Reformy systemów emerytalnych astabilność finansów publicznych KINGA KACZOR, MAGDALENA SIERADZAN

Transkrypt

1 Reformy systemów emerytalnych astabilność finansów publicznych KINGA KACZOR, MAGDALENA SIERADZAN

2 Słowo wstępu Zabezpieczenie emerytalne obywateli to obowiązek konstytucyjny państwa Bezpieczeństwo systemu emerytalnego i ochrona interesów ubezpieczonych jest jednym z najważniejszych zadań rządu Cel ten stanowi jedną z większych pozycji wydatków sektora publicznego

3 Przed rokiem 1999 System repartycyjny Niewielka liczba emerytów przypada na liczną grupę osób pracujących Rozbudowane przywileje różnych grup zawodowych System kosztowny, niestabilny i niesprawiedliwy Możliwość przejścia na wcześniejszą emeryturę -> spadek podaży pracy -> spadek krajowych oszczędności Rosnące bezrobocie Podnoszenie wysokości składek emerytalnych

4 Przed rokiem 1999 Wysokość obowiązkowych składek na ubezpieczenia społeczne jako procent podstawy wymiaru

5 Przed rokiem 1999 Wpłaty niewystarczające na pokrycie bieżących świadczeń Wysokie koszty pracy -> rozwój szarej strefy Niestabilność systemu Podatność na wpływy polityczne Finansowe uzależnienie od budżetu państwa i sytuacji na rynku pracy Dyskryminowanie osób o wyższych zarobkach Anonimowość płatników składek Spadek współczynnika dzietności Wydłużenie średniej długości trwania życia

6 Przed rokiem 1999 Warunkiem nabycia prawa do emerytury było osiągnięcie wieku emerytalnego 60 lat w przypadku kobiet 65 lat w przypadku mężczyzn minimalny przepracowany okres składkowy i nieskładkowy 20 lat 25 lat Efektywny wiek emerytalny był jednak o około 5 lat niższy

7 Przed rokiem 1999

8 Przed rokiem 1999 Wnioski System całkowicie zależny od wpływów politycznych Zależny od bodźców demograficznych Występuje zjawisko moral hazard Obciążony uprzywilejowanymi grupami System uważany przez płatników jako niesprawiedliwy

9 Reformy rok 1999 Cel reformy: Zapewnienie stabilności finansowej systemu Zachowanie wypłacalności Dywersyfikacja ryzyka (wypłata z kilku źródeł) Otoczenie ekonomiczne Wysoki deficyt systemu Stopniowo starzejące się społeczeństwo

10 Reformy rok 1999 Reforma wprowadziła podział na system repartycyjny i kapitałowy Zmiana systemu o zdefiniowanym świadczeniu na system o zdefiniowanej składce Filary kapitałowe miały dodatkowo zdynamizować wzrost gospodarczy Wprowadzenie ograniczeń przywilejów emerytalnych

11 Reformy rok 1999 Podział na trzy filary Gwarantowany przez ZUS (repartycyjny, obowiązkowy) OFE (kapitałowy, obowiązkowy, prywatnie zarządzany) IKE, PPE, IKZE (kapitałowy, nieobowiązkowy, prywatnie zarządzany)

12 Reformy rok 1999 Zalety systemu repartycyjnego Odporność na zjawiska charakterystyczne dla rynku kapitałowego Zalety systemu kapitałowego Odporność na problemy demograficzne

13 Reformy rok 1999 Założenia reformy Przywrócenie proporcji pomiędzy wartością wpłaconych przez ubezpieczonego składek a wysokością emerytury Uzależnienie wysokości przyszłej emerytury od wszystkich wpłaconych składek i dalszego oczekiwanego trwania życia Składki mają być istotnie wyższe niż w warunkach poprzedniego systemu (o zdefiniowanym świadczeniu)

14 Reformy rok 1999 W jaki sposób system miał osiągnąć te cele Zachęty dla zwiększenia aktywności zawodowej Ograniczenie szarej strefy w gospodarce Utworzenie filaru kapitałowego, który zdynamizuje wzrost gospodarczy Zwiększenie wypłat dzięki dywersyfikacji ryzyka

15 Reformy rok 1999 Podział na trzy grupy obywateli Urodzeni przed r. emerytura na starych zasadach Urodzeniu po r. emerytura na nowych zasadach możliwość wyboru pomiędzy emeryturą tylko z jednego filara bądźłączoną Urodzeni po r. obowiązkowe przystąpienie do nowego systemu Wszystkie wymienione grupy mogą oszczędzać w trzecim filarze

16 Reformy rok 1999 Składka na ubezpieczenie emerytalne została rozłożona na pracownika i pracodawcę (po 50%) 19,52% pensji brutto 12,22% w ZUS 7,3% ZUS przekazuje OFE Limit zarobków od których odprowadzane są składki do obowiązkowych filarów wynosi 30-krotność średniej miesięcznej płacy

17 Reformy rok 1999 Reforma miała być lekiem na zmiany demograficzne Zawirowania na rynkach finansowych i sytuacja budżetu państwa stały się bodźcem do wprowadzenia kolejnych zmian

18 Reformy rok 1999

19 Reformy rok 1999 Wyjątki Górnicy jako jedyna grupa społeczna mogą korzystać z prawą do wcześniejszej emerytury, jej wysokość jest naliczana na korzystniejszych zasadach Emerytury pomostowe i nauczycielskie Obok powszechnego systemu funkcjonuje także system ubezpieczeń społecznych rolników, oraz systemy zaopatrzeniowe

20 Odstępstwa od reformy rok 1999 W 2003 wyłączono z powszechnego systemu mundurowych 2004 ograniczono pobierania opłat przez OFE (do max 3,5% - wcześniej było to 7%) 2005 przedłużono możliwość nabywania prawa do wcześniejszej emerytury do końca wprowadzono emerytury górnicze 2007 przedłużono możliwość nabywania prawa do wcześniejszej emerytury do końca 2008

21 Reformy rok 1999 Wnioski Część osób otrzyma niższe świadczenia niż w przypadku starego systemu mniej zamożne osoby (szczególnie w przypadku kobiet) Ma na celu zachęcać ubezpieczonych do wydłużenia aktywności zawodowej Stary i nowy system funkcjonują równolegle, co jest głównym źródłem niebilansowania dochodów i wydatków ZUS wymaga dotacji z budżetu państwa

22 Budżet FUS w latach Istotny wzrost dotacji z budżetu państwa (z 12,8% do 24,4%) Wzrost dotacji uzupełniającej z prawie 66% w 1999r do 99% w 2010r Refundacja składek do OFE od 2,3mld zł (1999r) do 22,3mld zł (2010r) Wzrost przekazanych składek do OFE o 700% w analizowanym okresie Przeciętny okres pobierania składek wzrósł z 13 lat i 6 miesięcy (2000r) do 15 lat i 11 miesięcy (2005r)

23 Przychody i wydatki FUS w mln zł Źródło: Łuczka-Bakuła, Jabłońska-Porzuczek 2012

24

25 Wnioski Ujemne wyniki i obciążenie finansowe państwa przekłada się na wynik finansowy całego sektora publicznego Deficyt sektora finansów publicznych w obszarze ubezpieczeń społecznych to skutek wieloletnich zaniechań i złych decyzji

26 Reformy rok 2008 Ustawa dot. wprowadzenia emerytur pomostowych (z początkiem 2009r.) celem wprowadzenia ustawy o emeryturach pomostowych i rekompensatach było zrównanie w prawach wszystkich uczestników systemu emerytalnego, a także zmniejszenie wydatków na wcześniejsze emerytury. Prawo do emerytury pomostowej mają pracownicy wykonujący pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, którzy spełnią warunki określone w ustawie.

27 Reformy - rok 2009 Świadczenia kompensacyjne dla nauczycieli Ograniczenie opłat pobieranych przez OFE

28 Świadczenia kompensacyjne dla nauczycieli System łagodzący skutki zmian w systemie edukacji, będący przejściowym rozwiązaniem, adresowany do nauczycieli mających stosunkowo długi staż pracy Wymogi: 30-letni staż pracy, w tym 20 lat pracy jako nauczyciel w wymiarze minimum ½ etatu Wiek uprawniający do świadczenia wzrasta w kolejnych latach aż do osiągnięcia powszechnego wieku emerytalnego

29 Ograniczenie opłat pobieranych przez OFE Ograniczenie wysokości opłaty od składki z maksymalnie 7% do 3,5% Określono progowo limit opłaty za zarządzanie nie może on przekroczyć 15,5 mln zł miesięcznie dla aktywów netto funduszu o wartości 45 mld

30 Reforma emerytalna 2011

31 Zmiany stanów ludności w Polsce w latach Zmiany stanów ludności w Polsce w latach Wiek/Rok Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z GUS

32 Główne wprowadzone zmiany ustawowe Zmniejszenie składki przekazywanej do OFE z 7,3% do 3,5%* Utworzenie specjalnych subkont w ZUS, gdzie trafia przesunięta część składki z OFE Zakaz prowadzenia działalności akwizycyjnej na rzecz OFE Nowa forma oszczędzania w III filarze- IKZE

33 Zmniejszenie składki przekazywanej do OFE z 7,3% do 3,5%* Źródło: Gazeta Podatkowa nr 33 (761) z dn * ostatecznie obniżono wysokość składki przekazywanej do OFE z 7,3% do 2,92% podstawy wymiaru w 2014r. i na tym zaprzestano zmiany jej wysokości

34 Utworzenie specjalnych subkont w ZUS, gdzie trafia przesunięta część składki z OFE Decyzję o utworzeniu subkonta podjęto w celu rozdzielenia składek z I. filaru, które wpływają na konto w ZUS od tych z II. filaru, ponieważ inny jest sposób ich waloryzacji. W odróżnieniu od konta emerytalnego, na którym waloryzacja odbywa się przez pomnożenie zgromadzonego kapitału, przez wskaźnik waloryzacji zależny od inflacji i wzrostu płac w gospodarce, na subkoncie waloryzacja jest związana z jednym czynnikiem: wzrostem PKB w kraju

35 Zakaz prowadzenia działalności akwizycyjnej na rzecz OFE Od 1 stycznia 2012 r. z ustawy o otwartych funduszach inwestycyjnych została skreślona większość przepisów z działu dotyczącego działalności akwizycyjnej. Nie wolno prowadzić działalności akwizycyjnej polegającej na działaniach mających na celu skłonienie kogokolwiek, aby przystąpił do otwartego funduszu lub pozostawał jego członkiem.

36 Nowa forma oszczędzania w III filarze- IKZE Możliwość założenia Indywidualnego Konta Zabezpieczenia Emerytalnego (IKZE) pojawiła się w 2012 r., jako nowy, dodatkowy produkt związany z dobrowolnym oszczędzaniem na emeryturę obok funkcjonującego już Indywidualnego Konta Emerytalnego (IKE). Środki wpłacane w danym roku na IKZE można odliczyć od podstawy opodatkowania podatkiem dochodowym od osób fizycznych i pomniejszać płacony podatek.

37 Oceny reformy Pozytywne Negatywne Zmniejszenie tempa narastania długu publicznego - zmniejszono potrzeby pożyczkowe państwa Deficyt sektora instytucji rządowych i samorządowych zmniejszył się z 7,9% PKB w 2010 r. do 3,9% w 2012 r. - ¼ spadku deficytu wynikała z ograniczenia wielkości refundacji składki z tytułu przekazania składek do OFE Zmiany dotyczące polityki inwestycyjnej mogą negatywie oddziaływać na rynek finansowy Koszty wynikające z prowadzenia dodatkowych kont przez ZUS Wyłączenie ewentualnej ujemnej wartości wskaźnika nominalnego wzrostu jako podstawy waloryzacji wprowadza potencjalną niestabilność systemu Waloryzacja subkonta wyniosła ok. 14,3%, podczas gdy średnia stopa zwrotu brutto w OFE w tym samym okresie wyniosła 10,9%,

38 Reformy rok 2012 Podniesienie wieku emerytalnego do 67 lat dla kobiet i mężczyzn Podniesienie składki rentowej Reforma emerytur służb mundurowych

39 Przeciętne trwanie życia w wieku 0 lat w Polsce Źródło: GUS. Trwanie życia w 2014r.

40 Przekrojowy współczynnik dzietności (TFR) w Polsce w latach Źródło: GUS. Prognoza ludności na lata

41 Podniesienie wieku emerytalnego do 67 lat dla kobiet i mężczyzn Stopniowe podwyższanie wieku emerytalnego dla kobiet i mężczyzn do jednakowego poziomu 67 lat zgodnie z projektem podnosząc wiek emerytalny od 1 stycznia 2013 roku o 1 miesiąc co cztery miesiące, poziom ten zostanie osiągnięty dla mężczyzn w 2020 roku, a dla kobiet w 2040 roku. Nowe regulacje objęły kobiety urodzone po 31 grudnia 1952 roku oraz mężczyzn urodzonych po 31 grudnia 1947 roku.

42 Podwyższenie wieku emerytalnego Zalety Wady Zmniejszenie dotacji do FUS Wyższe wpływy podatkowe Wyższe emerytury Oddalona perspektywa podwyżek podatków Większy PKB Problem znalezienia pracy dla osób 50 + Brak zmian na rynku pracy dostosowanie stanowisk do potrzeb i możliwości osób starszych Niewydajna służba zdrowia

43 Prognozowane zmiany wysokości emerytur Mężczyźni Kobiety Źródło: oraz

44 Wartość wskaźnika zatrudnienia dla wybranych grup wieku w 2011r. w krajach UE

45 Podniesienie składki rentowej Zmiana polega na podniesieniu o 2% składki na ubezpieczenie rentowe w części finansowanej przez płatników, czyli przez pracodawców Celem nowelizacji jest ograniczeniu deficyt Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w zakresie funduszu rentowego. Podniesienie składki rentowej po stronie pracodawcy o 2% przyniesie 6,5 mld zł dodatkowego wpływu do Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

46 Reforma emerytur służb mundurowych Żołnierze zawodowi oraz funkcjonariusze 10 formacji, w tym policji, którzy wstąpili do służby od 2013 roku, nabędą uprawnienia do przejścia na emeryturę po 55. roku życia i 25 latach służby (poprzednio po 15 latach służby).

47 Reforma OFE rok 2013 Możliwość decyzji o przekazywaniu w przyszłości części składek do OFE lub do ZUS-u Likwidacja części obligacyjnej Obniżenie opłat pobieranych przez PTE Wprowadzenie Suwaka bezpieczeństwa

48 OFE czy ZUS Członkowie OFE mogli w ciągu 4 miesięcy (od 1 kwietnia 2014 r. do 31 lipca 2014 r.), podjąć decyzję w sprawie przekazywania do OFE przyszłej składki emerytalnej. W tym okresie członkowie OFE zdecydowali, czy chcą, aby ich składka w całości trafiała do ZUS: na indywidualne konto (ok. 60% składki) i na subkonto (ok. 40% składki), czy w większości do ZUS (85% składki), a w części do OFE (15% składki).

49 Likwidacja części obligacyjnej 3 lutego 2014 r. z OFE do ZUS zostały przeniesione wszystkie obligacje Skarbu Państwa, czyli 51,5% wartości aktywów netto każdego funduszu. W te papiery, jak i w inne instrumenty dłużne gwarantowane przez Skarb Państwa, OFE nie będą mogły już inwestować.

50 Obniżenie opłat pobieranych przez PTE Od lutego 2014 r. maksymalny poziom opłaty od składki wynosi 1,75%.

51 Suwak bezpieczeństwa Suwak bezpieczeństwa zakłada, że 10 lat przed osiągnięciem ustawowego wieku emerytalnego środki zgromadzone na koncie członka OFE będą stopniowo przekazywane każdego miesiąca do ZUS i ewidencjonowane na indywidualnym subkoncie ubezpieczonego. Wprowadzenie suwaka ma chronić przed tzw. ryzykiem złej daty, czyli silnym załamaniem się kursów rynkowych w roku przejścia na emeryturę.

52 Zalecenia Komisji Europejskiej w sprawie zapewnienia stabilności finansowej systemów Powiązanie wieku emerytalnego z dłuższym średnim trwaniem życia Ograniczenie dostępu do systemów wczesnych emerytur i innych możliwości wczesnego zaprzestania aktywności zawodowej Wspieranie dłuższego życia zawodowego za pomocą takich działań, jak poprawa dostępu do możliwości uczenia się przez całe życie, dostosowanie miejsc pracy do większej różnorodności pracowników, tworzenie możliwości zatrudnienia dla starszych pracowników i wspieranie aktywnego i zdrowego starzenia się; Zrównanie ustawowego wieku emerytalnego mężczyzn i kobiet Wspieranie uzupełniających oszczędności emerytalnych w celu zwiększenia dochodów na emeryturze.

53 Dziękujemy za uwagę!

54 Bibliografia Emerytura.gov.pl Szymkowicz E. Wrzesień Zmiany w konstrukcji systemu emerytalnego w Polsce Łuczka-Bakuła W. Jabłońska-Porzuczek L. Sierpień 2012 Wpływ modyfikacji systemu emerytalnego na finanse Funduszu Ubezpieczeń Społecznych Boni M. Marzec Ustawa o zmianie niektórych ustaw związanych z funkcjonowaniem systemu ubezpieczeń społecznych europa.eu/rapid/press-release_ip _pl.htm serwisy.gazetaprawna.pl/emerytury-irenty/artykuly/594033,podwyzszenie_wieku_emerytalnego_plusy_i_minusy. html demografia.stat.gov.pl/bazademografia/prognoza.aspx emerytura.gov.pl/wp-content/uploads/2014/03/ _przeglad.pdf