Znakowanie produktów spożywczych informacją o wartości odżywczej
|
|
- Grzegorz Jabłoński
- 8 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 Zeszyty Naukowe Towaroznawstwo Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie 874 Kraków 2011 Michał Halagarda Katedra Towaroznawstwa Żywności Zofia Cichoń Katedra Towaroznawstwa Żywności Znakowanie produktów spożywczych informacją o wartości odżywczej 1. Wprowadzenie Konsumenci w Polsce mają coraz większy wybór produktów żywnościowych, mogą więc spożywać bardziej urozmaicone i odpowiadające ich oczekiwaniom posiłki. Znaczna część konsumentów nie zdaje sobie jednak sprawy, jakie konsekwencje dla ich zdrowia ma nieodpowiednia dieta. Z tego powodu wiele osób podczas zakupów nie zwraca uwagi na zawartość w kupowanym produkcie składników, które mogą wywierać negatywny wpływ na organizm człowieka oraz prowadzić do otyłości. W świadomym wyborze pomagają konsumentom deklaracje żywieniowe i zdrowotne znajdujące się na opakowaniach części produktów spożywczych. Producenci stosują oznaczenia wynikające z uregulowań prawnych, a cześć z nich stosuje się również do wytycznych dobrowolnych systemów znakowania żywności. Celem pracy jest sprawdzenie świadomości żywieniowej konsumentów oraz określenie preferencji dotyczących znakowania produktów spożywczych wartością odżywczą. Badania ankietowe przeprowadzono na próbie 292 studentów towaroznawstwa Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu oraz Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie. Studenci towaroznawstwa zostali wybrani do badań ze względu na ich wnikli-
2 20 Michał Halagarda, Zofia Cichoń wość, zainteresowania związane ze znakowaniem środków spożywczych oraz wiedzę dotyczącą żywności. Są oni także grupą osób, która w przyszłości będzie mogła mieć wpływ na kształtowanie i weryfikowanie wymagań dotyczących m.in. jakości i wartości żywieniowej produktów spożywczych. 2. Systemy znakowania produktów spożywczych wartością odżywczą Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 25 lipca 2007 r. w sprawie znakowania żywności wartością odżywczą z późniejszymi zmianami obligatoryjnie oznaczone wartością odżywczą muszą być środki spożywcze specjalnego przeznaczenia żywieniowego lub inne środki spożywcze, dla których podano oświadczenie żywieniowe, czyli informację o posiadaniu przez produkt szczególnych właściwości odżywczych [Kot 2010]. W pozostałych przypadkach producenci mogą, ale nie muszą zamieścić na opakowaniu informację odnoszącą się do tej cechy ich produktu. Takie znakowanie może obejmować informacje dotyczące wartości odżywczej jednej z dwóch grup składników odżywczych wymienionych w następującej kolejności: 1) I grupa: a) wartość energetyczna, b) zawartość białka, węglowodanów i tłuszczu, 2) II grupa: a) wartość energetyczna, b) zawartość białka, węglowodanów, cukrów, tłuszczu, kwasów tłuszczowych nasyconych, błonnika pokarmowego i sodu. Znakowanie środka spożywczego wartością odżywczą może określać również zawartość: 1) skrobi, 2) alkoholi wielowodorotlenowych, 3) kwasów tłuszczowych jednonienasyconych, 4) kwasów tłuszczowych wielonienasyconych, 5) cholesterolu, 6) witamin oraz składników mineralnych (jeśli ich zawartość wynosi 15% zalecanego dziennego spożycia w 100 g albo 100 ml środka spożywczego) [Rozporządzenie Ministra Zdrowia 2007]. Znakowanie zalecane przez polskie ustawodawstwo umieszczane jest jednak zwykle na tylnej stronie opakowania, na którą wielu konsumentów nie zagląda. Poza tym dane liczbowe dotyczące zawartości danego składnika odżywczego w 100 g produktu niewiele mówią na temat tego, czy dany wyrób zawiera odpo-
3 Znakowanie produktów spożywczych 21 wiednie dla określonego człowieka ilości substancji odżywczych. W celu zapewnienia konsumentom właściwej informacji żywieniowej zostało opracowanych wiele systemów znakowania produktów spożywczych. Najbardziej popularne i pomocne dla konsumentów są dwa dobrowolne systemy znakowania, których celem jest przekazanie informacji nie tylko o zawartości składników odżywczych w produkcie, ale również wskazanie, czy podane wartości są większe, czy mniejsze w stosunku do potrzeb żywieniowych człowieka. Ponadto informacja umieszczana jest na froncie opakowania, dzięki czemu można łatwo i szybko sprawdzić ważne dane. Pierwszy z systemów to model GDA (guideline daily amounts wskazane dzienne spożycie), drugi to opracowany przez Brytyjczyków system sygnalizacji świetlnej (traffic-light food labelling). Oba systemy podają informację dotyczącą zawartości tłuszczów, tłuszczów nienasyconych, cukru i soli w produkcie. Składniki te zostały wybrane ze względu na to, że są głównymi negatywnymi czynnikami odpowiedzialnymi za rozwój chorób cywilizacyjnych, takich jak: cukrzyca, nadwaga i otyłość, choroby serca, nadciśnienie tętnicze czy próchnica zębów [Czechowicz bd]. System GDA polega na podaniu na opakowaniu produktu informacji dotyczącej procentowej zawartości określonych składników odżywczych i energii w zalecanej przez wytwórcę do spożycia porcji wyrobu i w odniesieniu do wartości wskazanego dziennego spożycia. Wskazane dzienne spożycie (GDA) zostało wyznaczone przez naukowców i określa poziom spożycia poszczególnych składników odżywczych w codziennej diecie dorosłego i zdrowego człowieka, przy przyjęciu założeń o niezmieniającej się masie ciała i niskiej aktywności fizycznej. GDA dla energii wyznaczono na podstawie średniego zapotrzebowania populacji na energię (EAR). Wartości odżywcze zostały odniesione do dziennego zapotrzebowania 2000 kcal dla kobiet i 2500 kcal dla mężczyzn w wieku powyżej 18 lat. W związku z tym, że stosowanie odrębnych zaleceń dla kobiet i dla mężczyzn byłoby mało praktyczne, wartości GDA zostały oparte na danych dotyczących kobiet, aby zapobiec nadmiernemu spożyciu. Ponieważ zapotrzebowanie na składniki odżywcze danej osoby zależy od jej wieku, płci, masy ciała i aktywności fizycznej, wartości GDA znajdujące się na opakowaniach nie stanowią zaleceń żywieniowych, a raczej wytyczne do oceny udziału poszczególnych produktów spożywczych w zbilansowanej diecie [Czarniecka-Skubina i Janicki 2009]. W tabeli 1 przedstawiono wartości referencyjne dla systemu GDA, które zostały uzgodnione z Instytutem Żywności i Żywienia, a na rys. 1 przykład znakowania GDA. System sygnalizacji świetlnej podobnie jak model GDA przedstawia zawartość składników odżywczych w porcji danego produktu. Część producentów podaje również procent wskazanego dziennego zapotrzebowania na daną substancję
4 22 Michał Halagarda, Zofia Cichoń odżywczą oraz liczbę kalorii. W odróżnieniu od systemu GDA poszczególne składniki oznaczane są jednak trzema kolorami: zielonym, pomarańczowym i czerwonym, które świadczą odpowiednio o niskiej, średniej bądź wysokiej zawartości danej substancji odżywczej w produkcie [Halagarda 2009]. Tabela 1. Referencyjne wartości GDA Wyszczególnienie GDA wartości określone dla kobiet GDA wartości określone dla mężczyzn Wartość energetyczna 2000 kcal 2500 kcal Białko 50 g 60 g Węglowodany 270 g 340 g Tłuszcz nie więcej niż 70 g nie więcej niż 80 g Kwasy tłuszczowe nasycone nie więcej niż 20 g nie więcej niż 30 g Błonnik 25 g 25 g Sód (sól) nie więcej niż 2,4 g (6 g) nie więcej niż 2,4 g (6 g) Cukry nie więcej niż 90 g nie więcej niż 110 g w tym cukry dodane nie więcej niż 50 g nie więcej niż 62,5 g Źródło: [PIS bd]. Opakowanie 250 ml zawiera: kcal 140 Cukry 3,0 g Tłuszcz 1 g Kwasy tłuszczowe nasycone 0,1 g Sód 0,1 g 7% 3% 1% 1% 4% % wskazanego dziennego spożycia dla osoby dorosłej Rys. 1. Znakowanie GDA Źródło: [PFPŻ 2007]. Przykłady znakowania w systemie sygnalizacji świetlnej przedstawia rys. 2, natomiast kryteria, według których oznacza się dany składnik odżywczy określonym kolorem, zawarto w tabeli 2.
5 Znakowanie produktów spożywczych 23 LOW LOW HIGH MED FAT 7.7g per serving SATURATES 2.0g per serving SUGAR 42.2g per serving SALT 2.0g per serving Per serving FAT 7.7g SATURATES 2.0g SUGAR 42.2g SALT 2.0g HIGH MEDIUM LOW LOW FAT LOW SAT FAT HIGH SUGAR MED SALT 7.7g Per serve 2.0g Per serve 42.2g Per serve 2.0g Per serve Rys. 2. Znakowanie w systemie sygnalizacji świetlnej Źródło: [Eatwell bd]. Tabela 2. Kryteria przyjęte w systemie sygnalizacji świetlnej Zawartość w 100 g produktu Niska Średnia Wysoka Tłuszcz 3,0 g (3,0 g, 20,0 g> >20,0 g Nasycone kwasy tłuszczowe 1,5 g (1,5 g, 5,0 g> >5,0 g Cukry 5,0 g (5,0 g, 12,5 g> >12,5 g Sól 0,3 g (0,3 g, 1,5 g> >1,5 g Źródło: opracowanie własne na podstawie: [FSA 2007]. Należy jednak zauważyć, że w przypadku cukrów kolor zielony stosowany jest, gdy całkowita zawartość cukrów w produkcie jest mniejsza niż 5 g na 100 g produktu, pomarańczowy, gdy przekracza ona 5 g na 100 g produktu, a cukry dodane stanowią wartość mniejszą niż 12,5 g na 100 g produktu. Koloru czerwonego używa się natomiast, gdy ilość cukrów dodanych jest większa niż 12,5 g na 100 g produktu [FSA 2007]. W Europie Zachodniej system GDA wspierany jest przez Konfederację Przemysłu Żywności i Napojów Unii Europejskiej (CIAA) oraz duże sieci hipermarketów i producentów żywności. W Polsce model ten propaguje Polska Federacja Producentów Żywności (PFPŻ) oraz Państwowa Inspekcja Sanitarna. Zdaniem
6 24 Michał Halagarda, Zofia Cichoń Polskiej Federacji Producentów Żywności system GDA jest odpowiedni do znakowania produktów spożywczych, ponieważ dane przedstawione są z przodu opakowania, w sposób czytelny i zrozumiały. Ponadto konsumenci mogą szybko ocenić wartość kaloryczną produktu oraz określić miejsce, jakie powinien zajmować w diecie. Takie oznakowanie produktów pomaga także w podejmowaniu decyzji dotyczących sposobu odżywiania i stosowaniu zasad zbilansowanej energetycznie i żywieniowo diety. System GDA ma jednak również pewne wady. Podczas zakupów w sklepie konsumenci nie mają zwykle czasu, aby zastanowić się nad tym, czy zawartość danego składnika w stosunku do wskazanego dziennego spożycia jest dla nich korzystna. Ponadto odniesienie wartości odżywczej do porcji produktu ustalonej przez producenta daje możliwość manipulowania jej wielkością, a co za tym idzie udziałem składników odżywczych w zbilansowanej diecie. Różnice w wielkościach porcji stosowanych przez różnych producentów utrudniają również porównanie produktów. Część konsumentów nie zdaje sobie także sprawy z tego, że wielkości wskazanego dziennego spożycia określają maksimum spożycia danych składników odżywczych i dotyczą osób zdrowych i o przeciętnej budowie ciała, co wyklucza część osób dorosłych oraz przede wszystkim dzieci [FoBH 2008]. Poza tym znakowanie w systemie GDA nie zawiera informacji, jaka ilość cukru jest pochodzenia naturalnego, a jaka została dodana [Warto znać 2009]. System sygnalizacji świetlnej pozwala uniknąć niektórych wątpliwości, które stwarza model GDA. Konsument, wybierając produkt w sklepie, może bardzo szybko uzyskać informację dotyczącą tego, czy produkt zawiera mało, średnio czy dużo danego składnika odżywczego. Odniesienie wartości do 100 g lub 100 ml pozwala na łatwe porównanie konkurencyjnych propozycji. Konsument może więc dokonać wyboru zdrowszego produktu podczas zakupów w sklepie [Kelly i in. 2008, Kim i Kim 2009]. Niemniej jednak pojawiają się wątpliwości, czy konsumenci, posługując się systemem sygnalizacji świetlnej, rzeczywiście będą w stanie wybrać najlepsze pod względem żywieniowym wyroby. Organizm człowieka potrzebuje bowiem tłuszczów (zwłaszcza nienasyconych), cukrów, białka i innych składników odżywczych w odpowiedniej ilości. Kierując się chęcią wyboru zdrowszych produktów, konsumenci mogą wyeliminować z diety te oznaczone kolorem czerwonym i doprowadzić do niedoboru pewnych składników odżywczych w swoich organizmach lub przedawkować inne przez nadmierne spożywanie produktów, na których opakowaniach dominuje zielone światło [Czarniecka-Skubina i Janicki 2009]. Ponadto część produktów, np. masło, ze względu na swoją naturę zawsze będzie oznaczona kolorem czerwonym w przypadku jednych substancji odżywczych i zielonym w przypadku innych, co utrudnia porównanie konkurencyjnych propozycji [Warto znać 2009]. System sygnalizacji świetlnej oprócz oznaczenia kolorem podaje jednak również liczbę
7 Znakowanie produktów spożywczych 25 gramów danego składnika odżywczego w porcji produktu oraz może zawierać informację o jego procentowym udziale we wskazanym dziennym spożyciu, co znacznie powiększa ilość danych potrzebnych do konstruowania odpowiedniej diety. Przykład łączonego znakowania przedstawia rys. 3. Rys. 3. Znakowanie w systemie łączonym Źródło: [FSA 2010]. Według badań prowadzonych przez Food Standard Agency (FSA) konsumenci nie mają jednak obaw przed wybieraniem produktów oznaczonych kolorem czerwonym. Z drugiej strony badania prowadzone przez Europejską Radę Informacji o Żywności (European Food Information Council EUFIC) udowodniły, że oznaczenie produktów kolorem czerwonym było źle rozumiane aż przez 73% badanych w Wielkiej Brytanii i 63% badanych we Francji. Pomimo to 66 88% konsumentów potrafiło dokonać właściwszego pod względem zdrowotnym wyboru, posługując się systemem sygnalizacji świetlnej [Wills i in. 2009]. Według badań prowadzonych przez instytut TNS Emnid w Niemczech 69% respondentów poparło system sygnalizacji świetlnej [Foodwatch 2010]. W Australii natomiast 41% pytanych konsumentów wybrało system sygnalizacji świetlnej połączony z podobnym w założeniach do systemu GDA oznakowaniem DI (daily intake),
8 26 Michał Halagarda, Zofia Cichoń 22% preferowało system sygnalizacji świetlnej, a 21% system DI. Okazało się również, że za pomocą systemu sygnalizacji świetlnej poprawnie interpretuje wartość odżywczą 81% respondentów, systemu łączonego 70%, a systemu DI 64% [Kelly i in. 2008]. Korzyści płynące z zastosowania systemu sygnalizacji świetlnej sprawiły, że model ten popierany jest przez europejskie organizacje konsumenckie, w tym Europejską Organizację Konsumentów (European Consumers Organisation BUEC) oraz organizacje brytyjskie i niemieckie, a także niektóre sieci sklepów [Pro-test 2009]. Według badań dotyczących znakowania przeprowadzonych na Wyspach Brytyjskich przez Food Standard Agency także konsumenci preferują ten typ oznaczania produktów [FSA bd]. Aż 80% z przebadanych 17 tys. rodziców poparło system sygnalizacji świetlnej [Brimelow 2007]. Należy jednak zaznaczyć, że 16 marca 2010 r. Parlament Europejski odrzucił propozycję obowiązkowego znakowania produktów spożywczych w systemie sygnalizacji świetlnej. Ustalono natomiast, że najważniejsze składniki odżywcze będą musiały być podane z przodu opakowania. Opracowane zostaną również ogólne wytyczne znakowania, lecz nie zostanie narzucony konkretny sposób oznaczania żywności, co zdaniem CIAA może spowodować dezorientację konsumentów [Euractiv 2010]. 3. Znakowanie żywności wartością odżywczą w świadomości studentów towaroznawstwa W związku z tym, że toczy się dyskusja między zwolennikami i przeciwnikami systemu sygnalizacji świetlnej i systemu GDA, przeprowadzono badania preferencji studentów towaroznawstwa dotyczących sposobu oznaczania produktów wartością odżywczą. Badani pochodzili z trzech uczelni położonych w różnych częściach Polski Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu oraz Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie. Wcześniejsze badania prowadzone przez Europejską Radę Informacji o Żywności (EUFIC) pokazują, że średnio 18% Europejczyków regularnie szuka na produktach informacji na temat wartości odżywczych. Najwięcej konsumentów poszukujących wiedzy na ten temat mieszka w Wielkiej Brytanii 27%, najmniej we Francji 9%. Dla porównania w Polsce jest ich 14%. Badania prowadzone przez Główny Inspektorat Sanitarny dowodzą jednak, że 40% Polaków czyta etykiety produktów spożywczych i wykorzystuje zdobyte informacje, tworząc dietę, 50% z nich szuka informacji o zawartości tłuszczu i wielkości porcji, a 35% danych na temat wartości odżywczej. Należy również zauważyć, że GIS nie przewiduje prowadzenia badań dotyczących preferencji znakowania produktów wartością odżywczą [Czechowicz bd, Warto znać 2009].
9 Znakowanie produktów spożywczych 27 Studenci towaroznawstwa zostali wybrani jako grupa świadomych konsumentów, która nie tylko posiada odpowiednią wiedzę, ale również charakteryzuje się dużą wnikliwością w stosunku do badanych problemów. W przyszłości mogą mieć oni duży wpływ na kształtowanie i weryfikowanie wymagań dotyczących parametrów jakości żywności. Wśród przebadanych 292 osób 25% stanowili mężczyźni. Ponad 70% z nich deklarowało, że podczas zakupów zwraca uwagę na znakowanie wartością odżywczą (zob. rys. 4). Wśród kobiet odsetek ten jest nieznacznie wyższy, różnica jest jednak nieistotna statystycznie [Bożyk i Rudzki 1977] ,23 28,77 75,80 24, Mężczyźni zwracający uwagę na znakowanie Mężczyźni niezwracający uwagi na znakowanie Kobiety zwracające uwagę na znakowanie Kobiety niezwracające uwagi na znakowanie Rys. 4. Deklarowane zainteresowanie respondentów informacjami o wartości odżywczej produktów podczas zakupów Większość respondentów deklaruje, że rozumie obecnie używane systemy znakowania wartością odżywczą, tylko jedna osoba przyznała się do całkowitego ich niezrozumienia. Na zrozumienie znakowania nie ma wpływu ani płeć ankietowanych, ani to, czy zwracają oni uwagę na oznaczenie produktów wartością odżywczą (zob. rys. 5). Co więcej, ponad 50% badanych uznało obecnie stosowaną postać graficzną systemów znakowania za czytelną. Prawie 47% pytanych uznało ją za mało czytelną i tylko 4 osoby za nieczytelną (zob. rys. 6). Zdecydowana większość (ponad 91%) respondentów uznała, że korzystne z żywieniowego punktu widzenia byłoby wprowadzenie obowiązku znakowania produktów spożywczych (rys. 7).
10 28 Michał Halagarda, Zofia Cichoń brak odpowiedzi 0,68 niezrozumiałe 0,34 częściowo niezrozumiałe 31,51 zrozumiałe 67, Rys. 5. Deklarowane zrozumienie informacji dotyczących wartości odżywczej żywności nieczytelne 1,37 mało czytelne 46,92 czytelne 51, Rys. 6. Czytelność znakowania produktów wartością odżywczą Oznakowanie w widocznym miejscu byłoby pożądane zdaniem 78% pytanych. Dla prawie 20% badanych nie ma to jednak znaczenia, przy czym odsetek ten oscyluje wokół 30% dla studentów i studentek niezwracających uwagi na znakowanie w czasie zakupów. Dla pozostałych poszukiwanie informacji na opakowaniu nie stanowi problemu (rys. 8).
11 Znakowanie produktów spożywczych 29 brak odpowiedzi 0,34 nie mam zdania 4,11 nie 4,45 tak 91, Rys. 7. Preferencje dotyczące obligatoryjnego znakowania produktów spożywczych wartością odżywczą bez znaczenia 19,86 nie 2,05 tak 78, Rys. 8. Istotność oznaczania produktów spożywczych w dobrze widocznym miejscu na opakowaniu W przypadku odniesienia wartości odżywczej do porcji lub 100 g (100 ml) produktu przy podawaniu informacji żywieniowych dla konsumentów zdania były podzielone. Co prawda więcej respondentów preferowało system opierający się na
12 30 Michał Halagarda, Zofia Cichoń porcji produktu, lecz różnica ta nie była znaczna. Należy jednak zwrócić uwagę, że proporcje te były odwrotne w przypadku odpowiedzi mężczyzn, którzy preferowali 100 g lub 100 ml produktu jako wartość referencyjną (rys. 9). obie odpowiedzi 0,34 brak odpowiedzi 0,68 porcja 56, g (100 ml) 42, Rys. 9. Preferencje respondentów dotyczące odniesienia wartości odżywczej produktu do danej ilości referencyjnej Istotne jest także, aby znakowanie obejmowało informacje o wartości energetycznej produktu, większość ankietowanych (74%) poszukuje bowiem takich danych. Część z nich (prawie 6%) szuka tej informacji tylko w przypadku stosowania się do wymogów diety, w okresie wzmożonego wysiłku psychicznego lub fizycznego albo tylko w odniesieniu do określonej grupy produktów, takich jak słodycze, napoje czy jogurty. Respondenci ci jednak również uważają za przydatne umieszczenie wartości kalorycznej produktu na opakowaniu (rys. 10). Chociaż większość respondentów zadeklarowała zrozumienie systemów znakowania wartością odżywczą, tylko dwie osoby potrafiły poprawnie podać przelicznik sodu na sól kuchenną. Ponad 96% przyznało, że nie zna tego mnożnika, a 3% podjęło nieudaną próbę odpowiedzi na to pytanie. Można również domniemywać, że część konsumentów w ogóle nie jest zorientowana, że sód podany w informacji na opakowaniu jest miarą zawartości soli w produkcie. Z tego względu właściwsze wydaje się prezentowanie zawartości chlorku sodu (rys. 11). Ponadto tylko 8% respondentów wiedziało, że wartości procentowe podane na opakowaniach oznaczonych w systemie GDA odnoszą się do maksymalnego dziennego spożycia mimo mylącej polskiej nazwy wskazane dzienne spożycie.
13 Znakowanie produktów spożywczych 31 Większość uważa, że należy dążyć do osiągnięcia wartości referencyjnych w codziennej diecie. Część ankietowanych uważała również, że wartości te dotyczą każdego człowieka bez względu na wiek i płeć, a także dzieci. Jedynie 4% przyznało, że nie wie, czego dotyczą te wartości (zob. rys. 12). brak odpowiedzi 1,03 istotne w określonych przypadkach 8,22 nieistotne 16,44 istotne 74, Rys. 10. Istotność znakowania produktów wartością energetyczną tak, lecz podana została zła wartość 3,08 nie 96,23 tak 0, Rys. 11. Deklarowana znajomość przelicznika sodu na sól kuchenną
14 32 Michał Halagarda, Zofia Cichoń należy dążyć do osiągnięcia wartości referencyjnych w codziennej diecie są granicą, której nie należy przekraczać są to wartości odnoszące się do każdego człowieka bez względu na wiek i płeć dotyczą również dzieci nie wiem, czego dotyczą należy dążyć do ich osiągnięcia; są to wartości odnoszące się do każdego człowieka bez względu na wiek i płeć, dotyczą również dzieci należy dążyć do ich osiągnięcia, dotyczą również dzieci należy dążyć do ich osiągnięcia, są to wartości odnoszące się do każdego człowieka bez względu na wiek i płeć są to wartości odnoszące się do każdego człowieka bez względu na wiek i płeć, dotyczą również dzieci są granicą, której nie należy przekraczać, są to wartości odnoszące się do każdego człowieka bez względu na wiek i płeć są granicą, której nie należy przekraczać, są to wartości odnoszące się do każdego człowieka bez względu na wiek i płeć, dotyczą również dzieci są granicą, której nie należy przekraczać, dotyczą również dzieci brak odpowiedzi Rys. 12. Znajomość zasad systemu GDA 66,1 8,22 4,11 1,37 4,11 2,05 1,71 8,22 0,68 0,68 0,34 1,03 1,
15 Znakowanie produktów spożywczych 33 Biorąc pod uwagę specyfikę studiów odbywanych przez ankietowanych, nie najlepiej wypada również ogólna znajomość systemów znakowania wartością odżywczą. Jedynie niecałe 28 potrafiło wymienić system GDA, a tylko jedna osoba system świateł drogowych. 35% przyznało, że nie zna nazwy żadnego systemu, lub nie udzieliło odpowiedzi. Wśród pozostałych propozycji pojawiły się systemy ADI i RDA. Pierwszy z nich ADI (dopuszczalne dzienne spożycie), według definicji WHO to ilość danej substancji wyrażona na kilogram masy ciała na dzień, która może być pobierana w ciągu całego życia, nie powodując ryzyka zagrożenia zdrowia. RDA (zalecane dzienne spożycie) to natomiast ilość witamin i składników mineralnych, które powinny być spożywane średnio na dobę przez przeciętnego dorosłego człowieka [PFPŻ bda, PFPŻ bdb]. W Polsce jest ona określona przez Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 25 lipca 2007 r. w sprawie znakowania żywności wartością odżywczą z późniejszymi zmianami. Pozostałe odpowiedzi dotyczyły głównie sposobu prezentacji danych (zob. rys. 13). GDA 27,87 system sygnalizacji świetlnej 0,33 % dziennego zapotrzebowania tabela zawartość substancji odżywczych w 100 g (100 ml) produktu kj, kcal ADI RDA EAR inne 5,25 6,23 3,61 6,89 2,95 2,95 1,31 7,54 nie znam/brak odpowiedzi 35, Rys. 13. Znajomość systemów znakowania wartością odżywczą
16 34 Michał Halagarda, Zofia Cichoń ,63 GDA 38,36 26,37 preferowany w pierwszej kolejności 27,40 system sygnalizacji świetlnej 47,95 26,03 system łączony preferowany w drugiej kolejności Rys. 14. Preferencje respondentów dotyczące systemu znakowania produktów wartością odżywczą Na koniec sprawdzono preferencje respondentów dotyczące systemów znakowania wartością odżywczą. W tym celu opisano system GDA, system sygnalizacji świetlnej oraz system stworzony z połączenia tych dwóch systemów. Wyniki badań dowiodły, że według studentów towaroznawstwa najlepszy do oznaczania produktów spożywczych jest system łączony. Systemy sygnalizacji świetlnej i GDA zostały wybrane przez podobną liczbę respondentów. W przypadku kobiet niezwracających uwagi na znakowanie wartością odżywczą podczas zakupów głosy rozłożyły się niemal równomiernie. W drugiej kolejności respondenci wybraliby system GDA. Zsumowanie odpowiedzi dotyczących pierwszego i drugiego miejsca preferencji pozwala jednak wyciągnąć wniosek, że zdecydowanie najlepszym według respondentów rozwiązaniem byłoby zastosowanie systemu łączonego do oznakowania produktów spożywczych. 4. Podsumowanie Istnieje wiele systemów znakowania wartością odżywczą, które mają za zadanie pomóc konsumentom w wybieraniu zdrowszych alternatyw produktów i kształtowaniu zbilansowanej diety. W Europie najbardziej popularne są dwa konkurencyjne systemy GDA i system sygnalizacji świetlnej. Każdy z nich ma zalety i wady. Zdaniem ankietowanych najlepszy system znakowania produktów
17 Znakowanie produktów spożywczych 35 wartością odżywczą to system powstały z połączenia obu tych systemów w taki sposób, by można było w sposób prostszy dotrzeć do wszystkich niezbędnych informacji. Analiza wyników badań wykazała, że konsumenci popierają wprowadzenie obowiązku znakowania wartością odżywczą produktów spożywczych oraz uważają, że powinno się ono znaleźć w dobrze widocznym miejscu na opakowaniu. Jest także pożądane, aby uwzględniało ono informacje o wartości energetycznej produktu. Informacje na temat zawartości sodu powinno się zastąpić informacjami o zawartości chlorku sodu. Studenci towaroznawstwa nie znają przelicznika sodu na sól kuchenną, istnieje więc duże prawdopodobieństwo, że większość konsumentów nie będzie również w stanie go podać. Przypuszcza się także, że część polskich konsumentów nie zdaje sobie sprawy, że zawartość sodu podana na opakowaniach to informacja o zawartości soli kuchennej w produkcie. Wyniki badań wskazują na konieczność edukacji konsumentów w zakresie znakowania środków spożywczych. Mimo że większość pytanych studentów towaroznawstwa uznało, że rozumie w całości lub przynajmniej w części informacje na opakowaniu dotyczące wartości odżywczej, ponad 67% z nich nie potrafiło nazwać żadnego systemu znakowania produktów wartością odżywczą. Ponadto prawie 90% respondentów ma niepełną wiedzę dotyczącą interpretacji wartości podanych w systemie GDA. Ze względu na wagę analizowanych w niniejszej pracy zagadnień związanych ze znakowaniem produktów spożywczych wartością odżywczą badania będą kontynuowane na większej grupie konsumentów. Literatura Bożyk Z., Rudzki W. [1977], Metody statystyczne w badaniu jakości produktów żywnościowych i chemicznych, WNT, Warszawa. Brimelow A. [2007], Public Want Food Traffic Lights, BBC News, co.uk/mpapps/pagetools/print/news.bbc.co.uk/2/hi/health/ stm, Czarniecka-Skubina E., Janicki A. [2009], Znakowanie produktów żywnościowych. Dobrowolne znakowanie wartością odżywczą, Przemysł Spożywczy, nr 2. Czechowicz K. [bd], Wiesz co jesz, czyli Ogólnopolski Dobrowolny Program Znakowania Wartością Odżywczą, dobrowolny_program_znakowania_wartoscia_odzywcza-info-9321.html, Eatwell [bd], Traffic Light Labelling, Euractiv [2010], EU Lawmakers Reject Colour-coded System for Food Labels, news , FoBH [2008], Traffic-light Food Labelling, ps_food_labelling.pdf,
18 36 Michał Halagarda, Zofia Cichoń Foodwatch [2010], Traffic Lights. Colour Your Food!, FSA [bd], Signpost Labelling Research, signposting/siognpostlabelresearch, FSA [2007], Front-of-pack Traffic Light Signpost Labelling Technical Guidance, FSA [2010], Front of Pack (FOP) Nutrition Labelling, Halagarda M., [2009], System Sygnalizacji Świetlnej na sklepowych półkach, Cukiernictwo i Piekarstwo, nr 5. Kelly B. i in. [2008], Front-of-Pack Food Labelling: Traffic Light Labelling Gets the Green Light, Cancer Council, Sydney. Kim W.K., Kim J. [2009], A Study on the Consumer s Perception of Front-of-pack Nutrition Labeling, Nutrition Research and Practice, vol. 3(4). Kot M. [2010], Prawidłowe znakowanie wartością odżywczą, Cukiernictwo i Piekarstwo, nr 1 2. PFPŻ [bda], Dopuszczalne dzienne spożycie, 20c9f57 00da df60fcc5df2b53, PFPŻ [bdb], Jaka jest różnica między GDA a RDA (Zalecana Dzienna Podaż), PFPŻ [2007], Ogólnopolski Dobrowolny Program Znakowania Wartością Odżywczą GDA, PIS [bd], Ogólnopolski Dobrowolny Program Znakowania Wartością Odżywczą GDA, Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 25 lipca 2007 r. w sprawie znakowania żywności wartością odżywczą, Dz.U. nr 137 poz Warto znać wartość [2009], Pro-Test, nr 1. Wills J.M. i in. [2009], European Consumers and Nutrition Labeling, Food Engineering & Ingredients, vol. 34. Food Product Nutritional Labelling The paper presents results of a survey on nutritional awareness and food nutritional labelling preferences conducted among commodity science students from three polish universities the University of Economics in Cracow, the University of Economics in Poznan and the University of Warmia and Mazury in Olsztyn. Commodity science students were chosen because they were assumed to have knowledge about food products and labelling. They are also a group of people that in the future could be responsible for creating and verifying food and nutrition guidelines. The article also analyses the two most popular nutritional labelling systems in Europe GDA and Traffic-light food labelling, which the students polled decided should be combined into one. They further believe nutritional labelling should be mandatory, and appear on the front of food product packaging. The questionnaire also revealed that despite their declarations of full or partial understanding of nutritional labeling systems, students couldn t correctly interpret information provided by the GDA system. What is more, almost two thirds of them could not give the correct name of any food nutrition labeling system.
Znakowania Wartością Odżywczą GDA
Ogólnopolski Dobrowolny Program Znakowania Wartością Odżywczą GDA Państwowa Inspekcja Sanitarna Polska Federacja Producentów Żywności Warszawa, 19.09.2007 Znakowanie, a strategia walki z nadwagą i otyłością
Bardziej szczegółowoOgólnopolski Dobrowolny Program Znakowania Wartością Odżywczą GDA. Państwowy Wojewódzki Inspektor Sanitarny w Łodzi informuje iż,
Ogólnopolski Dobrowolny Program Znakowania Wartością Odżywczą GDA Państwowy Wojewódzki Inspektor Sanitarny w Łodzi informuje iż, Główny Inspektorat Sanitarny i Stowarzyszenie Polska Federacja Producentów
Bardziej szczegółowoGDA (Guideline Daily Amount = Wskazane Dzienne Spożycie)
1. Czym jest GDA? GDA (Guideline Daily Amount = Wskazane Dzienne Spożycie) to wartości poziomu spożycia poszczególnych składników odżywczych w codziennej diecie zostały wyznaczone przez naukowców dla przeciętnego
Bardziej szczegółowoDobrowolny System Znakowania Wartością Odżywczą GDA ZASADY
Dobrowolny System Znakowania Wartością Odżywczą GDA ZASADY Dorota Kozłowska Polska Federacja Producentów Żywności Warszawa, 27.03.2008 1 Główne cele znakowania wartością odżywczą Znakowanie produktów spożywczych
Bardziej szczegółowoGDA. Prawidłowe odżywianie
GDA Prawidłowe odżywianie Co to jest GDA? Prawidłowe odżywianie jest jednym z warunków zachowania dobrego stanu zdrowia. Aby móc dopasować swój sposób odżywiania do stylu życia jaki prowadzimy, niezbędne
Bardziej szczegółowoDOBROWOLNY PROGRAM ZNAKOWANIA WARTOŚCIĄ ODŻYWCZĄ GDA
DOBROWOLNY PROGRAM ZNAKOWANIA WARTOŚCIĄ ODŻYWCZĄ GDA Opracowany przez STOWARZYSZENIE POLSKA FEDERACJA PRODUCENTÓW ŻYWNOŚCI na podstawie Przewodnika Konfederacji Przemysłu Żywności i Napojów UE (CIAA) przygotowanego
Bardziej szczegółowoZnakowanie żywności przyszłe zmiany, nowe wyzwania
Znakowanie żywności przyszłe zmiany, nowe wyzwania Klaudyna Terlicka, Principal Regulatory Advisor 21 Październik 2011 Innovation Nutrition Regulatory Safety Sensory Leatherhead Food Research 1919 Stowarzyszenie
Bardziej szczegółowoROZPORZĄDZENIE MINISTRA ZDROWIA 1) z dnia 25 lipca 2007 r. w sprawie sposobu znakowania żywności wartością odżywczą 2)
Dz.U.07.137.967 2010.01.22 zm. Dz.U.2010.9.63 1 ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ZDROWIA 1) z dnia 25 lipca 2007 r. w sprawie sposobu znakowania żywności wartością odżywczą 2) (Dz. U. z dnia 31 lipca 2007 r.) Na
Bardziej szczegółowoZajęcia żywieniowe Wymagania podstawowe Zajęcia żywieniowe Wymagania ponadpodstawowe
Wymagania podstawowe Wymagania ponadpodstawowe Zajęcia żywieniowe Wymagania podstawowe Zajęcia żywieniowe Wymagania ponadpodstawowe Uczeń: wymienia zasady bezpieczeństwa obowiązujące podczas zajęć żywieniowych
Bardziej szczegółowo10 ZASAD ZDROWEGO ŻYWIENIA
10 ZASAD ZDROWEGO ŻYWIENIA 10 ZASAD ZDROWEGO ŻYWIENIA: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. Należy spożywać produkty z różnych grup żywności (dbać o urozmaicenie posiłków) Kontroluj masę ciała (dbaj o zachowanie
Bardziej szczegółowoW jaki sposób powinien odżywiać się młody człowiek?
W jaki sposób powinien odżywiać się młody człowiek? Prawidłowe odżywianie się to dostarczanie organizmowi niezbędnych składników odżywczych, a tym samym energii i substratów potrzebnych do utrzymania zdrowia
Bardziej szczegółowoZALECENIA ŻYWIENIOWE DLA DZIECI I MŁODZIEŻY. Gimnazjum nr 1 w Piastowie Lidia Kaczor, 2011r
ZALECENIA ŻYWIENIOWE DLA DZIECI I MŁODZIEŻY Gimnazjum nr 1 w Piastowie Lidia Kaczor, 2011r PRAWIDŁOWE ODŻYWIANIE - definicja Prawidłowe odżywianie to nie tylko dostarczenie organizmowi energii, ale także
Bardziej szczegółowoZdr Publ 2012;122(1):90-94. Regina Wierzejska. Abstract. Keywords: foodstuffs, label, nutrition information, health claims.
Praca Przeglądowa Zdr Publ 2012;122(1):90-94 Review Article Regina Wierzejska Oznakowanie żywności jako element realizacji prozdrowotnej diety Labelling of foodstuffs as the element of realization pro-healthy
Bardziej szczegółowoZatwierdzone oświadczenia żywieniowe
Zatwierdzone oświadczenia żywieniowe Oświadczenia żywieniowe i warunki ich stosowania zgodnie z załącznikiem do rozporządzenia (WE) nr 1924/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 20 grudnia 2006 r.
Bardziej szczegółowoInformacja na opakowaniach żywności Dobry zwyczaj - zawsze czytaj!
Informacja na opakowaniach żywności Dobry zwyczaj - zawsze czytaj! dr hab. Irena Ozimek, prof. nadzw. SGGW dr inż. Marta Sajdakowska Katedra Organizacji i Ekonomiki Konsumpcji Warszawa, 15.01.2014 r. Prawo
Bardziej szczegółowoEUROPEJSKI INSTYTUT SUPLEMENTÓW I ODŻYWEK JAK CZYTAĆ ETYKIETY SUPLEMENTÓW DIETY?
EUROPEJSKI INSTYTUT SUPLEMENTÓW I ODŻYWEK JAK CZYTAĆ ETYKIETY SUPLEMENTÓW DIETY? CO POWINIEN WIEDZIEĆ KONSUMENT WARSZAWA / STYCZEŃ 2018 02 SPIS TREŚCI SPIS TREŚCI 02 SPIS TREŚCI 03 DLACZEGO CZYTANIE ETYKIET
Bardziej szczegółowoInterwencje żywieniowe u dzieci otyłych aktualne spojrzenie
Interwencje żywieniowe u dzieci otyłych aktualne spojrzenie H. Dyląg, 1 H. Weker 1, M. Barańska 2 1 Zakład Żywienia 2 Zakład Wczesnej Interwencji Psychologicznej karmienie na żądanie 7-5 posiłków 3 posiłki
Bardziej szczegółowoPRAWIDŁOWE ODŻYWIANIE NASTOLATKÓW
PRAWIDŁOWE ODŻYWIANIE NASTOLATKÓW Młody organizm, aby mógł prawidłowo się rozwijać potrzebuje wielu różnorodnych składników odżywczych, które powinny być nieodłączną częścią diety każdego dojrzewającego
Bardziej szczegółowoWYNIKI ANKIET I TESTÓW KLAUDIA KRZYŻAŃSKA, KL.IIIF GIMNAZJUM NR14 BYTOM
. WYNIKI ANKIET I TESTÓW KLAUDIA KRZYŻAŃSKA, KL.IIIF GIMNAZJUM NR14 BYTOM TESTY TESTY ROZWIĄZAŁO 140 UCZNIÓW 1.Co dostarcza organizmowi najwięcej energii? A)WĘGLOWODANY, TŁUSZCZE I BIAŁKA B)MAGNEZ,POTAS
Bardziej szczegółowo(Tekst mający znaczenie dla EOG)
L 230/8 PL 25.8.2016 ROZPORZĄDZENIE KOMISJI (UE) 2016/1413 z dnia 24 sierpnia 2016 r. zmieniające rozporządzenie (UE) nr 432/2012 ustanawiające wykaz dopuszczonych oświadczeń zdrowotnych dotyczących żywności,
Bardziej szczegółowo(Dz.U. L 55 z , str. 22)
1996L0008 PL 20.06.2007 001.001 1 Dokument ten służy wyłącznie do celów dokumentacyjnych i instytucje nie ponoszą żadnej odpowiedzialności za jego zawartość B DYREKTYWA KOMISJI 96/8/WE z dnia 26 lutego
Bardziej szczegółowoDoświadczenia firmy Unilever w zakresie stosowania oświadczeń zdrowotnych odnośnie tłuszczów do smarowania
Doświadczenia firmy Unilever w zakresie stosowania oświadczeń zdrowotnych odnośnie tłuszczów do smarowania Paweł Badowski Regulatory Affairs Manager Unilever Polska Oświadczenia zdrowotne w teorii i praktyce
Bardziej szczegółowoUFS Productspecification
Page 1 of 5 Informacje ogólne Opis Knorr Auszpik Żelatyna spożywcza wieprzowa 99% Exemption Flags Nazwa produktu Exempt from Artwork Exempt from NEP Reporting Kraj Knorr Marka Auszpik Nazwa produktu Nazwa
Bardziej szczegółowoZnakowanie produktów żywnościowych. Labelling food products
Ann. Acad. Med. Gedan. 2012, 42, 65 73 Maria Śmiechowska Znakowanie produktów żywnościowych Labelling food products Zakład Chemii, Ekologii i Towaroznawstwa Żywności Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego
Bardziej szczegółowoZnakowanie wyrobów przemysłu cukrowniczego w świetle wymogów rozporządzenia (UE) nr 1169/2011. Marta Cieślakiewicz Związek Producentów Cukru w Polsce
Znakowanie wyrobów przemysłu cukrowniczego w świetle wymogów rozporządzenia (UE) nr 1169/2011 Marta Cieślakiewicz Związek Producentów Cukru w Polsce Rozporządzenie PE i Rady (UE) nr 1169/2011 z 25.10.2011
Bardziej szczegółowoZnakowanie żywności przyjazne konsumentom na przykładzie płynnych przetworów przemysłu owocowo-warzywnego
Helena Panfil-Kuncewicz 1 Monika Mieczkowska 2 Bogusław Staniewski 3 Katedra Mleczarstwa i Zarządzania Jakością Katarzyna Staniewska 4 Katedra Towaroznawstwa i Badań Żywności Wydział Nauki o Żywności Uniwersytet
Bardziej szczegółowoNowe wymagania UE w znakowaniu żywności TOMASZ DOŁGAŃ
Nowe wymagania UE w znakowaniu żywności TOMASZ DOŁGAŃ Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1169/2011 z 25 października 2011 w sprawie przekazywania konsumentom informacji na temat żywności
Bardziej szczegółowoPL Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej. 13/t. 15
454 31996L0008 L 55/22 DZIENNIK URZĘDOWY WSPÓLNOT EUROPEJSKICH 6.3.1996 DYREKTYWA KOMISJI 96/8/WE z dnia 26 lutego 1996 r.w sprawie żywności przeznaczonej do użycia w dietach o obniżonej energetyczności
Bardziej szczegółowoRośnie odsetek osób z nadwagą
Luty 20 Rośnie odsetek osób z nadwagą Prawie połowa konsumentów na świecie próbuje zrzucić zbędne kilogramy. Najczęstszym sposobem walki z otyłością jest oczywiście dieta, a wśród nich dominuje ta ograniczająca
Bardziej szczegółowoProjekt Bądźmy zdrowi wiemy, więc działamy. ETYKIETA - źródło informacji o produkcie
Projekt Bądźmy zdrowi wiemy, więc działamy ETYKIETA - źródło informacji o produkcie Zgodnie z polskim ustawodawstwem etykieta produktu spożywczego powinna mieć napisy w języku polskim, umieszczone w sposób
Bardziej szczegółowoPodstawy diety i wspomagania w sporcie - przedmiotowe zasady oceniania.
Podstawy diety i wspomagania w sporcie - przedmiotowe zasady oceniania. W czasie zajęć ocenie podlegają wyłącznie zaangażowanie i aktywność ucznia na zajęciach. Planowane są w semestrze: - 3 oceny z zadań
Bardziej szczegółowoPowszechne mity dotyczące diety. Zofia Kwiatkowska
Powszechne mity dotyczące diety 1 Zofia Kwiatkowska Struktura prezentacji O Historia O Czym jest dieta? O Czym jest żywienie? O Zasady zdrowego żywienia O Najczęstsze mity dotyczące diety O Podsumowanie
Bardziej szczegółowoRAPORT Z MONITORINGU ŚRODKÓW SPOŻYWCZYCH SPECJALNEGO PRZEZNACZENIA ŻYWIENIOWEGO I SUPLEMENTÓW DIETY W 2007 ROKU
RAPORT Z BADAŃ MONITORINGOWYCH ZAKRESIE WYBRANYCH GRUP ŚRODKÓW SPOŻYWCZYCH SPECJALNEGO PRZEZNACZENIA ŻYWIENIOWEGO ORAZ SUPLEMENTÓW DIETY PRZEPROWADZONYCH PRZEZ PAŃSTWOWĄ INSPEKCJĘ SANITARNĄ W 2007 ROKU.
Bardziej szczegółowoWymagania w zakresie znakowania produktów mięsnych w świetle nowego rozporządzenia Unii Europejskiej
Wymagania w zakresie znakowania produktów mięsnych w świetle nowego rozporządzenia Unii Europejskiej Po kilku latach dyskusji na poziomie europejskim oraz wielu konsultacji z organizacjami producentów
Bardziej szczegółowoZałożenia Realizacji Ogólnopolskiego Programu Edukacyjnego Trzymaj Formę! w latach 2012 2015 Założenia ogólne
Założenia Realizacji Ogólnopolskiego Programu Edukacyjnego Trzymaj Formę! w latach 2012 2015 Założenia ogólne 1. Celem Ogólnopolskiego Programu Edukacyjnego Trzymaj Formę! jest edukacja w zakresie trwałego
Bardziej szczegółowo10. Scenariusz lekcji dla gimnazjów i szkół ponadgimnazjalnych
10. Scenariusz lekcji dla gimnazjów i szkół ponadgimnazjalnych Temat: Potrawy typu fast food a żywność przygotowywana w domu. Cele: uświadomienie różnic pomiędzy daniami typu fast food a żywnością przygotowywaną
Bardziej szczegółowoWYTYCZNE DO REALIZACJI IX edycji Ogólnopolskiego Programu Edukacyjnego Trzymaj Formę! Warszawa, 27 sierpnia 2014
WYTYCZNE DO REALIZACJI IX edycji Ogólnopolskiego Programu Edukacyjnego Trzymaj Formę! Warszawa, 27 sierpnia 2014 Hasło przewodnie IX edycji Ogólnopolskiego Programu Edukacyjnego Trzymaj Formę! Hasło przewodnie
Bardziej szczegółowoZASADY ZDROWEGO Z YWIENIA DZIECI
ZASADY ZDROWEGO Z YWIENIA DZIECI 1. Jedz codziennie różne produkty z każdej grupy uwzględnionej w piramidzie. 2. Bądź codziennie aktywny fizycznie - ruch korzystnie wpływa na sprawność i prawidłową sylwetkę.
Bardziej szczegółowoDodatkowe informacje umieszczane na opakowaniach
1 grudnia 2010 r. Dodatkowe informacje umieszczane na opakowaniach Izabela Tańska Doradca ds. Prawa Żywnościowego IGI Food Consulting Sp. z o.o. Wszelkie prawa zastrzeżone IGI Food Consulting 1 Program
Bardziej szczegółowoAlicja Nowicka, Marcin Skrok, Piotr Jurkowski Ocena diet dla chorych z cukrzycą proponowanych przez firmę Novo Nordisk w Polsce
Alicja Nowicka, Marcin Skrok, Piotr Jurkowski Ocena diet dla chorych z cukrzycą proponowanych przez firmę Novo Nordisk w Polsce Przegląd Naukowo-Metodyczny. Edukacja dla Bezpieczeństwa nr 2, 48-53 2009
Bardziej szczegółowoPierwszy projekt - aplikacja mobilna
Warszawa 2015 Choroby cywilizacyjne to jeden z największych problemów zdrowotnych państw wysokorozwiniętych i krajów szybko rozwijających się, w tym Polski. Problem nadwagi i otyłości dotyczy 61% mężczyzn
Bardziej szczegółowoŻyj smacznie i zdrowo! -wszystko o zdrowym trybie życia
Żyj smacznie i zdrowo! -wszystko o zdrowym trybie życia Co to jest? Zdrowe odżywianie sposób odżywiania, polegający na przyjmowaniu substancji korzystnych dla zdrowia w celu zapewnienia lub poprawy zdrowia.
Bardziej szczegółowoI N F O R M A C J A. Łódź, dnia r.
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- WOJEWÓDZKI INSPEKTORAT tel. 42 636-03-57 ul. Gdańska 38 90-730 Łódź fax 42 636-85-50
Bardziej szczegółowoKomentarz Dietetyk 322[20] Czerwiec 2012. Okręgowa Komisja Egzaminacyjna w Łomży KOMENTARZ DO PRAC EGZAMINACYJNYCH. w zawodzie: Dietetyk 322[20]
Okręgowa Komisja Egzaminacyjna w Łomży KOMENTARZ DO PRAC EGZAMINACYJNYCH w zawodzie: Dietetyk 322[20] ETAP PRAKTYCZNY SESJA LETNIA 2012 Łomża, lipiec 2012 r. Strona 1 z 35 1. Treść zadania z załącznikami:
Bardziej szczegółowoŻYWIENIE CZŁOWIEKA. Racjonalne żywienie jest jednym z podstawowych warunków prawidłowego funkcjonowania organizmu ludzkiego i dobrego zdrowia.
ŻYWIENIE CZŁOWIEKA Racjonalne żywienie jest jednym z podstawowych warunków prawidłowego funkcjonowania organizmu ludzkiego i dobrego zdrowia. Prawidłowe żywienie należy do najważniejszych czynników środowiskowych,
Bardziej szczegółowoKARTA MODUŁU KSZTAŁCENIA Informacje ogólne PAŃSTWOWA WYŻSZA SZKOŁA ZAWODOWA IM. WITELONA W LEGNICY WYDZIAŁ NAUK O ZDROWIU I KULTURZE FIZYCZNEJ
KARTA MODUŁU KSZTAŁCENIA Informacje ogólne PAŃSTWOWA WYŻSZA SZKOŁA ZAWODOWA IM. WITELONA W LEGNICY WYDZIAŁ NAUK O ZDROWIU I KULTURZE FIZYCZNEJ Kierunek studiów: Dietetyka Poziom : studia pierwszego stopnia
Bardziej szczegółowoPakiet konsultacji genetycznych zawierający spersonalizowane zalecenia żywieniowe dla pacjenta
Pakiet konsultacji genetycznych zawierający spersonalizowane zalecenia żywieniowe dla pacjenta CHOROBY DIETOZALEŻNE W POLSCE 2,150,000 osób w Polsce cierpi na cukrzycę typu II 7,500,000 osób w Polsce cierpi
Bardziej szczegółowoMONAVIERVL REVEAL YOUR BEST SELF ODKYJ SWOJĄ NAJLEPSZĄ STRONĘ
MONAVIERVL REVEAL YOUR BEST SELF ODKYJ SWOJĄ NAJLEPSZĄ STRONĘ SZANSA W DOBIE POPYTU W 2006 roku około 30% dorosłych Europejczyków próbowało zredukować swoją masę ciała.* Wartość wprowadzanych na rynek
Bardziej szczegółowoSPOŁECZEŃSTWO OD KUCHNI Integracja międzypokoleniowa mieszkańców Śliwkowego Szlaku
SPOŁECZEŃSTWO OD KUCHNI Integracja międzypokoleniowa mieszkańców Śliwkowego Szlaku NASZE KULINARNE TRADYCJE NASZE KULINARNE TRADYCJE Co składa się na nie? Bez jakich produktów i potraw nie wyobrażamy sobie
Bardziej szczegółowoŻywność, żywienie, zdrowie
Żywność, żywienie, zdrowie est modus in rebus Roman Cichon CM UMK 2013 ŻYWNOŚĆ BEZPIECZNA pod względem higienicznym, UMOŻLIWIAJĄCA dostarczanie potrzebnych składników odżywczych, UMOŻLIWIAJĄCA prawidłowe
Bardziej szczegółowoMateriał pomocniczy dla nauczycieli kształcących w zawodzie:
Materiał pomocniczy dla nauczycieli kształcących w zawodzie: DIETETYK przygotowany w ramach projektu Praktyczne kształcenie nauczycieli zawodów branży hotelarsko-turystycznej Priorytet III. Wysoka jakość
Bardziej szczegółowoKARTA KURSU. Kod Punktacja ECTS* 2
KARTA KURSU Nazwa Podstawy zdrowego żywienia Nazwa w j. ang. Kod Punktacja ECTS* 2 Koordynator Mgr inż. Ewelina Trojanowska Zespół dydaktyczny Mgr inż. Ewelina Trojanowska Opis kursu (cele kształcenia)
Bardziej szczegółowoZadbaj o swoje zdrowie już dziś
Zadbaj o swoje zdrowie już dziś Jurata Jurkun Specjalista ds. odżywiania i kontroli wagi Centrum Zdrowego Odżywiania i Kontroli Wagi w Suwałkach Zmiany cywilizacyjne Zmiany cywilizacyjne Transport Zbiory
Bardziej szczegółowoRada Unii Europejskiej Bruksela, 12 maja 2016 r. (OR. en)
Rada Unii Europejskiej Bruksela, 12 maja 2016 r. (OR. en) 8540/16 ADD 1 REV 1 DENLEG 34 AGRI 222 SAN 162 PISMO PRZEWODNIE Od: Komisja Europejska Data otrzymania: 10 maja 2016 r. Do: Sekretariat Generalny
Bardziej szczegółowo"Program pilotażowy - Dieta Mamy".
"Program pilotażowy - Dieta Mamy". Dnia 1.10.2019 r Szpital Powiatowy im.t.malińskiego w Śremie podjął współpracę z programem pilotażowym Standard szpitalnego żywienia kobiet w ciąży i w okresie poporodowym-dieta
Bardziej szczegółowoSkładniki pokarmowe i ich rola w żywieniu
WYMAGANIA EDUKACYJNE NIEZBĘDNE DO UZYSKANIA POSZCZEGÓLNYCH ŚRÓDROCZNYCH I ROCZNYCH OCEN KLASYFIKACYJNYCH Zawód: technik żywienia i usług gastronomicznych Przedmiot: Zasady żywienia Klasa 2. Ocena Nazwa
Bardziej szczegółowoPrezentacja materiałów przygotowanych. programu edukacyjnego Trzymaj formę!
Prezentacja materiałów przygotowanych do realizacji V edycji programu edukacyjnego Trzymaj formę! KONFERENCJA PODSUMOWUJĄCA REALIZACJĘ IV EDYCJI PROGRAMU EDUKACYJNEGO PT. TRZYMAJ FORMĘ! ZAKOPANE, 6 8 PAŹDZIERNIKA
Bardziej szczegółowoWymienniki dietetyczne w cukrzycy. Dr inż. Joanna Myszkowska-Ryciak Zakład Dietetyki Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie 20.06.
Wymienniki dietetyczne w cukrzycy Dr inż. Joanna Myszkowska-Ryciak Zakład Dietetyki Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie 20.06.2012 Zalecenia szczegółowe - węglowodany: 40 50% wartości energetycznej
Bardziej szczegółowoDuŜo wiem, zdrowo jem
DuŜo wiem, zdrowo jem Projekt edukacyjny: Pogadanki do dzieci w przedszkolach, szkołach podstawowych i gimnazjach oraz prezentacje do ich rodziców Cel projektu: Podniesienie świadomości na temat odżywiania
Bardziej szczegółowo*W naszej szkole od kwietnia do grudnia 2013 roku realizowaliśmy projekt Naturalna kontra zmodyfikowana jaką żywność wybierasz?
*W naszej szkole od kwietnia do grudnia 2013 roku realizowaliśmy projekt Naturalna kontra zmodyfikowana jaką żywność wybierasz? *Głównym jego celem było pokazanie jak ważne jest dla nas zdrowe odżywianie
Bardziej szczegółowoPiramida Żywienia. Dominika Kondrak Karina Warwas 1TFS
Piramida Żywienia Dominika Kondrak Karina Warwas 1TFS Zasady zdrowego żywienia 1. Dbaj o różnorodnośd spożywanych produktów. 2. Strzeż się nadwagi i otyłości, nie zapominaj o codziennej aktywności fizycznej.
Bardziej szczegółowoSPIS TREŚCI. 1. Znaczenie nauki o żywieniu. 2. Gospodarka energetyczna organizmu człowieka. 3. Podstawowe składniki pokarmowe i ich rola
3 SPIS TREŚCI 1. Znaczenie nauki o żywieniu 1.1. Cele i zadania nauki o żywieniu................................................8 1.2. Rozwój nauki o żywieniu człowieka.............................................9
Bardziej szczegółowoTalerz zdrowia skuteczne
Talerz zdrowia skuteczne narzędzie zdrowego odżywiania PSSE Chełm Kierownik Sekcji OZiPZ Alicja Bork PRAWIDŁOWE ŻYWIENIE Gwarancją właściwego rozwoju fizycznego, sprawności umysłu oraz dobrego zdrowia
Bardziej szczegółowoOświadczenia żywieniowe i zdrowotne TOMASZ DOŁGAŃ
Oświadczenia żywieniowe i zdrowotne TOMASZ DOŁGAŃ Granola z Granatem Sante jest źródłem witamin i składników mineralnych takich jak kwas foliowy, fosfor, miedź, mangan Fosfor pomaga w utrzymaniu zdrowych
Bardziej szczegółowoRejestracja. Ilustracja 1: Rejestracja
Spis treści Rejestracja...1 Logowanie...2 Moje konto...2 Tabele produktów...2 Dodawanie posiłków...3 Dodawanie wagi oraz treningów...6 Twoje produkty...8 Rejestracja Rejestrację można dokonać na dwa sposoby.
Bardziej szczegółowoRelacja z konferencji PFPZ ZP pt.: "Znakowanie produktów żywnościowych aspekty prawne i systemy dobrowolne"
Relacja z konferencji PFPZ ZP pt.: "Znakowanie produktów żywnościowych aspekty prawne i systemy dobrowolne" Prawidłowe oznakowanie produktów żywnościowych zgodne z wymaganiami prawa żywnościowego b yło
Bardziej szczegółowoAlicja Nowicka, Marcin Skrok, Piotr Jurkowski Ocena diet dla osób chorych na cukrzycę proponowanych przez firmę Bayer w Polsce
Alicja Nowicka, Marcin Skrok, Piotr Jurkowski Ocena diet dla osób chorych na cukrzycę proponowanych przez firmę Bayer w Polsce Przegląd Naukowo-Metodyczny. Edukacja dla Bezpieczeństwa nr 2, 40-47 2009
Bardziej szczegółowoCzym jest program Trzymaj
Trzymaj formę! Czym jest program Trzymaj formę"? "Trzymaj formę" " to inicjatywa propagująca zdrowy styl życia o unikalnym dwukierunkowym podejściu: promującym zbilansowane odżywianie połą łączone z regularną
Bardziej szczegółowoKomentarz dietetyk 321[11]-01 Czerwiec 2009
Strona 1 z 16 Strona 2 z 16 Strona 3 z 16 Strona 4 z 16 Strona 5 z 16 Strona 6 z 16 Strona 7 z 16 Strona 8 z 16 W pracach egzaminacyjnych oceniane były następujące elementy: I. Tytuł pracy egzaminacyjnej.
Bardziej szczegółowoZASADY PRAWIDŁOWEGO ŻYWIENIA. Agnieszka Wyszyńska Oddział HŻŻ i PU WSSE w Białymstoku
ZASADY PRAWIDŁOWEGO ŻYWIENIA Agnieszka Wyszyńska Oddział HŻŻ i PU WSSE w Białymstoku Nadwaga i otyłość - najważniejszy problem zdrowia publicznego. Istnieje ok. 80 chorób powstających na tle wadliwego
Bardziej szczegółowoMAGDALENA KRZYSZKA studentka WYDZIAŁU WYCHOWANIA FIZYCZNEGO I PROMOCJI ZDROWIA UNIWERSYTET SZCZECIŃSKI ZDROWY STYL ŻYCIA
MAGDALENA KRZYSZKA studentka WYDZIAŁU WYCHOWANIA FIZYCZNEGO I PROMOCJI ZDROWIA UNIWERSYTET SZCZECIŃSKI ZDROWY STYL ŻYCIA Na czym polega zdrowy styl życia? ZDROWY STYL ŻYCIA Prawidłowe odżywianie Aktywność
Bardziej szczegółowoPolscy konsumenci a pochodzenie produktów. Raport z badań stowarzyszenia PEMI. Warszawa 2013.
Polscy konsumenci a pochodzenie produktów.. Spis treści Wstęp 3 1. Jak często sprawdzacie Państwo skład produktu na etykiecie? 4 2. Jak często sprawdzacie Państwo informację o kraju wytworzenia produktu
Bardziej szczegółowo11) zawartość tłuszczu w przypadku produktów mlecznych,
Dziennik Ustaw Nr 86 1642 Poz. 401 i 402 401 ROZPORZĄDZENIE RADY MINISTROW z dnia 25 lipca 1994 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie kosztów upomnienia oraz przypadków, w których egzekucja administracyjna
Bardziej szczegółowo8.2. Wartość odżywcza produktów spożywczych Czynniki kształtujące wartość odżywczą produktów spożywczych...185
SpiS treści 1. Znaczenie nauki o żywieniu człowieka...9 1.1. Cele i zadania nauki o żywieniu...9 1.2. Rozwój nauki o żywieniu człowieka...9 1.3. Problemy żywieniowe Polski i świata...11 1.4. Organizacje
Bardziej szczegółowoTematyka zajęć z podstaw żywienia człowieka klasa: 1 TK -1, 1TK - 2
Tematyka zajęć z podstaw żywienia człowieka klasa: 1 TK -1, 1TK - 2 1. Zapoznanie z PSO, wymaganiami edukacyjnymi i strukturą egzaminu zewnętrznego. 2. Problematyka żywienia w Polsce i na świecie. -wymienia
Bardziej szczegółowoZnakowanie żywności, czyli co powinien wiedzieć producent
Znakowanie żywności, czyli co powinien wiedzieć producent Wiedza o tym, jak prawidłowo znakować żywność, jest coraz bardziej potrzebna producentom żywności. Potencjalny klient produktów spożywczych nie
Bardziej szczegółowoWyzwanie na Odchudzanie
Gratulacje! Dzisiejszy temat: Idziemy na zakupy W yzwa nie na Odchudzanie Trzeba wiedzieć: W interesie dostawców i sprzedawców leży, aby sprzedać nam więcej żywności, niż naprawdę potrzebujemy. Służy temu
Bardziej szczegółowodyrektywy Rady 90/496/EWG z dnia 24 września 1990 r. w sprawie oznaczania wartości odżywczej środków spożywczych
KOMISJA EUROPEJSKA DYREKCJA GENERALNA DS. ZDROWIA I KONSUMENTÓW grudzień 2012 WYTYCZNE DLA WŁAŚCIWYCH ORGANÓW W SPRAWIE KONTROLI ZGODNOŚCI Z PRAWODAWSTWEM UE W ODNIESIENIU DO: rozporządzenia Parlamentu
Bardziej szczegółowoUFS Productspecification
Page 1 of 5 Informacje ogólne LIPTON GREEN TEA Exemption Flags produktu Exempt from Artwork Exempt from NEP Reporting Kraj Lipton Marka GREEN TEA produktu produktu wg prawa Kraj Herbata zielona wg prawa
Bardziej szczegółowoWitaminy i minerały dla osób z przewlekłą chorobą nerek i po przeszczepieniu nerki
Dietetyczny środek spożywczy specjalnego przeznaczenia medycznego Witaminy i minerały dla osób z przewlekłą chorobą nerek i po przeszczepieniu nerki Zestaw witamin i składników mineralnych przygotowany
Bardziej szczegółowoZAŁOŻENIA REALIZACJI PROGRAMU EDUKACYJNEGO
ZAŁOŻENIA REALIZACJI PROGRAMU EDUKACYJNEGO PT. TRZYMAJ FORMĘ! W ROKU SZKOLNYM 2008/2009 III EDYCJA I. CEL GŁÓWNY: Zwiększenie świadomości dotyczącej wpływu żywienia i aktywności fizycznej na zdrowie. II.
Bardziej szczegółowoREALIZACJA PROGRAMOWYCH DZIAŁAŃ SZKOŁY PROMUJĄCEJ ZDROWIE W LUTYM I MARCU 2016 r.
REALIZACJA PROGRAMOWYCH DZIAŁAŃ SZKOŁY PROMUJĄCEJ ZDROWIE W LUTYM I MARCU 2016 r. ZADANIA: Program Trzymaj formę Konkurs plastyczny dla uczniów klas 1-3: 5 kolorów dobrej diety KRYTERIUM SUKCESU : Uczniowie
Bardziej szczegółowoZMIANY ODŻYWIANIA SIĘ KOBIET W CZASIE CIĄŻY
Agnieszka Palka, Kamil Rzeźnikowski Akademia Morska w Gdyni ZMIANY ODŻYWIANIA SIĘ KOBIET W CZASIE CIĄŻY Dieta kobiety ciężarnej jest istotnym czynnikiem wpływającym na zdrowie zarówno matki, jak i dziecka.
Bardziej szczegółowoLiofilizowany ocet jabłkowy 80% (±5%), mikronizowany błonnik jabłkowy 20% (±5%), celulozowa otoczka kapsułki.
Suplement diety Składniki: Liofilizowany ocet jabłkowy 80% (±5%), mikronizowany błonnik jabłkowy 20% (±5%), celulozowa otoczka kapsułki. Przechowywanie: W miejscu niedostępnym dla małych dzieci. Przechowywać
Bardziej szczegółowoGra symulacyjna SYSTEM ŚWIATEŁ DROGOWYCH NA ETYKIETACH PRODUKTÓW ŻYWNOŚCIOWYCH
Gra symulacyjna SYSTEM ŚWIATEŁ DROGOWYCH NA ETYKIETACH PRODUKTÓW ŻYWNOŚCIOWYCH Znakowanie żywności w Unii Europejskiej Materiały do gry symulacyjnej Spis treści: 1. Scenariusz 2. Profile ról 3. Karta informacyjna
Bardziej szczegółowoDział programowy: Kuchnia bezpieczna i przyjazna użytkownikom
TECHNIKA ZAJĘCIA ŻYWIENIOWE Dział programowy: Kuchnia bezpieczna i przyjazna użytkownikom Nr 2 Zapoznanie z programem i systemem oceniania. Bezpieczeństwo i higiena pracy (BHP) na lekcjach zajęć technicznych.
Bardziej szczegółowoNadzór nad warunkami sanitarnohigienicznymi w żłobkach
Nadzór nad warunkami sanitarnohigienicznymi w żłobkach Piotr Pokrzywa Kierownik Oddziału Nadzoru Higieny Żywności, Żywienia i Procesów Nauczania Nadzór Państwowej Inspekcji Sanitarnej w zakresie bezpieczeństwa
Bardziej szczegółowo1. Kontrola jakości i prawidłowości oznakowania tłuszczów do smarowania innych niż tłuszcze mleczne
Stosownie do planu pracy na IV kwartał 2011r. i programu kontroli nr DIH-81-17(1)/11/MJ przedkładam informację z wyników kontroli jakości i prawidłowości oznakowania tłuszczów do smarowania innych niż
Bardziej szczegółowoUFS Productspecification
Page 1 of 5 Informacje ogólne Lipton Herbatka ekspresowa (dzika róża i hibiskus) Exemption Flags produktu Exempt from Artwork Exempt from NEP Reporting Kraj Lipton Marka Rosehip produktu produktu wg prawa
Bardziej szczegółowoOCENA SPOSOBU ŻYWIENIA KOBIET O ZRÓŻNICOWANYM STOPNIU ODŻYWIENIA
BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLII, 2009, 3, str. 718 722 Ewa Stefańska, Lucyna Ostrowska, Danuta Czapska, Jan Karczewski OCENA SPOSOBU ŻYWIENIA KOBIET O ZRÓŻNICOWANYM STOPNIU ODŻYWIENIA Zakład Higieny i Epidemiologii
Bardziej szczegółowoUFS Productspecification
Page 1 of 5 Informacje ogólne Flavoured tea blend to be packed in tea-bags or loose Exemption Flags produktu Exempt from Artwork Exempt from NEP Reporting Kraj produktu wg prawa Lipton Marka Green Tea
Bardziej szczegółowoTRYB ŻYCIA I PRZYJMOWANE SUPLEMENTY DIETY raport z badania. Warszawa, Grudzień 2017
TRYB ŻYCIA I PRZYJMOWANE SUPLEMENTY DIETY raport z badania Warszawa, Grudzień 2017 O badaniu Grupa docelowa Próba Realizacja Metodologia All 20+ użytkownicy Internetu N=220 Grudzień 2017 CAWI (online)
Bardziej szczegółowoW pracach egzaminacyjnych ocenie podlegały następujące elementy: I. Tytuł pracy egzaminacyjnej. II. Założenia. III. Określenie rodzaju diety i celu
W pracach egzaminacyjnych ocenie podlegały następujące elementy: I. Tytuł pracy egzaminacyjnej. II. Założenia. III. Określenie rodzaju diety i celu jej zastosowania. IV. Wykaz głównych zaleceń dotyczących
Bardziej szczegółowoRola poszczególnych składników pokarmowych
Zdrowy styl życia Rola poszczególnych składników pokarmowych 1. Białka Pełnią w organizmie funkcję budulcową. Są składnikiem wszystkich tkanek oraz kości. 2. Tłuszcze Pełnią w organizmie funkcję energetyczną.
Bardziej szczegółowoI N F O R M A C J A. z kontroli prawidłowości oznakowania środków spożywczych w zakresie oświadczeń żywieniowych i zdrowotnych
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- WOJEWÓDZKI INSPEKTORAT tel. 42 636-03-57 ul. Gdańska 38 90-730 Łódź fax 42 636-85-50
Bardziej szczegółowoUFS Productspecification
Page 1 of 5 Informacje ogólne Carte D'Or Mus czekoladowy produktu Kraj produktu wg prawa Carte d'or Marka Mus czekoladowy produktu Kraj Symbole/Loga/Banery i znaki Carte d'or logo UFS logo Mus czekoladowy
Bardziej szczegółowoAndrzej Gantner. Dyrektor Generalny Polska Federacja Producentów Żywności Związek Pracodawców
Działania na poziomie międzynarodowym i Unii Europejskiej w zakresie zagadnień zdrowotnych związanych z odżywianiem i aktywnością fizyczną w kontekście zdrowego stylu życia Andrzej Gantner Dyrektor Generalny
Bardziej szczegółowoZasady zdrowego żywienia
Metadane scenariusza Zasady zdrowego żywienia 1. Cele lekcji a) Wiadomości Uczeń: - zna zasady prawidłowego żywienia, - zna piramidę zdrowego żywienia, - zna zapotrzebowanie energetyczne dla osób w danym
Bardziej szczegółowoZDROWE ODŻYWIANIE NASTOLATKÓW PORADNIK DLA RODZICÓW I UCZNIÓW
ZDROWE ODŻYWIANIE NASTOLATKÓW PORADNIK DLA RODZICÓW I UCZNIÓW SPIS TREŚCI 1. Zasady zdrowego żywienia 2. Zapotrzebowanie energetyczne nastolatków 3. Zapotrzebowanie energetyczne nastolatków 4. Zalecenia
Bardziej szczegółowoZDROWO AKTYWNI SZKOŁA PODSTAWOWA NR 8 W TARNOWIE
ZDROWO AKTYWNI SZKOŁA PODSTAWOWA NR 8 W TARNOWIE PIRAMIDY EGIPSKIE Piramidy to budowle, które przetrwały tysiące lat. Najbardziej trwała była ich podstawa, czyli część zbudowana na ziemi. PIRAMIDA ZDROWEGO
Bardziej szczegółowo