. Słyszą więcej i poprzez dźwięki wyrażają swój obraz świata. Inteligencja muzyczna cechuje wybitnych kompozytorów, śpiewaków, dyrygentów, producentów muzycznych, konserwatorów sprzętu muzycznego i recenzentów wydarzeń muzycznych. A także imitatorów dźwięków, fanów muzyki klasycznej i nie tylko, kolekcjonerów płyt oraz wszystkich ludzi z potrzebami posiadania wysokiej klasy sprzętu hi-fi, wrażliwym uchem na hałasy, trzaski i brzmienie świata. Inteligencja matematyczno-logiczna jest właściwa ludziom, których porywa świat abstrakcji i precyzji logicznego myślenia oraz zamiłowanie do nauk ścisłych. To świat teorii, badania poprawności, wynikania, stawiania hipotez. Inteligencja ta jest właściwa przedstawicielom nauk ścisłych księgowym, bankierom, statystykom, metodologom, planistom, programistom komputerowym. Ale może się również przejawiać w zamiłowaniu do literatury detektywistycznej, rozwiązywania testów, gier umysłowych, szachów oraz wypełniania PIT-ów Inteligencja ruchowa zwana też kinestetyczną, charakterystyczna dla osób mających zamiłowanie do ruchu. Odznaczają się one niezwykłym poczuciem równowagi i harmonią ruchów oraz precyzją w wyrażaniu swoim ciałem różnych stanów psychicznych (wysoka umiejętność ekspresji). 19 Inteligencja kinestetyczna wypełnia świat tancerzy, aktorów, sportowców, rzeźbiarzy, chirurgów, mechaników. Rodzaje wg Gardnera Inteligencja wizualno-przestrzenna cechuje ludzi, którzy z łatwością poruszają się w przestrzeni relacji trójwymiarowych wobec obiektów praktycznych lub teoretycznych. Są elastyczni, inwazyjni i otwarci na nowe sytuacje. Ta inteligencja wybija się znacząco u architektów, malarzy, rzeźbiarzy, konstruktorów, projektantów, fizyków, strategów, ale też krawcowych, uzdolnionych przestawiaczy mebli w domu i samodzielnych dekoratorów wnętrz. Inteligencja językowa cechuje ludzi zainteresowanych wyrażaniem się przy pomocy słów. Posiadają oni bogaty słownik i intuicję językową, przy pomocy słowa komunikują się niezwykle sprawnie. Ich ulubione zajęcia to czytanie, pisanie, mówienie, tłumaczenia. Osoby o tym typie to dziennikarze, lingwiści, tłumacze, pisarze, prawnicy, nauczyciele, sprzedawcy, politycy. To osoby z zamiłowaniem oddające się łamigłówkom językowym np. grze w scrabble! 20 Rodzaje wg Gardnera Inteligencja intrapersonalna zwana duchową jest właściwa osobom obdarzonym tzw. bogatym życiem wewnętrznym. Cechuje ich samoświadomość, zdolność do rozpoznawania własnych emocji, wartości przy zachowaniu dystansu do siebie. Dominuje u filozofów, psychoterapeutów, pisarzy, kompozytorów, poetów. Cechuje osoby zainteresowane osobistym rozwojem, doskonaleniem dyspozycji psychicznych poprzez lektury, medytacje, udział w treningach. Inteligencja interpersonalna jest właściwa ludziom wrażliwym na relacje międzyludzkie. Cechuje ich wysoka empatia, nadzwyczajne zainteresowanie i rozumienie innych, nastawienie usługowe, wspieranie różnorodności. Obdarzeni są cechami liderów potrafią uczyć i naturalnie wpływać na innych, łagodzić konflikty, tworzą więzi, współpracują. Jest właściwa wybitnym liderom politycznym, społecznym i religijnym, pedagogom, psychologom, lekarzom, pracownikom socjalnym, rehabilitantom, pielęgniarkom. Na co dzień przejawia się w zainteresowaniu kontaktami z różnymi ludźmi, posiadaniu dużej liczby znajomych i przyjaciół, uznaniu przez otoczenie za osobę bezpośrednią, komunikatywną, obdarzaną Teoria czynników równorzędnych Guilforda zaufaniem. Często są obdarzeni talentem Pigmaliona znakomicie wspierają innych w rozwoju! Inteligencja płynna i skrystalizowana - Cattella Geneza: wyniki uzyskiwane w tradycyjnych testach wydawały się zależeć nie tylko od czynnika g lecz od jakiegoś innego rozwój zdolności mierzony testami percepcyjnymi osiąga swój szczyt w 13 r.ż. a mierzone testami słownikowymi w r.ż. testy neutralne kulturowo mają różne wyniki od testów słownych, liczbowych itp. (stosowane po osiągnięciu dojrzałości) na skutek uszkodzeń mózgu wyniki w testach percepcyjnych obniżały się natomiast w testach tradycyjnych obniżały się 23 wybiórczo. Inteligencja płynna powstaje i rozwija się w wyniku działań czynników biologicznych takich jak wyposażenie genetyczne oraz dojrzewanie biologicznych struktur nerwowych jest dziedziczna i wrodzona ale wyposażenie genetyczne może ulegać różnym wpływom środowiska może być skierowana na jakikolwiek problem jest ogólną zdolnością do spostrzegania związków, wyciągania wniosków oraz do utrzymywania w świadomości elementów potrzebnych do wykonywania tych operacji przejawia się w testach neutralnych kulturowo rozwija się intensywnie we wczesnym okresie rozwoju, a 24 szczyt przypada na 20 r.ż. 4

5 Inteligencja skrystalizowana powstaje na podłożu płynnej w wyniku uczenia się i gromadzenia doświadczenia przejawia się w określonych dziedzinach, w których się krystalizuje przejawia się w testach, których zadania są niemożliwe do rozwiązania bez przyswojenia sobie pewnych narzędzi intelektualnych najsilniej rozwija się we wczesnym okresie rozwoju gdy procesy socjalizacji i przyswajania sobie pewnych czynności działają najsilniej 25 Według Catella inteligencja to: Inteligencja płynna (Gf), czyli zdolność dostrzegania złożonych relacji między symbolami i wykonywania manipulacji na symbolach, niezależnie od doświadczenia osobniczego i znaczenia owych symboli. Najlepsze miary Gf: Klocki Powtarzanie Cyfr Symbole Cyfr Układanki Inteligencja skrystalizowana (Gc), czyli dysponowanie wiedzą i umiejętnościami ważnymi w danym kontekście kulturowym. Najlepsze miary Gc: Wiadomości Słowniki Rozumienie Arytmetyka Według Wechslera inteligencja to... Ogólna kompetencja (zdolność) umożliwiająca człowiekowi rozumienie świata i efektywne w nim funkcjonowanie. Jest funkcją osobowości. Obejmuje takie czynniki jak: wytrwałość, motywację, ciekawość (zatem nie tylko zdolności poznawcze). 27 Pomiar testem Wechslera (WAIS-R) skonstruował on test na dla dorosłych. Wprowadził on w miejsce II stałą liczbę równą 100. Za osobę dorosłą uznaje on jednostkę powyżej 16 roku życia. Jako miarę odchylenia standardowego Wechsler przyjął wartość 15 pkt. IQ wyraża możliwość dziecka w różnych zdolnościach, wypadkowa różnych zdolności (percepcyjne, motoryczne, pamięciowe itd.) > bardzo wysoka wysoka przeciętna inteligencja (ok. 50% populacji) < 70 - różne formy upośledzenia 29 Skala słowna (6 testów) Wiadomości Powtarzanie Cyfr Słownik Arytmetyka Rozumienie Podobieństwa SKALA WAIS - R 11 testów Skala bezsłowna (5 testów) Braki w Obrazkach Porządkowanie Obrazków Klocki Układanki Symbole Cyfr 5

6 Skala IQ Wechslera jest znormalizowana tak, aby średnia w populacji wynosiła 100, a odchylenie standardowe 15. Wechsler konstruując swoją Skalę korzystał z istniejących testów : test historyjek obrazkowych DeCrolya, test układanek Pitnera- Patersona, test klocków Kohsa, Army Ralpha i Beta, testy słownikowe i wiadomości. Iloraz IQ Eysenck - jest to miara ogólnej Vernon - traktuje IQ jako miarę psychometrycznej czyli informującej nas o poziomie zachowania intelektualnego w zadaniach odzwierciedlających sytuacje rozwiązywania problemów w życiu codziennym. Zarzuty wobec IQ: nie uwzględnia zmian rozwojowych IQ ujmuje inteligencje jako zjawisko jednorodne osoby charakteryzujące się różną struktura mogą uzyskać tę sama wartość IQ IQ opiera się na założeniu, że inteligencja jest przede wszystkim pochodzenia biologicznego 32 Inteligencja emocjonalna Biologiczne koncepcje Definicja - zdolność dokonywania wglądu w emocje i samoregulacji zachowania w warunkach silnego wpływu emocji Podstawowe zdolności emocjonalne zdolność trafnej percepcji, oceny oraz ekspresji emocji; zdolność uzyskiwania dostępu do procesów emocjonalnych i generowania uczuć wówczas, gdy ułatwiają one proces myślenia; zdolność rozumienia emocji i wiedzy o emocjach; zdolność regulacji i kontroli emocjonalnej zapewniającej rozwój emocjonalny i intelektualny (Mayer, Salovey, 1989) 35 6