Różnicowanie narkolepsji z innymi hipersomniami na podstawie obrazu klinicznego i badań neurofizjologicznych
|
|
- Seweryna Rogowska
- 7 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 PRACA ORYGINALNA Różnicowanie narkolepsji z innymi hipersomniami na podstawie obrazu klinicznego i badań neurofizjologicznych Differential diagnosis of narcolepsy and other hypersomnias based on clinical features and neurophysiological assessment Aleksandra Wierzbicka 1, 2, Adam Wichniak 1, 3, Eugenia Szatkowska 1, Iwona Musińska 1, Krystyna Czasak 1, Elżbieta Waliniowska 1, Tomasz Jakubczyk 1, Wojciech Jernajczyk 1 1 Poradnia Zaburzeń Snu, Zakład Neurofizjologii Klinicznej, Instytut Psychiatrii i Neurologii w Warszawie 2 I Klinika Neurologii, Instytut Psychiatrii i Neurologii w Warszawie 3 III Klinika Psychiatryczna, Instytut Psychiatrii i Neurologii w Warszawie t Abstract Differential diagnosis of narcolepsy Introduction. Hypersomnia not related to somatic, neurologic or psychiatric disorder should be an indication for neurophysiological examination in sleep laboratory. Polysomnography (PSG) and multiple sleep latency test (MSLT) are of great importance in differential diagnosis of narcolepsy from other hypersomnias. Material and methods. We studied 33 consecutive patients (mean age 37.9 ± 14.6; 15 f, 18 m), referred to the neurological department with suspected diagnosis of narcolepsy. The analysis included clinical features, PSG and MSLT parameters and results of Epworth Sleepiness Scale (ESS), Sheehan Disability Scale, Clinical Global Impression of Severity Scale (CGI-S) and Beck Depression Inventory (BDI). Results. The diagnosis of narcolepsy could be confirmed in only 17 patients, in 16 cases other types of hipersomnia were found. Cataplexy occurred only in subjects with narcolepsy; moreover, narcoleptic patients presented significantly more frequent hypnagogic hallucinations and sleep paralysis in comparison to subjects with other hypersomnias. Shortened REM sleep latency (27.6 vs min; p < 0.005) differed the narcolepsy group from other hypersomnias in the PSG. In the MSLT patients with narcolepsy showed shorter mean sleep latency (3.6 vs. 7.6 min; p < 0.001) and higher number of sleep onset REM periods (SOREMP) (3.5 vs. 0.3; p < 0.001) than other types of hypersomnia. The differences between both groups were also found in ESS (20.0 vs points; p < 0.05), CGI-S (4.3 vs. 3.2 points; p < 0.01) and the Sheehan scale concerning the influence of illness on working and learning ability (7.8 vs. 2.6 points; p < 0.005). Conclusions. The polysomnographic and MSLT examinations performed in sleep laboratories should be indicated in all patients suspected of narcolepsy, especially when cataplexy and/or hypnagogic hallucinations or sleep paralysis are absent. Key words: hypersomnia, narcolepsy, cataplexy, polysomnography, multiple sleep latency test, MSLT, Epworth Sleepiness Scale Adres do korespondencji: Aleksandra Wierzbicka Zakład Neurofizjologii Klinicznej Instytut Psychiatrii i Neurologii Al. Sobieskiego 9, Warszawa tel.: faks: awierzb@amwaw.edu.pl ISSN Sen 2006, Tom 6, Nr 2, Copyright 2006 Via Medica 47
2 SEN 2006, Tom 6, Nr 2 t Wstęp Uczucie przewlekłego zmęczenia oraz nadmierna senność w ciągu dnia są jednymi z najczęściej zgłaszanych objawów przez pacjentów w poradniach rodzinnych, neurologicznych i poradniach zdrowia psychicznego. Wyniki badań przeprowadzonych w Europie Zachodniej i Stanach Zjednoczonych wskazują, że w populacji ogólnej około 40% osób dorosłych skarży się na nadmierną senność w ciągu dnia, przy czym w 5 8% przypadków nadmierna senność zaburza funkcjonowanie zawodowe i społeczne codziennie lub prawie codziennie [1]. W różnicowaniu nadmiernej senności w ciągu dnia należy wziąć pod uwagę wiele przyczyn, z których najczęstszymi są niedobór snu lub zła higiena snu. Następnie trzeba rozważyć przyczyny wtórnej hipersomnii, występującej w chorobach somatycznych, neurologicznych i zaburzeniach psychicznych oraz związanej z przyjmowanymi lekami. W ustaleniu rozpoznania w tych przypadkach często wystarczą dobrze zebrany wywiad i ogólnodostępne badania dodatkowe. Znacznie trudniejsza jest diagnostyka hipersomnii będącej objawem pierwotnych zaburzeń snu, takich jak zespół obturacyjnego bezdechu podczas snu, narkolepsja, zespół niespokojnych nóg, okresowe ruchy kończyn w czasie snu. Rozpoznanie tych zaburzeń często wymaga wykonania specjalistycznych badań, do których należy między innymi badanie polisomnograficzne (PSG, polysomnography). Badanie polisomnograficzne oraz test wielokrotnej latencji snu (MSLT, multiple sleep latency test) wykonuje się standardowo w diagnostyce narkolepsji oraz jej różnicowaniu z innymi hipersomniami [2]. Narkolepsja jest chorobą związaną z uszkodzeniem neuronów zlokalizowanych w bocznych częściach podwzgórza, zawierających oreksynę. Objawy choroby obejmują: nadmierną senność w ciągu dnia z napadowym zasypianiem, katapleksje polegające na nagłym obniżeniu napięcia mięśniowego pod wpływem silnych emocji, halucynacje hipnagogiczne i paraliż przysenny [3 6]. Rozpoznawanie i leczenie nadmiernej senności, w tym narkolepsji, jest nadal w Polsce mało docenianym zagadnieniem, podczas gdy w licznych publikacjach zagranicznych wyraźnie podkreśla się, jak duży problem społeczny stanowi hipersomnia. Nadmierna senność w ciągu dnia, napadowe niekontrolowane zasypianie, katapleksje, zaburzenia koncentracji u młodych pacjentów chorych na narkolepsję znacznie zaburzają naukę, pracę zawodową, kontakty społeczne oraz życie rodzinne. Pacjenci często przerywają naukę, tracą pracę, nie mogą pełnić ról społecznych [7]. Niezwykle poważny problem stanowią wypadki samochodowe lub wypadki w czasie pracy z urządzeniami mechanicznymi, powodowane przez pacjentów z hipersomnią [8]. Małe zainteresowanie polskich klinicystów obiektywną oceną i diagnozowaniem nadmiernej senności może wynikać przede wszystkim ze stosunkowo ograniczonej dostępności do PSG. Jedynie kilka ośrodków w Polsce dysponuje odpowiednim sprzętem oraz kadrą doświadczoną w przeprowadzaniu takich badań, ich interpretowaniu i leczeniu zaburzeń przebiegających z hipersomnią. W opisywanym badaniu przedstawiono ocenę objawów klinicznych, wyniki badań PSG, MSLT oraz skal: skali senności Epworth (ESS, Epworth Sleepiness Scale), skali niepełnosprawności Sheehana, skali ogólnego wrażenia klinicznego (CGI-S, Clinical Global Impression of Severity Scale) i inwentarza depresji Becka (BDI, Beck Depression Inventory). Badania były wykonane w ośrodku autorów niniejszej pracy w ciągu ostatnich 2 lat u kolejnych pacjentów kierowanych na diagnostykę z powodu podejrzenia narkolepsji. t Materiał i metody Analizie poddano wyniki badań kolejnych pacjentów kierowanych do I Kliniki Neurologicznej Instytutu Psychiatrii i Neurologii, u których lekarz kierujący podejrzewał narkolepsję. Przed przyjęciem do szpitala diagnoza lekarza kierującego była poddana weryfikacji przez lekarza ośrodka medycyny snu w czasie minutowej kwalifikacji. W ciągu 2 lat przebadano 33 pacjentów (śr. wiek 37,9 ± 14,6 roku), w tym 15 kobiet i 18 mężczyzn. Ocena kliniczna obejmowała dokładny wywiad, z uwzględnieniem cech charakterystycznych dla narkolepsji, badanie przedmiotowe i badanie neurologiczne. U wszystkich chorych wykonano rutynowe badania laboratoryjne, oznaczono stężenie hormonów tarczycy, wykonywano badanie EKG, RTG klatki piersiowej oraz rezonans magnetyczny (NMR, nuclear magnetic resonance) mózgu w celu wykluczenia zmian organicznych ośrodkowego układu nerwowego. Następnie u wszystkich badanych przeprowadzono diagnostykę neurofizjologiczną: badanie PSG, a w dniu następnym MSLT. Badanie polisomnograficzne wykonywano w warunkach standardowych, w pomieszczeniu przeznaczonym do badań snu, zawsze w tych samych godzinach ( ). W czasie badania rejestrowano następujące parametry: elektroencefalogram (EEG) z odprowadzeń centralnych i potylicznych, elektrookulogram (EOG) z elektrod umieszczonych przy zewnętrznych kącikach oczu, elektromiogram (EMG) z mięśnia podbródkowego, EKG, przepływ powietrza przez nos, ruchy oddechowe klatki piersiowej i brzucha, pulsoksymetrię oraz EMG znad mięśni piszczelowych przednich. W następującym po badaniu PSG dniu przeprowadzano u chorych badanie MSLT-30 [9]. Badanie polegało na wykonaniu pięciu 30-minutowych PSG w ciągu dnia, w odstępach 2-godzinnych, zaczynając od godziny Każde badanie wykonywano w zaciemnionym i cichym pomieszczeniu, pacjent pozostawał w pozycji leżącej, otrzymywał polecenie próby 48
3 Aleksandra Wierzbicka i wsp., Różnicowanie narkolepsji SEN Tabela 1. Dane demograficzne i objawy kliniczne w grupie chorych na narkolepsję i w grupie chorych na hipersomnie innego pochodzenia Narkolepsja Inne hipersomnie Wartość p Wiek 37,9 ± 14,4 35,9 ± 15,1 NS Kobiety/mężczyźni 6/11 9/7 NS Katapleksja 35% 0% < 0,001 Ataki snu 70,6% 56,3% NS Halucynacje 52,9% 6,3% < 0,01 Paraliż przysenny 29,4% 0% < 0,05 Upojenie przysenne 17,6% 37,5% NS Zachowania automatyczne 23,5% 31,3% NS zaśnięcia podczas badania. Badania PSG i MSLT oceniała osoba doświadczona w ich interpretowaniu. Na podstawie obrazu klinicznego i wyników badań neurofizjologicznych podzielono pacjentów na dwie grupy: chorych z narkolepsją oraz chorych z hipersomnią innego typu. Rozpoznania stawiano zgodnie z kryteriami klasyfikacji Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych w rewizji dziesiątej (ICD-10) [10] i Międzynarodowej Klasyfikacji Zaburzeń Snu (ICSD) [11]. Obie grupy porównano pod względem objawów klinicznych, parametrów uzyskanych w badaniach neurofizjologicznych oraz wyników uzyskanych w skalach: ESS, skali niepełnosprawności Sheehana, skali CGI-S oraz BDI. Do analizy porównawczej grup użyto testu χ 2 lub dokładnego testu Fishera dla zmiennych niemierzalnych, dla zmiennych mierzalnych stosowano test nieparametryczny Manna-Whitneya. Za poziom istotności statystycznej przyjęto p poniżej 0,05. t Wyniki Na podstawie obrazu klinicznego i wyników wykonanych badań dodatkowych podejrzenie narkolepsji potwierdzono u 17 osób (śr. wiek 37,9 ± 14,4 roku), spośród pozostałych 16 osób (śr. wiek 35,8 ± 15,1 roku) 2 osoby nie spełniły kryteriów dla hipersomnii w badaniu MSLT, w którym wykazano średnią latencję równą 17 i 14,5 minuty, mimo iż w ESS pacjenci ci uzyskali wysokie wartości, odpowiednio 16 i 15 pkt, odpowiadające patologicznie nasilonej senności. Po dokładnej analizie objawów klinicznych i badań dodatkowych u pierwszej osoby rozpoznano obturacyjny bezdech podczas snu, u drugiej rozpoznano depresję. U kolejnego chorego rozpoznano okresowe ruchy kończyn w czasie snu z wtórną nadmierną sennością w ciągu dnia, natomiast u pozostałych 13 pacjentów nie udało się stwierdzić przyczyny hipersomnii i rozpoznano u nich hipersomnię nieorganiczną. Obie grupy nie różniły się istotnie pod względem wieku i płci. Katapleksja występowała tylko u pajentów z narkolepsją. Ponadto osoby z narkolepsją cechowały się istotnie częstszym występowaniem halucynacji hipnagogicznych i hipnopompicznych (p < 0,01) oraz paraliżu przysennego (p < 0,05) w porównaniu z chorymi z innymi typami hipersomnii. Nie stwierdzono natomiast istotnych statystycznie różnic między grupami w występowaniu ataków snu, upojenia przysennego i zachowań automatycznych (tab. 1). Sen pacjentów z narkolepsją w porównaniu z pozostałymi pacjentami różnił się istotnie krótszą latencją snu REM (rapid eye movement) (27,6 vs. 74,6 min; p < 0,005). Skrócenie całkowitego czasu snu (429,1 vs. 440,5 min) oraz zmniejszenie czasu snu głębokiego (78,4 vs. 92,1 min) nie osiągnęły poziomu istotności statystycznej. Pozostałe analizowane parametry snu: latencja snu, wydajność snu, czas trwania czuwania oraz stadiów snu 1 4 NREM (non-rapid eye movement) i REM były podobne w obu grupach. W badaniu MSLT u pacjentów z narkolepsją stwierdzono istotnie krótszą średnią latencję snu (3,6 vs. 7,6 min; p < 0,001) (ryc. 1) oraz zwiększoną liczbę okresów snu REM (SOREMP, sleep onset REM periods) (3,5 vs. 0,3; p < 0,001) (tab. 2). Różnice między obiema grupami dotyczyły również wyników wypełnianych przez pacjentów skal. Pacjenci z narkolepsją uzyskali wyższe wyniki we wszystkich skalach w porównaniu z chorymi z hipersomnią o innej przyczynie (tab. 3). Stwierdzone różnice były istotne statystycznie w odniesieniu do ESS (20,0 vs. 17,1; p < 0,05), skali CGI-S oraz części skali niepełnosprawności Sheehana dotyczącej wpływu choroby na pracę lub naukę (7,8 vs. 2,6; p < 0,005). t Dyskusja W badaniu wykazano, że postawienie prawidłowego rozpoznania narkolepsji jest możliwe przez każdego klinicystę w pełnoobjawowych przypadkach. Cechami szczególnie wyróżniającymi chorych z narkolepsją od tych, u których rozpoznano inne postacie hipersomnii, 49
4 SEN 2006, Tom 6, Nr 2 Rycina 1. Wartości średniej latencji snu w teście wielokrotnej latencji snu (MSLT) w grupie chorych na narkolepsję i w grupie chorych na hipersomnie innego pochodzenia. Linie wskazują wartość średnią dla całej grupy są: obecność katapleksji oraz zaburzeń związanych ze snem REM, takich jak halucynacje hipnagogiczne i paraliż przysenny. Natomiast objawy pod postacią napadowych drzemek, upojenia przysennego i zachowań automatycznych występują z podobną częstością w narkolepsji i innych hipersomniach. Należy jednak pamiętać, że katapleksja występuje tylko u około 60 70% pacjentów z narkolepsją, a paraliż przysenny i halucynacje hipnagogiczne tylko u około 25 30% pacjentów. Ponadto, w pierwszym okresie choroby pacjent może skarżyć się jedynie na nadmierną senność, a katapleksja i inne objawy pojawiają się wraz z czasem trwania choroby i mogą wystąpić dopiero po kilku, a nawet kilkunastu latach od jej rozpoczęcia [12]. Prawdopodobnie z tego powodu w badanej przez autorów niniejszej pracy grupie chorych z narkolepsją katapleksja występowała tylko u 35% chorych. Badana grupa w dużej części składała się z osób młodych. O ile ustalenie diagnozy narkolepsji u osoby, u której występuje katapleksja, jest zadaniem łatwym, przedstawione powyżej wyniki pokazują, że w przypadku obecności tylko nadmiernej senności bez katapleksji łatwo jest popełnić pomyłkę diagnostyczną. W badanej przez autorów grupie 33 osób, kierowanych do kliniki z podejrzeniem narkolepsji, tylko u połowy chorych potwierdzono to rozpoznanie na podstawie wyników badań neurofizjologicznych, ponownego zebrania dokładnego wywiadu, badania somatycznego i stanu psychicznego. Stało się tak, mimo iż pacjenci byli kwalifikowani do przyjęcia przez lekarzy z ośrodka autorów pracy. Bez procesu kwalifikacji odsetek prawidłowych rozpoznań narkolepsji byłby prawdopodobnie jeszcze niższy. Zatem biorąc pod uwagę opisane trudności diagnostyczne hipersomnii bez kataleksji, wydaje się celo- Tabela 2. Wyniki badania polisomnograficznego (PSG) i badanie wielokrotnej latencji snu (MSLT) w grupie chorych na narkolepsję i w grupie chorych na hipersomnie innego pochodzenia Narkolepsja Inne hipersomnie Średnia ± SD Średnia ± SD Wartość p Latencja snu [min] 20,5 ± 28,8 18,2 ± 14,0 NS Latencja REM [min] 27,6 ± 47,1 74,6 ± 15,9 < 0,005 SPT [min] 474,9 ± 24,9 484,4 ± 29,6 NS TST [min] 429,1 ± 51,6 440,5 ± 24,8 NS Wydajność snu (%) 90,1 ± 8,0 90,8 ± 5,3 NS Czuwanie [min] 44,4 ± 36,9 41,3 ± 28,4 NS Czas S1 [min] 50,9 ± 28,8 40,6 ± 15,4 NS Czas S2 [min] 223,8 ± 55,2 219,5 ± 42,1 NS Czas S3 [min] 35,8 ± 12,3 48,8 ± 21,4 NS Czas S4 [min] 42,7 ± 27,4 43,4 ± 20,9 NS SWS [min] 78,5 ± 26,7 95,5 ± 31,9 NS Czas REM [min] 75,8 ± 34,7 73,1 ± 32,6 NS MSL [min] 3,7 ± 1,8 7,7 ± 3,7 < 0,001 SOREMP 3,5 ± 1,0 0,3 ± 0,5 < 0,001 SPT (sleep period time) okres snu, TST (total sleep time) całkowity czas snu, wydajność snu (sleep efficiency) = TST/czas trwania badania 100%, MSL (mean sleep latency) średnia latencja snu w MSLT, SOREMP (sleep onset REM periods) zasypianie snem REM w MSLT 50
5 Aleksandra Wierzbicka i wsp., Różnicowanie narkolepsji SEN Tabela 3. Wyniki skal psychometrycznych w grupie chorych na narkolepsję i w grupie chorych na hipersomnie innego pochodzenia Narkolepsja Inne hipersomnie Średnia ± SD Średnia ± SD Wartość p BDI 11,7 ± 9,7 7,8 ± 5,5 NS CGI-S 4,3 ± 1,0 3,2 ± 0,7 < 0,01 Sheehan 1 7,8 ± 2,0 2,6 ± 2,1 < 0,005 Sheehan 2 5,7 ± 2,4 5,0 ± 2,5 NS Sheehan 3 5,3 ± 2,9 3,2 ± 3,6 NS ESS 20,0 ± 2,6 17,1 ± 3,6 < 0,05 BDI (Beck Depression Inventory) skala depresji Becka, CGI-S (Clinical Global Impression of Severity Scale) skala ogólnego wrażenia klinicznego, Sheehan 1 3 skala niepełnosprawności Sheehana: pytanie 1 upośledzenie w pracy/nauce, pytanie 2 upośledzenie w życiu towarzyskim, pytanie 3 upośledzenie w życiu rodzinnym/obowiązkach domowych, ESS (Epworth Sleepiness Scale) skala senności Epworth we, aby wykonywać pełną diagnostykę PSG i MSLT w każdym przypadku podejrzenia narkolepsji bez obecności katapleksji. W przypadku pacjentów prezentujących typowy obraz kliniczny narkolepsji z katapleksjami wykonanie PSG powinno być również rozważane ze względu na częste współwystępowanie z narkolepsją zaburzeń oddychania podczas snu [13] oraz okresowych ruchów kończyn podczas snu [14]. Obecność tych dodatkowych zaburzeń snu może nasilać senność pacjentów z narkolepsją. Wyniki analizy badań PSG i MSLT w badanej przez autorów grupie pacjentów wskazują na skróconą latencję snu REM w badaniu PSG oraz średnią latencję snu poniżej 5 minut i wystąpienie co najmniej 2 SOREMP w badaniu MSLT jako parametry wyraźnie różnicujące narkolepsję od innych hipersomnii. W przypadkach niepewnych diagnostycznie, to znaczy w sytuacji niezgodności objawów klinicznych z wynikami badań neurofizjologicznych, niepełnego spełniania kryteriów dla narkolepsji przez pacjenta, warto rozważyć wykonanie oznaczenia stężenia neuropeptydu oreksyny w płynie mózgowo-rdzeniowym, który jest znacznie obniżony u ponad 90% pacjentów z narkolepsją [15]. Oznaczenie obecności specyficznych antygenów HLA w różnicowaniu hipersomnii z praktycznego punktu widzenia wydaje się znacznie mniej przydatne. Występowanie antygenu DQB1*0602 u osób z narkolepsją z katapleksją opisywano u ponad 90% pacjentów, ale w narkolepsji bez katapleksji tylko u około 50% chorych. Ponadto antygen ten stwierdza się również u osób zdrowych z częstością około 20% [16, 17]. W związku z częstym występowaniem antygenu HLA DQB1*0602 w populacji ogólnej, nie można potwierdzać rozpoznania narkolepsji na podstawie jego obecności. W ocenie nasilenia senności pomocne jest wykonanie skal senności, z których najczęściej stosowaną jest ESS [18]. Ze względu na szybkość i łatwość jej wypełnienia może być ona powszechnie traktowana jako narzędzie przesiewowe w ocenie stopnia senności. Wynik powyżej 10 pkt. na tej skali uzyskany przez pacjenta wskazuje na obecność u niego nadmiernej senności; jeśli wartość ta przekroczy 15 pkt. jest to wskazanie do podjęcia dalszej diagnostyki hipersomnii u takiej osoby. Wyniki ESS mogą jednak często nie przekładać się na wyniki badań obiektywnych nadmiernej senności, badania MSLT oraz badań psychomotorycznych. W prezentowanym badaniu sytuacja taka miała miejsce u 2 pacjentów. Problem ten poruszano również we wcześniejszych badaniach [19, 20]. Wyniki uzyskane w skali Sheehana pokazują, że nadmierna senność w ciągu dnia znacznie zaburza codzienne funkcjonowanie, zwłaszcza zawodowe lub naukę w szkole, przy czym chorzy na narkolepsję oceniają negatywny wpływ choroby na jakość życia w nieco większym stopniu niż osoby z innymi typami hipersomnii. Z tego powodu pacjenci z hipersomniami często mają obniżony nastrój oraz inne objawy zespołu depresyjnego. U osób zgłaszających się do lekarza z powodu nadmiernej senności niezwykle ważna jest zatem ocena stanu psychicznego. Nie wolno również zapominać o tym, że jedną z częstszych przyczyn hipersomnii może być depresja. W prezentowanym badaniu atypowy epizod depresyjny zdiagnozowano u 1 pacjenta. Przepisanie aktywizującego leczenia wenlafaksyną, lekiem przeciwdepresyjnym z grupy inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny i noradrenaliny (SNRI, Serotonin Noradrenaline Reuptake Inhibitor), spowodowało ustąpienie objawów hipersomnii u tego pacjenta. W ostatnich latach opracowano kilka skal umożliwiających bardziej precyzyjne różnicowanie narkolepsji z innymi hipersomniami. Należą do nich: szwajcarska skala narkolepsji [21] oraz skala narkolepsji Ullanlinna [22]. Skale te kładą duży nacisk na pytania nie tylko na temat nadmiernej senności, napadowych drzemek w cią- 51
6 SEN 2006, Tom 6, Nr 2 gu dnia, ale przede wszystkim na pytania dotyczące występowania katapleksji. Uzyskane przez autorów niniejszej pracy wyniki są zgodne z tymi wcześniejszymi obserwacjami. t Wnioski Objawami pozwalającymi na ustalenie rozpoznania narkolepsji u pacjenta z hipersomnią jest obecność katapleksji i/lub innych objawów związanych ze snem REM. W przypadku braku tych objawów różnicowanie narkolepsji z innymi hipersomniami może okazać się trudne, nawet dla doświadczonego specjalisty medycyny snu. Wskazane jest wówczas wykonanie diagnostyki neurofizjologicznej w wyspecjalizowanym ośrodku medycyny snu. t Streszczenie Różnicowanie narkolepsji Wstęp. Obecność hipersomnii niezwiązanej z chorobą somatyczną, neurologiczną lub psychiczną jest wskazaniem do wykonania specjalistycznych badań neurofizjologicznych w ośrodku medycyny snu. W diagnostyce różnicowej narkolepsji z innymi hipersomniami szczególne zastosowanie znajdują badanie polisomnograficzne (PSG, polysomnography) i test wielokrotnej latencji snu (MSLT, multiple sleep latency test). Materiał i metody. W grupie 33 kolejnych pacjentów (śr. wiek 37,9 ± 14,6 roku; 15 k, 18 m), kierowanych do kliniki neurologicznej z podejrzeniem narkolepsji, oceniono i poddano analizie statystycznej objawy kliniczne, wyniki badań PSG, MSLT oraz skal: senności Epworth (ESS, Epworth Sleepiness Scale), niepełnosprawności Sheehana, ogólnego wrażenia klinicznego (CGI-S, Clinical Global Impression of Severity Scale) oraz inwentarza depresji Becka (BDI, Beck Depression Inventory). Wyniki. Podejrzenie narkolepsji potwierdzono tylko u 17 osób, w pozostałych 16 przypadkach stwierdzono inną przyczynę hipersomnii. Katapleksja występowała jedynie u osób z narkolepsją, chorzy na narkolepsję cechowali się ponadto istotnie częstszym występowaniem halucynacji hipnagogicznych i paraliżu przysennego w porównaniu z chorymi z innymi hipersomniami. Sen pacjentów z narkolepsją w porównaniu z pozostałymi pacjentami różnił się istotnie krótszą latencją snu REM (27,6 vs. 74,6 min; p < 0,005). W badaniu MSLT u pacjentów z narkolepsją stwierdzono istotnie krótszą średnią latencję snu (3,6 vs. 7,6 min; p < 0,001) oraz zwiększoną liczbę okresów snu REM (SOREMP, sleep onset REM periods) (3,5 vs. 0,3; p < 0,001). Różnice między obiema grupami dotyczyły również wyników wypełnianych przez pacjentów skal: ESS (20,0 vs. 17,1 pkt; p < < 0,05), CGI-S (4,3 vs. 3,2 pkt; p < 0,01) oraz części skali Sheehana dotyczącej wpływu choroby na pracę lub naukę (7,8 vs. 2,6 pkt; p < 0,005). Wnioski. W przypadku podejrzenia narkolepsji, zwłaszcza przy nieobecności katapleksji i/lub halucynacji hipnagogicznych lub paraliżu przysennego, wskazane jest wykonanie pełnej diagnostyki PSG i MSLT w ośrodku medycyny snu. Słowa kluczowe: hipersomnia, narkolepsja, katapleksja, polisomnografia, test wielokrotnej latencji snu, MSLT, skala senności Epworth t Piśmiennictwo 1. National Sleep Foundation. Sleep in America Poll National Sleep Foundation, Washington, DC Dauvilliers Y. Differential diagnosis in hypersomnia. Curr. Neurol. Neurosci. Rep. 2006; 6: American Academy of Sleep Medicine. Hypersomnias of central origin not due to a circadian rhythm sleep disorder, sleep related breathing disorder, or other cause of disturbed nocturnal sleep. W: International Classification of Sleep Disorders, wyd. 2, wersja kieszonkowa: Diagnostic and coding manual. American Academy of Sleep Medicine, Westchester, IL 2006; Mignot E. Sleep, sleep disorders and hypocretin (orexin). Sleep Med. 2004; 5 (supl. 1): S2 S8. 5. Walacik E., Michalak G. Narkolepsja aktualny stan wiedzy i perspektywy. Sen 2004; 4: Overeem S., Mignot E., van Dijk J.G., Lammers G.J. Narcolepsy: clinical features, new pathophysiologic insights, and future perspectives. J. Clin. Neurophysiol. 2001; 18: Dodel R., Peter H., Walbert T. i wsp. The socioeconomic impact of narcolepsy. Sleep 2004; 27: Howard M., Desai A., Grunstein R. i wsp. Sleepeiness, sleepdisordered breathing, and accident risk factors in commercial vehicle drivers. Am. J. Respir. Crit. Care Med. 2004; 170 (9): Geisler P., Tracik F., Cronlein T. i wsp. The influence of age and sex on sleep latency in the MSLT-30 a normative study. Sleep 2006; 29: Światowa Organizacja Zdrowia. Klasyfikacja zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania w ICD-10. Opisy kliniczne i wskazówki diagnostyczne. W: Pużyński S., Wciórka J. (red.). Uniwersyteckie Wydawnictwo Medyczne Vesalius, Kraków Warszawa American Academy of Sleep Medicine. International Classification of Sleep Disorders, wyd. 2, wersja kieszonkowa: Diagnostic and coding manual. American Academy of Sleep Medicine, Westchester, IL Bassetti C., Aldrich M.S. Narcolepsy. Neurol. Clin. 1996; 14: Chokroverty S. Sleep apnea in narcolepsy. Sleep 1986; 9: Chakravorty S.S., Rye D.B. Narcolepsy in the older adult: epidemiology, diagnosis and management. Drugs Aging. 2003; 20: Mignot E., Lammers G.J., Ripley B. i wsp. The role of cerebrospinal fluid hypocretin measurement in the diagnosis of narcolepsy and other hypersomnias. Arch. Neurol. 2002; 59:
7 Aleksandra Wierzbicka i wsp., Różnicowanie narkolepsji SEN 16. Mignot E., Hayduk R., Black J., Grumet F.C., Guilleminault C. HLA DQB1*0602 is associated with cataplexy in 509 narcoleptic patients. Sleep 1997; 20: Mignot E., Young T., Lin L., Finn L. Nocturnal sleep and daytime sleepiness in normal subjects with HLA-DQB1*0602. Sleep 1999; 22: Johns M.W. A new method for measuring daytime sleepiness: the Epworth Sleepiness Scale. Sleep 1991; 14: Chervin R.D., Aldrich M.S., Pickett R., Guilleminault C. Comparison of the results of the Epworth Sleepiness Scale and the Multiple Sleep Latency Test. J. Psychosom. Res. 1997; 42: Benbadis S.R., Mascha E., Perry M.C., Wolgamuth B.R., Smolley L.A., Dinner D.S. Association between the Epworth Sleepiness Scale and the multiple sleep latency test in a clinical population. Ann. Intern. Med. 1999; 130: Sturzenegger C., Bassetti C.L. The clinical spectrum of narcolepsy with cataplexy: a reappraisal. J. Sleep Res. 2004; 13: Hublin C., Kaprio J., Partinen M., Koskenvuo M., Heikkila K. The Ullanlinna Narcolepsy Scale: validation of a measure of symptoms in the narcoleptic syndrome. J. Sleep Res. 1994; 3:
Narkolepsja. Diagnostyka neurofizjologiczna
Historia badań nad narkolepsją. Diagnostyka neurofizjologiczna Aleksandra Wierzbicka Instytut Psychiatrii i Neurologii, Warszawa 19 wiek Pierwszy opis objawów Lata 1950 Lata 1930 Sleep Onset Pierwsze REM
Bardziej szczegółowoOcena nasilenia objawów klinicznych, stopnia niepełnosprawności oraz jakości życia w narkolepsji i innych hipersomniach
PRACA ORYGINALNA Ocena nasilenia objawów klinicznych, stopnia niepełnosprawności oraz jakości życia w narkolepsji i innych hipersomniach Evaluation of clinical symptoms, disability and quality of life
Bardziej szczegółowoDiagnostyka różnicowa hipersomnii
Hipersomnia - definicja Zaburzenie prowadzące do wydłużenia czasu snu i/lub nadmiernej ności w trakcie dnia Aleksandra Wierzbicka, Zakład Neurofizjologii Klinicznej, Ośrodek Medycyny Snu, Instytut Psychiatrii
Bardziej szczegółowoElektryczna aktywność mózgu. Polisomnografia
Elektryczna aktywność mózgu Polisomnografia Badanie polisomnograficzne elektroencefalografia(eeg) rejestracja bioelektrycznej aktywności mózgu elektromiografia(emg) rejestracja napięcia mięśniowego elektrookulografia(eog)-
Bardziej szczegółowoZaburzenia snu klasyfikacja i diagnostyka
Zaburzenia snu klasyfikacja i diagnostyka Dyssomnie bezsenność nadmierna senność Klasyfikacja zaburzenia rytmu snu i czuwania Parasomnie MARCIN GRABICKI KLINIKA PULMONOLOGII, ALERGOLOGII I ONKOLOGII PULMONOLOGICZNEJ
Bardziej szczegółowoStanowisko PTMP, PTChP, IMP w Łodzi i PTBS dotyczące postępowania lekarskiego w zakresie obturacyjnego bezdechu sennego u osób kierujących pojazdami
Stanowisko PTMP, PTChP, IMP w Łodzi i PTBS dotyczące postępowania lekarskiego w zakresie obturacyjnego bezdechu sennego u osób kierujących pojazdami Wyniki licznych badań i analiz prowadzonych w wielu
Bardziej szczegółowoWydział Elektroniki Telekomunikacji i Informatyki
Projekt badawczy nr N N518 292740 pt.: Opracowanie adaptacyjnego algorytmu sterowania autorskim aparatem zapobiegającym powstawaniu epizodów bezdechu sennego realizowany jest we współpracy Katedry Systemów
Bardziej szczegółowoOcena skuteczności preparatów miejscowo znieczulających skórę w redukcji bólu w trakcie pobierania krwi u dzieci badanie z randomizacją
234 Ocena skuteczności preparatów miejscowo znieczulających skórę w redukcji bólu w trakcie pobierania krwi u dzieci badanie z randomizacją The effectiveness of local anesthetics in the reduction of needle
Bardziej szczegółowoCechy osobowości pacjentów z hipersomnią nieorganiczną
PRACA ORYGINALNA Cechy osobowości pacjentów z hipersomnią nieorganiczną Personality traits of patients with nonorganic hypersomnia Ewa Walacik, Małgorzata Fornal, Waldemar Szelenberger Katedra i Klinika
Bardziej szczegółowoParasomnie obraz kliniczny, różnicowanie, leczenie
Sen aktywny proces Parasomnie obraz kliniczny, różnicowanie, leczenie Stan świadomości charakteryzujący się: 1. Przyjęciem charakterystycznej postawy spoczynku 2. Zaprzestaniem aktywności ruchowej 3. Utratą
Bardziej szczegółowoChoroby somatyczne, izolacja społeczna, utrata partnera czy nadużywanie leków to główne przyczyny częstego występowania depresji u osób starszych
Choroby somatyczne, izolacja społeczna, utrata partnera czy nadużywanie leków to główne przyczyny częstego występowania depresji u osób starszych 23 lutego, przypada obchodzony po raz szósty, ogólnopolski
Bardziej szczegółowoKto uzyskuje najlepsze efekty w wyniku leczenia CCSVI? Charakterystyka pacjenta
Kto uzyskuje najlepsze efekty w wyniku leczenia CCSVI? Charakterystyka pacjenta Copyright All rights reserved 211 AMEDS Centrum 2 PACJENCI W badaniu wzięła udział grupa 47 pacjentów ze Stwardnieniem Rozsianym
Bardziej szczegółowoVIDEOMED ZAKŁAD ELEKTRONICZNY
y przeznaczone do diagnostyki różnych rodzajów zaburzeń snu. Międzynarodowa Klasyfikacja Zaburzeń Snu (ICSD) opisuje różne rodzaje zaburzeń, takich jak zespół obturacyjnego lub centralnego bezdechu sennego,
Bardziej szczegółowoKluczowe znaczenie ma rozumienie procesu klinicznego jako kontinuum zdarzeń
Lek Anna Teresa Filipek-Gliszczyńska Ocena znaczenia biomarkerów w płynie mózgowo-rdzeniowym w prognozowaniu konwersji subiektywnych i łagodnych zaburzeń poznawczych do pełnoobjawowej choroby Alzheimera
Bardziej szczegółowoZaburzenia emocjonalne, behawioralne, poznawcze oraz jakość życia u dzieci i młodzieży z wrodzonym zakażeniem HIV STRESZCZENIE
Autor: Tytuł: Promotor: lek. Anna Zielińska Zaburzenia emocjonalne, behawioralne, poznawcze oraz jakość życia u dzieci i młodzieży z wrodzonym zakażeniem HIV dr hab. Anita Bryńska STRESZCZENIE WSTĘP: W
Bardziej szczegółowoANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LX, SUPPL. XVI, 7 SECTIO D 2005
ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LX, SUPPL. XVI, 7 SECTIO D 5 1 Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Białej Podlaskiej Instytut Pielęgniarstwa Higher State Vocational School
Bardziej szczegółowoNowa metoda wykrywania epizodów bezdechu sennego oraz spłycenia oddechu w zarejestrowanych zapisach sygnału przepływu powietrza
oddechu w zarejestrowanych zapisach sygnału przepływu powietrza A new method of detecting sleep apnea and hypopnea episodes in airflow signal recordings Janusz Siebert 1, A, E, G, Marcin Ciołek 2, A, C
Bardziej szczegółowoOcena wpływu nasilenia objawów zespołu nadpobudliwości psychoruchowej na masę ciała i BMI u dzieci i młodzieży
Ewa Racicka-Pawlukiewicz Ocena wpływu nasilenia objawów zespołu nadpobudliwości psychoruchowej na masę ciała i BMI u dzieci i młodzieży Rozprawa na stopień doktora nauk medycznych PROMOTOR: Dr hab. n.
Bardziej szczegółowoNARKOLEPSJA U DZIECI NARCOLEPSY IN CHILDREN
Nowiny Lekarskie 2008, 77, 6, 474 479 MONIKA CIEŚLIK, MAŁGORZATA DRZEWIECKA, BOGNA MALENDOWICZ-MAJOR, AGNIESZKA PIASNA, HELENA SKRZYPEK, MONIKA STARCZEWSKA, MARCIN ŻAROWSKI, BARBARA STEINBORN NARKOLEPSJA
Bardziej szczegółowoLeczenie bezdechu i chrapania
Leczenie bezdechu i chrapania Bezdech senny, to poważna i dokuczliwa choroba, dotykająca ok. 4% mężczyzn i 2% kobiet. Warto więc wykonać u siebie tzw. BADANIE POLISOMNOGRAFICZNE, które polega na obserwacji
Bardziej szczegółowoCharakterystyka kliniczna chorych na raka jelita grubego
Lek. Łukasz Głogowski Charakterystyka kliniczna chorych na raka jelita grubego Rozprawa na stopień doktora nauk medycznych Opiekun naukowy: Dr hab. n. med. Ewa Nowakowska-Zajdel Zakład Profilaktyki Chorób
Bardziej szczegółowoRAPORT Z PRZEBIEGU BADAŃ PRZESIEWOWYCH MOJE DZIECKO NIE CHRAPIE WYKONYWANEGO PRZEZ FUNDACJĘ ZDROWY SEN. PROGRAM POD PATRONATEM
RAPORT Z PRZEBIEGU BADAŃ PRZESIEWOWYCH MOJE DZIECKO NIE CHRAPIE WYKONYWANEGO PRZEZ FUNDACJĘ ZDROWY SEN. PROGRAM POD PATRONATEM WIELKIEJ ORKIESTRY ŚWIĄTECZNEJ POMOCY Warszawa dnia 2014-05-08 Opracowanie:
Bardziej szczegółowoSTRESZCZENIE W JĘZYKU POLSKIM
STRESZCZENIE W JĘZYKU POLSKIM Wstęp Choroby nowotworowe są poważnym problemem współczesnych społeczeństw. Rozpoznawanie trudności w funkcjonowaniu psychosomatycznym pacjentów jest konieczne do świadczenia
Bardziej szczegółowoNCBR: POIG /12
Rezultaty polskiego rocznego wieloośrodkowego randomizowanego badania klinicznego telepsychiatrycznej metody terapii pacjentów ze schizofrenią paranoidalną czy jesteśmy gotowi do leczenia? Krzysztof Krysta
Bardziej szczegółowoPoduszka zapobiegająca chrapaniu: test prototypu w laboratorium snu w Klinice Lindenbrunn, Coppenbrüge
Poduszka zapobiegająca chrapaniu: test prototypu w laboratorium snu w Klinice Lindenbrunn, Coppenbrüge Prototyp interaktywnej poduszki zapobiegającej chrapaniu przetestowano w 2001 roku wśród użytkowników,
Bardziej szczegółowoS YL AB US MODUŁ U ( PRZEDMIOTU) I nforma cje ogólne. Psychiatria i pielęgniarstwo psychiatryczne
S YL AB US MODUŁ U ( PRZEDMIOTU) Załącznik Nr 3 do Uchwały Nr 14/2012 Kod PNS modułu Rodzaj modułu Wydział PUM Kierunek studiów Nazwa modułu I nforma cje ogólne Psychiatria i pielęgniarstwo psychiatryczne
Bardziej szczegółowoSzpital Szaserów pomimo wielokrotnych pisemnych próśb pacjenta nie wysłał swojemu pacjentowi testów psychologicznych MMPI 2 i CAPS.
Szpital Szaserów pomimo wielokrotnych pisemnych próśb pacjenta nie wysłał swojemu pacjentowi testów psychologicznych MMPI 2 i CAPS. Testy (niekompletne) zostały wysłane dopiero do sądu karnego Legionowo
Bardziej szczegółowoZnaczenie wczesnej interwencji we wspomaganiu rozwoju dziecka z zaburzeniami ze spektrum autyzmu i strategie terapii.
Michał Wroniszewski Fundacja SYNAPSIS Znaczenie wczesnej interwencji we wspomaganiu rozwoju dziecka z zaburzeniami ze spektrum autyzmu i strategie terapii. Otrębusy, 8.11.2011 r. SKALA ZJAWISKA 1. Epidemiologa
Bardziej szczegółowoSYLABUS MODUŁU (PRZEDMIOTU) Informacje ogólne. Psychiatria i pielęgniarstwo psychiatryczne
SYLABUS MODUŁU (PRZEDMIOTU) Kod PNS modułu Rodzaj modułu Wydział PUM Kierunek studiów Nazwa modułu Informacje ogólne Psychiatria i pielęgniarstwo psychiatryczne Obowiązkowy Wydział Nauk o Zdrowiu Położnictwo
Bardziej szczegółowoSEN I CZUWANIE NEUROFIZJOLOGIA
SEN I CZUWANIE NEUROFIZJOLOGIA Sen i Czuwanie U ludzi dorosłych występują cyklicznie w ciągu doby dwa podstawowe stany fizjologiczne : SEN i CZUWANIE SEN I CZUWANIE Około 2/3 doby przypada na czuwanie.
Bardziej szczegółowoVIII Zjazd Polskiego Towarzystwa Badań nad Snem
VIII Zjazd Polskiego Towarzystwa Badań nad Snem 20-lecie Polskiego Towarzystwa Badań nad Snem Centrum Kongresowe Opery Nova w Bydgoszczy, 5-6 października 2012 Organizator Polskie Towarzystwo Badań nad
Bardziej szczegółowoEpidemiologia zaburzeń oddychania w czasie snu
Epidemiologia zaburzeń oddychania w czasie snu Jakub Radliński Zakład Fizjopatologii Układu Oddechowego Instytut Gruźlicy i Chorób Płuc Oddział terenowy im. Jana i Ireny Rudników w Rabce - Zdroju Zaburzenia
Bardziej szczegółowoJerzy Stockfisch 1, Jarosław Markowski 2, Jan Pilch 2, Brunon Zemła 3, Włodzimierz Dziubdziela 4, Wirginia Likus 5, Grzegorz Bajor 5 STRESZCZENIE
Czynniki ryzyka związane ze stylem i jakością życia a częstość zachorowań na nowotwory złośliwe górnych dróg oddechowych w mikroregionie Mysłowice, Imielin i Chełm Śląski Jerzy Stockfisch 1, Jarosław Markowski
Bardziej szczegółowoPRZEWODNIK DYDAKTYCZNY I PROGRAM NAUCZANIA PRZEDMIOTU FAKULTATYWNEGO NA KIERUNKU LEKARSKIM ROK AKADEMICKI 2016/2017
PRZEWODNIK DYDAKTYCZNY I PROGRAM NAUCZANIA PRZEDMIOTU FAKULTATYWNEGO NA KIERUNKU LEKARSKIM ROK AKADEMICKI 2016/2017 1. NAZWA PRZEDMIOTU : Problemy psychiatryczne w pytaniach i odpowiedziach 2. NAZWA JEDNOSTKI
Bardziej szczegółowoGeriatryczna Skala Oceny Depresji a sytuacja materialna i rodzinna osób starszych. Wstępne wyniki projektu PolSenior
Aleksandra Szybalska Katarzyna Broczek Warszawski Uniwersytet Medyczny Malwina Wawrzyniak Warszawski Uniwersytet Medyczny Małgorzata Mossakowska Geriatryczna Skala Oceny Depresji a sytuacja materialna
Bardziej szczegółowoChronotyp i struktura temperamentu jako predyktory zaburzeń nastroju i niskiej jakości snu wśród studentów medycyny
WYDZIAŁ LEKARSKI Chronotyp i struktura temperamentu jako predyktory zaburzeń nastroju i niskiej jakości snu wśród studentów medycyny Rozprawa na stopień doktora nauk medycznych lek. Łukasz Mokros Praca
Bardziej szczegółowoI. STRESZCZENIE Cele pracy:
I. STRESZCZENIE Przewlekłe zapalenie trzustki (PZT) jest przewlekłym procesem zapalnym, powodującym postępujące i nieodwracalne włóknienie trzustki. Choroba przebiega z okresami remisji i zaostrzeń, prowadząc
Bardziej szczegółowoPrzykłady opóźnień w rozpoznaniu chorób nowotworowych u dzieci i młodzieży Analiza przyczyn i konsekwencji
PROGRAM POPRAWY WCZESNEGO WYKRYWANIA I DIAGNOZOWANIA NOWOTWORÓW U DZIECI W PIĘCIU WOJEWÓDZTWACH POLSKI Przykłady opóźnień w rozpoznaniu chorób nowotworowych u dzieci i młodzieży Analiza przyczyn i konsekwencji
Bardziej szczegółowoProfil alergenowy i charakterystyka kliniczna dorosłych. pacjentów uczulonych na grzyby pleśniowe
lek. Krzysztof Kołodziejczyk Profil alergenowy i charakterystyka kliniczna dorosłych pacjentów uczulonych na grzyby pleśniowe Rozprawa na stopień doktora nauk medycznych Promotor: dr hab. n. med. Andrzej
Bardziej szczegółowoKategoria zaburzeń Przykład Kod ICD-10. zaburzenia nastroju (afektywne) Depresja F30-F39
Wioleta Kitowska Kategoria zaburzeń Przykład Kod ICD-10 zaburzenia psychiczne organiczne, włącznie z zespołami objawowymi Zespół czołowy F00-F09 zaburzenia psychiczne i zachowania spowodowane używaniem
Bardziej szczegółowoZaburzenia snu pierwotne czy wtórne?
Zaburzenia snu pierwotne czy wtórne? Michał Skalski Poradnia Leczenia Zaburzeń Snu Katedra i Klinika Psychiatryczna WUM w Warszawie Klasyfikacja zaburzń snu Bezsenność (a także większość zaburzeń snu)
Bardziej szczegółowoZmiany napięcia mięśniowego w czasie leczenia toksyną botulinową a ocena klinimetryczna nasilenia objawów u pacjentów z dystonią szyjną
Michał Dwornik 1, Jarosław Oborzyński 2, Małgorzata Tyślerowicz 2, Jolanta Kujawa 3, Anna Słupik 1, Emilia Zych 4, Dariusz Białoszewski 1, Andrzej Klimek 5 Zmiany napięcia mięśniowego w czasie leczenia
Bardziej szczegółowo3 Zespół czerwonego ucha opis, diagnostyka i leczenie Antoni Prusiński. 4 Zawroty głowy w aspekcie medycyny ratunkowej Antoni Prusiński
VERTIGOPROFIL VOL. 3/Nr 3(11)/2009 Redaktor naczelny: Prof. dr hab. n. med. Antoni Prusiński Zastępca redaktora naczelnego: Dr n. med. Tomasz Berkowicz 2 XXXVI Międzynarodowy Kongres Towarzystwa Neurootologicznego
Bardziej szczegółowoANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LX, SUPPL. XVI, 571 SECTIO D 2005
ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LX, SUPPL. XVI, 571 SECTIO D 2005 Klinika Psychiatrii Akademii Medycznej w Białymstoku Kierownik dr hab. med. Andrzej Czernikiewicz Department
Bardziej szczegółowoAneks III. Zmiany w odpowiednich punktach Charakterystyki Produktu Leczniczego i ulotki dla pacjenta
Aneks III Zmiany w odpowiednich punktach Charakterystyki Produktu Leczniczego i ulotki dla pacjenta Uwaga: Może wyniknąć potrzeba dokonania kolejnych aktualizacji Charakterystyki Produktu Leczniczego i
Bardziej szczegółowoPostępowanie orzecznicze wobec kierowców z zaburzeniami tolerancji węglowodanów i cukrzycą
Zalecenia kliniczne dotyczące postępowania u chorych na cukrzycę, 2013 Aneks 2 Postępowanie orzecznicze wobec kierowców z zaburzeniami tolerancji węglowodanów i cukrzycą Opracowano we współpracy z dr.
Bardziej szczegółowoZaburzenia snu u pacjentów z zespołem otępiennym oraz u ich opiekunów
PRACA ORYGINALNA Zaburzenia snu u pacjentów z zespołem otępiennym oraz u ich opiekunów Sleep problems in group of patients with dementia and in group of carers of these patients Emilia Hercuń-Marchwiarz,
Bardziej szczegółowoPROGRAM NAUCZANIA PRZEDMIOTU FAKULTATYWNEGO NA WYDZIALE LEKARSKIM I ROK AKADEMICKI 2015/2016 PRZEWODNIK DYDAKTYCZNY
PROGRAM NAUCZANIA PRZEDMIOTU FAKULTATYWNEGO NA WYDZIALE LEKARSKIM I ROK AKADEMICKI 2015/2016 PRZEWODNIK DYDAKTYCZNY 1. NAZWA PRZEDMIOTU : Psychiatria w pytaniach i odpowiedziach. 2. NAZWA JEDNOSTKI (jednostek
Bardziej szczegółowoPorównanie jakości życia u chorych z zespołami depresyjnymi i białaczkami
Piotr Magiera, Miko/aj Majkowicz, Iwona Trzebiatowska, Krystyna de Walden-Ga/uszko Porównanie jakości życia u chorych z zespołami depresyjnymi i białaczkami Katedra i I Klinika Chorób Psychicznych AM w
Bardziej szczegółowoSZCZEGÓŁOWE WARUNKI BADANIA LEKARSKIEGO W ZAKRESIE UKŁADU
Załącznik nr 5 Załącznik nr 5 SZCZEGÓŁOWE WARUNKI BADANIA LEKARSKIEGO W ZAKRESIE UKŁADU NERWOWEGO, SZCZEGÓŁOWE W WARUNKI TYM PADACZKI BADANIA LEKARSKIEGO W ZAKRESIE UKŁADU NERWOWEGO, W TYM PADACZKI 1.
Bardziej szczegółowoAnna Kłak. Korzystanie z informacji dostępnych w Internecie z zakresu zdrowia i choroby przez osoby chore na alergię dróg oddechowych i astmę
Anna Kłak Korzystanie z informacji dostępnych w Internecie z zakresu zdrowia i choroby przez osoby chore na alergię dróg oddechowych i astmę STRESZCZENIE ROZPRAWY DOKTORSKIEJ Wstęp: Świadomość pacjentów
Bardziej szczegółowoDOMOWE LECZENIE RESPIRATOREM DLA KOGO?
DOMOWE LECZENIE RESPIRATOREM DLA KOGO? Pacjent, który nie wymaga dalszego pobytu w szpitalu; Przewlekła niewydolność oddechowa wymagająca stosowania ciągłej lub okresowej wentylacji mechanicznej przy pomocy
Bardziej szczegółowoZałącznik nr 6. Lp. Profil oraz rodzaj komórki organizacyjnej Warunki realizacji świadczenia gwarantowanego
Załącznik nr 6 WYKAZ ŚWIADCZEŃ GWARANTOWANYCH REALIZOWANYCH W WARUNKACH AMBULATORYJNYCH PSYCHIATRYCZNYCH I LECZENIA ŚRODOWISKOWEGO (DOMOWEGO) ORAZ WARUNKI ICH REALIZACJI Lp. Profil oraz rodzaj komórki
Bardziej szczegółowoOCENA STANU WIEDZY NA TEMAT ZESPOŁU BEZDECHU ŚRÓDSENNEGO JAKO PROBLEMU SPOŁECZNEGO I ZDROWOTNEGO WŚRÓD MIESZKAŃCÓW POZNANIA
Nowiny Lekarskie 2011, 80, 2, 98 103 KATARZYNA LEŚNA, HALINA BATURA-GABRYEL OCENA STANU WIEDZY NA TEMAT ZESPOŁU BEZDECHU ŚRÓDSENNEGO JAKO PROBLEMU SPOŁECZNEGO I ZDROWOTNEGO WŚRÓD MIESZKAŃCÓW POZNANIA EVALUATION
Bardziej szczegółowoMedycyna rodzinna - opis przedmiotu
Medycyna rodzinna - opis przedmiotu Informacje ogólne Nazwa przedmiotu Medycyna rodzinna Kod przedmiotu 12.0-WL-Lek-MRodz Wydział Wydział Lekarski i Nauk o Zdrowiu Kierunek Lekarski Profil praktyczny Rodzaj
Bardziej szczegółowoRecenzja rozprawy doktorskiej lekarz Katarzyny Szaulińskiej pt: Obturacyjny bezdech senny u chorych na schizofrenię
dr hab. n. med. Maria Radziwoń - Zaleska Katedra i Klinika Psychiatryczna Warszawski Uniwersytet Medyczny 00 665 Warszawa ul. Nowowiejska 27 Recenzja rozprawy doktorskiej lekarz Katarzyny Szaulińskiej
Bardziej szczegółowoPROGRAM STUDIÓW PODYPLOMOWYCH Z PSYCHOLOGII KLINICZNEJ 1
Załącznik nr 1 do Uchwały nr 164 A/09 Senatu WUM z dnia 30 listopada 2009 r. PROGRAM STUDIÓW PODYPLOMOWYCH Z PSYCHOLOGII KLINICZNEJ 1 I. ZAŁOŻENIA ORGANIZACYJNO-PROGRAMOWE ZAKRES WIEDZY TEORETYCZNEJ 1.
Bardziej szczegółowoAgencja Oceny Technologii Medycznych
Agencja Oceny Technologii Medycznych Rada Przejrzystości Stanowisko Rady Przejrzystości nr 5/2012 z dnia 27 lutego 2012 r. w zakresie zakwalifikowania/niezasadności zakwalifikowania leku Valdoxan (agomelatinum)
Bardziej szczegółowoSNORING 2015 SLEEP APNEA & for ENT Surgeons 4 th INTERNATIONAL SEMINAR PROGRAM. CHRAPANIE i BEZDECHY. Warszawa, 28 listopada 2015
CHRAPANIE IV MI DZYNARODOWE SEMINARIUM Warszawa, 28 listopada 2015 SLEEP APNEA & 4 th INTERNATIONAL SEMINAR Warsaw, 28 th November 2015 PROGRAM CHRAPANIE 8:00 10:30 Sobota, 28 listopada 2015 Moderator:
Bardziej szczegółowoPrzegląd epidemiologiczny metod diagnostyki i leczenia łagodnego rozrostu stercza na terenie Polski.
Przegląd epidemiologiczny metod diagnostyki i leczenia łagodnego rozrostu stercza na terenie Polski. Program MOTO-BIP /PM_L_0257/ Ocena wyników programu epidemiologicznego. Dr n. med. Bartosz Małkiewicz
Bardziej szczegółowoANEKS III UZUPEŁNIENIA DO CHARAKTERYSTYKI PRODUKTU LECZNICZEGO ORAZ ULOTKI PLA PACJENTA
ANEKS III UZUPEŁNIENIA DO CHARAKTERYSTYKI PRODUKTU LECZNICZEGO ORAZ ULOTKI PLA PACJENTA 25 UZUPEŁNIENIA ZAWARTE W ODPOWIEDNICH PUNKTACH CHARAKTERYSTYKI PRODUKTU LECZNICZEGO DLA PRODUKTÓW ZAWIERAJĄCYCH
Bardziej szczegółowoRaport Konsultanta Wojewódzkiego w dziedzinie Psychologia Kliniczna za rok 2015
Aleksandra Kühn-Dymecka Instytut Psychiatrii i Neurologii 02-957 Warszawa Al. Sobieskiego 9 Email dymecka@ipin.edu.pl tel., 224582534 Warszawa 01-02-2016 r Raport Konsultanta Wojewódzkiego w dziedzinie
Bardziej szczegółowoONKONAWIGATOR. Kompleksowa opieka onkologiczna dla Ciebie i Twoich bliskich
ONKONAWIGATOR Kompleksowa opieka onkologiczna dla Ciebie i Twoich bliskich Grupa LUX MED sprawdzony wybór w leczeniu onkologicznym! Zdrowie to najcenniejszy skarb każdego z nas. Grupa LUX MED dzięki połączeniu
Bardziej szczegółowoMarzena Woźniak Temat rozprawy: Ocena, monitorowanie i leczenie zakrzepicy żylnej w okresie ciąży i połogu Streszczenie
Marzena Woźniak Rozprawa doktorska na stopień doktora nauk medycznych Temat rozprawy: Ocena, monitorowanie i leczenie zakrzepicy żylnej w okresie ciąży i połogu Streszczenie Okresy ciąży i połogu są wymieniane
Bardziej szczegółowoAnalysis of infectious complications inf children with acute lymphoblastic leukemia treated in Voivodship Children's Hospital in Olsztyn
Analiza powikłań infekcyjnych u dzieci z ostrą białaczką limfoblastyczną leczonych w Wojewódzkim Specjalistycznym Szpitalu Dziecięcym w Olsztynie Analysis of infectious complications inf children with
Bardziej szczegółowoKamil Barański 1, Ewelina Szuba 2, Magdalena Olszanecka-Glinianowicz 3, Jerzy Chudek 1 STRESZCZENIE WPROWADZENIE
Czynniki socjodemograficzne wpływające na poziom wiedzy dotyczącej dróg szerzenia się zakażenia w kontaktach niezwiązanych z procedurami medycznymi wśród pacjentów z WZW typu C Kamil Barański 1, Ewelina
Bardziej szczegółowoZadanie finansowane ze środków Narodowego Programu Zdrowia na lata
Podnoszenie kompetencji kadr medycznych uczestniczących w realizacji profilaktycznej opieki psychiatrycznej, w tym wczesnego wykrywania objawów zaburzeń psychicznych KONSPEKT ZAJĘĆ szczegółowy przebieg
Bardziej szczegółowoS YL AB US MODUŁ U ( PRZEDMIOTU) I nforma cje ogólne. Podstawy psychiatrii
Załącznik Nr do Uchwały Nr 14/2012 S YL AB US MODUŁ U ( PRZEDMIOTU) I nforma cje ogólne Kod KPP modułu Rodzaj modułu Wydział PUM Kierunek studiów Nazwa modułu Podstawy psychiatrii Obowiązkowy Wydział Nauk
Bardziej szczegółowoTerapeutyczne Programy Zdrowotne 2012 Leczenie dystonii ogniskowych i połowiczego kurczu twarzy
Załącznik nr 13 do Zarządzenia Nr 59/2011/DGL Prezesa NFZ z dnia 10 października 2011 roku Nazwa programu: LECZENIE DYSTONII OGNISKOWYCH I POŁOWICZEGO KURCZU TWARZY ICD-10 G24.3 - kręcz karku G24.5 - kurcz
Bardziej szczegółowoZapobieganie nawrotom i rozpoznawanie objawów zwiastunowych raport z programu edukacyjnego dla pacjentów chorych na schizofrenię, leczonych olanzapiną
Psychiatria R A P O R T tom 11, nr 2, 120 124 Copyright 2014 Via Medica ISSN 1732 9841 Iwona Patejuk-Mazurek Klinika Psychiatrii, Oddział Fizjoterapii Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego Mazowieckie
Bardziej szczegółowoTom 63 2014 Numer 2 (303) Strony 245 252
Tom 63 2014 Numer 2 (303) Strony 245 252 Aleksandra Wierzbicka 1, Adam Wichniak 2, Wojciech Jernajczyk 1 1 Zakład Neurofizjologii Klinicznej Instytut Psychiatrii i Neurologii w Warszawie 2 III Klinika
Bardziej szczegółowoRecenzja Rozprawy Doktorskiej Mgr Weronika Wolińska Występowanie bezsenności wśród osób aktywnych i nieaktywnych zawodowo
Dr hab. n. med. Donata Kurpas, prof. nadzw. Katedra i Zakład Medycyny Rodzinnej Wydział Lekarski Kształcenia Podyplomowego Uniwersytet Medyczny we Wrocławiu Wrocław, 04.11.2018r. Recenzja Rozprawy Doktorskiej
Bardziej szczegółowoPielęgniarstwo Pierwszego stopnia Praktyczny. Znajomość zagadnień z zakresu anatomii, fizjologii, psychologii, farmakologii.
Nazwa jednostki prowadzącej kierunek: Nazwa kierunku: Poziom kształcenia: Profil kształcenia: Moduły wprowadzające/wymagania wstępne: Nazwa modułu / przedmiotu (przedmiot lub grupa przedmiotów) Osoby prowadzące:
Bardziej szczegółowoWartość stawki jednostkowej w PLN. Opis i definicja wskaźnika rozliczającego stawkę jednostkową. Sposób weryfikacji wykonania usługi
Załącznik nr 19 Zestawienie stawek jednostkowych dla Ogólnopolskiego programu zapalenia stawów Stawki jednostkowe określone poniżej dotyczą świadczeń zdrowotnych, które będą udzielane w ramach wdrażania
Bardziej szczegółowo13. Interpretacja wyników testowych
13. Interpretacja wyników testowych q testowanie a diagnozowanie psychologiczne q interpretacja wyników testu q interpretacja kliniczna a statystyczna q interpretacja ukierunkowana na kryteria lub normy
Bardziej szczegółowoBadania. przesiewowe stosowane w celu wczesnego wykrycia raka sutka. zalecenia National Comprehensive Cancer Network (NCCN)
Badania przesiewowe stosowane w celu wczesnego wykrycia raka sutka zalecenia National Comprehensive Cancer Network (NCCN) Cel wykonywania badań przesiewowych Jak powinna postępować każda kobieta? U jakich
Bardziej szczegółowoDepresja a uzależnienia. Maciej Plichtowski Specjalista psychiatra Specjalista psychoterapii uzależnień
Depresja a uzależnienia Maciej Plichtowski Specjalista psychiatra Specjalista psychoterapii uzależnień Alkoholizm w chorobach afektywnych Badania NIMH* (1990) (uzależnienie + nadużywanie) Badania II Kliniki
Bardziej szczegółowoS YL AB US MODUŁ U ( PRZEDMIOTU) I nforma cje ogólne. Psychiatria i pielęgniarstwo psychiatryczne
S YL AB US MODUŁ U ( PRZEDMIOTU) Załącznik Nr 3 do Uchwały Nr 14/2012 I nforma cje ogólne Kod NS-PP modułu Rodzaj modułu Wydział PUM Kierunek studiów Nazwa modułu Psychiatria i pielęgniarstwo psychiatryczne
Bardziej szczegółowoPsychiatria z uwzględnieniem problemów ludzi starszych Pielęgniarstwo
Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Nysie Instytut Pielęgniarstwa Nazwa modułu (przedmiotu) Kierunek studiów Profil kształcenia Poziom studiów Forma studiów Semestr studiów Tryb zaliczenia przedmiotu Formy
Bardziej szczegółowoWybrane zaburzenia lękowe. Tomasz Tafliński
Wybrane zaburzenia lękowe Tomasz Tafliński Cel prezentacji Przedstawienie najważniejszych objawów oraz rekomendacji klinicznych dotyczących rozpoznawania i leczenia: Uogólnionego zaburzenia lękowego (GAD)
Bardziej szczegółowoŚLĄSKIE CENTRUM ZDROWIA PUBLICZNEGO Ośrodek Analiz i Statystyki Medycznej Dział Chorobowości Hospitalizowanej APETYT NA ŻYCIE
ŚLĄSKIE CENTRUM ZDROWIA PUBLICZNEGO Ośrodek Analiz i Statystyki Medycznej Dział Chorobowości Hospitalizowanej APETYT NA ŻYCIE Katowice 2007 Śl.C.Z.P Dział Chorobowości Hospitalizowanej 23 luty Ogólnopolski
Bardziej szczegółowoSNORING 2014 SLEEP APNEA & for ENT Surgeons 3 rd INTERNATIONAL SEMINAR. CHRAPANIE i BEZDECHY. Warsaw, 6 th December Warszawa, 6 grudnia 2014
SLEEP APNEA & SNORING 2014 for ENT Surgeons 3 rd INTERNATIONAL SEMINAR Warsaw, 6 th December 2014 CHRAPANIE i BEZDECHY DLA LARYNGOLOGÓW III MI DZYNARODOWE SEMINARIUM Warszawa, 6 grudnia 2014 Organizatorzy
Bardziej szczegółowoS YL AB US MODUŁ U ( PRZEDMIOTU) I nforma cje ogólne. Psychiatria i pielęgniarstwo psychiatryczne
S YL AB US MODUŁ U ( PRZEDMIOTU) Załącznik Nr 3 do Uchwały Nr 14/2012 I nforma cje ogólne Kod NS-PP modułu Rodzaj modułu Wydział PUM Kierunek studiów Nazwa modułu Psychiatria i pielęgniarstwo psychiatryczne
Bardziej szczegółowow kale oraz innych laboratoryjnych markerów stanu zapalnego (białka C-reaktywnego,
1. Streszczenie Wstęp: Od połowy XX-go wieku obserwuje się wzrost zachorowalności na nieswoiste choroby zapalne jelit (NChZJ), w tym chorobę Leśniowskiego-Crohna (ChLC), zarówno wśród dorosłych, jak i
Bardziej szczegółowoPROGRAM NAUCZANIA SPECJALNOŚCI WYBRANEJ NA WYDZIALE LEKARSKIM I ROK AKADEMICKI 2017/2018 PRZEWODNIK DYDAKTYCZNY dla STUDENTÓW VI ROKU STUDIÓW
PROGRAM NAUCZANIA SPECJALNOŚCI WYBRANEJ NA WYDZIALE LEKARSKIM I ROK AKADEMICKI 2017/2018 PRZEWODNIK DYDAKTYCZNY dla STUDENTÓW VI ROKU STUDIÓW 1. SPECJALNOŚĆ WYBRANA: 2. NAZWA JEDNOSTKI (jednostek ) realizującej
Bardziej szczegółowoStandardy postępowania w chorobach otępiennych. Maria Barcikowska
Standardy postępowania w chorobach otępiennych Maria Barcikowska Rozwój wiedzy od 1984 1. Przestało obowiązywać rozpoznanie AD przez wykluczenie - fenotyp został ostatecznie zdefiniowany 2. Rozwój metod
Bardziej szczegółowoNarzędzie pracy socjalnej nr 14 Wywiad z osobą długotrwale chorą 1 Przeznaczenie narzędzia:
Narzędzie pracy socjalnej nr 14 Wywiad z osobą długotrwale chorą 1 Przeznaczenie narzędzia: Etap I (1b) Ocena / Diagnoza (Pogłębienie wiedzy o sytuacji związanej z problemem osoby/ rodziny) Zastosowanie
Bardziej szczegółowoOpis zakładanych efektów kształcenia na studiach podyplomowych. Efekty kształcenia dla studiów podyplomowych WIEDZA
Opis zakładanych efektów kształcenia na studiach podyplomowych Nazwa studiów: NEUROLOGOPEDIA Z ELEMENTAMI AUDIOLOGII I FONIATRII Typ studiów: kwalifikacyjne/doskonalące Symbol Efekty kształcenia dla studiów
Bardziej szczegółowoANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LIX, SUPPL. XIV, 144 SECTIO D 2004
ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LIX, SUPPL. XIV, 144 SECTIO D 2004 Zakład Pielęgniarstwa Psychiatrycznego Wydział Opieki i Oświaty Zdrowotnej Śląskiej Akademii Medycznej*
Bardziej szczegółowoStreszczenie Wstęp: Cel pracy:
Streszczenie Wstęp: Ocena bólu, który jest zjawiskiem bardzo złożonym z klinicznego punktu widzenia, stanowi jedno z istotnych wyzwań współczesnej medycyny. Rzetelne oszacowanie bólu ma podstawowe znaczenie
Bardziej szczegółowoSTOSUNEK HEMODIALIZOWANYCH PACJENTÓW Z ZABURZENIAMI
Wojciech Marcin Orzechowski STOSUNEK HEMODIALIZOWANYCH PACJENTÓW Z ZABURZENIAMI DEPRESYJNYMI DO LECZENIA TYCH ZABURZEŃ Rozprawa na stopień naukowy doktora nauk o zdrowiu Promotor: prof. dr hab. n. med.,
Bardziej szczegółowoSkojarzone leczenie depresji lekami przeciwdepresyjnymi i pindololem - otwarte badanie skuteczności 14 dniowej terapii
FARMAKOTERAPIA W PSYCHIATRII I NEUROLOGII, 2001, 3, 285-290 Stanisław Pużyński, Łukasz Święcicki, Iwona Koszewska, Antoni Kalinowski, Sławomir Fornal, Dorota Grądzka, Dorota Bzinkowska, Magdalena Namysłowska
Bardziej szczegółowoTesty wysiłkowe w wadach serca
XX Konferencja Szkoleniowa i XVI Międzynarodowa Konferencja Wspólna SENiT oraz ISHNE 5-8 marca 2014 roku, Kościelisko Testy wysiłkowe w wadach serca Sławomira Borowicz-Bieńkowska Katedra Rehabilitacji
Bardziej szczegółowoTabela Nr 1. Rozliczenie środków finansowych z Wojewódzkiego Programu Profilaktyki Gruźlicy Płuc i Nowotworów Układu Oddechowego
Informacja dla Zarządu Województwa Łódzkiego na temat realizacji w 2004 roku Wojewódzkiego Programu Profilaktyki Gruźlicy Płuc i Nowotworów Układu Oddechowego Wojewódzki Program Profilaktyki Gruźlicy Płuc
Bardziej szczegółowoLosy pacjentów po wypisie z OIT Piotr Knapik
Losy pacjentów po wypisie z OIT Piotr Knapik Oddział Kliniczny Kardioanestezji i Intensywnej Terapii Śląskie Centrum Chorób Serca w Zabrzu Jaki sens ma to co robimy? Warto wiedzieć co się dzieje z naszymi
Bardziej szczegółowoROLA MIOGENNYCH PRZEDSIONKOWYCH POTENCJAŁÓW WYWOŁANYCH W DIAGNOSTYCE ZAWROTÓW GŁOWY O RÓŻNEJ ETIOLOGII
Dominik Bień ROLA MIOGENNYCH PRZEDSIONKOWYCH POTENCJAŁÓW WYWOŁANYCH W DIAGNOSTYCE ZAWROTÓW GŁOWY O RÓŻNEJ ETIOLOGII ROZPRAWA NA STOPIEŃ DOKTORA NAUK MEDYCZNYCH BADANIA WYKONANO W KLINICE OTORYNOLARYNGOLOGII
Bardziej szczegółowoMgr Paweł Musiał. Promotor Prof. dr hab. n. med. Hanna Misiołek Promotor pomocniczy Dr n. med. Marek Tombarkiewicz
Mgr Paweł Musiał Porównanie funkcjonowania podstawow-ych i specjalistycznych Zespołów Ratownictwa Medycznego na przykładzie Samodzielnego Publicznego Zespołu Zakładów Opieki Zdrowotnej w Staszowie Rozprawa
Bardziej szczegółowoKrakowska Akademia im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego. Karta przedmiotu. obowiązuje studentów, którzy rozpoczęli studia w roku akademickim 2013/2014
Krakowska Akademia im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego Karta przedmiotu Wydział Zdrowia i Nauk Medycznych obowiązuje studentów, którzy rozpoczęli studia w roku akademickim 2013/2014 Kierunek studiów: Pielęgniarstwo
Bardziej szczegółowoGdańsk 10.10.2015 r.
Celiakia- czy nadążamy za zmieniającymi się rekomendacjami Gdańsk 10.10.2015 r. prof. dr hab. n. med. Barbara Kamińska Katedra i Klinika Pediatrii, Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci Gdański
Bardziej szczegółowoI nforma cje ogólne. Nazwa modułu:zaburzenia odżywiania w praktyce dietetyka r.a cykl
Załącznik Nr do Uchwały Nr S YL AB US MODUŁ U ( PRZEDMIOTU) I nforma cje ogólne Nazwa modułu:zaburzenia odżywiania w praktyce dietetyka r.a. 2018-2019 cykl 2016-2019 Rodzaj modułu/przedmiotu Przedmiot
Bardziej szczegółowo