Pogłębiona ocena stanu odżywienia. Badania biochemiczne

HTML
DOWNLOAD

Wielkość: px

Rozpocząć pokaz od strony:

Download "Pogłębiona ocena stanu odżywienia. Badania biochemiczne"

Angelika Andrzejewska
9 lat temu
Przeglądów:

1 5 Pogłębiona ocena stanu odżywienia. Badania biochemiczne Bruno Szczygieł Badania biochemiczne są niezmiernie przydatne w roz poznawaniu niedożywienia białkowo-kalorycznego (nbk), w kwalifikowaniu chorych do leczenia żywieniowego, w monitorowaniu skuteczności le czenia żywieniowego i wykrywaniu ewentualnych zaburzeń metabolicznych. Ze względu na swoją obiektywność i powtarzalność zapewniają one bez pieczeństwo i umożliwiają niezbędne korygowanie prowadzonego leczenia żywieniowego. Naj większe znaczenie w ocenie stanu odżywienia mają stężenia albumin, prealbuminy i transferyny w surowicy krwi oraz całkowita liczba limfocytów obrazująca stan odporności ustroju Albuminy Najwięcej kontrowersji budzi interpretacja stężenia albumin. Chociaż wchodzą one w skład wszystkich wskaźników prognostyczno-żywieniowych, a ich stężenie w surowicy krwi poniżej 3,5 g/dl jest najczęściej wymienianym wskaźnikiem niedożywienia, to jednak w większości współczesnych doniesień zwraca się uwagę, że hipoalbuminemii nie należy uznawać jedynie za następstwo niedożywienia, lecz przede wszystkim za wskaźnik ciężkości choroby i stanu nawodnienia ustroju. Uważa się, że zmniejszenie stężenia albumin w przebiegu zapalenia, jak również w następstwie urazu i zakażenia, jest spowodowane zarówno zwiększoną przepuszczalnością naczyń włosowatych (co prowadzi do przechodzenia cząstek albumin do przestrzeni pozanaczyniowej), jak i ich zwiększonym rozpadem. Należy pamiętać, że wyniszczenie organizmu, uraz i posocznica upośledzają wydalanie soli i wody, a zbyt duże spożycie tych substancji prowadzi do rozcieńczenia albumin w surowicy, zwiększenia objętości płynu w przestrzeni pozakomórkowej i obrzęków. Zwiększenie stężenia albumin w surowicy ma świadczyć zarówno o ustępowaniu procesu zapalnego i przechodzeniu do fazy anabolizmu, jak i o przywróceniu prawidłowego rozmieszczenia płynów ustrojowych. Jednak niezależnie od tego, czy zmniejszenie stężenia albumin w surowicy jest spowodowane zmniejszeniem ich syntezy (niedożywienie), zwiększeniem rozpadu (katabolizm pourazowy) czy też rozcieńczeniem (nadmierna 51

monitorowaniu skuteczności le czenia żywieniowego i wykrywaniu ewentualnych zaburzeń metabolicznych.

2 podaż krystaloidów), stanowi ono zawsze zły czynnik rokowniczy i wskazuje na poważne zagrożenie powikłaniami, zwłaszcza u chorych, u których planuje się duże operacje układu pokarmowego. Ustalenie głównej przyczyny małego stężenia albumin i odpowiednie leczenie powinno być w tej sytuacji obligatoryjne. Interpretację stężeń albumin w osoczu w odniesieniu do stanu odżywienia podano w tabeli 5.1. Tabela 5.1. Interpretacja stężeń albumin w odniesieniu do stanu odżywienia (wg De Chicco) Albuminy (g/dl) Norma 3,5 5,0 Lekkie 3,0 3,4 Średnie 2,1 2,9 Ciężkie < 2,1 21 dni 5.2. Transferyna Transferyna jest syntetyzowaną przede wszystkim w wątrobie beta-globuliną, która wiąże i transportuje żelazo w osoczu, dostarczając je do szpiku i innych narządów, gdzie odbywa się synteza hemoglobiny. Jej całkowita pula ustrojowa wynosi około 5,3 g, a okres półtrwania około 8 dni. Ze względu na mniejszą pulę ustrojową i krótszy okres półtrwania transferyna bardziej niż albuminy nadaje się do obserwacji szybko zachodzących zmian w składzie białek trzewnych i monitorowania skuteczności leczenia żywieniowego. Wykorzystanie transferyny jako wskaźnika niedożywienia białkowo-kalorycznego jest jednak ograniczone przez fakt, że na jej stężenie (oprócz niedoborów żelaza) ma wpływ wiele czynników niezwiązanych z niedożywieniem. Interpretację stężeń transferyny w odniesieniu do stanu odżywienia podano w tabeli 5.2. Tabela 5.2. Interpretacja stężeń transferyny w odniesieniu do stanu odżywienia (wg De Chicco) Transferyna (mg/dl) 52 Norma ( mg/dl) Lekkie Średnie Ciężkie < dni

Interpretację stężeń albumin w osoczu w odniesieniu do stanu odżywienia podano w tabeli 5.1.

3 5.3. Prealbumina Prealbumina jest białkiem wiążącym tyroksynę, syntetyzowanym głównie w wątrobie. Jej okres półtrwania wynosi około 2 dni, a prawidłowe stężenie w surowicy, oznaczone metodą immunodyfuzji radialnej, wynosi mg/dl. Ze względu na małą pulę ustrojową i krótki okres półtrwania teoretycznie powinna być znacznie lepszym wskaźnikiem zmian ilościowych zachodzących w puli białek trzewnych w następstwie głodzenia lub ponownego odżywiania. Jednak ze względu na brak badań potwierdzających jej wartość prognostyczną i fakt, że w większości szpitali nie wykonuje się rutynowo jej oznaczania, nie znajduje ona szerszego zastosowania w ocenie stanu odżywienia. Interpretację stężeń prealbuminy w odniesieniu do stanu odżywienia podano w tabeli 5.3. Tabela 5.3. Interpretacja stężeń prealbuminy w odniesieniu do stanu odżywienia (wg De Chicco) Prealbumina (mg/dl) Norma mg/dl Lekkie Średnie 5 9 Ciężkie < 5 2 dni 5.4. Całkowita liczba limfocytów Niedożywieniu związanemu z chorobą towarzyszy osłabienie odporności, które sprawia, że chorzy niedożywieni są szczególnie wrażliwi na zakażenia (będące u nich najczęstszym powikłaniem pooperacyjnym). W przewlekłym niedożywieniu (marasmus) osłabienie odporności rozwija się znacznie wolniej i zwykle nie jest tak nasilone jak w ostrym niedożywieniu typu kwashiorkor i w niedożywieniu mieszanym. Spośród wielu testów obrazujących stan immunologiczny ustroju najszersze zastosowanie w badaniach przesiewowych znalazło oznaczanie całkowitej liczby limfocytów (CLL), którą oblicza się z wzoru: % limfocytów liczba leukocytów CLL = 100 Prawidłowa liczba limfocytów wynosi powyżej 1500 w jednym milimetrze sześciennym krwi obwodowej. Zmniejszenie tej liczby poniżej 800 może wskazywać na znaczne upośledzenie zarówno stanu odżywienia, jak i odporności. Interpretacje CLL w odniesieniu do stanu odżywienia podano w tabeli

Ze względu na małą pulę ustrojową i krótki okres półtrwania teoretycznie powinna być znacznie lepszym wskaźnikiem zmian ilościowych zachodzących w puli białek trzewnych w następstwie głodzenia lub

4 Tabela 5.4. Interpretacja CLL w odniesieniu do stanu odżywienia (wg De Chicco) CLL w 1 mm 3 krwi obwodowej Norma > 1500 Lekkie Średnie Ciężkie < Bilans azotowy Bilans azotowy jest jedną z najbardziej znanych technik stosowanych w badaniach żywieniowych. Bilans azotowy to różnica pomiędzy ilością azotu dostarczanego w pożywieniu (również w żywieniu pozajelitowym) a ilością azotu wydalanego. Ponieważ 80 90% azotu jest wydalane przez nerki, z dużym prawdopodobieństwem można określić wydalanie całkowite, oznaczając ilość azotu wydalanego z moczem w ciągu doby. W tym okresie około 2 g azotu jest wydalane z kałem, a 1 g przez skórę. Ujemny bilans azotowy, związany z niedostosowaną do potrzeb podażą, mniejszą syntezą lub większymi stratami, jest oznaką katabolizmu, dodatni anabolizmu. Należy pamiętać, że oprócz niedostatecznej podaży białka i energii do ujemnego bilansu azotowego mogą się również przyczyniać: zakażenie, unieruchomienie i ostre zaburzenia czynności nerek. Podczas wykonywania badania bilansu azotowego trzeba pamiętać o tym, że podstawowe znaczenie ma prawidłowo przeprowadzona 24-godzinna zbiórka moczu. Błędy pomiaru mogą wynikać z nieprzestrzegania zasad jej wykonania. W przedstawionym przeglądzie nie uwzględniono innych badań mających znaczenie zarówno w ocenie stanu odżywienia, jak i w ocenie przebiegu choroby zasadniczej oraz monitorowaniu leczenia. Zalicza się do nich m.in. badanie składu morfologicznego krwi (niedokrwistość niedobarwliwa jest jednym z najwcześniejszych objawów przewlekłego niedożywienia białkowo-kalorycznego); stężenie białka C-reaktywnego w surowicy krwi, będące ważnym objawem zapalenia towarzyszącego zarówno chorobie, jak i niedożywieniu. Badania laboratoryjne odgrywają bardzo ważną rolę w monitorowaniu leczenia żywieniowego, zwłaszcza pozajelitowego, które wymaga stałej kontroli metabolicznej, opartej na wynikach badań laboratoryjnych i kontroli stanu klinicznego. Przy interpretowaniu poszczególnych badań biochemicznych należy pamiętać, że na ich wyniki mają wpływ: choroba zasadnicza, choroby towarzyszące, niedożywienie i prowadzone leczenie. 54

Ponieważ 80 90% azotu jest wydalane przez nerki, z dużym prawdopodobieństwem można określić wydalanie całkowite, oznaczając ilość azotu wydalanego z moczem w ciągu doby.

5 Literatura uzupełniająca 1. Ballmer P.E.: Causes and mechanisms of hypoalbuminemia. Clin. Nutr., 2001, 20: Berendregt K., Soeters P.B., Allison S.P., Kondrup J.: Rozpoznawanie niedożywienia badania przesiewowe i ocena pogłębiona. W: L. Sobotka (red.): Podstawy żywienia klinicznego. Redakcja naukowa wydania polskiego: T. Korta, M. Łyszkowska. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2007, De Chicco R.S., Matarase L.E., Seidner D., Steiger E.: Biochemical assessment and monitoring of nutritional status. W: R. Latifi, J.S. Dudrick (red.): The biology and practice of current nutritional support. Landes Bioscience, Georgetown, Teksas Kościuk W.: Wpływ niedożywienia na parametry laboratoryjne. In vitro Explorer, 2007, 6: Szczygieł B., Pertkiewicz M., Majewska K.: Ocena stanu odżywienia. W: B. Szczygieł, J. Socha (red.): Żywienie pozajelitowe i dojelitowe w chirurgii. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 1994, Szczygieł B.: Żywienie w chirurgii. W: J. Szmidt, J. Kużdżał: Podstawy chirurgii. Wyd. Medycyna Praktyczna, Kraków 2009,

Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2007, 11 19. 3. De Chicco R.S., Matarase L.E., Seidner D., Steiger E.: Biochemical assessment and monitoring of nutritional status. W: R. Latifi, J.S. Dudrick (red.

Podobne dokumenty

2 Leczenie żywieniowe

2 Leczenie żywieniowe Określenie planowe podawanie odpowiednio dobranych składników pożywienia. Składniki pożywienia podaje się przez przewód pokarmowy (żywienie dojelitowe) lub drogą pozajelitową (żywienie