może szybko nauczyć się, jak karmić, poić i kąpać dziecko, ale nie każdy potrafi wczuć się w emocjonalne potrzeby dziecka i wyjść im naprzeciw.

Transkrypt

1 Role społeczne Jednostka przystosowuje się do życia w społeczeństwie, ucząc się różnych ról. Rolę można zdefiniować jako określone zachowanie jednostki mającej dany status społeczny. Role społeczne i status mogą być dwojakiego rodzaju: przypisane jednostce, jak płeć, rasa, wiek, pochodzenie społeczne, osiągnięte przez jednostkę jej własnym wysiłkiem. Człowiek rodzi się mężczyzną, lecz np. pozycję męża, ojca i pracownika osiąga. Można tu podjąć z młodzieżą dyskusję na temat autentyczności jednostki ludzkiej, jej autonomii i zależności od władzy kultury i systemu społecznego. Jest się ojcem czy pełni się rolę ojca? Jeżeli życie w społeczeństwie sprowadza się do pełnienia różnych ról, to może jednostka jest całkowicie wyalienowana z kontekstu społecznego, w istocie będąc kimś innym schowanym za maskami ról? Przygotowanie do większości ról społecznych zaczyna się we wczesnym dzieciństwie. Trening roli przebiega na ogół nieświadomie i niedostrzegalnie. Dzieci np. bawią się w dom, powtarzając i powielając to, co widzą i słyszą, uczestnicząc w niezliczonych wydarzeniach życia rodzinnego. Na podstawie tego codziennego doświadczenia dziecko buduje sobie obraz tego, jak zachowuje się mężczyzna, a jak kobieta, jak mąż i żona traktują siebie nawzajem. Jednostka może z sukcesem pełnić rolę nie będąc jednocześnie przekonana, że rola ta jest satysfakcjonująca i wartościowa. W przedstawionym w ćwiczeniu nr 2 problemie znacznie ważniejsze (i trudniejsze!) jest pełne opanowanie przez jednostkę wyrażenia uczuć, spełnienia oczekiwań związanych z rolą niż realizacja wynikających z roli obowiązków. Prawie każdy Internetowa szkoła równości i demokracji 1

2 może szybko nauczyć się, jak karmić, poić i kąpać dziecko, ale nie każdy potrafi wczuć się w emocjonalne potrzeby dziecka i wyjść im naprzeciw. Terminu zestaw ról używamy, aby podkreślić, że jednostka o określonej pozycji w grupie nie pełni jednej roli, ale pewną liczbę ról, którym trzeba sprostać jednocześnie. Żona jest partnerką seksualną, córką, sąsiadką, obywatelką, często matką, gospodynią domową i pracownikiem... Część tych ról wymaga całkowicie odmiennych sposobów postępowania. Pracująca matka szybko stwierdza, że pełna dyspozycyjność w pracy bardzo utrudnia wywiązywanie się z domowych obowiązków. Trudności w pełnieniu wielu różnych ról społecznych manifestują się chorobami psychosomatycznymi, uzależnieniem od alkoholu czy narkotyków. Napięcia wynikające z konfliktu ról mogą być złagodzone przez mechanizmy obronne. (Są to wszelkie zabiegi umożliwiające redukcję przykrego napięcia emocjonalnego bez zmiany obiektywnej sytuacji, która je wywołała.) Ćwiczenia 3,4,5,6 mają na celu przedyskutowanie takich zjawisk, jak adekwatne i nieadekwatne przygotowanie do pełnienia roli, niepowodzenia w pełnieniu ról.jak już była mowa, dziecięce zabawy są przygotowaniem do pełnienia ról w dorosłym świecie. Doświadczenia zgromadzone na jednym etapie życia są przydatne w następnym. Jednak we współczesnych, szybko zmieniających się społeczeństwach bywa tak, że doświadczenia zdobyte w jednym okresie życia mają małe (bądź żadne) zastosowanie w przyszłym życiu. Na przykład dziewczyna przygotowywana do roli żony, pani domu, matki (opiekuńcza, miękka, ustępliwa) musi jako osoba samotna walczyć o swoją pozycję zawodową w nastawionym na rywalizację świecie mężczyzn. Z kolei rybak z woj. suwalskiego może przekazywać swoim dzieciom umiejętności i doświadczenie przydatne w rybołówstwie, ale będą one zbędne, kiedy dzieci będą musiały poszukać innej pracy,np. z powodu zatrucia środowiska naturalnego. W szkole przygotowanie do pełnienia ról społecznych opiera się w o wiele większym stopniu na prezentacji formalnych praw rządzących życiem społecznym, niż na przedstawianiu i ujawnianiu rzeczywistych zasad rządzących społeczeństwem dorosłych. Młodzież uczy się abstrakcyjnego, idealnego świata i nic dziwnego, że staje się cyniczna, gdy stwierdza, że szczytne zasady nie pasują do rzeczywistości. Jest bardzo trudno przygotowywać młodych ludzi do ról społecznych w zmieniającym się społeczeństwie. Jeśli przyszłe role społeczne nie mogą być dokładnie przewidziane i określone, szkoła tylko wtedy spełni swe funkcje, gdy przygotuje młodzież do pełnienia wielu ról społecznych, a bierne odtwarzanie wiadomości zostanie zastąpione samodzielnością w rozwiązywaniu problemów. Niepowodzenia w pełnieniu ról następują wtedy, gdy jednostka ma trudności z zaakceptowaniem przypisanych ról (kolorowi, grupy etniczne, kobiety, ludzie starzy). Również role, do których jednostka dąży i zdobywa osobistym wysiłkiem, mogą zakończyć się klęską. Przykładem mogą być małżeństwa zakończone rozwodem oraz niepowodzenia rodzicielskie. Internetowa szkoła równości i demokracji 2

3 Rola społeczna to zbiór przepisów określających, jak powinien zachowywać się człowiek zajmujący określoną pozycję w grupie. 1. Każdy z nas przystosowuje się do życia w społeczeństwie, ucząc się różnych ról. Rola społeczna to zbiór przepisów określających, jak powinien zachowywać się człowiek zajmujący określoną pozycję w grupie. Umiecie już wypełniać rolę dziecka, ucznia, kolegi. Przygotowujecie się do roli męża, żony, pracownika, obywatela. Jak uczycie się roli? Przypomnijcie sobie swoje dziecięce zabawy. Zastanówcie się nad ich funkcją w przygotowaniu do pełnienia ról w świecie dorosłych. Czy zabawy te były pomocne w dobrym przygotowaniu do przyszłych ról społecznych? 2. Kiedy uczycie się roli, musicie zwrócić uwagę na dwie sprawy. Po pierwsze, wejście w rolę wymaga opanowania pewnej wiedzy, umiejętności, sprawności. Po drugie, pełnienie roli wymaga wniknięcia w emocje i uczucia związane z rolą. Co według Was jest ważniejsze w satysfakcjonującym wypełnianiu roli rzetelna realizacja wynikających z roli obowiązków, czy też pełne opanowanie uczuć, oczekiwań, nastawień związanych z rolą? Przeanalizujcie problem na przykładzie: rodzica, nauczyciela, sierżanta w wojsku. Internetowa szkoła równości i demokracji 3

4 3. Zwróciliście zapewne uwagę, że w życiu nie pełnimy jednej roli przeciwnie, dużą liczbę powiązanych ze sobą ról. Spójrz na rysunek i opowiedz jakie role pełni ta kobieta? Jakie role Ty pełnisz w życiu? Wymień je. Które z nich są dla Ciebie najważniejsze? Sytuację, w której jednostka znajduje się pod naciskiem różnorodnych oczekiwań i musi sprostać rozbieżnym rolom społecznym, nazywamy konfliktem ról. 4. Sytuację, w której jednostka znajduje się pod naciskiem różnorodnych oczekiwań i musi sprostać rozbieżnym rolom społecznym, nazywamy konfliktem ról. Czy możesz wskazać i opisać sytuacje z Twojego życia, które prowadziły do konfliktu roli córki/syna z rolą: ucznia, dziewczyny/chłopaka? 5. Wskaż znane Ci sytuacje, kiedy to jednostka zmuszona była do wypełniania kilku rozbieżnych ról. Jak konflikt został rozwiązany? Czy rozwiązanie było satysfakcjonujące dla zainteresowanych stron? 6. Opisz, w jaki sposób Twoja obecna rola ucznia szkoły średniej przygotowuje Cię do następnych ról studenta, obywatela, żony/męża, rodzica. Jak sądzisz, na ile Twoje obecne doświadczenia będą przydatne w pełnieniu przyszłych ról? Internetowa szkoła równości i demokracji 4

5 7. Czy zauważyliście, że rola mężczyzny i rola kobiety jest społecznie zdeterminowana? To społeczeństwo określa, jakie zachowania i uczucia są odpowiednie dla mężczyzny, a jakie dla kobiety. Spośród poniższych sformułowań wypiszcie te, które według Was najlepiej charakteryzują rolę mężczyzny i kobiety. Niezależność, przebojowość, uległość, pasywność, chęć do współzawodnictwa, nastawienie na rywalizację, empatia, wrażliwość, ofiarność, przywódczość, samokontrola, aktywność, uczuciowość, opanowanie, pewnośćsiebie, nastawienie na wsparcie i pomoc najbliższym, poświęcenie, agresja, obiektywizm, odwaga, racjonalność, ukierunkowanie na relacje międzyludzkie, sentymentalizm, równowaga emocjonalna, subiektywizm, intuicyjność,nastawienie na współpracę, innowacyjność, stoicyzm, nieumiejętność podjęcia ryzyka, nieagresywność, kruchość, mała odporność. 8. Niech każdy z Was zastanowi się przez chwilę nad tym, jak powinna wyglądać jego osobista wzorcowa rola i rola jego życiowego partnera. Ułóżcie listę oczekiwanych postaw, zachowań, uczuć, dotyczących małżeństwa, seksu, kariery zawodowej, codziennych obowiązków, opieki nad dziećmi.modele ułożone indywidualnie przedyskutujcie w klasie. Zestawcie te cechy charakteryzujące rolę mężczyzny i kobiety, które były przez Was najczęściejwybierane. Ustalcie stopień zgodności i zróżnicowania oczekiwań dla obu płci. 9. Oboje małżonkowie pracują zawodowo. Jakie według Ciebie problemy pojawią się w ich życiu, jeśli przyjęli oni, że pomyślność zawodowa jednego z nich jest najważniejsza. Czy takie same problemy powstaną, gdy partnerzy przyjmą założenie o równorzędności swoich zawodowych karier? 10. Współcześnie wiele dyskutuje się o zmianach związanych z podziałem na role męskie i żeńskie. Jak sądzisz czy zdeterminowane płcią różnice w zachowaniu mogą być wyeliminowane? Oto 3 modele społeczne. Za którym z nich się opowiadasz? 1. Role określone płcią są różne, ale równorzędne. Kobiety i mężczyźni realizują odmienne zadania, wykonują różne prace, ale traktowane są one tak samo i cieszą się jednakowym prestiżem. 2. Kobieta działa i podejmuje rywalizację we wszystkich sferach życia, to jest w polityce, gospodarce, życiu społecznym na dotychczas obowiązujących męskich" zasadach. 3. Koniec z określaniem roli życiowej przez płeć. Kobieta i mężczyzna podejmują role zawodowe i domowe wymiennie i na równorzędnych zasadach. Internetowa szkoła równości i demokracji 5

6 10. Wykorzystując swoją wiedzę historyczną, spróbuj opisać, jaka była społeczna pozycja kobiety w minionych wiekach. Weź pod uwagę takie czynniki, jak: społeczne wierzenia i przekonania dotyczące płci, społeczny podział pracy, zorganizowane działania podejmowane przez kobiety. W swojej analizie uwzględnij: społeczeństwo pierwotne, społeczeństwo rolnicze, społeczeństwo przemysłowe, społeczeństwo postprzemysłowe. Internetowa szkoła równości i demokracji 6