Tabela 3.1. Dzienna ilość węglowodanów przy różnej kaloryczności diety zalecana do spożycia przez kobietę w ciąży chorą na cukrzycę

Transkrypt

1 Tabela 3.1. Dzienna ilość węglowodanów przy różnej kaloryczności diety zalecana do spożycia przez kobietę w ciąży chorą na cukrzycę Kaloryczność diety [kcal] Zalecana ilość węglowodanów [g] Podczas ciąży bardzo ważne jest odpowiednie rozłożenie węglowodanów na poszczególne posiłki, aby z jednej strony uniknąć nadmiernej ich podaży, co może skutkować hiperglikemią, a z drugiej nie dopuścić do hipoglikemii. Pacjentka powinna spożywać określoną odpowiednią dla siebie ilość węglowodanów w poszczególnych posiłkach, powinna ona być taka sama w kolejnych dniach. Jest to ważne zwłaszcza w przypadku stosowania insuliny. Do tego celu wykorzystuje się wymienniki węglowodanowe. Jeden wymiennik węglowodanowy (WW) jest równy 10 g węglowodanów przyswajalnych. Tak więc chora spożywająca 2000 kcal dziennie

2 powinna spożywać WW. Typowe rozłożenie WW na posiłki przedstawiono w tabeli 3.2. Tabela 3.2. Rozłożenie wymienników węglowodanowych (WW) na posiłki Pierwsze śniadanie Drugie śniadanie Obiad Podwieczorek Kolacja Posiłek wieczorny 25% 10% 25% 10% 20% 10% Przy spożyciu 2000 kcal dziennie, kiedy zalecana liczba WW wynosi 20 25, prawidłowy ich rozkład na posiłki jest następujący: pierwsze śniadanie: 5 6 WW; drugie śniadanie: 2 2,5 WW; obiad: 5 6 WW; podwieczorek: 2 2,5 WW; kolacja: 4 5 WW; posiłek wieczorny: 2 2,5 WW. Zawartość WW w produktach spożywczych przedstawiono w tabeli 3.3. Tabela 3.3. Zawartość wymienników węglowodanowych (WW) w produktach spożywczych [13] Produkt Ilość [g] Miara domowa Ilość WW w porcji Ilość produktu zawierająca 1 WW Mleko i produkty mleczne Mleko 2% tłuszczu szklanka 1 WW 200 g (1 szklanka) Śmietana 12% tłuszczu 15 1 łyżka 0 WW 250 g (1 kubek) Jogurt naturalny małe opakowanie 0,7 WW 160 g Jogurt truskawkowy 1,5% tłuszczu małe opakowanie 1 WW 120 g Kefir 2% tłuszczu szklanka 0,9 WW 210 g Maślanka szklanka 0,9 WW 210 g Ser edamski 25 1 plaster 0 WW Ser twarogowy chudy 20 1 łyżka stołowa 0 WW 300 g

3 Serek homogenizowany, pełnotłusty opakowanie 0,6 WW 340 g Lody śmietankowe 50 1 kulka 0,9 WW 56 g Jaja Jajko kurze 50 1 sztuka 0 WW Mięso i produkty mięsne Pasztet pieczony 20 1 cienki plasterek 0,2 WW 100 g Kotlet schabowy, panierowany średni 1,8 WW 67 g (1/2 kotleta) Produkty rybne Śledź w śmietanie 100 0,5 WW 200 g Produkty zbożowe Mąka pszenna 100 2/3 szklanki 7,1 WW 14 g (1 łyżka) Mąka żytnia 100 2/3 szklanki 7,1 WW 14 g (1 łyżka) Kasza gryczana 100 2/3 szklanki 6,3 WW 16 g (1 łyżka) Kasza jęczmienna 100 2/3 szklanki 6,8 WW 15 g (1 łyżka) Kasza manna 100 2/3 szklanki 7,4 WW 13 g (1 płaska łyżka) Ryż biały 100 Niepełna szklanka 7,6 WW 13 g (1 płaska łyżka) Ryż brązowy 100 Niepełna szklanka 6,8 WW 14 g (1 łyżka) Makaron dwujajeczny 70 Szklanka 5 WW 15 g (pół szklanki; zależy od rodzaju makaronu) Płatki pszenne 30 3 łyżki 2,1 WW 14 g (1 i 1/2 łyżki) Płatki kukurydziane 25 2/3 szklanki 1,9 WW 13 g (4 łyżki) Płatki owsiane 30 3 łyżki 1,9 WW 16 g (1 i 1/2 łyżki) Płatki jęczmienne 30 3 łyżki 2,1 WW 14 g (1 i 1/2 łyżki) Chrupki kukurydziane WW 15 g (3 garście) Otręby pszenne 7 1 łyżka 0,1 WW 50 g

4 Musli z suszonymi owocami 45 3 łyżki 2,9 WW 15 g (1 łyżka) Musli z rodzynkami i orzechami 45 3 łyżki 2,4 WW 18 g (1 czubata łyżka) Pieczywo Chleb żytni pełnoziarnisty 35 1,6 WW 22 g (cienka kromka) Chleb żytni jasny 30 1,6 WW 20 g (kromka o wymiarach cm) Chleb żytni staropolski 30 1,4 WW 21 g (cienka kromka) Pumpernikiel 40 2 WW 20 g (pół kromki) Chleb graham 30 1,3 WW 25 g (kromka o wymiarach 9, cm) Chleb pszenny 25 1,3 WW 20 g (kromka o wymiarze ,5 cm) Bagietki 50 1/4 sztuki 2,9 WW 20 g (5 4,5 6 cm) Bułki grahamki 50 1 mała sztuka 2,5 WW 20 g (1/3 sztuki) Kajzerka 50 1 sztuka 2,7 WW 18 g (ok. 1/3 sztuki) Ciabatta średnia sztuka 5,7 WW 18 g (1/5 sztuki) Pieczywo tostowe 30 1 kromka 1,7 WW 17 g (2/3 sztuki) Chałka 30 1 średniej kromka 1,8 WW 16 g (1 cienka kromka) Warzywa Bakłażan sztuka długości dłoni 1,1 WW 280 g Bób 80 1 garść 0,7 WW 120 g (ok. 1 szklanka) Brokuły szuka 1,4 WW 370 g Brukselka 17 1 sztuka 0 WW 300 g Burak średnia sztuka 1 WW 140 g (1 sztuka) Cebula sztuka duża 0,6 WW 200 g (2 sztuki średnie)

5 Chrzan WW 100 g Cukinia duża sztuka 1,5 WW 450 g Cykoria 80 1 sztuka 0,2 WW 320 g (4 sztuki) Dynia 100 0,5 WW 200 g Fasolka szparagowa 100 0,4 WW 270 g Groszek zielony 100 1,1 WW 90 g Groszek konserwowy szklanka 1,5 WW 100 g Kalafior 500 1/2 sztuki 1,3 WW 380 g Kalarepa średnia sztuka 1,1 WW 230 g Kapusta biała 250 1/4 główki o masie 1 kg 1,2 WW 200 g (1/5 główki o masie 1 kg) Kapusta czerwona 250 1/4 główki o masie 1 kg 1 WW 250 g (1/4 główki o masie 1 kg) Kapusta pekińska 50 1 liść 0 WW 770 g (1 duża sztuka) Kapusta kiszona szklanka 0,1 WW 770 g Kukurydza w kolbach sztuka 2 WW 50 g (1/2 sztuki) Kukurydza konserwowa szklanka 3,3 WW 50 g (ok. 3 łyżki) Marchew 50 1 średnia sztuka 0,2 WW 200 g (2 duże lub 4 średnie sztuki) Ogórek 50 1 średni 0,1 WW 400 g (8 sztuk) Ogórki kiszone 60 1 średni 0,1 WW 700 g Papryka czerwona duża sztuka 1,2 WW 220 g Pietruszka 80 1 średnia sztuka 0,4 WW 180 g Pieczarka sztuk 0 WW 1,6 kg Pomidor sztuka duża 0,6 WW 420 g Rzodkiewka 15 1 sztuka 0 WW 520 g Seler korzeniowy sztuka 0,5 WW 400 g (2 sztuki) Soczewica czerwona 90 1/2 szklanki 4,4 WW 20 g (1 i 2/3 łyżki)

6 Szparagi 40 1 sztuka 0,1 WW 450 g (ok. 11 sztuk) Szpinak szklanka mielonego 0,1 WW 2,5 kg Ziemniaki średnia sztuka 1,7 WW 60 g (1 mała sztuka) Owoce Ananas 80 1 plaster 1 WW 80 g (1 plaster) Arbuz 100 0,8 WW 120 g Awokado sztuka 0,8 WW 240 g Banan średnia sztuka 4,3 WW 45 g (1/4 sztuki) Brzoskwinia średnia sztuka 1 WW 100 g (1 średnia sztuka) Cytryna sztuka 0,9 WW 135 g Czereśnie sztuk około 1/2 szklanki 1 WW 80 g (12 sztuk) Grejpfrut sztuka ze skórką 2,4 WW 130 g (ok. 1/2 sztuki ze skórką) Gruszki średnia sztuka 1,5 WW 80 g (ok. 2/3 sztuki) Jabłko średnia sztuka 1,5 WW 100 g (2/3 sztuki) Jagody szklanka 1,2 WW 110 g (niepełna szklanka) Kiwi 90 1 sztuka 1 WW 90 g (sztuka) Maliny szklanka 0,6 WW 190 g Mandarynki 90 1 sztuka ze skórką 0,8 WW 110 g Mango sztuka 6 WW 65 g Melon 700 1/2 sztuki 5,1 WW 135 g Morele 50 1 sztuka 0,5 WW 100 g (2 sztuki) Nektarynki sztuka 1,2 WW 100 g Pomarańcza sztuka duża 2,8 WW 105 g Porzeczki czerwone szklanka 1,1 WW 140 g Poziomki szklanka 1 WW 170 g (1 szklanka) Śliwki 15 1 sztuka 0,1 WW 100 g (ok. 6 sztuk)

7 Truskawki szklanka 0,8 WW 185 g (ok. 18 sztuk) Winogrona 30 5 sztuk 0,4 WW 60 g (ok. 10 sztuk) Wiśnie sztuk 0,4 WW 100 g (25 sztuk) Owoce suszone Banany suszone 30 2 łyżki 2,5 WW 12 g (1 niepełna łyżka) Figi suszone 15 1 sztuka 1 WW 15 g (1 sztuka) Jabłka suszone 10 2 plasterki 0,5 WW 20 g (4 plasterki) Morele suszone 15 2 sztuki 1 WW 15 g (2 sztuki) Rodzynki 15 1 łyżka 1 WW 15 g (1 łyżka) Śliwki suszone z pestką 15 2 sztuki 0,9 WW 16 g Orzechy i nasiona Migdały 15 1 łyżka 0,1 WW 126 g Orzechy laskowe 15 1 łyżka 0,1 WW 170 g Orzechy włoskie sztuk 0,4 WW 87 g Pestki dyni 10 1 łyżka 0,1 WW 78 g Pestki słonecznika 10 1 łyżka 0,2 WW 50 g Słodycze i ciastka (Uwaga! Te produkty cechują się wysokim indeksem glikemicznym) Cukier 10 2 łyżeczki 1 WW 10 g (2 łyżeczki) Miód 14 1 łyżeczka 1 WW 14 g (1 łyżeczka) Żelki 8 3 sztuki 0,5 WW 13 g (ok. 5 sztuk) Kakao 5 1 łyżeczka 0,2 WW 22 g (ok. 4 łyżki) Mars 42 1 baton 2,8 WW 14 g (1/3 sztuki) Snickers 51 1 baton 2,5 WW 20 g Czekolada deserowa 12 2 kostki 0,7 WW 16 g (2,5 kostki) Czekolada gorzka 12 2 kostki 0,65 WW 18 g (3 kostki) Herbatniki 10 1 sztuka 0,7 WW 13 g

8 Delicje 15 1 sztuka 0,8 WW 20 g Pierniczki alpejskie 12 1 sztuka 0,8 WW 15 g Ciasto drożdżowe WW 20 g Eklerki z bitą śmietaną 50 1 sztuka 1,7 WW 28 g Jagodzianka sztuka 6 WW 16 g Pączek 70 1 sztuka 4,2 WW 16 g Napoje Sok grejpfrutowy szklanka 2 WW 110 g (1/2 szklanki) Sok jabłkowy szklanka 2,2 WW 100 g (niecałe pół szklanki) Sok marchwiowy szklanka 2,2 WW 100 g (niecałe pół szklanki) Sok pomarańczowy szklanka 2,1 WW 100 g (niecałe pół szklanki) Sok pomidorowy szklanka 0,5 WW 450 g (2 szklanki) Sok wielowarzywny szklanka 1 WW 220 g (1 szklanka) Coca-cola szklanka 2,2 WW 100 g (niecałe pół szklanki) Kawa bez cukru szklanka 0 WW Herbata szklanka 0 WW Dodatki Ketchup 15 1 łyżka 0,3 WW 52 g Majonez 20 1 łyżka 0 WW Musztarda 10 1 łyżeczka 0,2 WW 50 g (5 łyżeczek) Spożycie produktów o tej samej zawartości węglowodanów może w różnym stopniu zwiększać stężenie glukozy we krwi. Wpływ produktów na glikemię określa indeks glikemiczny (IG). Im wyższa wartość IG danego produktu, tym większe jest stężenie glukozy we krwi po jego spożyciu. Preferowane są produkty o IG mniejszym niż 50. Indeks glikemiczny produktów przedstawiono w tabeli 3.4. Tabela 3.4. Indeks glikemiczny (IG) produktów [13]

9 Produkty < > 75 Owoce Świeże i suszone: jabłka, pomarańcze, grejpfruty, gruszki, morele, czereśnie, wiśnie, truskawki, poziomki, maliny, brzoskwinie, śliwki, żurawiny itp., sok z jabłek Banany świeże, ananasy, mango, kiwi, arbuzy, winogrona, rodzynki, figi, daktyle, owoce z puszki w syropie, inne soki owocowe Banany suszone, owoce smażone w cukrze, suszone daktyle Warzywa Wszystkie sałaty i kapusty, szpinak, ogórki, świeża kukurydza, fasolka szparagowa, brokuły, kalafior, marchewka surowa, pomidory, papryka, zielony groszek, rzodkiewki, rzepa, szparagi, grzyby itp., soczewica (brązowa, czerwona i zielona), ciecierzyca, fasola (czerwona, Mung, czarna, biała, Pinto, aduki, garbanzo, lima, inne), groch (żółty i zielony), soja, bób itp. Ziemniaki gotowane lub pieczone w mundurkach (nierozgotowane), buraki, marchewka gotowana, kukurydza konserwowa i popcorn Ziemniaki smażone, chipsy, frytki, puree z ziemniaków instant Produkty mleczne Chude mleko, maślanka, jogurty niesłodzone, kwaśne mleko, chude sery Pieczywo, wyroby cukiernicze, produkty zbożowe Razowy chleb jęczmienny, chleb gryczany, pumpernikiel Wszystkie pełnoziarniste, razowe produkowane z mąki nierafinowanej, makarony białe nierozgotowane (al dente) Otręby pszenne i owsiane, kasza jęczmienna, perłowa, gryczana, całe ziarna żyta i pszenicy Ryż dziki, ryż biały parboiled (preparowany termicznie) Większość pieczywa i wyrobów cukierniczych z mąki białej i razowej, chleb chrupki Wszystkie białe makarony (z mąki oczyszczonej) Musli i płatki zbożowe naturalne, owsianka, kuskus Ryż Basmati brązowy i biały, ryż jaśminowy, ryż biały długoziarnisty Bagietki, bajgle, rogaliki francuskie, gofry, bułki do hamburgerów i hotdogów z mąki rafinowanej, chrupki kukurydziane i inne przegryzki słodzone lub solone Wszystkie produkty śniadaniowe (tzw. płatki) słodzone ze zbóż oczyszczonych, płatki kukurydziane, kasza jaglana Ryż instant, ryż dmuchany Orzechy i nasiona Orzechy arachidowe, pekan, tureckie, migdały, soja, nasiona słonecznika Orzechy kokosowe, ziarno sezamu Inne Miód, cukier stołowy, napoje Napoje gazowane na

10 gazowane bazie maltodekstryny Wartość IG w dużym stopniu zależy od zawartości błonnika. Produkty bogate w błonnik mają zazwyczaj niższy IG. Dlatego z poszczególnych grup produktów należy wybierać te, które go mają więcej, na przykład razowe pieczywo zamiast białych bułeczek, grube kasze zamiast drobnych. Warto też zwrócić uwagę, że błonnik zmniejsza insulinooporność, a ponadto ułatwia utrzymanie prawidłowego poziomu cholesterolu w surowicy i zapobiega rakowi jelita grubego. Wartość IG zależy też od stopnia rozgotowania produktu. Dlatego lepiej jest spożywać warzywa surowe i mało rozgotowane. Kobieta w ciąży chora na cukrzycę powinna unikać słodzenia, spożywania ciast i słodyczy, słodzonych napojów i jogurtów. Zawarty w nich cukier niekorzystnie wpływa nie tylko na glikemię, ale też może nasilić hipertriglicerydemię, która często towarzyszy cukrzycy. Ciężarna nie powinna też spożywać dużych ilości słodkich owoców. Ponieważ owoce są jednak istotnym źródłem antyoksydantów, błonnika i potasu, muszą być obecne w jej jadłospisie. Kobieta w ciąży powinna je spożywać w ilości wynoszącej około 300 g dziennie, ale wybierać te mniej słodkie. Podstawowe znaczenie ma rodzaj spożywanych tłuszczów. Tłuszcze pochodzenia zwierzęcego, zawierające dużo nasyconych kwasów tłuszczowych (NKT), podwyższają stężenia cholesterolu frakcji LDL w surowicy, co może się przyczynić do rozwoju miażdżycy u kobiety w ciąży, a ponadto prawdopodobnie może programować ryzyko chorób sercowo-naczyniowych u jej dziecka [3]. Nasycone kwasy tłuszczowe powinny dostarczać mniej niż 10% ogółu energii. Aby to osiągnąć, kobieta w ciąży powinna unikać takich tłuszczów, jak: smalec, słonina i masło. Ponieważ tłuszcz nasycony występuje też w innych produktach zwierzęcych, takich jak mięsa, wędliny, mleko, śmietana, jogurty i sery, należy spośród nich wybierać te, które zawierają minimalną ilość tłuszczu. Kobieta ciężarna może więc spożywać tylko takie mleko, które zawiera mniej niż 1% tłuszczu, sery twarogowe tylko chude lub półtłuste, sery żółte jedynie w minimalnych ilościach, powinna także zrezygnować ze śmietany, zastępując ją chudym jogurtem [13]. Spośród tłustych produktów zwierzęcych jedynym wyjątkiem, który jest polecany u osób chorych na cukrzycę, także u kobiet w ciąży, są

11 tłuste morskie ryby. Dostarczają kwasów tłuszczowych omega-3, które są niezbędne dla prawidłowego przebiegu ciąży, a także rozwoju mózgu i siatkówki płodu, a ponadto obniżają stężenie triglicerydów w surowicy, działają przeciwkrzepliwie, przeciwzapalnie i przeciwmiażdżycowo [2, 13]. Szczególnie niekorzystną grupą kwasów tłuszczowych u pacjentek w ciąży chorych na cukrzycę są nienasycone kwasy tłuszczowe trans. Nasilają insulinooporność, co sprzyja rozwojowi cukrzycy, a ponadto podwyższają stężenie cholesterolu frakcji LDL, obniżając jednocześnie cholesterol frakcji HDL. Prawdopodobnie także upośledzają rozwój płodu. Kwasy tłuszczowe trans powstają podczas utwardzania tłuszczów roślinnych. Obecne są w twardych, pakowanych w papier margarynach, tłuszczach cukierniczych, przemysłowo produkowanych ciastach i ciasteczkach, czekoladach, batonikach, chipsach, fastfoodach i zupach w proszku. Te produkty zdecydowanie powinny być wyeliminowane z jadłospisu kobiety w ciąży chorej na cukrzycę [13]. Tłuszcze zwierzęce należy zastąpić tłuszczami roślinnymi, takimi jak oleje i miękkie margaryny, zawierające jedynie śladowe ilości izomerów trans. Dostarczają one dużych ilości jedno- i wielonienasyconych kwasów tłuszczowych, które obniżają poziom cholesterolu we krwi, a także antyoksydantów. Spośród nich powinno się wybierać olej rzepakowy i oliwę z oliwek, ponieważ zawierają duże ilości jednonienasyconych kwasów tłuszczowych korzystnie oddziałujących na insulinowrażliwość. Tłuszczów tych można używać zarówno jako dodatku do surówek, jak też do gotowania, pieczenia i smażenia. Takie oleje, jak sojowy, słonecznikowy, kukurydziany, krokoszowy czy z pestek winogron, można spożywać tylko na surowo, ponieważ zawarte w nich w dużej ilości kwasy tłuszczowe wielonienasycone łatwo się utleniają pod wpływem wysokiej temperatury [13].