Funkcjonowanie i perspektywy euro jako waluty międzynarodowej. UNIWERSYTET MARII CURIE-SKŁODOWSKIEJ W LUBLINIE Wydział Ekonomiczny

Transkrypt

1 UNIWERSYTET MARII CURIE-SKŁODOWSKIEJ W LUBLINIE Wydział Ekonomiczny Studia podyplomowe: Mechanizmy funkcjonowania strefy euro Imię i nazwisko: Natalia Konopka nr albumu: Funkcjonowanie i perspektywy euro jako waluty międzynarodowej Praca dyplomowa napisana pod kierunkiem dr Monika Wojtas Lublin rok 2015

2 2

3 Spis treści Wstęp Istota i funkcje waluty międzynarodowej 5 2. Determinanty międzynarodowej pozycji euro Pozycja euro w handlu międzynarodowym oraz na rynkach 13 walutowych. 3.1 Euro jako waluta fakturowania Euro jako waluta transakcyjna Euro a globalny rynek finansów Zastosowanie euro w sektorze prywatnym Perspektywy euro jako waluty międzynarodowej Zakończenie Bibliografia. 29 3

4 Wstęp Wprowadzenie euro jest postrzegane za jedno z najważniejszych osiągnięć integracji gospodarczej i walutowej w Europie. Doprowadziło do transformacji systemu wielodewizowego w system dwubiegunowy, oparty na dwóch dominujących walutach dolarze amerykańskim i euro. Obszar euro stanowi ważną regionalną strefę gospodarczą i ekonomiczną, a jej funkcjonowanie istotnie kształtuje relacje krajów członkowskich z innymi regionami świata. Konsekwencją utworzenie w 1999 roku strefy euro i wprowadzenia jednej wspólnej waluty, było wycofanie z obiegu jedenastu walut narodowych, w tym silnej marki niemieckiej. Obecnie strefa euro liczy dziewiętnastu z dwudziestu ośmiu krajów członkowskich Unii Europejskiej, a od 1 stycznia 2015 roku euro jest również prawnym środkiem płatniczym na Litwie. Od momentu wprowadzenia, euro stało się druga po dolarze amerykańskim najważniejszą walutą międzynarodową i jego udział na rynkach światowych sukcesywnie wzrastał. Euro zaczęło być wykorzystywane zarówno w transakcjach prywatnych przez osoby indywidualne, podmioty gospodarcze bądź instytucje finansowe, oraz w transakcjach oficjalnych przez banki centralne. Jednak globalny kryzys gospodarczy i pogłębiający się kryzys zadłużeniowy wśród państw członkowskich strefy euro, negatywnie wpłynął na dalszą ekspansję euro w roli waluty międzynarodowej. Oczywiście jego druga międzynarodowa pozycja nie została podważona, lecz został wyhamowany jego prężny rozwój. Celem pracy jest analiza gospodarczych i ekonomicznych uwarunkowań obszaru wspólnej waluty i możliwości pełnienia przez euro funkcji waluty międzynarodowej na rynku światowym w najbliższej perspektywie. W pracy omówiono istotę i funkcje waluty międzynarodowej oraz przedstawiono czynniki determinujące międzynarodową pozycję euro. Przeanalizowano stopień wykorzystywania euro w sektorze prywatnym, a więc zajmowaną pozycję w handlu międzynarodowym, na rynku walutowym oraz rynku finansowym. Zostały również poruszone zagadnienia dotyczące sektora publicznego, czyli roli euro jako waluty referencyjnej, interwencyjnej oraz rezerwowej. Z kolei ostatnia część pracy stanowi swoiste podsumowanie dotychczasowej analizy oraz przedstawia perspektywy dalszego rozwoju waluty europejskiej jako waluty globalnej. 4

5 1. Istota i funkcje waluty międzynarodowej Określając daną walutę mianem międzynarodowej należy wskazać jej zastosowanie, nie tyle na obszarze na którym obowiązuje, lecz głównie poza granicami jej emisji. Wówczas wykorzystanie waluty jako miernika wartości, środka płatniczego czy jednostki rozliczeniowej ma o wiele większy zasięg niż w przypadku pieniądza krajowego. Wymienione funkcje pieniądza mają zastosowanie w sferze prywatnej jako waluta inwestycyjna, transakcyjna oraz fakturowania, a także w sferze oficjalnej jako waluta rezerwowa, interwencyjna oraz odniesienia. W transakcjach prywatnych waluta ta jest stosowana przez osoby indywidualne, podmioty gospodarcze bądź instytucje finansowe, natomiast banki centralne wykorzystują ją głównie w transakcjach oficjalnych 1 (zob. tab. 1). Tab. 1. Funkcje waluty międzynarodowej Funkcje pieniądza Sfera prywatna Sfera oficjalna Środek tezauryzacji Waluta inwestycyjna Waluta rezerwowa Środek płatniczy Waluta transakcyjna Waluta interwencyjna Miernik wartości Waluta fakturowania Waluta odniesienia dla kursów walut Źródło: Opracowanie własne na podstawie: I. Pszczółka,, Euro a integracja europejskich rynków finansowych, Wyd. CeDeWe, Warszawa 2010, s. 69 Waluta międzynarodowa jako środek tezauryzacji umożliwia podtrzymanie wartości nagromadzonych oszczędności zarówno w sferze prywatnej, jak i publicznej. Dla uczestników obrotu międzynarodowego ma kluczowe znaczenie jako waluta inwestycyjna, w której utrzymywane są zasoby pieniężne. Mając na uwadze ich predyspozycje co do opłacalności, płynności czy bezpieczeństwa winni mieć zagwarantowane odpowiednie instrumenty finansowe wyrażone w danej walucie, pozwalające na przechowywanie tych zasobów z zamiarem późniejszego zbycia, a tym samym możliwością ich powiększenia. W transakcjach publicznych funkcja tezauryzacji ma zastosowanie w gromadzeniu rezerw dewizowych. Za główny motyw 1 B. Mucha-Leszko, M. Kąkol, Euro waluta regionalna czy globalna? [w:] Wyzwania gospodarki globalnej, Prace i Materiały Instytutu Handlu Zagranicznego Uniwersytetu Gdańskiego Nr 28/1, Fundacja Rozwoju Uniwersytetu Gdańskiego, Sopot 2010, s

6 gromadzenia przez banki centralne rezerw można uznać zapewnienie płynnej obsługi dewizowej wymiany handlowej z zagranicą i umożliwienie podmiotom gospodarczym dostępu do walut obcych. Istotnymi czynnikami mającymi wpływ na wybór waluty rezerwowej są: waluta jaką posługują się główni partnerzy handlowi danego kraju, struktura i poziom zaciągniętego długu zagranicznego, polityka kursu walutowego, stabilność danej waluty 2. Funkcja środka płatniczego uznawana jest niemal za najważniejszy atrybut pieniądza światowego. Świadczy o tym jej wykorzystanie jako waluty transakcyjnej, która jest pochodną waluty inwestycyjnej i fakturowania. Wykorzystywana jest poza krajem jej emisji w rozliczeniach transakcji międzynarodowych (pomiędzy eksporterami a importerami) oraz na rynku kapitałowym (głównie na rynku walutowym czy instrumentów finansowych). Waluta transakcyjna określana jest mianem vehicle currency, czyli walutą przejścia, gdyż odgrywa znaczącą rolę na rynku walutowym. Wymiana walutowa dwóch państw, których waluty nie są ze sobą bezpośrednio powiązane odbywać się może za pośrednictwem waluty przejścia. Jednak aby waluta mogła być uznana za vehicle currency decyduje o tym szerokość marży oferowanej przez rynek im większa marża, tym mniejsze szanse na jej wykorzystanie. Ważne jest również aby rozwój rynku walutowego oraz finansowego był na odpowiednio wysokim poziomie, co zapewniało by większą płynność oraz niższe koszty transakcyjne danej walucie w transakcjach międzynarodowych 3. W sferze oficjalnej waluta międzynarodowa pełni funkcję środka płatniczego, gdy jest stosowana jako waluta interwencyjna. Za jej pośrednictwem banki centralne przeprowadzają interwencje na rynku walutowym, aby utrzymać odpowiedni poziom kursu walutowego oraz ilość nagromadzonych rezerw dewizowych 4. Zazwyczaj walutami wykorzystywanymi podczas interwencji władz monetarnych, są waluty wchodzące w skład rezerw dewizowych 5. 2 M. Markiewicz, Internacjonalizacja juana chińskiego w kontekście kryzysu finansowego, [w:] Globalne aspekty kryzysu strefy euro, Acta Universitatis Lodziensis, Folia Oeconomica 273, red. J. Bilski, A. Kłysik-Uryszek, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2012, s. 3 3 I. Pszczółka, Euro a integracja europejskich rynków finansowych, Wyd. CeDeWe, Warszawa 2010, s D. A. Skopiec, Perspektywy internacjonalizacji waluty Chin, Gospodarka Narodowa, styczeń-luty 2014, s. 8, informacja na dzień r. 5 I. Pszczółka, Współczesne waluty międzynarodowe, Wyd. CeDeWe, Warszawa 2011, s. 16 6

7 Kolejnym wyznacznikiem waluty międzynarodowej jest jej wykorzystanie jako miernika wartości. W handlu międzynarodowym służy do określania cen i fakturowania, natomiast na rynku walutowym jest punktem odniesienia (walutą referencyjną) w stosunku do innych walut. Fakturowanie transakcji odbywać się może w walucie kraju eksportera, kraju importera, bądź za pośrednictwem waluty kraju trzeciego lub w walucie typu koszyka walut. Najczęściej fakturę wystawia partner handlowy, który oferuje swoje towary i usługi na rynku, czyli eksporter. Jednakże jego waluta musi mieć silną i stabilną pozycję na rynku, oraz pochodzić z kraju wysokorozwiniętego, który oferuje niepowtarzalne, o wysokiej jakości i zaawansowanej technologii produkcji towary. O wyborze waluty fakturowania decydują również zwyczaje ukształtowane na przełomie kilkudziesięciu lat. W pewnych obszarach gospodarki światowej kluczową walutą faktorowania jest dolar amerykański m.in. w handlu surowcami mineralnymi (głównie ropą naftową) czy masowymi produktami rolnymi (kawa, kakao, herbata, bawełna itp.). Jest to powiązane głównie z tym, iż notowania cen wymienionych produktów na największych rynkach światowych są wyrażane właśnie w dolarach amerykańskich Determinanty międzynarodowej pozycji euro Międzynarodowa pozycja waluty jest kształtowana nie tylko na podstawie funkcji jakie powinna pełnić w obrocie międzynarodowym, ważne jest również spełnienie szeregu kryteriów przez kraj lub obszar ją emitujący. Ma to odzwierciedlenie w otwartości i wielkości gospodarki, polityce makroekonomicznej, w poziomie rozwoju rynku finansowego oraz systemu bankowego, a także wiarygodności i stabilności waluty. Z kolei czynnikami wpływającymi na bieżącą sytuację na rynkach walutowofinansowych są stopy procentowe oraz kursy walutowe, które kreują popyt na waluty 7. Dodatkowo, kraj posiadający walutę międzynarodową powinien mieć istotny udział w światowym PKB oraz jego handel zagraniczny musi być znacząco powiązany z handlem światowym. Rynek finansowy powinien zachęcać inwestorów krajowych oraz zagranicznych swą efektywnością, płynnością oraz różnorodnością oferowanych instrumentów finansowych, tak aby chętnie zawierali na nim transakcje. Sprzyjać temu 6 L. Oręziak, Euro pieniądz międzynarodowy, Europejska Integracja Monetarna od A do Z, Bank i Kredyt, Narodowy Bank Polski, styczeń 2008, s B. Mucha-Leszko, M. Kąkol, Euro waluta regionalna czy globalna, op. cit., s

8 powinna odpowiednia polityka gospodarcza kraju, zapewniająca stabilność makroekonomiczną oraz stabilność siły nabywczej waluty poprzez utrzymanie pożądanego poziomu cen i kursu walutowego. Umiarkowany poziom długu publicznego oraz deficytu budżetowego w znaczny sposób zapewnia wiarygodność na rynku kredytowym oraz finansowym. Waluta międzynarodowa musi charakteryzować się pełną wymienialnością, a jej emitent powinien stosować system płynnego kursu walutowego, kształtowanego przez mechanizmy rynkowe 8. Pierwszą walutą, która spełniała te kryteria był funt szterling. Jednak po zakończeniu pierwszej wojny światowej i upadku Imperium Brytyjskiego, na znaczeniu zaczęły zyskiwać Stany Zjednoczone, a dolar amerykański coraz częściej zaczął być utożsamiany z pieniądzem światowym. Funt brytyjski mimo utraty swej dotychczasowej pozycji, długo pozostawał kluczową walutą międzynarodową. Z uwagi na istnienie w Londynie jednego z największych światowych centrów finansowych nadal jest znaczącą walutą. Żaden kraj do czasu tworzenia wspólnego obszaru walutowego nie był w stanie konkurować z olbrzymim potencjałem Stanów Zjednoczonych 9. Strefa euro jest częścią Unii Europejskiej, która pod względem gospodarczym jest największą unią walutową, występującą w gospodarce światowej. Jej potencjał ekonomiczny oraz intensywność współpracy międzynarodowej pozwala na zakwalifikowanie jej jako jednej z najprężniej rozwijających się gospodarek na świecie, obok Stanów Zjednoczonych, Japonii oraz Chin. Zadziwiający jest fakty, iż populacja w strefie euro wynosi zaledwie 5% ogólnej liczby ludności na świeci, a mimo to jej udział w światowym PKB wynosi ok. 13,1% i jest porównywalny do poziomu PKB w gospodarce Chin ponad 15,4%. Jednak strefa euro nie przewyższa pod tym względem Stanów Zjednoczonych, ich udział w światowym PKB kształtuje się na znacznie wyższym poziomie aż 19,3% (zob. tab. 2.) 8 D. A. Skopiec, Perspektywy internacjonalizacji waluty Chin, op. cit., s B. Mucha-Leszko, Strefa euro. Wprowadzanie, funkcjonowanie, międzynarodowa rola euro, Wydawnictwo UMCS, Lublin 2007, s

9 Tab. 2. Charakterystyka gospodarki strefy euro w 2013 roku Główne wskaźniki 2013 r. Strefa euro (19) Liczba ludności (w mln) PKB (w bilionach euro, obliczony zgodnie z parytetem siły nabywczej) Udział w światowym PKB (w % wg parytetu siły nabywczej) Eksport (towarów, w % PKB) Import (towarów, w % PKB) 338,6 8,1 13,1 13,6(*) 13,1(*) EU (28) 508,4 11,4 18,7 13,3(*) 12,9(*) USA 316,5 11,8 19,3 9,4 13,9 Japonia 127,3 3,3 5,4 14,8 17 Chiny 1360,7 9,4 15,4 23,4 20,6 (*) Z wyłączeniem handlu wewnątrzunijnego Źródło: opracowanie własne na podstawie: informacja na dzień r. Z kolei udział krajów unii walutowej w światowym eksporcie towarów jest na dość wysokim poziomie w stosunku do Stanów Zjednoczonych (13,6% wobec 9,4%), mimo to nadal zajmują trzecią pozycję wśród najpotężniejszych gospodarek światowych. Wynikać to z faktu, iż zamieszczone dane (w tab. 2) prezentują jedynie wartość eksportu towarów z pominięciem handlu wewnątrzunijnego. Gdyby go uwzględnić wartość eksportu dla strefy euro wynosiła by 24,8%, co klasyfikowało by ją na pierwszej pozycji 10. Analizując daną walutę na arenie międzynarodowej istotnym elementem jest rozwój oraz wielkość rynku finansowego kraju ją emitującego. Im większy i prężniejszy jest rynek finansowy, tym większe szanse wykorzystywania waluty przez uczestników obroty międzynarodowego jako waluty inwestycyjnej, a przez banki centralne państw trzecich jako waluty rezerwowej. Poniższy wykres przedstawia wartość akcji i dłużnych papierów wartościowych, będących obrotem na rynkach finansowych największych gospodarek świata (zob. wykres1). 10 IMF (2013), World Economic Outlook, October, International Monetary Fund, Washington D.C, s

10 mld USD Wykres 1. Rynek finansowy akcji i dłużnych papierów wartościowych w 2012 r , , ,9 akcje (stock market capitalisation) , , ,4 5778,2 3415,7 3638,6 dłużne papiery wartościowe(debt securities) 0 USA UE Strefa euro Wielka BrytaniaJaponia Źródło : opracowanie własne na podstawie: IMF (2014), Global Financial Stability Report, April, International Monetary Fund, Washington D.C, s. 153 W 2012 roku wartość akcji w obrocie na rynku finansowym krajów unii walutowej wynosiła jedynie 35% wartości akcji w obrocie na rynku finansowym Stanów Zjednoczonych, a więc aż o 188% więcej niż w strefie euro. Natomiast wartość rynku papierów wartościowych w strefie euro była o 38% mniejsza niż wartość tego rynku w Stanach Zjednoczonych. Z analizy zaprezentowanych danych wynika, iż pod względem wielkości dominującą gospodarką na światowym rynku finansowy są Stany Zjednoczone. Ma to przełożenie na płynność oraz różnorodność oferowanych instrumentów finansowym na rynku, powiększających możliwości inwestycyjne jego uczestników. Z tego względu dolar amerykański posiada ewidentną przewagę nad walutą europejską, mogącą w dużym stopniu zadecydować o jego dominującej pozycji na rynku światowym. Głównym wyznacznikiem należycie prowadzonej polityki gospodarczej, która zapewnia stabilność makroekonomiczną jest wskaźnik stopy inflacji. Określa on wzrost ogólnego poziomu cen towarów i usług konsumpcyjnych w gospodarce w ustalonym czasie. Do 2008 roku wskaźnik inflacji dla Stanów Zjednoczonych i strefy euro kształtował się na względnie stałym poziomie, nie przekraczającym 4% rocznie. Pod wpływem kryzysu gospodarczego w 2008 roku, stopy inflacji uległy gwałtownemu obniżeniu, aż do 0,3% w strefie euro i -0,3% w Stanach Zjednoczonych. Jednak już po roku 2009 ponownie zaczęły wzrastać, aż do roku 2011, gdzie znów osiągnęły tendencję spadkową (zob. wykres 2). 10

11 % Wykres 2. Inflacja, ceny konsumpcyjne gospodarek światowych (średnie roczne, zmiana r/r) Japonia USA Strefa euro Wielka Brytania Źródło: opracowanie własne na podstawie: IMF (2009), World Economic Outlook, October, International Monetary Fund, Washington D.C, s. 178 IMF (2014), World Economic Outlook, October, International Monetary Fund, Washington D.C, s. 192 Zgodnie z traktatem z Maastricht za utrzymanie stabilnego poziomu cen w Unii Europejskiej, a zwłaszcza w strefie euro odpowiada Europejski System Banków Centralnych 11. Gwarancją wypełnienia tego podstawowego celu jest niezależność polityczna Europejskiego Banku Centralnego, która zapewnia pełną swobodę w kształtowaniu polityki pieniężnej. Z tego względu, strefa euro nie może charakteryzować się nadmierną inflacją, a utrzymanie jej w dłuższym okresie na stałym poziomie mogłoby przybliżyć euro do roli waluty międzynarodowej 12. Odpowiednie prowadzenie polityki pieniężnej, zachowującej stabilność siły nabywczej pieniądza nie zapewnia jednak pełnej stabilności makroekonomicznej. Ważna jest również polityki fiskalna państwa, a więc saldo budżetowe oraz poziom długu publicznego. Według danych zamieszczonych przez International Monetary Fund, wielkość długu publicznego w Stanach Zjednoczonych oraz w strefie euro do 2007 roku nie przekraczała 70% PKB. Sytuacja uległa zmianie (tak jak w przypadku wskaźnika inflacji) w okresie kryzysu gospodarczego. Zadłużenie gospodarek 11 Europejski System Banków Centralnych (ESBC) składa się z Europejskiego Banku Centralnego (EBC) oraz krajowych banków centralnych wszystkich państw członkowskich Unii Europejskiej. 12 L. Oręziak, Euro pieniądz międzynarodowy, op. cit., s

12 % światowych zaczęło wzrastać, osiągając według szacunków w 2013 r. 104,2% PKB w Stanach Zjednoczonych (zob. wyk.3.). Mimo to, jednym z najbardziej zadłużonych państw na świecie jest Japonia. Jej dług publiczny w ostatnich latach kształtował się powyżej 200% PKB, a w 2013 r. osiągnął aż 243,2% PKB. Taki poziom długu publicznego dyskwalifikuje jena japońskiego w pełnieniu przez niego kluczowej funkcji waluty międzynarodowej. Wykres 3. Dług publiczny w relacji do PKB Japonia USA Strefa euro Wielka Brytania Źródło: opracowanie własne na podstawie: IMF (2009), World Economic Outlook, October, International Monetary Fund, Washington D.C, s. 183; IMF (2014), World Economic Outlook, October, International Monetary Fund, Washington D.C, s. 196 W literaturze podkreśla się znaczenie tzw. efektu zewnętrznego sieci (network externalities), w którym częstotliwość wykorzystywania danej waluty w obrocie międzynarodowym ma przełożenie na jej jeszcze częstsze stosowanie, obniżając tym samym koszty transakcyjne i zwiększając płynność rynku. Z tego względu nie opłaca się uczestnikom rynku międzynarodowego zmieniać wieloletnich przyzwyczajeń i zacząć stosować innej waluty. Przykładem potwierdzającym występowanie takiego zjawiska w praktyce może być funt brytyjski, który utrzymał dominującą pozycją aż do II wojny światowej, przy czym Wielka Brytania jako kraj utraciła ją już kilkadziesiąt lat wcześniej. Dolar amerykańskie jest również symbolem swoistej potęgi i kwestią przyzwyczajeń na rynkach światowych K. Kuziemska, Euro w roli waluty międzynarodowej, [w:] Mechanizmy funkcjonowania strefy euro, red. P.Kowalewski, G. Tchorek, J. Górski,, Narodowy Bank Polski, Warszawa 2014, s

13 mld euro mld euro 3. Pozycja euro w handlu międzynarodowym oraz na rynku walutowym 3.1 Euro jako waluta fakturowania Jednym z podstawowych obszarów zastosowania euro na arenie międzynarodowej jest handel strefy euro z innymi krajami należącymi do Unii Europejskiej oraz krajami trzecimi.. Do głównych partnerów handlowych strefy euro zaliczyć można kraje Unii Europejskiej, Rosję, Stany Zjednoczony, Chiny i Japonię. Według danych statystycznych European Central Bank strefa euro najwięcej eksportuje towarów do krajów Unii Europejskiej oraz Stanów Zjednoczonych(zob. wyk. 4). Natomiast pod względem importowanych towarów, drugą pozycję po krajach europejskich zajmują Chiny. Wykres 4. Eksport i import towarów strefy euro według głównych partnerów handlowych Eksport Import UE Wielka Brytania UE Wielka Brytania Rosja USA Rosja USA Chiny Japonia Chiny Japonia Źródło: opracowanie własne na podstawie: ECB, Statistics Bulletin - Euro Area Statistics Online, s.71, informacja na dzień r. Najczęściej wymiana handlowa prowadzona pomiędzy krajami rozwiniętymi oraz rozwijającymi się fakturowana jest w walucie kraju eksportera bądź w dominującej walucie międzynarodowej. Za główne waluty fakturowania w światowej wymianie handlowej uznaje się dolara amerykańskiego i euro. Ma to związek z otwartością oraz stabilnością tych gospodarek, a także dominacją w światowej wymianie handlowej. 13

14 W większości krajów unii walutowej główną walutą fakturowania eksportu jest euro, wskazuje na to średni wskaźnik dla strefy euro wynoszący 49,7%, który obrazuje udział euro w międzynarodowym fakturowaniu transakcji (zob. tab. 3). Największymi eksporterami wykorzystującymi euro do rozliczania swych transakcji na początku 2006 roku byli: Austria ( 62,9%), Włochy (53,7%), Hiszpania (53,6%) oraz Holandia (52,5%). Natomiast najniższy wskaźnik osiągnęły Grecja (28,1%) oraz Luksemburg (29,6%). Zaprezentowane dane potwierdzają fakt, iż kraje posiadające prężnie rozwijającą się gospodarkę mają pozycję dominującą przy wyborze waluty, w której będzie rozliczany ich eksport międzynarodowy. Natomiast w przypadku poza unijnego importu realizowanego przez strefę euro w analizowanym okresie znaczącą pozycję zajmuje dolar amerykański, aż 55,7% przy 35,2% transakcji zawieranych w euro. Jest to spowodowane dominacją waluty amerykańskiej na światowym rynku surowcowym (ropy naftowej, metali szlachetnych czy metali przemysłowych). Ma to związek głównie z przyzwyczajeniami uczestników rynku międzynarodowego do wykorzystywania tej waluty na światowych rynkach oraz z wspomnianym już z tzw. efektem zewnętrznym sieci 14.Fakt ten tłumaczy znaczny udział Holandii (76,3%), Grecji (80%) czy Finlandii (62,8%) w stosowaniu dolara amerykańskiego do fakturowania importu, gdyż kraje te są czynnymi uczestnikami międzynarodowego rynku surowcowego. Tab. 3. Struktura fakturowania handlu międzynarodowego w I kwartale 2006 r. (w %) Eksport Import EUR USD JPY GBP inne razem EUR USD JPY GBP inne razem Austria 62,9 23,4 0,0 0,0 13,7 100,0 60,9 27,2 0,0 0,0 11,9 100,0 Belgia 50,0 36,9 0,9 12,3-100,0 46,3 41,8 2,0 9,9 0,0 100,0 Finlandia 44,0 47, ,4 100,0 29,6 62, ,6 100,0 Francja 43,2 50,5 2,2 0,2 3,9 100,0 32,9 60,3 2,0 0,1 4,7 100,0 Niemcy ,9 40,3 3,2 2,3 13,3 100,0 Grecja 28,1 70,7 0,3 0,2 0,7 100,0 18,0 80,0 0,8 0,2 1,0 100,0 14 I. Pszczółka, Współczesne waluty międzynarodowe, op. cit., s

15 Irlandia 46,6 50,1 0,8 0,7 1,8 100,0 19,4 69,3 0,7 0,2 10,3 100,0 Włochy 53,7 43, ,9 100,0 27,5 69, ,7 100,0 Luksemburg 29,6 68,0 0,6 1,1 0,7 100,0 33,5 52,2 8,7 1,8 3,9 100,0 Holandia 52,5 42,1 0,8 0,7 3,9 100,0 23,4 76,3 0,1 0,1 0,1 100,0 Portugalia 48,9 47,1 0,3 0,3 3,5 100,0 43,4 52,1 1,8 0,1 2,7 100,0 Hiszpania 53,6 43,4 1,2 0,1 1,7 100,0 44,2 54,4 0,7 0,0 0,7 100,0 Strefa euro 49,7 44, ,3 100,0 35,2 55, ,0 100,0 Źródło: ECB (2007), Review of the international role of the euro, June, Frankfurt, s. 36 Na przestrzeni kilkudziesięciu lat posługiwanie się walutą europejską w rozliczaniach handlu zagranicznego przez kraje Unii Europejskiej sukcesywnie wzrastało. Analizując przedstawione dane, w 2012 roku euro stało się główną walutą fakturowania eksportu oraz importu w krajach poza strefą euro Bułgarii, Czechach, Rumunii (zob. tab. 4.).Zauważalny jest ich większy udział w fakturowaniu transakcji za pomocą euro niż w krajach, będącymi prawowitymi posiadaczami euro. Może mieć to związek z dużym powiązaniem tych gospodarek w wymianie handlowej ze strefą euro oraz z położeniem geograficznym, w pewnym stopniu odizolowanym od potężnych gospodarek światowych. Tab. 4. Udział euro w fakturowaniu i rozliczeniu handlu krajów strefy euro z wybranymi krajami Unii Europejskiej (w %) Kraje Eksport Import Belgia 46,7 56,6 47,2 57,3 Francja 50,8 48,4 42,6 43,6 Grecja 23,5 32,3 29,3 23,6 Hiszpania 52,0 56,2 49,7 52,0 Bułgaria 48,1 61,1 55,5 61,8 Czechy 68,7 77,2 66,6 68,0 Rumunia 55,7 70,1 60,6 60,5 Źródło: opracowanie własne na podstawie: European Central Bank, The International Role of the Euro, July 2010, Statistical Annex, s ; European Central Bank, The International Role of the Euro, July 2014, Statistical Annex, s

16 Dane statystyczne przedstawione przez European Commission w 2008 roku w znaczny sposób podkreślają wysoką pozycję dolara amerykańskiego na globalnym rynku towarowym. Dolar amerykański jako międzynarodowa waluta fakturowania jest stosowany głównie w krajach poza unijnych, w krajach Ameryki Północnej, Azji czy Afryki. Natomiast euro spełnia tę funkcję jedynie na terytorium Europy w ramach strefy euro oraz Unii Europejskiej 15. Widoczna jest więc instytucjonalna oraz regionalna pozycja euro w handlu międzynarodowym Euro jako waluta transakcyjna Walutą o największej płynności na światowym rynku walutowym jest dolar amerykański, co pozwala mu w doskonały sposób pełnić funkcję waluty przejścia. Zastąpienie w 1999 roku walut narodowych jedną wspólną walutą euro, miało znaczący wpływ na obroty na międzynarodowym rynku walutowym. Szczególnie z powodu wycofania z obrotu marki niemieckiej oraz franka francuskiego, które posiadały znaczące udziały w tym rynku. Poziom obrotów w latach znacznie się obniżył w porównaniu z 1998 r., jednak już w kolejnych latach wartość transakcji wzrastała, zwłaszcza od 2004 roku. Najwyższa aktywność dziennych obrotów na rynku walutowym wystąpiła w okresie , gdy poziom obrotów osiągnął swój rekordowy wynik 72% wzrostu (z 1,934 bln USD w 2004 r. do 3,324 bln USD w 2007 r.). Obecnie również wykazywana jest tendencja wzrostowa, wzrost o 35% w roku 2013 w porównaniu z obrotami z przed trzech lat (z 3,971 bln USD do 5,345 bln USD) 16. Dominująca rola dolara amerykańskiego na światowym rynku walutowym jest niekwestionowana. Jego procentowy udział w obrotach walutowych w 2013 roku jest ponad dwukrotnie większy niż udział euro - 87% przy 33,4% (zob. tab. 5.). Mimo niewielkiego spadku w latach o 5 pkt procentowych, nadal jest bezkonkurencyjną walutą, wykazującą w 2013 r. wzrost o 2 pkt procentowe w porównaniu do roku European Commission, EMU@10 Successes and challenges after then years of Economic and Monetary Union, European Economy 2, 2008, s Triennial Central Bank Survey 2013, BIS, September 2013, s Ibidem. 16

17 Tab. 5. Zastosowanie wybranych walut na światowych rynkach walutowych w latach (w %) Dolar amerykański 89,9 88,0 85,6 84,9 87,0 Euro 37,9 37,4 37,0 39,1 33,4 Jen 23,5 20,8 17,2 19,0 23,0 Funt brytyjski 13,0 16,5 14,9 12,9 11,8 Frank szwajcarski 6,0 6,0 6,8 6,3 5,2 Juan chiński 0,0 0,1 0,5 0,9 2,2 Pozostałe waluty 29,7 31,2 38,0 36,9 37,4 Suma jako %* 200,0 200,0 200,0 200,0 200,0 *transakcja na rynkach walutowych odbywa się zawsze z użyciem dwóch walut, dlatego całkowity udział obu walut to 200% Źródło: opracowanie własne na podstawie: Triennial Central Bank Survey 2013, BIS, September 2013, s.10 Euro jest drugą walutą najczęściej wykorzystywaną na rynkach walutowych, obok jena oraz funta brytyjskiego. W okresie udział euro zauważalnie się obniżył, aż o 6 pkt procentowych do 33%, osiągając najniższą wartość od czasu wprowadzenia wspólnej waluty. Przyczyną tak gwałtownego osłabienia się waluty europejskiej może być wzrastający udział najważniejszych walut rynków wschodzących. Wartość jena japońskiego w latach dynamicznie wzrosła (z 17,2% w 2007r. do 23% w 2013r.) oraz chińskiego renminbi (z 0,5% w 2007r. do 2,2% w 2013r.). Znacząco umocniła się pozycja dolara australijskiego, dolara nowozelandzkiego oraz rubla rosyjskiego, przy równoczesnych spadku wartości brytyjskiego szterlinga, dolara kanadyjskiego, korony szwedzkiej, a przede wszystkim franka szwajcarskiego. Badania pokazują również zadziwiający wzrost na globalnym rynku walutowym meksykańskiego peso, którego dzienne obroty w 2013 roku sięgają 135 mld USD, zwiększając jego udział w światowym handlu do 2,5%. Peso meksykańskie zaliczane jest do grupy dziesięciu najbardziej aktywnych walut w światowym obrocie walutowym, wyprzedzającym dolara nowozelandzkiego oraz koroną szwedzką Ibidem. 17

18 4. Euro a globalny rynek finansowy Międzynarodowa pozycja waluty w dużym stopniu kształtowana jest przez globalny rynek finansowy, który umożliwia pozyskiwanie zasobów finansowych oraz dokonywania inwestycji portfelowych. Z uwagi na okres zapadalności transakcji w ramach rynku finansowego wyróżnia się rynek pieniężny, czyli depozytowokredytowy oraz rynek kapitałowy. Wykorzystanie euro jako waluty inwestycyjnej będzie szczególnie uzależnione od stopnia płynności oraz jakości i poziomu świadczonych usług finansowych, zwłaszcza na rynku kapitałowym. Międzynarodowy rynek depozytowo-kredytowy jest zdominowany przez walutę amerykańską, euro pomimo swojego dużego potencjału zajmuje nadal drugą pozycję. Jego udział w denominacji wszystkich transgranicznych depozytów w 2013 roku wyniósł 19,6%, wykazując spadek o 3,9 pkt procentowych w porównaniu z 2001 rokiem. Natomiast dolar amerykański wciąż umacnia swoją pozycję z 52,9% w 2001 roku, do 58,9% w 2013 roku. Udział jena japońskiego na międzynarodowym rynku depozytowym jest dość symboliczny, od 2008 roku nie przekracza 2%.Analizując jedynie depozyty transgraniczne deponowane przez depozytariuszy spoza strefy euro w bankach poza granicami obowiązywania wspólnej waluty, udział euro w ich denominacji w okresie kształtował się w granicach 18,9% - 25,9 %. Od 2010 roku utrzymuje się na względnie stałym poziomie około 21%. Z kolei udział dolara amerykańskiego wzrósł z 64% w 2001 roku do 67,8% w 2013 roku 19. Zastosowanie euro jako waluty denominacji w całkowitych pożyczkach transgranicznych jest na zbliżonym poziomie w porównaniu do depozytów (18,3% przy 19,6% w 2013 roku). Natomiast w przypadku pożyczek udzielanych przez banki poza strefą euro dla klientów poza obszarem wspólnej waluty, udział euro jest znacznie niższy. W latach jego udział w denominacji tych pożyczek spadł do 14,2%, czyli o 11,8 pkt procentowych. Z kolei dolar sukcesywnie umacnia swoją pozycję, pomimo dynamicznego spadku w latach (o 5,7 pkt procentowych, do 64% w porównaniu z 2010 roku), już w 2013 roku wykazał wzrost i osiągnął 69,2% udziału European Central Bank, The International Role of the Euro, July 2014, Statistical Annex, s Ibidem, s

19 Istotnym segmentem rynku kapitałowego umożliwiającym zobrazowanie dominującej pozycji danej waluty jest międzynarodowy rynek instrumentów dłużnych. W celu precyzyjnego określenia udziału waluty w tym rynku wykorzystywana jest tzw. wąska koncepcja międzynarodowej emisji dłużnych papierów wartościowych, obejmująca wyłącznie emisje w walucie innej niż waluta kraju emitenta. Natomiast szeroka miara obejmuje miarę wąską oraz emisje papierów dłużnych w walucie krajowej skierowane na rynek zagraniczny 21. Rozpatrując wartość rynku dłużnych papierów wartościowych emitowanych w dolarze amerykańskim, euro oraz jenie japońskim zauważalna jest znacząca przewaga waluty amerykańskiej oraz europejskiej (zob. tab. 6.). Zgodnie z wąską miarą, całkowita wartość wyemitowanych dłużnych papierów wartościowych w 2013 roku wzrosła o około 250 mld USD w porównaniu z rokiem poprzednim, osiągając poziom 12,4 bln USD - z czego 25,3% było denominowane w euro, 54,8% w dolarze, a 3,5% w jenie 22. Tab. 6. Udział głównych walut międzynarodowych w denominacji dłużnych papierów wartościowych w latach według wąskiej i szerokiej miary (stałe kursy walutowe). Lata Rodzaj miary Wartość w mld USD Udział w % 2011 Wąska miara Szeroka miara 2012 Wąska miara Szeroka miara 2013 Wąska miara Szeroka miara Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Suma Euro Dolar Jen Euro Dolar Jen ,2 50,4 4, ,9 36,1 2, ,7 52,0 4, ,6 38,1 2, ,3 54,8 3, ,8 40,5 2,5 European Central Bank, The International Role of the Euro, July 2014, Statistical Annex, s. 68 Udział euro jako waluty denominacji instrumentów dłużnych w latach według stałych kursów walutowych wzrósł z 21,4% do 34%, po czym zaczął spadać aż do 25,3% w 2013 roku. W analizowanym okresie dolar umocnił się na rynku, 21 Ibidem, s Ibidem, s

20 powiększając swój udział o 11,5 pkt procentowych w porównaniu do 2000 roku, przy jednoczesnym spadku udziału jena japońskiego i innych walut. Natomiast w ujęciu szerokim wartość dłużnych papierów wartościowych denominowanych w euro przewyższyła w 2005 roku wartość instrumentów denominowanych w dolarze - 40% do 37,8%. Od tego czasu różnica między udziałem euro i dolara w emisji dłużnych papierów wartościowych wzrastała, aż do 2013 roku, gdzie euro uzyskało 37,8% a dolar 40,5% udziału w rynku 23.Rosnąca zależność pomiędzy dolarem amerykańskim a międzynarodowym rynkiem instrumentów dłużnych może wynikać z niższych kosztów emisji tej waluty oraz wykorzystywaniu jej w dużym stopniu przez rynki wschodzące (np. w krajach Ameryki Łacińskiej) w celu przejścia z lokalnego do międzynarodowego rynku obligacji. 5. Zastosowanie euro w sektorze publicznym Szczególnym wyznacznikiem umiędzynarodowienia waluty jest jej oficjalne zastosowanie w polityce monetarnej i kursowej państw niebędących jej emitentami jako waluty odniesienia dla kursów walut, waluty interwencji na rynku walutowym oraz waluty gromadzenia rezerw dewizowych. Wybór waluty referencyjnej, czyli waluty odniesienia do kursów innych walut stanowi jedną z najważniejszych decyzji podejmowanych przez krajowe władze monetarne, ponieważ wpływa na wybór waluty rezerwowej i interwencyjnej 24.Zastosowanie euro w funkcji referencyjnej w dużej mierze determinowane jest przez czynniki geograficzne i instytucjonalne. Odzwierciedla to powiązanie euro jedynie z walutami krajów sąsiadujących ze strefą euro oraz z walutami krajów mających różne powiązania instytucjonalne z Unią Europejską lub jej państwami członkowskimi 25.Władze monetarne około 40 państw z tej grupy zdecydowało się na powiązanie swych systemów kursowych z euro jako waluty referencyjnej, substytucyjnej lub będącej w koszyku walut referencyjnych. Do krajów należących do UE spoza strefy euro, które oparły swój system walutowy o euro zaliczyć można - Bułgarię, Czechy, Danię, Litwę, Rumunię, oraz kraje kandydujące do UE Bośnia i Hercegowina, Czarnogórę, Kosowo, Macedonię. Dolar amerykański jest 23 Ibidem, s K. Kuziemska, Euro w roli waluty międzynarodowej, op. cit., s European Central Bank, The International Role, op. cit., s