Rozwój psychiczny człowieka Zdrowie psychiczne i jego zagrożenia

Transkrypt

1 Rozwój psychiczny człowieka Zdrowie psychiczne i jego zagrożenia

2 zdrowie psychiczne Zdrowie psychiczne należy zgodnie ze współczesnym stanem nauki ujmować w sposób dynamiczny i stopniowalny, w ścisłym powiązaniu z wartościami do realizacji których człowiek dąży w określonym środowisku fizycznym i psychospołecznym. Określony stopień zdrowia psychicznego zarówno ujemny jak i dodatni, stanowi rezultat zachodzącego w człowieku długotrwałego procesu będącego bądź regresem, bądź rozwojem zmierzającym do realizacji niezbędnej podstawy rozumnego istnienia: poczucia sensu życia opartego na coraz głębszym pojmowaniu wartości transcendentnych i społecznych.

3 Zdrowie psychiczne trudno jest zdefiniować. Można wyodrębnić kilka najczęściej stosowanych ujęć: brak patologii psychicznej, jako przeciwieństwo choroby psychicznej chociaż zdrowie psychiczne nie może polegać tylko na braku objawów patologicznych; przeciwstawienie zdrowia i choroby jest raczej mało przydatne ponieważ choroba psychiczna jest równie źle zdefiniowana jak i zdrowie psychiczne; zdrowie psychiczne jest to stan dobrego emocjonalnego samopoczucia, umożliwiający sprawne funkcjonowanie w środowisku społecznym, uzyskiwanie satysfakcjonujących osiągnięć i rozwoju osobowości [Sadock 2000]. definicja zdrowia psychicznego, pomimo pewnych trudności da się jednak ująć w jakiś lapidarny zwrot, o tyle definicja nie zdrowia jest dużo trudniejsza, bo granica między zdrowiem psychicznym, a chorobą psychiczną jest b. płynna. określenie zaburzenia, a nie choroby psychiczne pojęcie choroba psychiczna zostało przyjęte do pojęcia/określenia psychozy.

4 Rozwój psychiczny człowieka Stan zdrowia psychicznego dorosłego człowieka zależy od ogólnego rozwoju danej osoby od wszystkich czynników, które przez cały ten okres wywierały wpływ na jej osobowość. Dojrzewanie psychiki polega nie na stopniowym rozroście ilościowych cech psychicznych dziecka, bo człowiek dorosły stanowi inną jakość psychiczną niż dziecko. Największa dynamika rozwoju ma miejsce w życiu płodowym, a następnie stopniowo zmniejsza się. Chociaż rozwoju psychicznego człowieka nie można określić precyzyjnie (procentowo), to można przyjąć, że przebiega on mniej więcej proporcjonalnie do rozwoju fizycznego. Waga ciała od chwili zapłodnienia jajeczka do narodzin wzrasta 11 mln razy, a od urodzenia do okresu dojrzewania 20 razy.

5 Rozwój psychiczny człowieka c.d. B. szybkie tempo rozwoju dotyczy ok. niemowlęctwa, zaś dużo wolniejsze, choć też wysokie ma miejsce w ok. wczesnego dzieciństwa [2-5 r.ż.]. Po okresowym niewielkim zwolnieniu rozwoju [7-11 r.ż.] dochodzi do niewielkiego przyspieszenia w ok. dojrzewania, po czym ma miejsce stopniowe zahamowanie rozwoju fizycznego, natomiast rozwój psychiczny w tym okresie utrzymuje nieznacznie wyższe tempo, lecz po 25 r.ż. i tutaj obserwuje się pewną stabilizację. W ocenie większości autorów podstawowe kształtowanie osobowości odbywa się do 8 r.ż. (podstawowe reakcje psychiczne na czynniki społeczne dotyczące funkcjonowania psychicznego). Rozwój człowieka odbywa się skokami, co uzależnione jest zarówno od czynników biologicznych, kształtujących jakościowo różne okresy rozwoju psychicznego, jak i od czynników środowiskowych, które skokowo kształtują osobowość.

6 Rozwój psychiczny człowieka c.d. Pojawieniu się nowych cech rozwoju towarzyszy proces zanikania starych. W ok. wczesnodziecięcym zanikowi ulega szereg stereotypowych reakcji obronnych, uwarunkowanych genetycznie mechanizmów adaptacyjnych, a także szereg zachowań psychicznych koniecznych w okresie dziecięcym, które są nie do przyjęcia w ok. późniejszym. Rozwój poszczególnych funkcji psychicznych nie postępuje harmonijnie. Procesy intelektualne osiągają swój szczyt [16-18 r.ż.] a nawet ok. 30 r.ż. Przemiany psychiczne nie mają swojego końca. Każdy okres życia cechują dalsze dynamiczne przemiany (nawet w późnej starości). W rozwoju psychicznym człowieka obowiązuje zasada dążenia do doskonałości. Jeżeli z przyczyn biologicznych, psychologicznych lub społecznych pewne cechy nie mogą się rozwinąć w pełni, to jest to kompensowane lub maskowane przez rozwój innych cech psychiki. Ta kompensacja wad psychicznych może być tak doskonała, że są ujawniane jedynie w sytuacjach wyjątkowych obciążeń.

7 Rozwój mózgu Rozwój mózgu męskiego przebiega nieco odmiennie niż żeńskiego i to zarówno w życiu płodowym, jak i po urodzeniu. Wykazano, że sieć połączeń między neuronami jest nieco odmienna dla dziewczynek i chłopców. Między 6 18 r.ż. mózg przebudowuje strukturę w sposób zależny od płci: - chłopcy tracą ok. 19% istoty szarej, zaś przybywa im 45% istoty białej - dziewczynkom w tym samym okresie ubywa jedynie 5% istoty szarej, a zwiększa się o 27% istota biała.

8 Rozwój mózgu Neurofizjolodzy nie wyjaśnili jeszcze dokładnie, jakie ma to znaczenie, można jednak przypuszczać, że te różnice w budowie oraz dodatkowo wpływ testosteronu, na który wrażliwa jest tkanka nerwowa, mogą rzutować na przetwarzanie informacji. Być może, że porywczość i skłonność do przemocy, obserwowane nawet u dojrzałych mężczyzn, to efekt odmiennej aktywności męskiego mózgu. Powodem tego jest wzmożony metabolizm w starych obszarach mózgu m.in. w układzie limbicznym. Stąd nadmierne wyczulenie mężczyzn na wszystko, co dzieje się w ich obszarze widzenia, a niekiedy wystarczy jeden niepokojący impuls by przystąpić do obrony czy ataku.

9 Czynniki kształtujące zdrowie psychiczne Należy tu szereg czynników: Wzajemne relacje między zmianami ilościowymi i jakościowymi w sferze psychicznej Tempo i ciągłość rozwoju Harmonijność w rozwój poszczególnych cech osobowości w powiązaniu z określonymi zmianami anatomiczno fizjologicznymi w o.u.n. i endokrynnymi W zakresie funkcji intelektualnych, które są przejawem życia psychicznego (poznawanie, pamięć, procesy myślowe, orientacja). W zakresie rozwoju sfery uczuciowej człowieka stopniowe uzupełnianie oraz przejmowanie kierowania całokształtem życia uczuciowego [do 7 r.ż. rozwijają się z uczuć pierwotnych, uczucia archaiczne, a z nich pomiędzy r.ż. rozwijają się uczucia wyższe]. Rozwój życia uczuciowego człowieka decyduje o jego strukturze osobowości (charakteru). Dysfunkcje w rozwoju osobowości charakteryzują się opóźnieniem rozwoju życia uczuciowego w stosunku do rozwoju intelektualnego = niedojrzałością emocjonalną

10 Czynniki kształtujące zdrowie psychiczne c.d. Rozwój woli opiera się na uspołecznieniu potrzeb bardziej społecznych niż biologicznych. Wytwarzane jest przekonanie o hierarchii potrzeb, zwiększeniem decyzyjności oraz zdecydowania, panowania nad sobą i wytrwałością w dążeniu do celu. Psychika całokształt procesów i cech psychicznych takich jak (zjawiska emocjonalne, pamięciowe, procesy myślowe, intelektualne, motywacyjne). Osobowość człowieka

11 Rozwój osobowości w warunkach stresu Współczesna psychologia prowadzi badania nad całokształtem złożonych mechanizmów regulujących zachowanie się człowieka w różnych sytuacjach psychologicznie trudnych [konflikty, stres]. sytuacja trudna jako bodziec receptory receptory reakcja ze strony układu wegetatywnego ośrodkowy układ nerwowy reakcja ze strony układu endokrynnego oś przysadka - podwzgórze reakcja ze strony układu ruchowego hormony układ krążenia, skóra narządy wewnętrzne i inne nadnercza, tarczyca, i inne gruczoły wewnątrzwydzielnicze kości, mięśnie Nieswoista biologiczna reakcja organizmu na sytuację trudną

12 Rozwój osobowości w warunkach stresu c.d. Stres sytuacja w której dążenie ukierunkowane na cel ulega zablokowaniu. W życiu codziennym są to: zawiedziona nadzieja niezaspokojone potrzeby nierozwiązane problemy napięcia emocjonalne niespełnione prośby odmowa słusznych praw ograniczenie lub pozbawienie słusznych żądań Nagła przeszkoda w planowanym działaniu może być sytuacją frustracyjną, stresową, z wyjątkiem jednak sytuacji nieprzewidzianych takich jak: klęski żywiołowe, śmierć bliskiej osoby

13 Rozwój osobowości w warunkach stresu c.d. Niektóre zagrożenia są powodem niepokoju i lęku dla wielu osób, co z czasem prowadzi do wystąpienia: zaburzeń nerwicowych zaburzeń psychicznych tendencji samobójczych i samobójstw W obliczu różnych zagrożeń człowiek traci sens życia. Współczesna cywilizacja i jej przyspieszone tempo życia i rozwoju nieustannie tworzy: ludzi nieodpornych, nieprzystosowanych, co w konsekwencji nasila niepokój i lęk oraz poczucie zagrożenia prowadzące do występowania zaburzeń psychicznych. W takich warunkach rozwój osobowości jest utrudniony, a życie ciągle generuje różne stresy utrudniające normalny rozwój osobowości i prowadzi do rozwoju zachowań właściwych dla licznych patologii społecznych (uzależnienia, zachowania przestępcze), ale może też być dla wielu okazją do przyspieszonego dojrzewania osobowości.

14 Rozwój osobowości w warunkach stresu c.d. Do integracji osobowości dochodzi poprzez dezintegrację, zagrożenia i stresy. Zagrożeniem może być każdy bodziec wywołujący lęk. Charakterystyczną cechą dla stresu są takie zmiany w otoczeniu, które wywołują wysoki stan napięcia emocjonalnego i stanowią przeszkodę w normalnych reakcjach danej osoby. Przejawem napięć stresowych może być: lęk, gniew, wstyd, agresja, zachowania rezygnacyjne itp. Wpływ stresu na funkcjonowanie człowieka i kształtowanie jego osobowości, może prowadzić w życiu codziennym do agresji w kontaktach interpersonalnych, spadku postępowania konstruktywnego, gorsze wykonywanie zadań, sztywność w procesach adaptacyjnych, podejmowanie nieskutecznych prób radzenia sobie w sytuacji psychologicznie trudnej i chaotycznego działania.

15 Rozwój osobowości w warunkach stresu c.d. Najbardziej skrajnym przejawem sytuacji stresowych są: tendencje i próby samobójcze autodestruktywność pośrednia (uzależnienia, ryzykowne działanie, itp.) Obserwuje się, że współcześnie wyraźnemu obniżeniu uległa odporność ludzi na różne sytuacje stresowe, co może być następstwem braku należytego ukształtowania i informowania pewnych cech osobowości w procesie wychowawczym. Świadczyć o tym może wzrost uzależnień i samobójstw wśród młodzieży.

16 Stres przewlekły Występująca w przewlekłym stresie długotrwała aktywacja osi P-P-N, ukł. autonomicznego oraz efektów dla organizmu, usposabia do rozwinięcia się procesów patologicznych, które wiążą się przede wszystkim z przewlekłą, hiperkortyzolemią, aktywacją ukł. autonomicznego. Stres przewlekły, w przeciwieństwie do ostrego (eustresu) odgrywa rolę dezadaptacyjną, co może prowadzić do rozwoju licznych schorzeń.

17 Psychopatologia ogólna Pojęcie zdrowia psychicznego i choroby w psychiatrii

18 Psychiatria nauka medyczna zajmująca się wyjaśnianiem przyczyn, rozpoznawaniem i leczeniem różnych zaburzeń psychicznych. Człowiek stanowi całość biologiczno psychologiczno społeczną i dlatego jego schorzenia należy równocześnie rozważać w tych trzech składowych osobowości. Analizując zjawiska psychiczne należy zawsze uwzględnić, że: Konkretny organizm dysponujący określonymi uwarunkowaniami rozwoju, mechanizmami biochemicznymi i biofizycznymi Konkretną osobowość i jej ukształtowanie z jej indywidualnymi cechami i dyspozycjami psychicznymi Dzieją się one w określonym środowisku kulturowym.

19 Psychologia - bada i opisuje funkcje psychiczne osób zdrowych, jednakże tym problemem zajmują się również: * neurofizjologia * biochemia * socjologia * genetyka * filozofia * cybernetyka Psychopatologia - bada i opisuje funkcje psychiczne chorego człowieka, jednak tym zagadnieniem zajmują się także * psychiatria * elektroencefalografia * neuropatologia * psychofarmakologia * neuroradiologia

20 Choroba psychiczna / zaburzenia psychiczne jest szerokim terminem, określającym różne zaburzenia wpływające na zachowanie i funkcjonowanie emocjonalne społeczne i poznawcze. polega na nieodpowiednich reakcjach emocjonalnych o różnej postaci i stopniu, na zniekształceniu rzeczywistości, niż na niewydolności procesów rozumowania i komunikacji oraz raczej źle ukierunkowanych społecznie zachowań, niż nieodpowiednich zaburzeniach adaptacyjnych. W obowiązujących klasyfikacjach ICD-10 i DSM-IV: występuje rozróżnienie pomiędzy psychozą [schizofrenia, CHAD, CHA z objawami psychotycznymi, uporczywymi zaburzeniami urojeniowymi i innymi psychozami a schorzeniami uwarunkowanymi zmianami organicznymi o.u.n. [zaburzenia funkcjonowania poznawczego (otępienie), zaburzeniami nerwicowymi (st. lękowe, fobie, obsesje, kompulsje, zab. dysocjacyjne]. oraz zaburzeniami osobowości i zachowania

21 PSYCHOZA

22 PIERWOTNE ZABURZENIA PSYCHICZNE

23

24 Zawsze należy rozróżnić normalną reakcję na stres a zaburzeniem psychicznym

25 Do rozpoznania u.u. nie wystarczy stwierdzenie niższego od przeciętnej I.I., lecz należy wykazać, że występują też wyraźne zaburzenia przystosowawcze do środowiskowych i kulturowych wymagań społecznych. Niektóre osoby u.u. mogą dodatkowo cierpieć na inne zaburzenia i choroby psychiczne.

26 Epidemiologia psychiatryczna wg WHO 1,5 mld co 4-ty mieszkaniec Ziemi wykazuje różne zaburzenia psychiczne. o o o o 400 mln- zaburzenia adaptacyjne 370 mln- zaburzenia depresyjne 288 mln- uzależnienia 250 mln- zaburzenia osobowości i zachowania o 45 mln- schizofrenia o 29 mln- otępienie o 118 mln - inne zaburzenia psychiczne W ocenie większości psychiatrów 90% pacjentów chorych psychicznie jest niewłaściwie leczonych.

27 Przyczyny zaburzeń psychicznych biolo

28 Klasyfikacja zaburzeń psychicznych Zaburzenia psychiczne stanowią taki rodzaj schorzeń, które manifestują się objawami psychopatologicznymi lub odbiegającym od normy zachowaniem, czemu towarzyszy zazwyczaj upośledzenie sprawności funkcjonowania. Spowodowane jest to zmianami: biologicznymi genetycznymi psychicznymi społecznymi somatycznymi biochemicznymi Poszczególnym chorobom odpowiadają swoiste objawy podmiotowe i przedmiotowe.

29 Psychopatologia ogólna Wiele objawów psychopatologicznych ma ścisłe powiązania z prawidłowymi formami życia psychicznego, można je pojmować jako spektrum rozciągające się między norma i patologią. objawy podmiotowe - subiektywne przeżycia opisane przez chorego, [np. przygnębienie, osłabienie energii itp.] objawy przedmiotowe dostrzegane są przez badającego, mają więc charakter obiektywny [np. sztywność afektywna, spowolnienie psychoruchowe itp.] zespół zbiór objawów podmiotowych i przedmiotowych, które występując razem umożliwiają wyodrębnienie określonego stanu.

30 Zaburzenia spostrzegania OMAMY są to spostrzegania przedmiotów bez bodźców zewnętrznych. Przekonanie chorego o niesłuszności jego przekonania natrafia u niego na siłę wiary i raczej nie odnosi skutków. proste (błyski, iskry, dzwonek) Omamy dzielimy na złożone (rozmowy, sceny, obrazy). Omamy mogą występować w zakresie wszystkich zmysłów (wzrokowe, słuchowe, czuciowe, bólowe, węchowe, smakowe) omamy wzrokowe najczęściej w z. majaczeniowym omamy słuchowe najczęściej w schizofrenii paranoidalnej, omamicy alkohol. omamy czuciowe najczęściej w schizofrenii omamy bólowe dochodzą z narządów wewnętrznych omamy smakowe polegają na doznawaniu dziwnych smaków pokarmów i napojów omamy węchowe polegają na odczuwaniu dziwnych, przykrych zapachów omamy rzekome różnią się od o. właściwych brakiem poczucia ich realności, a chorzy lokalizują je zazwyczaj wewnątrz ciała, zwłaszcza w głowie.

31 Zaburzenia spostrzegania c.d. ZŁUDZENIA są to zniekształcone spostrzeżenia istniejących rzeczywiście przedmiotów i mogą dotyczyć wszystkich zmysłów, jednak najczęściej są to złudzenia wzrokowe i słuchowe.

32 Zaburzenia myślenia UROJENIA błędne przekonanie wewnętrzne chorego, który podtrzymuje je z siłą wiary, nie korygując go mimo przedstawienia dowodów fałszywości tego przekonania. Urojenia często wiążą się z omamami zarówno w czasie, jak i w treści. Urojenia dzielimy pod względem treści na: wielkościowe, prześladowcze, ksobne, zazdrości, hipochondryczne, depresyjne. urojenia wielkościowe najczęściej w stanie maniakalnym urojenia prześladowcze w przebiegu psychoz urojenia ksobne najczęściej w schizofrenii urojenia zazdrości najczęściej w obłędzie zazdrości, uporczywych zab. urojeniowych urojenia hipochondryczne w przebiegu psychoz urojenia depresyjne w z. depresyjnym z obj. psychotycznymi. MYŚLI NADWARTOŚCIOWE- są to przekonania myślowe o nadzwyczajnym, nasileniu, z mocną podbudową uczuciową. Kształtują one osobowość i kierują one postępowaniem niektórych osób zarówno w kierunku pozytywnym jak i negatywnym. Myśli nadwartościowe nie są dowodem ch. psychicznej. OBSESJE powstające wbrew woli i uporczywie nawracające myśli, wyobrażenia, impulsy, których nie można się pozbyć ze świadomości ani dzięki rozumowi logicznemu, ani za pomocą żadnych argumentów. Mogą występować w: zab. obsesyjno kompulsyjnych, depresji, schizofrenii.

33 Zaburzenia myślenia [ilościowe]: Są to zaburzenia jego tempa. Mogą występować w wielu zaburzeniach psychicznych i wyrażają się one zasadniczo albo spowolnieniem albo przyspieszeniem procesów myślowych. spowolnienie myślenia występuje: fizjologicznie w st. zmęczenia i p/ snem, a w warunkach chorobowych (w przebiegu ciężkich chorób somatycznych, ch. zakaźnych, w depresji) przyspieszenie myślenia występuje: po zażyciu śr. pobudzających, a w st. chorobowych (w manii i hipomanii) może osiągnąć gonitwę myślową. Zaburzenia myślenia [jakościowe] Pojawiają się przeważnie w dwu postaciach jako: rozkojarzenie i splątanie. rozkojarzenie występuje u chorych na schizofrenię jako jeden z objawów splątanie występuje jako wyraz powierzchownego kojarzenia przy istniejących zaburzeniach świadomości [jako objaw w zatruciach, ch. zakaźnych, urazach czaszkowo mózgowych] myślenie dereistyczne spotykane w schizofrenii (nierealistyczne chory tworzy sobie własny świat fantastycznych pomysłów, żyje własnymi urojeniami).

34 Zaburzenia pamięci Z.p. mogą polegać na jej: - nadczynności - niedoczynności - zafałszowaniu pamięci Nadczynność pamięci zazwyczaj nie jest objawem choroby psychicznej, a nadzwyczajna pamięć była opisywana u osób upośledzonych umysłowo, jednak jest to pamięć mechaniczna, nielogiczna. Niedoczynność pamięci jest częstym objawem psychopatologicznym i może występować w różnych stanach chorobowych, przeważnie przy organicznym uszkodzeniu o.u.n., a stopień ich nasilenia jest zróżnicowany. Luka pamięciowa jest to okres, którego chory nie jest w stanie wypełnić żadną treścią pamięciową, a l.p. mogą być wypełniane konfabulacjami. Niepamięć utrata wszystkich zasobów pamięciowych, a może też dotyczyć okresu przed zab. świadomości (n. wsteczna), lub obejmować ok. po ustąpieniu zab. świadomości (n. następcza). Zafałszowanie pamięci zdarza się u osób zdrowych w czasie silnego afektu, a u chorych psychicznie przy silnym afekcie może wystąpić złudzenie pamięciowe. Omamy pamięciowe deja vu polegające na wadliwej interpretacji przeżyć urojeniowych deja vecu.

35 Zaburzenia uczucia (afektu) Życie uczuciowe człowieka rozgrywa się na 3 zasadniczych płaszczyznach uczucia pierwotne, czyli popędy (zaspokojenie potrzeb biologicznych np. potrzeba pokarmu, samozachowawczy, seksualny). uczucia archaiczne, czyli prelogiczne uczucia wyższe Podłożem anatomofizjologicznym procesów uczuciowych jest układ wegetatywny, które jest powiązany czynnościowo z układem wydzielania wewnętrznego. Można przyjąć też, że dla czynności popędowych i uczuć archaicznych podłożem anatomofizjologicznym jest układ limbiczny, a dla uczuć wyższych struktury korowe, zwłaszcza płata czołowego. Uczucia wyższe, wiążąc się z oceną sytuacji życiowych pod względem ich wartości moralnych, społecznych i etycznych, sterują zachowaniem człowieka.

36 Zaburzenia czynności popędowych Samobójstwo zamach na swoje życie, wbrew podstawowemu instynktowi samozachowawczemu. Samouszkodzenia zadawanie sobie ran i uszkodzeń ciała Autodestruktywność pośrednia tendencja do podejmowania zachowań zwiększających prawdopodobieństwo negatywnych, a zmniejszających prawdopodobieństwo pozytywnych konsekwencji dla podmiotu (dowolne i intencjonalne zachowania szkodliwe).

37 Zaburzenia nastroju i emocji Z.n.i e. należą do podstawowych i częstych zjawisk obserwowanych w chorobach i zab. psychicznych ale również mogą występować u ludzi zdrowych i polegają na nie umotywowanych wybuchach gniewu, złości, stanów lękowych. o o o o o Obniżone samopoczucie bywa b. zróznicowane od niemal nieuchwytnych i drobnych zmian nastroju do głębokich i nasilonych zaburzeń depresyjnych. Stany lękowe występują często wspólnie ze st. depresyjnymi, a lęk łączy się z obniżonym nastrojem i pobudzeniem ruchowym. Stany podwyższonego samopoczucia występują z uczuciem wesołości, zadowolenia i szczęścia o różnym stopniu nasilenia, aż do st. hipomanii i manii. Drażliwość występuje w schorzeniach organicznych o.u.n. i zab. Nerwicowych jest to wzmożona skłonność do reagowania złością, gniewem, wściekłością. Zmienność i niestałość afektu często łączy się z drażliwością, chwiejnością afektywną.

38 Zaburzenia uczuciowości wyższej Z.u.w. przejawiają się przede wszystkim pod postacią: Stępienia uczuciowego które cechuje się powolnym spadkiem zainteresowań, poczucia obowiązku, unikaniem kontaktów społecznych, obniżeniem poczucia etyki i moralności, zaniedbywaniem się w wymaganiach i obowiązkach. Występuje w schizofrenii. Chłód uczuciowy wyraża się brakiem fizjologicznych reakcji w sytuacjach powszechnie uważanych za przykre (brak współczucia). Występuje w osobowości dyssocjalnej. Moral insanity brak prawidłowych ocen moralnych.

39 Zaburzenia intelektu Z.i. polegają na wrodzonym lub nabytym w ciągu życia upośledzeniu czynności intelektualnych. Upośledzenie umysłowe stan zejściowy po procesach chorobowych lub wrodzonych zaburzeniach genetycznych i metabolicznych uszkadzających mózg w życiu płodowym lub we wczesnym dzieciństwie, kiedy dziecko nie zdążyło nabyć podstawowych wiadomości umożliwiających mu przystosowanie środowiskowe. Otępienie - stan zejściowy po przebytych procesach zapalnych, urazowych, zwyrodnieniowych mózgu prowadzących do znacznego spadku funkcji poznawczych i zdolności adaptacyjnych u osób, które przeszły przez życie i wcześniej posiadały prawidłowy intelekt i prawidłowo adaptowały sie w środowisku. Otępiały wszystko utracił.

40 Zaburzenia świadomości Ilościowe zaburzenia świadomości - są w pewnym sensie podobne modelu snu fizjologicznego i różnią się od niego głębokością, a często są nieodwracalne, ok. trwania. senność nieznaczne zab. świadomości, które występują w ch. somatycznych, w zmęczeniu odrętwienie jest stanem w którym silne bodźce mogą na pewien czas przywrócić orientację stan przedśpiączkowy są głębokimi zaburzeniami świadomości, a reakcje na bodźce zewn. są niemal całkowicie zniesione. śpiączka

41 Zaburzenia świadomości c.d. Jakościowe zaburzenia świadomości: w których z.ś. zawierają odrębne elementy niespotykane w prawidłowym życiu psychicznym. stany pomroczne - zwane też st. przymglenia świadomości charakteryzują się niewłaściwą orientacją, niedorzecznym postępowaniem chorego, sprawiającym wrażenie zbornego zachowania np. upojenie patologiczne. Ok. st. pomr. pokryty jest niepamięcią, chory jest inną osobowością. stan majaczeniowy występuje pod postacią zaburzeń orientacji, połączonych b. często z niepokojem ruchowym, urojeniami, omamami wzrokowymi, podatnością na sugestię. Stany te trwają od kilku godzin do kilku dni. stan splątaniowy polega na zaburzeniach orientacji, które są głębsze niż w st. majaczeniowym, występuje zaburzenie orientacji allopsychicznej, a tok myślenia wykazuje charakterystyczne. a tok myslenia wykazuje charakterystyczne splątanie, wielość wątków, przechodzenia jednego w drugi, powierzchowność kojarzenia. stany onejroidalne są podobne do marzeń sennych, świadomość jest płytko zaburzona, cechą charakterystyczną są omamy wzrokowe, powiązane ze sobą.

42 Inne podmiotowe i przedmiotowe zaburzenia psychopatologiczne abulia zmniejszona chęć do działania i myślenia jest objawem osłabienia woli akatyzja uczucie niepokoju ruchowego, wyrażające się przymusem nieustannego poruszania się [objaw niepożądany podczas terapii neuroleptykami]. ambiwalencja równoczesne współwystępowanie dwóch przeciwstawnych reakcji afektywnych anhedonia utrata zainteresowań oraz zaprzestanie wszelkich systematycznych działań będących zazwyczaj źródłem przyjemności. derealizacja odczuwanie zmiany rzeczywistości, otoczenia mutyzm ograniczenie lub czynnościowa utrata zdolności mówienia paratymia niedostosowanie afektu, niezgodność wyrazu uczuć z wyobrażeniem, myślą lub wypowiedzią. fobia uporczywy, chorobliwy, nieuzasadniony i silny strach przed pewnymi przedmiotami lub sytuacjami mania podwyższenie nastroju, któremu towarzyszą wzmożone samopoczucie, nadmierna aktywność psychoruchowa, podniecenie seksualne oraz przyspieszony tok myślenia i wypowiedzi (gonitwa myśli) obsesje powstające wbrew woli i uporczywie nawracające myśli, wyobrażenia, impulsy, których nie można się pozbyć ze świadomości ani dzięki logicznemu rozumowaniu, ani za pomocą różnych argumentów.

43 Rodzaje zespołów urojeniowych Grupa objawów psychopatologicznych, których wspólną cechą jest dominacja urojeń w obrazie klinicznym określany zespołem urojeniowym. Zespół paranoidalny cechuje się obecnością urojeń o strukturze paranoidalnej, tj. luźno i mało konsekwentnie powiązanych ze sobą, o różnorodnych treściach, które są słabo wysycone uczuciowo i mało spójne z osobowością chorego, często urojeniom współtowarzyszą omamy słuchowe, zaznaczona dezintegracja osobowości. Zespół paranoiczny charakteryzuje się występowaniem urojeń usystematyzowanych z tendencją do rozwoju systemu, skupieniem treści wokół jednego tematu, z silnie zaznaczonym wysyceniem emocjonalnym oraz spójnym związkiem z osobowością, brakiem omamów, zwartą osobowością Zespół parafreniczny cechuje się obecnością urojeń względnie usystematyzowa-nych, o niewielkim zasięgu i małej tendencji do generalizacji, słabym wysyceniem emocjonalnym i tylko względnie spójnym związkiem z osobowością, często współwystępują omamy, względnie zwarta osobowość.

44 Inne zespoły psychopatologiczne Zespół hipochondryczny dominują objawy przeżywania ciężkiej choroby somatycznej, nadmierna obserwacja funkcjonowania narządów swego ciała, przywiązywanie nadmiernej wagi do spraw zdrowia i zabiegów diagnostyczno leczniczych, stale utrzymujące się poczucie bycia chorym somatycznie. Zespół neurasteniczny charakteryzuje się zmęczeniem, drażliwością, nadwrażliwością na bodźce zewnętrzne, bólami głowy, zaburzeniami koncentracji uwagi, zaburzeniami snu, przygnębieniem. Zespoły dysocjacyjne jest to grupa obejmująca zaburzenia psychiczne o różnorodnej symptomatologii, imitującej różnego rodzaju objawy psychiczne i somatyczne przy braku zmian organicznych odpowiadających objawom. (zaburzenia dysocjacyjne mogą dotyczyć pamięci, świadomości, ruchów dowolnych, wzroku, mowy, bólu, słuchu). Zespół obsesyjny obejmuje uczucie wewnętrznego przymusu, wykonania wbrew woli określonego działania, powtarzania czynności, natrętnie nawracające niechciane myśli. Próba przeciwstawiania się temu przymusowi wiąże się z przeżywaniem nasilonego lęku i napięcia.

45 Klasyfikacja zaburzeń psychicznych i wybrane zagadnienia psychopatologii szczegółowej

46 Klasyfikacja zaburzeń psychicznych Podstawowe cele diagnostyki psychiatrycznej ocena i rozeznanie stanu klinicznego chorego umożliwienie właściwego leczenia rzetelne orzekanie trafna sprawozdawczość efektywna praca badawcza

47 Klasyfikacja zaburzeń psychicznych Podstawowe cele klasyfikowania zaburzeń psychicznych możliwość porozumienia się lekarzy o różnym przygotowaniu i przynależności do różnych szkół i tradycji. kontrolowanie różnych aspektów praktycznego działania psychiatrii wypracowanie wzorców i kontrola realizacji zadań terapeutycznych, rehabilitacyjnych i psychoprofilaktycznych. poznanie tworzące drogę nowym hipotezom i teoriom oraz stworzenie warunków do rozwoju psychiatrii.

48 Współczesne systemy klasyfikacyjne Współczesną psychiatrię reprezentują dwa systemy klasyfikacyjne: Międzynarodowa Statystyczna Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych rewizja X ICD-10 Klasyfikacja Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego DSM-IV

49 ICD-10 wydane przez WHO w 1992 r. pt. The ICD-10 Classification of Mental and Behavioral Disorders Od 1996 r. ICD-10 jest w Polsce klasyfikacją urzędową. Oficjalnie ICD-10 jest klasyfikacją międzynarodową, która godzi wiele różnych tradycji diagnostycznych oraz zadań praktycznych realizowanych przez instytucje zdrowotne w różnych rejonach świata i w różnych strukturach organizacyjnych. Rozpoznawane klasy diagnostyczne ICD-10 ujmuje jako zaburzenia, czyli rozpoznawalne zespoły zachowań lub objawów, które w większości przypadków wiąże się z: - cierpieniem (distress) lub - wpływem na funkcjonowanie człowieka, zawsze na poziomie indywidualnym, a często także na grupowym lub społecznym poziomie. Podobnie jak DSM-IV, ICD-10 jest klasyfikacją zaburzeń psychicznych, z podkreśleniem jednak ich indywidualnego wymiaru.

50 ICD-10 Podstawowe cechy charakteryzujące cele i założenia klasyfikacyjne za pomocą ICD-10, to: Prostota i łatwość użycia w różnych warunkach (np. językowych, organizacyjnych, kulturowych). Założenia opisowości i ateoretyczności zasad ICD-10 wiąże się z obecnością szczegółowych, wnikliwych instytucji diagnostycznych (opisy kliniczne, wskazówki diagnostyczne), unikaniem niejasnych teoretycznie terminów (np. nerwica, psychoza, psychogenny).

51 ICD-10 Kategoria Klasyfikacja Opis Organiczne zaburzenia psychiczne Psychotyczne zaburzenia psychiczne Zaburzenia nerwicowe, stres i zaburzenia osobowości Zaburzenia wieku dziecięcego okresu dorastania i zaburzenia rozwoju F0 F1 F2 F3 F4 F5 F6 F7 F8 F9 Zaburzenia psychiczne organiczne Zaburzenia psychiczne i zachowania spowodowane używaniem substancji psychoaktywnych. Schizofrenia, zaburzenia typu schizofrenii (schizotypowe) i urojeniowe Zaburzenia nastroju (afektywne) Zaburzenia nerwicowe zw. ze stresem i pod postacią somatyczną. Zaburzenia behawioralne zw. z zaburzeniami fizjologicznymi. Zaburzenia osobowości i zachowania dorosłych. Upośledzenie umysłowe. Zaburzenia rozwoju psychicznego (psychologicznego). Zaburzenia zachowania i emocji rozpoczynające się zwykle w dzieciństwie i wieku młodzieńczym

52 ICD-10 Opis przypadku klinicznego Pacjent J.K. l. 25, kawaler. Problem: Namówiony przez brata na konsultację psychiatryczną z powodu wybuchów złości i myśli samobójczych. Na 5 tygodni przed wizytą u psychiatry, p-t bez ostrzeżenia zaatakował swoją matkę i ją pobił. Podobne zachowania powtórzyły się kilkakrotnie. Tłumaczył, że pobił matkę, ponieważ chciała go skrzywdzić oraz, że otrzymał od jakiejś obcej siły polecenie, aby ją uderzyć. Po ataku zamknął się w sobie, zaabsorbowany własnymi myślami i często mówił sam do siebie. Rodzina miała wrażenie, że p-t wsłuchiwał się w jakieś głosy, których nikt inny nie słyszał. Bratu wyjaśnił, że jest przerażony, bo mógłby zaatakować inne osoby albo, że sam może się zabić. Wyrażał obawy, że mógłby stracić kontrolę nad swoim zachowaniem. Wywiad: Chory pochodził ze środowiska wiejskiego i był drugim spośród siedmiorga rodzeństwa. jego ojciec był rolnikiem i był uzależniony od alkoholu, zaniedbywał gospodarstwo. Matka zajmowała się prowadzeniem gospodarstwa. P-t skończył edukację szkolną na szkole podstawowej. Przejawiał zainteresowanie muzyką. Grał w zespole muzycznym na imprezach i weselach. Nie miał stałego zatrudnienia. Finansowo pomagał mu starszy brat, który pracował jako nauczyciel. W wieku 20 lat zamieszkał u brata i wspólnie radzili sobie tak długo, dopóki brat nie wtrącał się zbytnio w sprawy p-ta. Zanim zachorował, zawsze miał wygórowane ambicje muzyczne i chciał zostać sławnym gitarzystą.

53 ICD-10 Opis przypadku klinicznego c.d. Całymi godzinami przebywał w swoim pokoju i grał na gitarze. Nie lubił grać w obecności innych osób. Był obojętny na pochwały i krytykę. Zainteresowanie muzyką przedkładał nad wszystko, nie utrzymywał kontaktów towarzyskich. Nie wykazywał zainteresowania kobietami, nie miał też przyjaciół. Stwierdzone objawy Podczas badania p-t prezentował się dobrze. Był zadbany i stosownie ubrany. W trakcie badania psychiatrycznego chwilami napięty, podekscytowany, żywo gestykulował bez wyraźnego ku temu powodu. Jego wypowiedzi były przerywane nic nie wnoszącymi dygresjami, chwilami mało spójne i niezrozumiałe. Uśmiechał się nieadekwatnie do sytuacji. Afektywnie blady, a chwilami stawał się wybuchowy, zwłaszcza gdy był pytany o zdarzenia z matką. Twierdził, że matka chciała go zabić. Wyrażał obawy, że jego umysł owładnęła obca siła, która kontroluje jego myśli, nakazując mu atakować innych ludzi. Podał, że ta obca siła ujawniła mu, że jego matka chce jego śmierci oraz przekazała mu, aby zabił swoją matkę. Miał też myśli, żeby popełnić samobójstwo, aby powstrzymać tą obcą siłe przed całkowitym zapanowaniem nad jego umysłem.

54 Omówienie przypadku Pacjent J.K. wykazuje charakterystyczny zesp ół óbjaw ów, kt óry ódpówiada rózpóznaniu schizófrenii z ókresem trwania chóróby dłuzższym nizż m-c. Z charakterystycznych óbjaw ów występują: nasyłanie myśli, omamy słuchowe z głosami dyskutującymi i komentującymi, obecnością urojeń prześladowczych, urojeń oddziaływania i owładnięcia umysłu przez obcą siłę oraz z zachowaniem katatonicznym w formie pobudzenia i gwałtownych zachowań. Ze względu na dóminujące w óbrazie klinicznym óbjawy pózytywne (ómamy i urójenia) rózpóznanie brzmi: schizofrenia paranoidalna z dodatkową cyfrą (9) dla óznaczenia nieókresólónegó charakteru przebiegu chóróby (zbyt kr ó tki ókres). Osóbówósócó badanegó wskazuje wzórce osobowości schizoidalnej: tylkó nieliczne ródzaje aktywnósóci sprawiają mu przyjemnósócó, ale wydaje się óbójętny zar ównó na póchwały, jak i krytykę, wykazuje małe zainteresówanie sferą seksualną, wybiera samótnósócó, nie ma zżadnych bliskich przyjaci ół. Ta charakterystyka wskazuje na rózpóznanie osobowości schizoidalnej. Ale muszą bycó zachówane takzże óg ólne kryteria zaburzenó ósóbówósóci (np. trwałe wzórce zachówanó dysfunkcyjónalnych z dóstrzeganym zaburzeniem funkcjónówania indywidualnegó i spółecznegó, óbecnym ód ók. młódzienó czegó, óbejmującym r ó zżne sytuacje ósóbiste i spółeczne). F Schizofrenia paranoidalna, nieokreślona, ok. obserwacji krótszy niż rok F 60.1 Osobowość schizoidalna.

55 ICD-10 Opis przypadku klinicznego Pacjentka D.W. lat 45, mężatka, nauczycielka. Problem: Chorą przyjęto do kliniki z powodu ostrego załamania psychicznego. Groziłą, że popełni samobójstwo. Cztery dni wcześniej zgłosiła się do ginekologa, bo od pewnego czasu odczuwała ucisk w podbrzuszu. Lekarz poinformował ją, że jest w drugim trymestrze ciąży. Ta całkowicie zaskakująca wiadomość przeraziła p-tkę. Uważała, że jest w wieku, w którym nie może pozwolić sobie na urodzenie dziecka. Była spięta, wystąpiła bezsenność, stała się płaczliwa. Zaczęła wypowiadać mysli samobójcze. Skierowana do kliniki z rozp. depresji. Wywiad: Chora wychowywała się w rodzinie katolickiej, jej ojciec był dyrektorem banku. Najmłodsza z trojga rodzeństwa. Ukończyła studia pedagogiczne. Podjęła pracę w L.O. W wieku 24 lat wyszła za mąż. Matka dwojga dzieci w wieku 19 i 21 lat. Miała przerwę w pracy na wychowanie dzieci. Ponownie ją podjęła 13 lat przed opisanym zdarzeniem. Ostatnio dobra sytuacja materialna. Przez ostatnie 2 lata nieregularne miesiączki i gdy 5 m-cy temu miesiączki ustały, była przekonana, że to menopauza.

56 ICD-10 Opis przypadku klinicznego c.d. Stwierdzone objawy: Po przyjęciu do kliniki płaczliwa, podenerwowana ale w pełni zorientowana i świadoma. Nie stwierdzono żadnych zaburzeń percepcji ani urojeń. Konsultacja ginekologiczna potwierdziła normalną 25 tyg. ciążę. Badania laboratoryjne były w normie, jedynie obniżone stężenie hemoglobiny. Podczas następnych kilku dni chora uspokoiła się. Zaczęła planować poród i możliwość zwolnienia lekarskiego. Po 7 dniach wypisana z kliniki w stanie psychicznym dobrym. Omówienie przypadku: P-tka spełnia kryteria zaburzeń adaptacyjnych z krótkotrwałą reakcją depresyjną. Zaburzenie wystąpiło natychmiast po zadziałaniu stresora. Tego rodzaju czynnik stresujący można uznać za nietypowy, o katastroficznym charakterze. Objawy były ostre, lecz krótkotrwałe. Tym samym nie spełniały kryterium epizodu depresji, który powinien trwać minimum 2 tyg. Nie podejrzewano żadnej innej choroby psychicznej. Rozpoznanie: F Zaburzenia adaptacyjne z krótkotrwałą reakcją depresyjną.

57 DSM-IV Klasyfikacja Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego Ukazała się w 1994 r. oprócz wielu szczegółowych zmian w porównaniu do DSM-IIIR podjęto ważną próbę przezwyciężenia tradycji dualizmu somatyczno psychicznego w myśleniu diagnostycznym najnowsza wersja DSM-IV-TR wyd. w 2000 r. wprowadziła do tekstu DSM-IV mniejsze poprawki, podążające za postępem wiedzy medycznej.

58 DSM-IV DSM-IV definiuje zaburzenia psychiczne jako zespoły objawów przejawiających się zachowaniami lub przeżyciami, którym towarzyszą: - cierpienie (distress) - niesprawność (disability) - doświadczenie zwiększonego ryzyka (śmierci, bólu, niesprawności) - znaczna utrata swobody Definicja zaburzeń psychicznych podkreśla ich wymiar indywidualny. Klasyfikacja DSM-IV unika mało precyzyjnych, a wieloznacznych terminów wskazujących na tzw. jednostki chorobowe (disease, illness), ograniczając ich użycia do sytuacji, gdy etiologia zaburzeń jest ustalona. Zminimalizowano różnicujące znaczenie przymiotnikowe psychiczny (mental) w przeciwieństwie do somatyczny (physical), bo nie da się przeprowadzić między nimi ostrej granicy.

59 DSM-IV Diagnostyka wieloosiowa obowiązuje rozpoznawanie zaburzeń z użyciem trzech osi diagnostycznych (I- III), zalecane jest użycie jeszcze dwóch osi (IV V). zaleca się używać w rozpoznaniu tylu klas diagnostycznych, ile trzeba, by opis zaburzeń był pełny. Klasyfikacja wieloosiowa w DSM-IV o Oś I: zaburzenia kliniczne; inne stany, które mogą skupić uwagę kliniczną. o Oś II: zaburzenia osobowości; upośledzenie umysłowe o Oś III: stany ogólnomedyczne o Oś IV: problemy psychospołeczne i środowiskowe o Oś V: poziom funkcjonowania życiowego.