Beata Ziółkowska. Anoreksja od A do Z. poradnik dla nauczycieli i wychowawców

Transkrypt

1

2 Anoreksja od A do Z

3

4 Beata Ziółkowska Anoreksja od A do Z poradnik dla nauczycieli i wychowawców Wydawnictwo Naukowe Scholar Warszawa 2005

5 Redakcja: Krystyna Goldbergowa Korekta: Alicja Chylińska Projekt okładki: Marta Kurczewska Książka dofinansowana przez Instytut Psychologii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu Copyright by Wydawnictwo Naukowe Scholar Spółka z o.o., Warszawa 2005 ISBN: Wydawnictwo Naukowe Scholar Spółka z o.o. ul. Krakowskie Przedmieście 62, Warszawa tel./fax , , dział handlowy: w. 219 lub jw. w. 105, info@scholar.com.pl; scholar@neostrada.pl Sprzedaż wysyłkowa dla odbiorców indywidualnych prowadzi Księgarnia Naukowa RESURSA ul. Krakowskie Przedmieście 62, Warszawa tel./fax info@resursa.com.pl Wydanie pierwsze Skład i łamanie: WN Scholar (Stanisław Beczek) Druk: Drukarnia GERGES, Toruń

6 Spis treści List do Nauczycieli i Wychowawców... 7 Czêœæ pierwsza, czyli OD TEORII... a Anorexia nervosa, czyli jadłowstręt psychiczny h Historia anoreksji z Zaburzenia jedzenia i miejsce anoreksji pośród nich o Objawy anoreksji b Badania nad anoreksją d Diagnoza różnicowa w anoreksji u Uwarunkowania anoreksji czynniki podmiotowe i środowiskowe t Trudne sytuacje a anoreksja k Kryteria samooceny w okresie dorastania c Ciało w okresie dojrzewania s Spostrzeganie schematu własnego ciała w anoreksji p Potrzeba perfekcjonizmu, rywalizacji i kontroli m Media i reklama wizualna a anoreksja r Rodzina a anoreksja l Leczenie anoreksji farmakologia i psychoterapia w Wywiad wstępny w zaburzeniach odżywiania g Gotowość anorektyczna preludium do anoreksji? Czêœæ druga, czyli... DO PRAKTYKI Co to jest profilaktyka i czemu służy? Potrzeba profilaktyki anoreksji Profilaktyka w szkole Projekty zajęć warsztatów profilaktycznych Ogólny schemat Eliza Gielec, Małgorzata Mikołajczak, Agnieszka Narkiewicz Nieśmiałość o tym można pogadać Jolanta Klimaszewska, Magdalena Jura Wpływ mass mediów na postrzeganie własnego ciała Magdalena Gałkowska, Anna Filipiak-Siewodnik Ideały atrakcyjności fizycznej a zaburzenia odżywiania Komentarz Literatura

7

8 Drodzy Nauczyciele i Wychowawcy! Poznañ, grudzieñ 2004 Wychowanie dzieci i m³odzie y to nie lada wyzwanie. Wieloletnie doœwiadczenia zawodowe oraz prywatne wielu z nas zdaj¹ siê tak e potwierdzaæ tê prawdê. Jako rodzice, opiekunowie, wychowawcy pragniemy jednak, by kontakt z dzieæmi oraz m³odzie ¹ by³ w naszym odczuciu nie tyle pasmem problemów i udrêk, ile Ÿród³em radoœci, sukcesów, spe³nieñ i wiedzy tak e o nas samych. Przez kontakt z m³odymi ludÿmi, którzy spontanicznie i odwa - nie zrywaj¹ z konwenansem, stereotypem oraz nud¹, przeciwstawiaj¹c siê tak e naszemu sposobowi widzenia rzeczywistoœci, zaczynamy oto dostrzegaæ nowe smaki znanego jak s¹dziliœmy wczeœniej œwiata. Aby nasze spotkania z m³odzie ¹ uczyniæ pe³niejszymi i bardziej wiarygodnymi, nieodzowne wydajesiêzdobywaniewiedzynatematspecyfikirozwojucz³owieka,aprzede wszystkim drêcz¹cych go pytañ, problemów, w¹tpliwoœci oraz celów. Spróbujmy zatem siêgn¹æ pamiêci¹ do czasów, kiedy sami zaczêliœmy wkraczaæ w doros³oœæ... Przywo³ane wspomnienia dotycz¹ czêsto pierwszych samodzielnych wakacji, spotkañ i niekoñcz¹cych siê rozmów z rówieœnikami, wyobra eñ dotycz¹cych przysz³ego ycia, fascynacji idolami, pierwszych mi³oœci itp. Wielu wa nym wówczas problemom towarzyszy³o obserwowanie swojego cia³a i burzliwych zmian, jakie w nim zachodzi³y. Jak e czêsto chcieliœmy upodobniæ siê do podziwianej przez nas postaci, wzbudziæ zainteresowanie i akceptacjê partnera, zyskaæ uznanie grupy rówieœniczej, okazaæ sw¹ wyj¹tkowoœæ, niezale noœæ za pomoc¹ odwa nego stroju czy te zamanifestowaæ przez wygl¹d abnegacjê dla istniej¹cych powszechnie standardów. Wszystkie te przejawy dorastania sk³adaj¹ siê na dynamiczny wizerunek m³odzie y poszukuj¹cej w³asnej to samoœci i miejsca w zastanej rzeczywistoœci. Sami zaœ wiemy, jak mozolny to proces. Chocia skutkiem wielu m³odzieñczych poszukiwañ wybory s¹ na ogó³ twórcze i konstruktywne, nie mo emy jednak zapominaæ o takich formach oswajania rzeczywistoœci, które maj¹ zgubny wp³yw na rozwój cz³owieka. Jedn¹ z nich jest rozwi¹zywanie swoich problemów przez dzia³ania autodestrukcyjne np. bardziej lub mniej uœwiadomiony akt drastycznego ograniczania jedzenia, opisywany wspó³czeœnie jako anorexia nervosa, czyli jad³owstrêt psychiczny. Mimo e problem zaburzeñ ³aknienia bezpoœrednio dotyka cia³a, to poœrednio wp³ywa na emocje, nastroje, kontakty spo³eczne m³odego cz³owieka, na jego spostrzeganie siebie oraz innych ludzi, formowanie samooceny, na motywacjê do ycia i pokonywania trudnoœci. Podobnie rzecz przedstawia siê z genez¹ anoreksji. ród³a jej tkwi¹ bowiem przede wszyst- 7

9 kim w emocjonalnej, motywacyjnej, poznawczej i spo³ecznej sferze funkcjonowania. Interakcje tak wielu czynników sprawiaj¹, i rozwój cz³owieka podlegaj¹cego ich wp³ywowi nie mo e przebiegaæ prawid³owo. Na przyk³ad w doros³ym yciu ma on trudnoœci w podejmowaniu ról i zadañ. Ponadto anoreksja wœród m³odzie y zw³aszcza zaœ jej eñskiej czêœci pozostaje nadal jednym z tych zaburzeñ, które wymykaj¹ siê kontroli zarówno opiekunów, jak i specjalistów z dziedziny psychologii i medycyny. Powinniœmy mieæ œwiadomoœæ tego, i nasze dzieci dorastaj¹ w spo³eczeñstwie prze³adowanym ró nego rodzaju naciskami, oczekiwaniami itp. Podatnoœæ na bezkrytyczne im uleganie w okresie adolescencji wydaje siê znaczna, czasami zaœ niepokoj¹ca. Fakt ten uzasadnia zatem popularyzowanie m.in. w podobnych niniejszemu poradnikach form edukacji spo³eczeñstwa w zakresie zaburzonego stosunku do jedzenia, ale nie tylko. Celem niniejszej monografii jest przybli enie Czytelnikowi sylwetki dorastaj¹cego cz³owieka, jego potrzeb i problemów, które w tym stadium rozwoju œciœle wi¹ ¹ siê z cia³em i kreowaniem w³asnego wizerunku. Pragn¹c zachêciæ Pañstwa do lektury tej ksi¹ ki, proponujê krótki przegl¹d zagadnieñ w niej zawartych od (1) teorii do (2) praktyki. Pierwsza czêœæ (1) ujêta w formê leksykonu to wieloaspektowe omówienie zjawiska jad³owstrêtu wœród m³odzie y. Kolejne has³a s¹ jednoczeœnie tytu³ami rozdzia³ów. Taka konstrukcja ksi¹ ki ma zapewniæ Pañstwu swobodê przyswajania treœci czêœci pierwszej bez koniecznoœci kolejnego czytania rozdzia³ów. Problematyka zaburzeñ jedzenia jest jak s¹dzê wielu z Pañstwa przynajmniej czêœciowo znana. Sw¹ dotychczasow¹ wiedzê mo ecie wiêc Pañstwo uzupe³niaæ o wybrane fragmenty czy te w razie potrzeby wracaæ do niektórych problemów. Druga czêœæ (2) ma znaczenie praktyczne. Omawiam w niej szereg zagadnieñ, które wykazuj¹ zasadnoœæ i cele profilaktyki oraz podejmowania i realizowania jej na terenie szko³y. Staram siê ponadto przybli yæ realne w polskich warunkach formy oddzia³ywania w zakresie profilaktyki jad³owstrêtu m.in. wykorzystanie klasy szkolnej jako grupy wsparcia. Na zakoñczenie proponujê zapoznanie siê z programami profilaktycznymi opracowanymi przez studentki psychologii UAM w Poznaniu 1 w ramach zajêæ pt. Wczesna interwencja w okresie dorastania, prowadzonych przez mgr Mariolê Bardziejewsk¹ i dr Beatê Zió³kowsk¹. Zdecydowane ustrukturowanie problematyki zaburzeñ jedzenia w czêœci pierwszej poradnika ma w moim zamierzeniu tak e znaczenie praktyczne. Otó ywiê przekonanie, i Anoreksja od A do Z zda egzamin jako pomoc w realizowaniu dzia³añ profilaktycznych na terenie Pañstwa szko³y czy innej placówki wychowawczej. Z yczeniami powodzenia autorka 1 Dziêkujê serdecznie Pani mgr Marioli Bardziejewskiej oraz autorkom programów profilaktycznych za udostêpnienie materia³ów, okazane zainteresowanie i mi³¹ wspó³pracê.

10 Niedostępne w wersji demonstracyjnej. Zapraszamy do zakupu pełnej wersji książki.