UNIWERSYTET GDAŃSKI WYDZIAŁ EKONOMICZNY. Studium Podyplomowe Mechanizmy funkcjonowania strefy euro

Transkrypt

1 UNIWERSYTET GDAŃSKI WYDZIAŁ EKONOMICZNY Studium Podyplomowe Mechanizmy funkcjonowania strefy euro Agata Burek MIĘDZYNARODOWE ZNACZENIE EURO. SZANSE NA POZYSKANIE STATUSU WALUTY ŚWIATOWEJ Praca dyplomowa wykonana w Katedrze Ekonomiki Integracji Europejskiej pod kierunkiem dr Tomasza Brodzickiego Sopot, maj 2015

2 Spis treści Wstęp 3 1. Euro jako waluta światowa Czym jest waluta międzynarodowa Funkcje waluty międzynarodowej 5 2. Czynniki stanowiące podstawę kreacji waluty międzynarodowej Czynniki strukturalne Polityka ekonomiczna Predyspozycje euro jako waluty międzynarodowej Szanse ewolucji euro do rangi pierwszej waluty międzynarodowej Zagrożenia ewolucji euro do rangi pierwszej waluty międzynarodowej 18 Zakończenie 20 Spis tablic 22 Spis wykresów 22 Bibliografia 22 2

3 Wstęp 1 stycznia 1999 roku Unia Europejska wkroczyła na kolejny, bardziej zaawansowany poziom integracji walutowej. Wspólna waluta euro zastąpiła waluty jedenastu krajów Unii Europejskiej, które stały się członkami Unii Gospodarczej i Walutowej (UGiW). Poprzez rezygnację ze swych narodowych jednostek pieniężnych kraje te ustanowiły tak zwaną strefę euro jednowalutowy obszar. Obecnie w strefie euro znajduje się dziewiętnaście z dwudziestu ośmiu krajów członkowskich Unii. Z całą pewnością, wspólna waluta jest jednym z najważniejszych owoców integracji gospodarczej zapoczątkowanej ponad pół wieku temu w Europie Zachodniej. Niniejsza praca ma na celu zbadanie obecnego potencjału euro oraz ocenę szans na stanie się główną walutą międzynarodową. W pierwszym rozdziale przedstawiono ogólną charakterystykę waluty międzynarodowej. Opisano również niezbędne funkcje, które muszą zostać spełnione przez daną jednostkę pieniężną aby mogła ona pretendować do miana waluty światowej. Powyższe zagadnienia zostały przedstawione na przykładzie dwóch najważniejszych walut na świecie- euro i dolara. Poprzez takie podejście do tematu możliwe będzie zbadanie, która z wiodących jednostek pieniężnych ma większe predyspozycje do pełnienia roli tej najważniejszej. Drugi rozdział został poświęcony najważniejszym czynnikom, które mają wpływ na kreację jednostki krajowej na międzynarodową. Wyodrębnienie czynników strukturalnych i makroekonomicznych pozwoliło zbadanie poszczególnych kryteriów oraz ich zestawienie w oparciu o konkretne waluty. Badania empiryczne pozwoliły na porównanie pary EUR/USD pod kątem wskazani mocnych i słabych punktów tych walut. Trzeci rozdział został napisany w oparciu o dwa poprzednie. Jest to analiza poprzednich badań oraz próba przełożenia ich na konkretne wnioski. W rozdziale wskazano szanse i zagrożenia, które mają lub będą miały istotny wpływ na awans euro miana pierwszej waluty międzynarodowej. W pracy wykorzystano szereg publikacji i, badań naukowych, a także biuletyny, raporty, sprawozdania udostępnione przez takie instytucje jak Narodowy Bank Polski czy Europejski Bank Centralny. 3

4 1. Euro jako waluta światowa 1.1. Czym jest waluta międzynarodowa Koncepcja międzynarodowej roli euro opiera się na jej wykorzystaniu poza obszarem emisji jako miernik wartości, środek akumulacji oraz środek płatniczy. Spełnienie wszystkich powyższych funkcji pieniądza w wymiarze ponadnarodowym pozwala na zdefiniowanie euro jako waluty międzynarodowej. Warto zaznaczyć, że stosunek Europejskiego Banku Centralnego do międzynarodowego wykorzystania euro jest neutralny. Wynika to przede wszystkim z przyjęcia założenia, że pozycja euro jako waluty na świecie zależy głównie od działania sił rynkowych. Poniższe tabela ilustruje kluczowe dane liczbowe mające wpływ na światową rolę euro. Tablica 1. Kluczowe dane dotyczące międzynarodowej roli euro Udział euro: światowe zasoby rezerw walutowych (stałe kursy 26 % 26,3 % walutowe z końca 2010 r.) międzynarodowe dłużne papiery wartościowe (stałe 29,5 % 27,4 % kursy walutowe z końca 2010 r.) wartość kredytów transgranicznych (stałe kursy 18,6 % 19,1 % walutowe z końca 2010 r.) stan depozytów transgranicznych (stałe kursy walutowe 20,4 % 21,6 % z końca 2010 r.) dzienne obroty na rynku walutowym 18,5 % 19,5 % rozliczanie/fakturowanie eksportu towarów z 67,4 % 68 % wybranych krajów strefy euro do krajów spoza strefy euro rozliczanie/fakturowanie importu towarów do 48,6 % 53,5 % wybranych krajach strefy euro z krajów spoza strefy euro skumulowane przesyłki netto banknotów euro do miejsc przeznaczenia poza strefą euro 109 mld EUR 107 mld EUR Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych EBC, The international role of the Euro,

5 Analizując powyższą tabelę można zauważyć, że euro odnotowało gorsze wyniki w stosunku do roku poprzedniego tylko w dwóch pozycjach. Był to niewątpliwie spadek udziału dłużnych papierów wartościowych nominowanych w euro w całkowitym saldzie dłużnych papierów wartościowych o ponad 2 %. Biorąc pod uwagę, że udział euro w światowych zasobach walutowych pozostał praktycznie na tym samym poziomie, można wysunąć wniosek, że znaczenie tej waluty jako środka akumulacji zmniejszyło się w porównaniu do roku poprzedniego. Drugą pozycją, w której euro odnotowało spadek wartości w stosunku do roku poprzedniego była nieznaczna zmiana udziału o 0,02% w udziale skumulowanych przesyłek netto nadawanych do obszarów spoza strefy euro. Warto zauważyć, że w porównaniu z rokiem poprzednim udział instrumentów denominowanych w euro w zakresie transgranicznego rynku kredytowego i depozytowego wzrósł odpowiednio o 0,5% i 1%. Analizując dane dotyczące euro jako środka płatniczego można zauważyć, że nastąpił wzrost udziału w średnich dziennych obrotach na globalnym rynku walutowym o 1% w stosunku do roku poprzedniego. Warto również zwrócić uwagę, że wartość euro w rozliczaniu eksportu i importu towarów na wybranych wzrosła odpowiednio o 0,6 % i 4,9% Funkcje waluty międzynarodowej Jak wspomniano na wstępie rozdziału, dane zawarte w tabeli 1 zostały wybrane w oparciu o funkcje, które musi spełniać waluta międzynarodowa. Powszechnie stosowany w literaturze podział ww. funkcji wyodrębnia ich występowanie w sferze oficjalnej oraz prywatnej: Tablica 2. Funkcje waluty międzynarodowej FUNKCJA STREFA OFICJALNA STREFA PRYWATNA Miernik wartości Waluta referencyjna Waluta fakturowania Środek płatniczy Waluta interwencyjna Waluta przejścia Środek akumulacji/tezauryzacji Waluta rezerwowa Waluta inwestycyjna Źródło: Opracowanie własne na podstawie Kenen P.B.The Role of the dolar as an international currency, Group of Thirty, Occasional Papers, 1983, s.13 5

6 W pierwszym przypadku oznacza to wykorzystanie jednostki pieniężnej w roli referencyjnej, interwencyjnej oraz rezerwowej. Najważniejszą funkcją w procesie umiędzynarodowienia waluty jest jej wykorzystanie jako punktu odniesienia przy kształtowaniu systemu kursu walutowego w różnych krajach. Zatem funkcja referencyjna jest bezpośrednim determinantem wyboru waluty rezerwowej i interwencyjnej. Obecnie euro pełni funkcję waluty referencyjnej w kierowanych mechanizmach kursowych około czterdziestu krajów. Do tej grupy należą m.in. kraje UE spoza strefy euro, kraje kandydujące i potencjalni kandydaci do członkostwa w UE. 1 Poniższa tabela obrazuje wzrost znaczenia euro w koszyku walutowym SDR w stosunku do innych walut światowych: Tablica 3. Udział poszczególnych walut w koszyku SDR Waluta Euro (EUR) 34 % 37,4 % Dolar amerykański (USD) 44 % 41,9 % Funt szterling (GBP) 11 % 11,3 % Jen japoński (JPY) 11 % 9,4 % Źródło: Opracowanie własne na podstawie EBC, The international role of the euro, 2011, s Euro odnotowało wzrost udziału w koszyku SDR o 2,4 % w porównaniu z ostatnią rewizją koszyka walutowego. To z kolei spowodowało spadek udziału dolara amerykańskiego o 2,1 % oraz spadek udziału jena japońskiego o 1,6 %. Udział funta szterlinga pozostał praktycznie na tym samym poziomie. Waluta odnotowała jedynie marginalny wzrost wynoszący 0,3 %. Kolejnym determinantem międzynarodowego znaczenia waluty jest jej udział w oficjalnych rezerwach dewizowych. Rezerwy są utrzymywane i gromadzone ze względu na cztery główne przyczyny. Pierwszą z nich jest motyw ostrożnościowy, który ma związek z wpływem poziomu rezerw na ocenę wiarygodności kredytowej danego państwa. Aby ograniczyć gwałtowne odpływy kapitału, kraje zwiększają zaufanie inwestorów do swojej sytuacji finansowej poprzez wypracowanie odpowiednio 1 Kenen P.B.The Role of the dolar as an international currency, Group of Thirty, Occasional Papers, 1983, s.13 6

7 wysokiego poziomu rezerw. Te z kolei wykorzystywane są do równoważenia bilansu płatniczego (motyw transakcyjny). Następną przyczyną jest motyw inwestycyjny polegający na przeprowadzaniu interwencji walutowych w celu nadzorowania polityki stałego kursu walutowego. Ostatnia przyczyna to motyw dochodowy czyli traktowanie rezerw jako źródła dochodów banku centralnego. Państwo dokonując wyboru swojej waluty rezerwowej bierze przede wszystkim pod uwagę takie czynniki jak kierunek przepływów handlowych, przyjęta strategia dywersyfikacji ryzyka, waluta fakturowania i zadłużenia, stosowany mechanizm kursowy oraz tzw. waluta-kotwica. 2 Poniższy wykres przedstawia zmiany w strukturze walutowej ujawnionych oficjalnych rezerw dewizowych. Dane zostały oparte na publikacjach Międzynarodowego Funduszu Walutowego i obejmują rezerwy jedynie tych banków centralnych, które ujawniaj MFW strukturę walutową swoich rezerw. Wiele krajów posiadających znaczne rezerwy takie jak np. Chiny i inne kraje azjatyckie nie ujawnia ww. danych, w związku z czym nie zostały uwzględnione w poniższym wykresie. Wykres 1. Struktura walutowa ujawnionych oficjalnych rezerw dewizowych, bieżące kursy walutowe. Źródło: EBC, The international role of the euro, 2011, s.2. Z powyższego zestawienia ujawnionych oficjalnych rezerw dewizowych wynika, że w latach euro zwiększyło swój udział o 9,9%, dolar amerykański i jen japoński 2 Kenen P.B., Ibidem, s

8 zmniejszyły swój udział kolejno o 10,1%, i 1,2% natomiast waluty sklasyfikowane jako inne odnotowały wzrost udziału o 4,1%. Podsumowując, pomimo wzrostu znaczenia euro nadal pozostaje drugą rezerwową walutą globalną ustępując miejsca dolarowi amerykańskiemu. Z danych opublikowanych przez MFW wynika, że rola euro jako waluty rezerwowej jest największa w krajach powiązanych instytucjonalnie z Unia Europejską oraz w państwach graniczących ze strefą euro. Ostatnim istotnym wyznacznikiem międzynarodowego znaczenia waluty w sferze oficjalnej jest jej udział w interwencjach na krajowym rynku walutowym w celu osiągnięcia pożądanego kursu waluty krajowej wobec waluty obcej. Z danych opublikowanych przez Europejski Bank Centralny w 2007 roku wynika, że instytucjami, które najczęściej używały euro do przeprowadzania interwencji walutowych były banki centralne nowych krajów członkowskich. Najbardziej aktywną grupą okazały się banki centralne państw, których waluty zostały włączone do ERM II. Co więcej, odnotowano, że banki centralne państw, które powiązały swoje waluty z euro, a nie były członkami UE również używały euro jako waluty interwencyjnej (np. Chorwacja, Serbia, Szwajcaria). Powyższe jest potwierdzeniem faktu, że rezultatem pełnienia przez walutę funkcji referencyjnej jest jej występowanie w funkcji rezerwowej i interwencyjnej. 3 Następstwem ogromnego znaczenia strefy euro w handlu międzynarodowym jest jej wykorzystanie w sferze prywatnej. Oznacza to zastosowanie waluty do fakturowania handlu, przejścia na rynku dewizowym i utrzymania międzynarodowych aktywów finansowych. Wraz ze wzrostem znaczenia strefy euro na arenie międzynarodowej zwiększyła się częstotliwość wykorzystywania euro jako waluty fakturowania i rozliczenia w handlu międzynarodowym. Dotyczy to nie tylko transakcji handlowych zawieranych pomiędzy strefą euro a państwami trzecimi ale także transakcji wyłącznie pomiędzy krajami trzecimi. Poniża tabela zestawia udział euro i dolara w fakturowaniu i rozliczaniu handlu międzynarodowego. 3 Kenen P.B., Ibidem, s

9 Tablica 4. Udział euro i dolara w fakturowaniu i rozliczaniu handlu międzynarodowym Eksport towarów Import towarów EUR USD EUR USD Kraje strefy euro (bez Austrii, Finlandii, Irlandii - handel z krajami spoza strefy euro 56,7 31,5 50,7 40,2 - handel z krajami spoza UE 49, ,2 55,7 Kraje UE spoza strefy euro 58,8 20,9 57,4 25,2 Kraje kandydujące do UE 61,1 34,3 63,3 33,3 Afryka 23,3 75,5 52,9 b.d. Azja 5,3 80,1 5,2 76,4 Stany Zjednoczone b.d. b.d. 2 90,3 Źródło: opracowanie własne na podstawie European Comission, Successes and Challenges after 10 years of Economic and Monetary Union, European Economy, 2008, s. 120 Na podstawie powyższych danych widać, że w większości krajów strefy euro ponad 55% eksportu towarów i ponad 50 % importu towarów jest denominowanych w euro. Jeżeli chodzi o udział euro w handlu strefy euro z krajami spoza UE jego wartość wynosi około 50 % w przypadku eksportu i 35 % w przypadku importu towarów. Niższe wartości wynikają głównie z przewagi dolara amerykańskiego jako waluty, w której wyrażany jest import surowców naturalnych oraz energii. Odzwierciedleniem głęboko zakorzenionych zwyczajów, które obowiązują w międzynarodowym handlu towarami homogenicznymi jest fakt, że dolar amerykański jest podstawową walutą rozliczania i fakturowania handlu popularnymi produktami rolnymi (np. herbata, kawa, bawełna) i surowcami. Waluta amerykańska pozostaje również głównym środkiem płatniczym w handlu między podmiotami spoza strefy euro. Waluta europejska jest natomiast dominującym środkiem płatniczym fakturowania i rozliczania handlu w krajach kandydujących do członkostwa w UE oraz państwach spoza strefy euro. Jest to potwierdzenie regionalnego i instytucjonalnego charakteru wykorzystania euro. Warto zwrócić uwagę na strukturę walutową obrotów na globalnym rynku dewizowym. Największym zainteresowaniem handlowym cieszą się tak zwane waluty przejścia. Oznacza to wymianę mało płynnej waluty na inną. Bilateralny handel 9

10 relatywnie niepłynnymi walutami nierzadko wiąże się z dużymi kosztami transakcyjnymi. Dlatego też w wielu przypadkach warto skorzystać z waluty o niższych kosztach transakcyjnych, o wyższej płynności, występującej w roli waluty pośredniczącej w wymianie dwóch mało płynnych walut. 4 W 2013 roku Bank Rozrachunków Międzynarodowych w Bazylei przeprowadził badanie, którego wynikiem było stwierdzenie, że dolar amerykański jest wciąż dominującą walutą w obrotach rynków walutowych. Jego udział procentowy w tym segmencie przewyższa ponad dwukrotnie udział euro. Tablica 5. Udział walut w obrotach rynków walutowych (%) Euro 37,6 36, ,4 Dolar amerykański 90,3 88,7 86,3 87 Jen japoński 22,7 20,2 16,5 23 Funt szterling 13,2 16, ,8 Frank szwajcarski 6,1 6 6,8 5,2 Dolar australijski 4,2 5,9 6,7 8,6 Dolar kanadyjski 4,5 4,2 4,2 4,6 Źródło: opracowanie własne na podstawie BIS, Triennial Central Bank Survey. Foreign Exchange and derivatives market activity, Bank for International Settlements, Basel, Dominującą część średnich dziennych obrotów z udziałem euro stanowi pata walutowa euro/dolar. Wartość ta wynosi 74%. Segment euro/dolar bierze udział w 27% rejestrowanych globalnych średnich dziennych obrotów. Obroty rynków walutowych z udziałem euro stanowią 37% wszystkich obrotów, a z udziałem dolara 86% (obydwie wartości uwzględniają obroty dolar/euro). 5 Powyższe dane wskazują, że euro odgrywa dość ograniczoną rolę jako waluty przejścia na rynkach walutowych. Główną walutą międzynarodową na tradycyjnym rynku walutowym pozostaje dolar amerykański. 4 Kuziemska K. Euro w roli waluty międzynarodowej, Narodowy Bank Polski, Warszawa, 2014, s BIS, Triennial Central Bank Survey. Foreign Exchange and derivatives market activity, Bank for International Settlements, Basel, 2007, s

11 Euro przystąpiło do konkurowania z dolarem amerykańskim w sferze prywatnej, a konkretnie w pełnieniu funkcji środka kumulacji czyli tak zwanej waluty inwestycyjnej. Udział euro w emisji dłużnych papierów wartościowych ma bardzo duże znaczenie. Mowa tu o papierach o długim okresie zapadalności tj. obligacjach, ale także o krótkim okresie zapadalności tj. instrumenty rynku pieniężnego. Wpływ na wzrost roli euro w tym segmencie mają przede wszystkim dwa czynniki. Pierwszym jest pojawienie się szans związanych z dywersyfikacją portfela finansowego, stworzonych przez głęboki, płynny i zintegrowany finansowy rynek europejski. Drugim czynnikiem jest brak efektu inercji na rynku finansowym. Szeroka miara międzynarodowej emisji dłużnych papierów wartościowych obejmuje emisje w walucie krajowej skierowany na globalny rynek finansowy. Zgodnie z tym wyznacznikiem wartość dłużnych papierów wartościowych denominowanych w euro w 2004 roku przerosła wartość tych instrumentów denominowanych w dolarze amerykańskim. Od tego momentu można zaobserwować rosnącą różnicę pomiędzy udziałem euro i dolara w emisji dłużnych papierów wartościowych. W czerwcu 2007 roku udział euro wyniósł 48%, a dolara 36%. 6 6 European Commission, Successes and Challenges after 10 years of Economic and Monetary Union, European Economy, 2008, s

12 2. Czynniki stanowiące podstawę kreacji waluty międzynarodowej Czynniki strukturalne Co decyduje o międzynarodowym statusie waluty? Czy jakakolwiek waluta jest w stanie zdetronizować dolara w roli pierwszej waluty globalnej? Aby odpowiedzieć na te pytania warto przyjrzeć się warunkom, które mają bezpośredni wpływ na kreację waluty międzynarodowej. Te warunki to stabilność makroekonomiczna kraju emitenta waluty oraz czynniki o naturze strukturalnej. Wielkość rynku finansowego państwa emitenta waluty oraz wielkość handlu i produkcji to główne czynniki strukturalne, które wpływają na globalne znaczenie waluty. Wielkość udziału waluty danego państwa w handlu międzynarodowym i produkcji światowej decyduje o tym jak często waluta ta będzie wykorzystywana przez podmioty z innych krajów do transakcji na rynku walutowym, fakturowania i rozliczania handlu. Im większy udział, tym większe możliwości używania danej waluty jako denominatora systemu kursów walutowych, waluty rezerwowej oraz interwencyjnej przez władze monetarne państw trzecich. Na podstawie poniższego wykresu zostały porównane formaty gospodarek strefy euro oraz Stanów Zjednoczonych. Wykres 2. Udział wybranych państw w światowym PKB/ eksporcie dóbr i usług 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% Strefa euro (16) USA Japonia Wielka Brytania PKB Eksport dóbr i usług Źródło: opracowanie własne na podstawie IMF, World Economic Outlook, International Monetary Fund, Washington D.C, 2009 W 2008 strefa euro była zdecydowanym faworytem jeżeli chodzi o udział w światowym eksporcie dóbr i usług. Jej udział procentowy wyniósł 28,6 % co pozwoliło na 12

13 przewyższenie udziału Stanów Zjednoczonych (9,3%). Z kolei udział strefy euro w światowym PKB był mniejszy (15,7%) od udziału Stanów Zjednoczonych (20,6%). Warto dodać, że wyścig o palmę pierwszeństwa rozgrywa się właściwie pomiędzy strefą euro a Stanami Zjednoczonymi. Wielkość rynku finansowego danego kraju odgrywa znaczącą rolę dla pełnienia przez jednostkę pieniężną funkcji waluty międzynarodowej. Na poniższym wykresie zostały przedstawione dane dotyczące wielkości rynków finansowych wybranych państw. Wykres 3. Wartość dłużnych papierów wartościowych i akcji w obrocie na rynku finansowym w 2008 roku (mld USD) Strefa euro USA Japonia Wielka Brytania dłużne papiery wartościowe akcje Źródło: opracowanie własne na podstawie IMF, Global Financial Stability Report, International Monetary Fund, Washington D.C, 2009 Z przedstawionych danych wynika, że w 2008 roku strefa euro odnotowała niższe wartości w obrotach na rynku finansowym niż Stany Zjednoczone. Wartość dłużnych papierów wartościowych Stanów Zjednoczonych była wyższa o ok. 30%, a wartość akcji była wyższa aż o 135% niż na rynku finansowym strefy euro. Analiza powyższych danych pozwala na stwierdzenie, że rynek finansowy strefy euro jest zdecydowanie mniejszy od rynku Stanów Zjednoczonych. Wynika to między innymi z faktu, że wielkość i możliwości rozwoju rynku finansowego Stanów Zjednoczonych pozwala na niesamowity zakres możliwości inwestycyjnych. 7 7 Kuziemska K. Ibidem, s

14 2.2. Polityka ekonomiczna Rozważna polityka fiskalna i pieniężna jest czynnikiem, który umożliwia kreację danej jednostki pieniężnej na walutę międzynarodową. Procentowy przyrost ogólnego poziomu cen w ciągu roku jest głównym wyznacznikiem stabilnej polityki pieniężnej. Według danych Eurostat w ostatniej dekadzie roczna średnia stopa inflacji w strefie euro, a także w Stanach Zjednoczonych nie przekroczyła 4%. Inflacja zatem miała charakter pełzający (strefa euro 1,8%, Stany Zjednoczone 2,1%). W 2009 roku Międzynarodowy Fundusz Walutowy oszacował, że deflacja w strefie euro osiągnęła poziom 0,3%, a w Stanach Zjednoczonych 0,4%. Gwałtowne obniżenie stopy inflacji, która była skutkiem recesji z 2008 roku zmusiła banki centralne do podjęcia niekonwencjonalnych działań w ramach polityki monetarnej. Miały one na celu bezpośredni wpływ na dostępność i koszt zewnętrznego finansowania dla banków, firm niefinansowych i gospodarstw domowych. Takie działania miały doprowadzić do pobudzenia gospodarki i wywołania inflacji. 8 Poza stabilną polityką monetarną, czynnikiem sprzyjającym kreacji waluty międzynarodowej jest rozważna polityka fiskalna. Utrzymanie stabilności cen to główny cel Europejskiego Systemu Banków Centralnych. Instytucja ta zwiększa szanse awansu euro na miano waluty międzynarodowej ze względu na swoją niezależność polityczną. Według szacunków Eurostatu dług brutto sektora instytucji rządowych i samorządowych w 2010 roku w strefie euro wyniósł 85% PKB. Według danych międzynarodowego Funduszu Walutowego w Stanach Zjednoczonych dług ten stanowił 92% PKB. Co ciekawe wartość brutto długu w Japonii wyniosła aż 220% PKB. Jest to dobry przykład na to, że sama stabilność siły nabywczej pieniądza nie jest gwarantem stabilności makroekonomicznej. W ostatniej dekadzie Japonia zdecydowanie lepiej radziła sobie ze stabilizacją wskaźnika stopy inflacji niż strefa euro i Stany Zjednoczone. Jen japoński miałby szansę stać się główną walutą międzynarodową gdyby stabilność cen była warunkiem do tego wystarczającym. Tak się jednak nie stało, ponieważ stabilność finansowa opiera się również na takich czynnikach, jak wielkość długu publicznego i saldo budżetowe. Dług publiczny Japonii jest tak duży, że 8 Smaghi L.B. Conventional and unconventional monetary policy, The International Center for Monetary and Banking Studies, Geneva, 2009, s.3 14

15 uniemożliwia jenowi japońskiemu stanięcie w szranki o tytuł światowej waluty dominującej. Następstwem ostatniego kryzysu finansowego jest niepewność dotycząca przyszłej stabilności systemu finansowego. Na skutek kumulacji deficytów budżetowych w fazie recesji, poziom długu publicznego po obu stronach Atlantyku prawdopodobnie będzie rosnąć. Doszło wręcz do paradoksu jakim jest scedowanie długu prywatnego na dług publiczny. Jest to skutek chęci dokapitalizowania sektora finansowego przez rządy strefy euro i Stanów Zjednoczonych, które zwiększyły zadłużenie poprzez emitowanie obligacji. Takie działania mogą doprowadzić do niestabilności długu publicznego. 9 9 Kuziemska K. Ibidem, s

16 3. Predyspozycje euro jako waluty międzynarodowej Szanse ewolucji euro do rangi pierwszej waluty międzynarodowej. Prężnie rozwijająca się gospodarka strefy euro jest jej niewątpliwym atutem oraz solidnym fundamentem do pełnienia przez tę jednostkę monetarną funkcji głównej waluty światowej. Korzyści z pełnienia tej funkcji mają wymiar nie tylko ekonomiczny w postaci m. in. zmniejszenia ryzyka kursowego dla podmiotów gospodarczych czy zwiększenie efektywności i płynności rynku finansowego. Dominacja walutowa ma również charakter geopolitycznej dominacji. Dotychczas strefa euro charakteryzowała się słabszą dynamiką rozwoju aniżeli gospodarka amerykańska. Jednakże negatywne zjawiska (niska stopa oszczędności, duże zadłużenie sfery prywatnej), które w ostatnich latach dotknęły Stany Zjednoczone, pokazały, że dynamika rozwoju tego kraju była oparta na niezbyt rzetelnych podstawach. Mimo, że strefa euro ma przed sobą jeszcze wiele reform do wprowadzenia, jej obraz w konfrontacji do gospodarki amerykańskiej przedstawia się bardzo solidnie. Kolejnym czynnikiem przemawiającym na korzyść waluty europejskiej jest eksport. Strefa euro jest największym eksporterem na świecie. Pomimo, że Stany Zjednoczone dominują w gospodarce światowej, nie są w stanie dorównać strefie euro pod względem udziału w globalnym eksporcie. Fakt ten sprzyja walucie europejskiej przy wzroście jej zastosowania jako waluty fakturowania, transakcyjnej i inwestycyjnej. Warto również wspomnieć o kolejnej zalecie, jaką jest niewątpliwie Europejski Bank Centralny. Przez swoją niezależność w systemie władzy instytucja ta jest w stanie zapewnić stabilność cen, która jest wynikiem prowadzenia swobodnej polityki pieniężnej. To z kolei prowadzi do gwarancji stabilności siły nabywczej euro poprzez eliminację wystąpienia nadmiernej inflacji. Siła Europejskiego Banku Centralnego jest jeszcze bardziej widoczna gdy zestawimy go z bankiem centralnym Stanów Zjednoczonych. System Rezerwy Federalnej uznawany jest za bank niezależny. Polityka fiskalna tego banku nastawiona jest jednak nie tylko na ograniczenie inflacji, ale także na wspieranie wzrostu gospodarczego. Co za tym idzie, przy słabnącej koniunkturze amerykański bank centralny najczęściej obniżał stopy procentowe. To z 16

17 kolei prowadziło do spadku wartości waluty amerykańskiej do poziomu, który zapoczątkował falę zadłużeń w sektorze prywatnym. Ostatni kryzys na rynku finansowym w Stanach Zjednoczonym może być przykładem nieprawidłowości w funkcjonowaniu nadzoru nad tym sektorem. Najwyraźniej system kontroli instytucji finansowych w tym kraju nie jest w stanie zapewnić dostatecznej ochrony uczestnikom rynku finansowego. To z kolei działa na korzyść waluty europejskiej. Regulacje wprowadzane w strefie euro budują w uczestnikach tego rynku finansowego większe zaufanie. W ostatnich latach skupiono się na eliminacji barier takich jak, utrudnienia prawne, administracyjne i instytucjonalne. Takie działania mają na celu doprowadzenie do rzeczywistego scalenia krajowych rynków w jeden wielki i jeszcze bardziej zintegrowany rynek finansowy. Ciekawym argumentem przemawiającym na korzyść euro jest twierdzenie, że globalna gospodarka nie może opierać się na walucie, która jest emitowana przez jedno państwo. Zjawisko to zostało określone jako dylemat Tiffina. Zagadnienie to opiera się na twierdzeniu, że nadmierne stymulowanie popytu wewnętrznego jest warunkiem do nasycenia przez emitenta popytu globalnego na płynność głównej waluty międzynarodowej. To z kolei prowadzi do akumulacji długu, która prowadzi do podważenia wiarygodności waluty międzynarodowej oraz jej statusu waluty rezerwowej. Generowanie nadmiernej płynności globalnej przez emitenta waluty międzynarodowej prowadzi w dłuższym okresie do jej deprecjacji. Przykładem na słuszność tej tezy jest deficyt na rachunku obrotów bieżących w Stanach Zjednoczonych. Ten główny czynnik płynności międzynarodowej prowadzi do stopniowego spadku zaufania do dolara amerykańskiego jako waluty globalnej. Konkluzją dylematu Tiffina jest stwierdzenie, że gospodarka globalna potrzebuje waluty międzynarodowej, która nie będzie jednostką pieniężną tylko jednego kraju. 10 Opisane powyżej szanse niewątpliwie przyczyniają się do wzrostu znaczenia euro. Należy jednak pamiętać, że tak duży i zróżnicowany obszar jakim jest strefa euro będzie zmagał się z przeszkodami, które utrudnią i wydłużą drogę euro do osiągnięcia miana głównej waluty międzynarodowej. 10 Dorucci E., McKay J. The International monetary system after the crisis, ECB Occasional paper series nr 123, 2011, s

18 3.2. Zagrożenia ewolucji euro do rangi pierwszej waluty międzynarodowej. Waluta międzynarodowa musi spełnić wiele warunków aby osiągnąć status tej najważniejszej. Jednym z tych warunków jest duży i perspektywiczny rynek finansowy. Aby rynek strefy euro mógł konkurować z rynkiem amerykańskim musi dojść do pełnej integracji wszystkich obszarów. Rynek finansowy strefy euro rozwija się dynamicznie, niestety nie jest jeszcze w pełni zintegrowany. W ostatnich latach uruchomiono szereg procesów, których celem jest eliminacja istniejących barier instytucjonalnych, administracyjnych i prawnych. Usunięcie tych utrudnień umożliwi rozwój całego rynku unijnego poprzez wzrost konkurencyjności tego obszaru. Należy jednak pamiętać, że proces jednoczenia Stanów Zjednoczonych trwa już od dawna, a samo państwo ma status federacji. To znaczy, że wszystkie jego regiony są w pełni zintegrowane, a ogromny obszar tworzy jednolitą całość. W dającej się przewidzieć perspektywie międzynarodowe zastosowanie euro zostanie spowolnione przez to, że rynek strefy euro nie będzie w stanie osiągnąć takiej wielkości, jak rynek amerykański. 11 Kolejnym zagrożeniem, z którym przyszło walczyć strefie euro, jest niepodważalność statusu dolara amerykańskiego jako głównej waluty międzynarodowej. Entuzjaści tego poglądu argumentują powyższe stwierdzenie relatywną odpornością dolara amerykańskiego na kryzys finansowy, który notabene został zapoczątkowany w kraju emitenta. Po upadku Lehman Brothers waluta amerykańska wykazała niezwykłe zdolności do aprecjacji. Po początkowej fali kryzysu dolar amerykański podniósł się dość szybko w porównaniu do euro, które do dnia dzisiejszego boryka się ze skutkami kryzysu. Efekt inercji, płynność rynku finansowego oraz efekty sieci związane z wykorzystaniem waluty to główne czynniki międzynarodowej hegemoni dolara. Warto wspomnieć również o doskonale rozwiniętych sektorach finansowych, którymi nie może się pochwalić większość gospodarek rozwijających się oraz gospodarek, które mają podstawowy wpływ na globalny wzrost gospodarczy. 12 Kolejne zagrożenie na drodze ewolucji euro do rangi pierwszej waluty międzynarodowej jest znów związane z procesem integracji. Chodzi tu o czynnik polityczno militarny. Strefa euro, w przeciwieństwie do Stanów Zjednoczonych, nie posiada koordynacji polityki zagranicznej krajów strefy euro oraz odpowiedniej siły 11 Oręziak L. Euro pieniądz międzynarodowy, NBP, Warszawa, 2008, s Dorucci E., McKay J. Ibidem, s

19 militarnej. Skuteczne detronizacja dolara amerykańskiego przez euro wymaga wspięcia się na wyższy szczebel integracji i przebudowy teraźniejszej unii najpierw w unię gospodarczą, a następnie polityczną. 13 Dążenie euro do osiągnięcia statusu głównej waluty międzynarodowej będzie także zależeć od tempa rozwoju krajów Azji Południowo-Wschodniej. Od dłuższego czasu Chiny skutecznie umacniają swoją pozycję w handlu międzynarodowym i gospodarce światowej. Mało prawdopodobne jest jednak aby yuan stał się powszechnie używaną walutą międzynarodową. Chodzi tu bardziej o fakt, że Chiny oraz kraje Ameryki Południowo-Wschodniej mają duży wpływ na przyszłość waluty amerykańskiej. Kraje te zakumulowały znaczną część międzynarodowych rezerw dewizowych nominowanych w dolarach. Zatem od państw Ameryki Południowo- Wschodniej będzie zależeć czy znaczenie waluty amerykańskiej jeszcze bardziej się pogłębi (zwiększenie rezerw), a w konsekwencji tego znaczenie euro się zmniejszy. 14 Na koniec warto zauważyć, że dość niepozornym, ale groźnym przeciwnikiem dla waluty europejskiej jest czas. Jak pokazuje historia gospodarcza, zmiana międzynarodowej pozycji waluty to proces długotrwały. Zastąpienie waluty jest procesem powolnym ze względu na tzw. efekt sieci. Przykładem na to jest funt brytyjski, który pozostał główną walutą międzynarodową aż do drugiej wojny światowej pomimo, że Wielka Brytania po pierwszej wojnie światowej utraciła dominację finansową i ekonomiczną. W związku z tym można wysunąć wniosek, że w najbliższym czasie dolar amerykański pozostanie jednak główną walutą światową Departament Integracji ze Strefą Euro, Międzynarodowa rola Euro III, NBP, Warszawa, 2011, s Oręziak L. Ibidem, s Oręziak L. Ibidem, s. 9 19

20 Zakończenie W dobie integracji międzynarodowej i powszechnej globalizacji proces swobodnego przepływu towarów, usług, kapitału jest jednym z ważniejszych elementów dotyczących nie tylko gospodarki światowej, ale i każdej z autonomicznych gospodarek pojedynczych państw. Aby przepływ ten przebiegał sprawnie niezbędna jest unifikacja walutowa zawieranych transakcji. Tutaj swoją rolę odgrywa waluta międzynarodowa, która jest nie tylko środkiem płatniczym, ale także pełni funkcję referencyjną, interwencyjną oraz rezerwową. Dzisiejsze finanse międzynarodowe charakteryzują się skłonnością do kreowania regionalnych stref walutowych. Praktycznie w każdej części świata zauważalne jest zjawisko regionalizmu walutowego. Większość istniejących ugrupowań walutowych jest ściśle powiązanych z euro lub dolarem amerykańskim. Można zatem wysunąć wniosek, że procesy regionalnej integracji walutowej prowadzą do powołania dwubiegunowego międzynarodowego systemu walutowego opartego na parze EUR/USD. Naturalnym jest zatem fakt, że te jednostki pieniężne będą ze sobą konkurować o miano najważniejszej waluty międzynarodowej. Euro posiada wszystkie niezbędne funkcje do pełnienia roli głównej waluty międzynarodowej. W wielu krajach jest walutą referencyjną, interwencyjna i rezerwową. To nad czym powinna skupić się strefa euro w dążeniu do dominacji międzynarodowej jest harmonijny rozwój w celu ujednolicenia całego obszaru zarówno pod względem finansowym jak i politycznym. Nie da się ukryć, że rynek finansowy strefy euro jest znacznie mniejszy od amerykańskiego rynku finansowego. To daje ewidentną przewagę komparatywna nad euro, dzięki czemu dolar pełni funkcję dominującej waluty światowej. Gospodarka światowa jest tworem dynamicznym, a postępująca integracja walutowa i polityczna w Europie przyspieszy dalszy rozwój rynku instrumentów finansowych w strefie euro. Dzięki temu poziom rozwoju rynku finansowego strefy euro może zbliżyć się do poziomu Stanów Zjednoczonych. Zbyt gwałtowna zmiana obecnej pozycji głównych walut światowych nie jest dobrym rozwiązaniem z punktu widzenia stabilności gospodarki światowej. Każda poważniejsza perturbacja w gospodarce Stanów Zjednoczonych będzie prowadzić do osłabienia pozycji dolara. Co prawda wpłynie to na zwiększenie szansy wzrostu znaczenia euro jednak również będzie to zagrożenie dla światowej koniunktury gospodarczej. Kolejnym skutkiem zbyt szybkiego przesunięcia zapotrzebowania 20

21 międzynarodowego z dolara na euro może być dalsza aprecjacja euro, która poważnie zachwiałaby pozycję konkurencyjną krajów strefy euro. Zatem najlepszym rozwiązaniem byłaby ewolucja międzynarodowego systemu walutowego, która przyniesie wzrost znaczenia euro ze względu na umocnienie się gospodarki strefy euro jako całości, a nie z powodu ewentualnych problemów gospodarki amerykańskiej. Jak pokazuje historia gospodarcza, zmiana statusu danej jednostki pieniężnej w międzynarodowym systemie walutowym jest procesem długotrwałym. Przed strefą euro jeszcze długa droga do osiągnięcia dominującej pozycji walutowej emitowanego przez nią pieniądza. Nie jest to jednak niemożliwe. Taka zmiana będzie z pewnością wymagać od strefy euro dużego zaangażowania w jej harmonijny rozwój. Jest to bowiem główny warunek umocnienia pozycji euro jako jednej z dwóch głównych walut na świecie. 21

22 Spis tablic Tablica 1. Kluczowe dane dotyczące międzynarodowej roli euro 3 Tablica 2. Funkcje waluty międzynarodowej 4 Tablica 3. Udział poszczególnych walut w koszyku SDR 5 Tablica 4. Udział euro i dolara w fakturowaniu i rozliczaniu handlu międzynarodowym 8 Tablica 5. Udział walut w obrotach rynków walutowych (%) 9 Spis wykresów Wykres 1. Struktura walutowa ujawnionych oficjalnych rezerw dewizowych, bieżące kursy walutowe 6 Wykres 2. Wykres 3. Udział wybranych państw w światowym PKB/ eksporcie dóbr i usług 11 Wartość dłużnych papierów wartościowych i akcji w obrocie na rynku finansowym w 2008 roku (mld USD) 12 Bibliografia 1. BIS, Triennial Central Bank Survey. Foreign Exchange and derivatives market activity, Bank for International Settlements, Basel, BIS, Triennial Central Bank Survey. Foreign Exchange and derivatives market activity, Bank for International Settlements, Basel, Departament Integracji ze Strefą Euro, Międzynarodowa rola Euro III, NBP, Warszawa, Dorucci E., McKay J. The International monetary system after the crisis, ECB Occasional paper series nr 123, EBC, The international role of the euro, EBC, The international role of the euro, EBC, The international role of the Euro,

23 8. European Comission, Successes and Challenges after 10 years of Economic and Monetary Union, European Economy, European Commission, Successes and Challenges after 10 years of Economic and Monetary Union, European Economy, IMF, Global Financial Stability Report, International Monetary Fund, Washington D.C, IMF, World Economic Outlook, International Monetary Fund, Washington D.C, Kenen P.B.The Role of the dolar as an international currency, Group of Thirty, Occasional Papers, Kuziemska K. Euro w roli waluty międzynarodowej, Narodowy Bank Polski, Warszawa, Oręziak L. Euro pieniądz międzynarodowy, NBP, Warszawa, Smaghi L.B. Conventional and unconventional monetary policy, The International Center for Monetary and Banking Studies, Geneva,