Alicja Lejkowska. nauczycielka języka polskiego we Włoszech. MAŁY POWSTANIEC historia na lekcjach języka polskiego

Transkrypt

1 Wyróżnienie I Nagroda Alicja Lejkowska nauczycielka języka polskiego we Włoszech MAŁY POWSTANIEC historia na lekcjach języka polskiego Historia na lekcjach języka polskiego i zajęć edukacyjnych dla uczniów polskich uczących się za granicą (na etapie szkoły podstawowej, z uwzględnieniem klas łączonych). Chcieliśmy być wolni i wolność sobie zawdzięczać (Jan Stanisław Jankowski, Delegat Rządu na Kraj) Projekt MAŁY POWSTANIEC jest rezultatem poszukiwań ciekawych sposobów nauki historii na lekcjach języka polskiego w szkołach polonijnych. W opracowaniu projektu kierowałam się przede wszystkim atrakcyjnością i efektywnością lekcji przeznaczonych także dla uczniów uczęszczających do tej samej klasy, ale różniących się poziomem znajomości języka polskiego, a często również wiekiem. Takie ujęcie tematu jest wynikiem specyfiki nauczania w mniejszych polonijnych placówkach edukacyjnych. Proponuję całościowo zrealizować projekt jako ważne wydarzenie szkolne poświęcone rocznicy wybuchu powstania warszawskiego. Z powodzeniem można również wybrać poszczególne jednostki edukacyjne lub zaproponowane komponenty lekcji i warsztatów szkolnych. Główne cele: przekazanie wiedzy na temat powstania warszawskiego, podkreślenie znaczenia powstania w historii Polski i świadomości Polaków, wskazanie patriotycznej postawy powstańców i uczczenie ich poświęcenia i bohaterstwa, wskazanie motywu powstania w różnych tekstach kultury, interpretacja powstania poprzez zastosowanie różnych form ekspresji, doskonalenie kompetencji lingwistycznych uczniów, zainteresowanie polską historią i kulturą, kształtowanie tożsamości narodowej młodych Polaków przebywających poza Polską. 1

2 SPIS TREŚCI CZĘŚĆ I: Opowiem Wam historię Małego Powstańca. Konspekt lekcji języka polskiego z elementami historii Polski. CZĘŚĆ II: W hołdzie bohaterom powstania warszawskiego (warsztaty manualno-plastyczne). Ekspresja poprzez sztukę. CZĘŚĆ III: Zakazane piosenki (warsztaty muzyczne). CZĘŚĆ IV: I wyszedłeś jasny synku, z czarną bronią w noc.... Spotkanie z poezją poetów żołnierzy. Konspekt lekcji języka polskiego z elementami historii Polski. CZĘŚĆ V: I poszli w bój, Za każdy kamień oddali krew... (występ artystyczny teatrzyku powstańczego). Ewaluacja projektu. CZĘŚĆ I: Opowiem Wam historię Małego Powstańca Konspekt lekcji języka polskiego z elementami historii Polski powstanie warszawskie. Przewidywany czas: 3 godziny (jedno spotkanie w sobotniej szkole polonijnej) Cele: a)poznawcze poznanie historii powstania warszawskiego i powstańców, w tym Tymoteusza Duchowskiego Motka, poznanie literatury i dzieł sztuki z innych dziedzin (tu: rysunek, fotografia), podejmujących temat II wojny światowej i powstania warszawskiego, prezentacja Muzeum Powstania Warszawskiego, poznanie nowych słów i zwrotów, poznanie zasad gry edukacyjnej. b) kształcące Uczeń: tworzy słownik wyrazów wojennych, rozróżnia i wskazuje w wyrazie literę, głoskę i sylabę, kształci umiejętność skupienia uwagi, kształci umiejętność uważnego słuchania i wypowiadania się w języku polskim, formułowania poprawnych pod względem gramatycznym wypowiedzi, kształci umiejętność opisu (rysunku i zdjęcia), kształci umiejętność zdobywania wiadomości z wykorzystaniem różnych źródeł wiedzy, kształci umiejętność interpretacji utworu literackiego, rozwija wyobraźnię i kreatywność, kształci umiejętność pracy zespołowej, także podczas gry edukacyjnej, rozpoznaje i kształci swoje umiejętności aktorskie. 2

3 c) wychowawcze zainteresowanie uczniów trudną historią powstania warszawskiego, uczenie szacunku dla bohaterstwa powstańców warszawskich, kształcenie postawy patriotycznej i moralnej, rozwijanie poczucia przynależności narodowej, kształcenie postawy antywojennej. Metody: metoda podająca, elementy metody problemowej, metoda działań praktycznych, metody aktywizujące (drama). Formy pracy: zbiorowa, praca w grupach, indywidualna. Materiały i środki dydaktyczne: Szymon Sławiński, Mały Powstaniec (w serii Warszawa 1944 ), Wyd. Muchomor; Joanna i Jarosław Szarkowie, Powstanie Warszawskie. Historia dla najmłodszych, Dom Wydawniczy Rafael ; wybrane rysunki z cyklu Ruiny Warszawy 1945 Tadeusza Kulisiewicza oraz archiwalne zdjęcia stolicy z okresu II wojny światowej; karty z gry edukacyjnej Znaj Znak (IPN); płyta multimedialna Warszawskie Dzieci młodzież w służbie Polskiego Państwa Podziemnego, Teki Edukacyjne Muzeum Powstania Warszawskiego; komputer i projektor multimedialny; archiwalne zdjęcia z powstania warszawskiego (np. dostępne na stronie Muzeum Powstania Warszawskiego ); karty pracy uczniów (załącznik nr 1, krzyżówka z książki Mały Powstaniec ); kolorowa kreda. PRZEBIEG LEKCJI Aranżacja klasy: stoliki tworzą półokrąg. I. Wprowadzenie do tematu lekcji A. Nauczyciel pokazuje uczniom obrazy ginącej Warszawy (wybrane rysunki z cyklu Ruiny Warszawy 1945 Tadeusza Kulisiewicza oraz archiwalne zdjęcia stolicy z okresu II wojny światowej). Uczniowie analizują obrazy, opisują je. Kolorową kredą na tablicy zapisują słownictwo związane z wojną i okupacją (lub zapisuje nauczyciel). W ten sposób powstanie słownik terminów wojennych. Pierwsza konkluzja: To obrazy Warszawy ginącej podczas II wojny światowej. B. Nauczyciel informuje uczniów, że podczas II wojny światowej w Warszawie wybuchło powstanie. Uczniowie wspólnie z nauczycielem objaśniają znaczenie słowa powstanie i zapisują je na tablicy. C. Nauczyciel: Dzisiejsza lekcja poświęcona jest powstaniu warszawskiemu. Opowiem Wam historię Małego Powstańca, posłuchajcie... 3

4 II. Zasadnicza część lekcji 1. Wybuch, przebieg, epilog i znaczenie powstania warszawskiego. A. Praca z tekstem aktywne czytanie książki Szymona Sławińskiego Mały Powstaniec na podstawie wspomnień Tymoteusza Duchowskiego (książka dla dzieci w wieku 7 10 lat o powstaniu warszawskim, ukazująca losy Tymoteusza Duchowskiego i innych harcerzy z Plutonu 227, wzbogacona zdjęciami, dokumentami i mapą kanałów. Wykład nauczyciela, prezentacja archiwalnych zdjęć zniszczonej Warszawy, rozmowa ukierunkowana uczniowie interpretują kolejne rozdziały książki. Rozdziały: 1. Wstęp i Papierówki a) objaśnienie pojęć: AK, pseudonim, godzina W i zapisanie ich w słowniku terminów wojennych (poszczególni uczniowie mogą zapisywać kolorową kredą na tablicy), b) prezentacja archiwalnych zdjęć powstańców, c) ćwiczenie leksykalno-fonetyczne z wykorzystaniem słowa pseudonim. Uczniowie dostają kolorowe karteczki. Po jednej stronie wpisują swój wymyślony pseudonim, a po drugiej liczbę liter, głosek i sylab w danym wyrazie. Załącznik nr 1 TWÓJ PSEUDONIM 2. Tymoteusz zostaje ranny a) objaśnienie pojęć: łączniczki, umundurowanie powstańca, sanitariuszki, b) nowe słowa w słowniku terminów wojennych: łączniczka, hełm, mundur, biało-czerwona opaska, oddział, panterka, sanitariuszka; c) prezentacja archiwalnych zdjęć z powstania warszawskiego. d) Zaszyfrowana wiadomość! 4

5 Ćwiczenie logopedyczne z wykorzystaniem zabawy w głuchy telefon: uczniowie siadają na podłodze, najlepiej w kółeczku. Pierwsza osoba wymyśla wiadomość składającą się z sylab z dwuznakami: sz, cz, dz, dz, np. SZASZUDZI, którą kolejne osoby przekazują sobie na ucho szeptem. Ostatnia osoba w kręgu, do której dotrze zaszyfrowana wiadomość, głośno ją wypowiada. 3. Kanał i Szczury kanałowe a) objaśnienie pojęć: kanał, szczury kanałowe. Poznanie sposobu wykorzystania kanałów podczas powstania oraz regulaminu pracy dla przewodników kanałowych, b) nowe słowa w słowniku terminów wojennych: meldunek, amunicja, kapral, pluton, sten. c) Tunel myśli (ćwiczenie dramowe) Jeden z uczniów wciela się w rolę Tymoteusza Duchowskiego Motka. Pozostali uczniowie stoją w dwóch rzędach naprzeciw siebie. W ten sposób między szeregami powstaje tunel, w którym ma spacerować uczeń odgrywający rolę Tymoteusza. Nauczyciel chodzi na zewnątrz tunelu. Kiedy położy rękę na ramieniu kolejnego ucznia, ten ma krótko powiedzieć coś Tymoteuszowi, np. Podziwiam twoją odwagę, jesteś bohaterem, itp. 4. Na warcie a) uczniowie poznają opis codziennej służby w kanałach, b) prezentacja archiwalnych zdjęć powstańców służących w kanałach. 5. Cud a) objaśnienie pojęć: Szafa, Krowa, pocisk, pole rażenia, salwa, pistolet, karabin maszynowy. Zapisanie ich w słowniku terminów wojennych, b) uczniowie poznają różnice w uzbrojeniu Niemców i powstańców, c) prezentacja archiwalnych zdjęć z powstania warszawskiego. 6. Białe skarpetki a) uczniowie poznają opis codziennego życia młodych powstańców; b) objaśnienie pojęć: salutować, kwatera, latryna i zapisanie ich w słowniku terminów wojennych. 7. Wyprawa po gruszki a) uczniowie poznają problemy ze zdobyciem żywności i wody podczas powstania, 5

6 b) prezentacja archiwalnych zdjęć codziennego życia mieszkańców Warszawy podczas powstania warszawskiego. 8. Żywiciel a) objaśnienie pojęć: hasło i odzew, apel; zapisanie ich w słowniku terminów wojennych; b) uczniowie poznają postać ppłk Mieczysława Romana Niedzielskiego, ps. Żywiciel ; c) Bądź czujny! (ćwiczenie dramowe wchodzenie w rolę) Panuje cisza. Do powstańca z zawiązanymi oczami podchodzą po kolei inni powstańcy. On wskazuje ręką, z której strony docierają odgłosy. 9. Niedziela a) uczniowie poznają opis kolejnego dnia z życia powstańców, b) prezentacja archiwalnych zdjęć z powstania warszawskiego. 10. Epilog a) klęska powstania warszawskiego i dalsze losy powstańców, w tym Tymoteusza Duchowskiego Motka ; b) znaczenie powstania warszawskiego i pamięć o nim wśród Polaków na całym świecie rozmowa ukierunkowana, 6

7 B. Poczta Powstańcza c) prezentacja multimedialna Kronika z Powstania Warszawskiego (płyta multimedialna Warszawskie Dzieci młodzież w służbie Polskiego Państwa Podziemnego ). a) uzupełnienie wiadomości (na podstawie książki Joanny i Jarosława Szarków, Powstanie Warszawskie. Historia dla najmłodszych ); b) film o Harcerskiej Poczcie Polowej (płyta multimedialna Warszawskie Dzieci młodzież w służbie Polskiego Państwa Podziemnego ). C. Podsumowanie zasadniczej części lekcji. a) uczniowie rozwiązują krzyżówkę z książki Mały Powstaniec ; b) wykorzystanie gry edukacyjnej Znaj Znak (IPN). Nauczyciel dzieli klasę na dwa zespoły. Przy użyciu wybranych kart pomocniczych z gry przeprowadza quiz sprawdzający zdobytą podczas lekcji wiedzę na temat okupacji i powstania warszawskiego. Nauczyciel pokazuje kartę pomocniczą z wybranym symbolem, po czym wręcza ją drużynie, która jako pierwsza poprawnie nazwała symbol. Drużyna, która zbierze więcej kart, wygrywa. 7

8 D. Muzeum Powstania Warszawskiego. Przekazanie uczniom informacji o Muzeum Powstania Warszawskiego i zachęcenie ich do odwiedzenia muzeum (na podstawie książki Joanny i Jarosława Szarków Powstanie Warszawskie. Historia dla najmłodszych ) oraz/lub wirtualnej podróży po Muzeum Powstania Warszawskiego (dostępnej na internetowej stronie muzeum E. Praca domowa Aby upamiętnić bohaterstwo Tymoteusza Duchowskiego Motka i innych harcerzy Szarych Szeregów, przygotuj w dowolnej technice projekt pomnika lub pamiątkowej tablicy. 8

9 CZĘŚĆ II: W hołdzie bohaterom powstania warszawskiego (warsztaty manualno-plastyczne). Ekspresja poprzez sztukę. Czas trwania: 3 godziny (jedno spotkanie w sobotniej szkole polonijnej). Po konsultacjach z uczniami nauczyciel dzieli klasę na trzy grupy (wg zainteresowań, zdolności i predyspozycji uczniów). Cele warsztatów: Po warsztatach uczeń: posiada wiedzę na temat powstania warszawskiego i powstańców, zna symbole i typowe dla powstania rekwizyty, potrafi wyrazić się w różnych formach ekspresji, potrafi oddać hołd bohaterom walczącym o wolną Polskę. PRZEBIEG WARSZTATÓW: Grupa I: Tworzenie kolorowanki nt. powstania i powstańców warszawskich. (zajęcia plastyczne). Opis: Uczniowie przygotowują kolorowanki poświęcone powstaniu warszawskiemu. Każdy uczeń na białej kartce z bloku rysunkowego (format A4) rysuje ołówkiem sceny i postacie z powstania warszawskiego, zgodnie z przydzieloną karteczką (załącznik nr 1). Uczniowie nie kolorują rysunków. Gotowe prace zostaną zebrane i wydane w formie papierowej kolorowanki dla dzieci oraz/lub umieszczone w formie online z możliwością pobrania i wydruku (format pdf) na internetowej stronie szkoły. Projekt okładki kolorowanki opracowują uczniowie, najlepiej w ramach konkursu plastycznego. Materiały i środki dydaktyczne: karteczki z tytułem rysunku dla każdego ucznia (załącznik nr 1), bloki rysunkowe, ołówki, gumki. Załącznik nr 1 9

10 GRUPA II: Przygotowanie symboli i rekwizytów powstania warszawskiego. Materiały i środki dydaktyczne: blok techniczny, papier kolorowy, tekturowe pudełko, wstążki i bibuła w kolorach białym i czerwonym, farby, nożyczki, klej, słomki, agrafki. Opis: Uczniowie przygotowują znak Polski Walczącej charakterystyczną powstańczą kotwicę z okresu okupacji niemieckiej, literę W będącą kryptonimem godziny wybuchu powstania 1 sierpnia o godz , literę W, czyli walka, ale także Warszawa i wolność (np. w formie plakatu), biało-czerwone opaski, flagi i kotyliony w narodowych barwach, czerwoną skrzynkę poczty powstańczej. GRUPA III: Uczniowie tworzą mural powstania warszawskiego (będzie on stanowił scenografię do występu artystycznego uczniów). Zalecane ubrania ochronne dla dzieci. Materiały i środki dydaktyczne: farby temperowe w różnych kolorach, różnokolorowe tłuste pastele, papier kolorowy oraz szary gruby papier malarski w rolce (lub płachta szarego papieru pakowego, ew. białe płótno tu: polecam farby w sprayu do tkanin), nożyczki, klej. 10

11 Opis: Zadaniem uczniów jest namalowanie charakterystycznych dla powstania warszawskiego scen na ponad dwumetrowym kawałku papieru malarskiego (lub płachcie szarego papieru pakowego, ewentualnie na białym płótnie). Proponuję zastosować różne techniki, tj. malowanie farbami połączone z rysowaniem pastelami, naklejaniem np. kształtów budynków Warszawy wyciętych z kolorowego papieru. W ten sposób uzyskamy mural powstania warszawskiego w technice kolażu. CZĘŚĆ III: Zakazane piosenki (warsztaty muzyczne). Czas trwania zajęć: 3 godziny (jedno spotkanie w sobotniej szkole polonijnej). Cele warsztatów: Po warsztatach uczeń zna piosenki powstańcze, potrafi je zaśpiewać, zna genezę, autorów i cel tych piosenek, umie przygotować odpowiednią choreografię. Przebieg warsztatów: a) Dlaczego zakazane piosenki? Kiedy powstawały? Kto je tworzył? Po co? b) Wykład nauczyciela (wykorzystanie rozdziału Powstańcze piosenki z książki Joanny i Jarosława Szarków Powstanie Warszawskie. Historia dla najmłodszych ). b) powstanie zobrazowane w piosence z Mojego śpiewnika powstańczego (wykorzystanie materiału Piosenki powstańcze z płyty multimedialnej Warszawskie Dzieci młodzież w służbie Polskiego Państwa Podziemnego : wysłuchanie piosenek, głośne czytanie tekstu piosenek (załączniki), objaśnienie niezrozumiałych słów i zwrotów, podanie informacji o autorach słów i muzyki, pierwsze próby wspólnego śpiewania, opracowanie odpowiedniej choreografii. Załączniki: Załącznik nr 1. Hej, chłopcy, bagnet na broń Hej, chłopcy, bagnet na broń! Długa droga, daleka przed nami, Mocne serce, a w ręku karabin, 11

12 Granaty w dłoniach i bagnet na broni! Jasny świt się roztoczy, wiatr owieje nam oczy I odetchnąć da płucom, i rozgorzeć da krwi I piosenkę jak tęcze nad ziemią roztoczy W równym rytmie marsza: raz, dwa, trzy! Hej, chłopcy, bagnet na broń! Długa droga, daleka, przed nami trud i znój! Po zwycięstwo, my młodzi, idziemy na bój Granaty w dłoniach i bagnet na broni! Ciemna noc się przed nami roziskrzyła gwiazdami Białe wstęgi dróg w pyle, długie noce i dni Nowa Polska zwycięska jest w nas i przed nami W równym rytmie marsza: raz, dwa, trzy! Hej, chłopcy, bagnet na broń! Bo kto wie, czy to jutro, pojutrze czy dziś Przyjdzie rozkaz, że już, że już trzeba nam iść Granaty w dłoniach i bagnet na broni! To jedna z najpopularniejszych powstańczych piosenek. Jej autorką jest Krystyna Krahelska, ps. Danuta. Przed wojną Krystyna Krahelska pozowała jako modelka do rzeźby warszawskiej Syrenki. Zginęła już w drugim dniu powstania. Była sanitariuszką. Załącznik nr 2. Warszawskie dzieci Nie złamie wolnych żadna klęska, nie strwoży śmiałych żaden trud, pójdziemy razem do zwycięstwa, gdy ramię w ramię stanie lud. Warszawskie dzieci, pójdziemy w bój, za każdy kamień twój, stolico, damy krew. Warszawskie dzieci, pójdziemy w bój, gdy padnie rozkaz twój, poniesiem wrogom gniew! Powiśle, Wola i Mokotów, ulica każda, każdy dom, gdy padnie pierwszy strzał, bądź gotów, jak w ręku Boga złoty grom. Warszawskie dzieci... Od młota, piły, dłuta, kielni 12

13 stolico, synów swoich sław, że stoją wraz przy tobie wierni na straży twych żelaznych praw. Warszawskie dzieci... Piastunko naszych snów nad Wisłą, niejeden u twych stóp już zgasł i choćby wszystkim zginąć przyszło, nie cofnie się już żaden z nas. Warszawskie dzieci... Poległym chwała, wolność żywym! Niech płynie w niebo dumny śpiew. Wierzymy, że nam Sprawiedliwy odpłaci za przelaną krew. Warszawskie dzieci... Słowa do tej znanej i porywającej pieśni Warszawskie dzieci napisał Stanisław Ryszard Dobrowolski, ps. Goliard. Muzykę skomponował sławny także po wojnie kompozytor Andrzej Panufnik. Załącznik nr 3. Pałacyk Michla Pałacyk Michla, Żytnia, Wola, bronią jej chłopcy od Parasola, choć na tygrysy(1) mają visy(2) to warszawiaki, fajne chłopaki są! Czuwaj wiaro i wytężaj słuch, pręż swój młody duch, pracując za dwóch! Czuwaj wiaro i wytężaj słuch, pręż swój młody duch, jak stal! Każdy chłopaczek chce być ranny... sanitariuszki morowe panny, i gdy cię kula trafi jaka, poprosisz pannę da ci buziaka hej! Czuwaj wiaro i wytężaj słuch... Z tyłu za linią dekowniki, intendentura, różne umrzyki, gotują zupę, czarną kawę i tym sposobem walczą za sprawę hej! Czuwaj wiaro i wytężaj słuch... Za to dowództwo jest morowe, bo w pierwszej linii nadstawia głowę, a najmorowszy z przełożonych, to jest nasz Miecio (3) w kółko golony hej! Czuwaj wiaro i wytężaj słuch... 13

14 Wiara się bije, wiara śpiewa, szkopy się złoszczą, krew ich zalewa, różnych sposobów się imają, co chwila szafę (4) nam posuwają hej! Czuwaj wiaro i wytężaj słuch... Lecz na nic szafa i granaty, za każdym razem dostają baty i co dzień się przybliża chwila, że zwyciężymy! I do cywila hej! Czuwaj wiaro i wytężaj słuch... Objaśnienia: (1) tygrysy czołgi produkowane w latach Były one podobne do udoskonalonego czołgu pantera produkowanego przez Niemców w 1943 r. (2) vis polski przedwojenny pistolet o kalibrze 9 mm. (3) Miecio ppor. Antoni Sakowski, ranny w głowę w czasie walk na Woli. Przed nałożeniem opatrunku ostrzyżono mu włosy. (4) Szafami lub Krowami nazywali powstańcy niemieckie pociski rakietowe. Informacje dodatkowe: Pałacyk Michla to wojenny hymn harcerskiego batalionu Parasol. Autorem piosenki jest Józef Szczepański, ps. Ziutek. Według wspomnień Janusza Brochwicz-Lewińskiego Gryfa, piosenka powstała w Pałacyku Michla 4 sierpnia 1944 roku wieczorem, podczas kolacji towarzyskiej załogi Pałacyku Michla i żołnierzy innych kompanii. Pałacyk Michla to właściwie Pałacyk Michlera, przy ul. Wolskiej 40 na warszawskiej Woli. Na początku powstania było to miejsce ciężkich walk obronnych Parasola. Wyjątkowym propagatorem tego utworu był Mieczysław Fogg gdy walka cichła, śpiewał go ku pokrzepieniu serc. 14

15 CZĘŚĆ IV: I wyszedłeś jasny synku, z czarną bronią w noc.... Spotkanie z poezją poetów żołnierzy. Konspekt lekcji języka polskiego z elementami historii Polski Czas trwania lelkcji: 90 minut. Załącznik nr 1 Cele: Po lekcji uczeń powinien interpretować różne teksty kultury, przekładać tekst literacki na język ciała i wytwór plastyczny, rozumieć motywy działania powstańców warszawskich, dostrzegać wartości patriotyczne i moralne, rozumieć, czym jest współodpowiedzialność za losy narodu i współuczestnictwo w tworzeniu historii. METODY: metody aktywizujące: przekład intersemiotyczny, scenka pantomimiczna, stop klatka, płaszcz eksperta; metoda wspomagająca: heureza, rozmowa nauczająca, elementy wykładu. FORMY PRACY: zbiorowa, indywidualna, praca w grupach. MATERIAŁY I ŚRODKI DYDAKTYCZNE: Krzysztof Kamil Baczyński ( ) fot. Wikipedia Elegia o... [chłopcu polskim] Oddzielili cię, syneczku, od snów, co jak motyl drżą, haftowali ci, syneczku, smutne oczy rudą krwią, malowali krajobrazy w żółte ściegi pożóg, wyszywali wisielcami drzew płynące morze. Wyuczyli cię, syneczku, ziemi twej na pamięć, gdyś jej ścieżki powycinał żelaznymi łzami. Odchowali cię w ciemności, odkarmili bochnem trwóg, przemierzyłeś po omacku najwstydliwsze z ludzkich dróg. I wyszedłeś, jasny synku, z czarną bronią w noc, i poczułeś, jak się jeży w dźwięku minut zło. Zanim padłeś, jeszcze ziemię przeżegnałeś ręką. Czy to była kula, synku, czy to serce pękło? 20 III 1944 r. 15

16 Załącznik nr 2 Józef Szczepański Ziutek ( ). fot. Wikipedia Dziś idę walczyć - Mamo! Dziś idę walczyć - Mamo! Może nie wrócę więcej, Może mi przyjdzie polec tak samo Jak, tyle, tyle tysięcy Poległo polskich żołnierzy Za Wolność naszą i sprawę, Ja w Polskę, Mamo, tak strasznie wierzę I w świętość naszej sprawy Dziś idę walczyć Mamo kochana, Nie płacz, nie trzeba, ciesz się, jak ja, Serce mam w piersi rozkołatane, Serce mi dziś tak cudnie gra. To jest tak strasznie dobrze mieć Stena w ręku I śmiać się śmierci prosto w twarz, A potem zmierzyć i prać bez lęku Za kraj! Za honor nasz! Dziś idę walczyć Mamo! PRZEBIEG LEKCJI I Wprowadzenie w problematykę. Nauczyciel wita się z uczniami. Przedstawia cel i porządek lekcji poznanie poezji poetów żołnierzy na przykładzie utworu Krzysztofa Kamila Baczyńskiego Elegia o... [chłopcu polskim] oraz wiersza Dziś idę walczyć Mamo! Józefa Szczepańskiego: objaśnienie określenia poeci żołnierze, przedstawienie sytuacji pokolenia czasu wojny i okupacji. II Właściwa część lekcji. 1. Krzysztof Kamil Baczyński Elegia o... [chłopcu polskim] : wysłuchanie utworu: objaśnienie niezrozumiałych słów i zwrotów, w tym metafor, uczniowie cicho czytają wiersz, 16

17 przekład intersemiotyczny: przetransponowanie słowa na wytwór plastyczny. a) uczniowie wykonują rysunki związane z treścią utworu (technika dowolna, należy jednak zasygnalizować znaczenie doboru odpowiedniej kolorystyki). Uczniowie powinni wyodrębnić obrazy poetyckie i nadać im tytuły, b) ekspozycja prac Wiersz w rysunkach : analiza rysunków uczniów z odniesieniem do treści wiersza K.K. Baczyńskiego: opisanie scenerii, określenie ja i ty lirycznego w wierszu, sposób przedstawienia postaci żołnierza, wydzielenie dwóch przeciwstawnych płaszczyzn semantycznych. Uczniowie wskazują odpowiednie cytaty z wiersza i interpretują je (przykład: DOBRO: jasność, bezpieczeństwo, czułość, itp.), wpisując określenia do właściwej tabeli (załączniki nr 3 i 4). Załącznik nr 3 c) uporządkowanie wniosków wynikających z analizy rysunków z odniesieniem do treści wiersza. 2. Józef Szczepański Dziś idę walczyć Mamo! : wysłuchanie utworu: objaśnienie niezrozumiałych słów i zwrotów; uczniowie cicho czytają wiersz, ćwiczenie dramowe: inscenizacja pantomimiczna wiersza, zastosowanie pytań związanych z pięcioma poziomami świadomości w stop klatce, płaszcz eksperta. Wybieramy uczniów do roli syna i matki. Pozostali uczniowie wcielają się w role reporterów, których zadaniem będzie wyjaśnienie motywów zachowania i decyzji syna oraz zachowania i uczuć matki. W tym celu reporterzy przygotowują pytania typu: Jak zachowuje się matka? Dlaczego rozpacza? Jak zachowuje się syn? O czym mówi? W jaki sposób rozmawia z matką? itp. W trakcie inscenizacji nauczyciel zatrzymuje akcję w stop klatce w celu zadania bohaterom kilku pytań, typu: Kim jesteś? Dlaczego to robisz? Co czujesz? 17

18 Jaki masz w tym cel? Co chcesz w ten sposób osiągnąć? Na koniec reporterzy eksperci wyjaśniają przyczyny decyzji syna powstańca i reakcję jego matki. 3. Wnioski wynikające z analizy i interpretacji obu wierszy. Zauważenie postaci matki, która rozpacza, cierpi (możliwe nawiązanie do motywu matki cierpiącej Mater Dolorosa obecnego w literaturze i sztuce). 4. Podsumowanie rozważań: Próba zrozumienia motywów, jakimi kierowali się młodzi ludzie powstańcy warszawscy. Zrozumienie postawy patriotycznej i moralnej poetów żołnierzy. Zwrócenie uwagi na konsekwencje tych postaw. Postawa patriotyczna i obywatelska dzisiaj. Zapisanie wniosków w postaci piramidy wartości uniwersalnych, które mają wpływ na dokonywane wybory. 5. Praca domowa: Dokończ wypowiedź: Kochać Ojczyznę znaczy... CZĘŚĆ V: I poszli w bój, Za każdy kamień oddali krew... (występ artystyczny teatrzyku powstańczego). Cele: Uczeń umie przygotować scenografię do występu artystycznego. tworzyć adekwatny do treści utworu układ taneczny, tworzyć montaż poetycko muzyczny, przekładać tekst literacki na język ciała, wcielić się w rolę, publicznie zaprezentować swoje umiejętności aktorskie. Opis: Do przygotowania scenografii wykorzystane zostaną kolorowanki, symbole i rekwizyty oraz mural powstania warszawskiego. Uczniowie powinni zadbać o odpowiednie kostiumy (warto zaangażować także rodziców uczniów). Uczniowie, wcielając się w role powstańców warszawskich, przedstawiają montaż poetycko-muzyczny (na podstawie poznanych zakazanych piosenek oraz wierszy poetów żołnierzy). Można robić zdjęcia i nakręcić pamiątkowy film Ewaluacja projektu: publikacja kolorowanek powstania warszawskiego, występ artystyczny teatrzyku powstańczego, utworzenie szkolnego Muzeum Historii Polski (kostiumy, rekwizyty, prace plastyczne, zdjęcia, płyty DVD, publikacje, mapy, makiety, itp.), Mały Powstaniec pamiątkowy folder lub prospekt ze zdjęciami wykonanymi podczas realizacji projektu. 18