Raport z debaty klimatycznej w Legnicy

Transkrypt

1 Raport z debaty klimatycznej w Legnicy Społeczne założenia do powiatowego programu niskowęglowego rozwoju Materiał opracowany przez uczestników debaty zebrali: Helena Wyligała Jacek Zatoński Komentarz eksperta: Wojciech Szymalski Warszawa-Wrocław, Projekt Dobry klimat dl powiatów jest realizowany przy udziale środków instrumentu finansowego LIFE+ Komisji Europejskiej oraz dofinansowaniu Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej Społeczne założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju powiatu 1

2 Wstęp Debata klimatyczna dla powiatu legnickiego odbyła się 13 listopada 2012 roku w siedzibie Starostwa Powiatowego w Legnicy przy pl. Słowiańskim 1 pod patronatem Ministra Środowiska i Starosty Legnickiego. Otwarcia debaty dokonał starosta powiatu Pan Jarosław Humenny, a słowo wstępne wygłosił przedstawiciel InE Wojciech Szymalski. W powitaniu Pan Starosta wskazał, iż wprawdzie liczy na ciekawe spotkanie teoretyków z praktykami, to jednak zmiany przyrody będziemy obserwować w dłuższej, 30-letniej perspektywie, zaś człowiek na zmiany klimatu wpływu nie ma, zjawiska przyrodnicze podlegają bowiem naturalnym, a nie antropogenicznym cyklom. Pan Starosta zadeklarował jednak, że działania na rzecz ochrony klimatu popiera, zwłaszcza te, które przyczyniają się do zmniejszenia kosztów ponoszonych przez użytkowników energii. W debacie uczestniczyło 17 osób reprezentujących urząd starostwa (5), gminy w powiecie (2), organizacje pozarządowe (3), inne urzędy i instytucje publiczne (6), biznes (1). Głównym celem debaty było wypracowanie społecznych założeń do powiatowego programu niskowęglowego rozwoju. Spotkanie podzielone zostało na dwie główne części: prezentacyjną i warsztatową. W ramach zajęć warsztatowych uczestnicy pracowali w dwóch grupach. I. Prezentacje W pierwszej części spotkania zaprezentowana została prezentacja nt. skutków zmian klimatu w kontekście globalnym i lokalnym wraz z omówieniem zagrożeń i działań podejmowanych na poziomie międzynarodowym, unijnym, krajowym i samorządowym. Po prezentacji część uczestników debaty krytycznie zwróciła uwagę na to, iż z reguły człowiek zachowuje się jak egoista i gdy nie widzi sensu w działaniach na rzecz ochrony klimatu, to używa się w stosunku do niego argumentu siły, wyraźny jest więc konflikt interesów. Wskazano także, iż brakuje informacji i wyliczeń pokazujących jaki jest bilans kosztów ograniczania emisji i wymiernych zysków z tego działania. Inni uczestnicy byli zdania, że należy poszerzać wiedzę społeczeństwa na temat skutków zmian klimatycznych, działanie to bowiem doprowadzi do zmiany negatywnych postaw. Po prezentacji uczestnicy debaty obejrzeli film pt. Tydzień z dobrym klimatem. II. Warsztat Wprowadzenie do zajęć warsztatowych objęło przedstawienie celów pracy, metod, a także zasad współpracy i dyskusji. Uczestnicy debaty zostali podzieleni na dwie grupy, których prace toczyły się równolegle. Warsztat objął trzy sesje tematyczne, po każdej z nich odbywała się prezentacja wyników pracy grupowej przez wytypowanego przedstawiciela, dyskusja podsumowująca, a także komentarz eksperta. Wyniki sesji warsztatowych 1. Uwarunkowania dla rozwoju gospodarki regionu wynikające z kwestii zmian klimatu Podczas pracy w ramach pierwszego warsztatu grupy odmiennie zinterpretowały rozpatrywane zagadnienie. W jednej z grup generalizując stwierdzono, iż zmiany klimatu nie mają żadnego wpływu na obecny rozwój gospodarki powiatu, zaś w niedalekiej przyszłości ten wpływ nie będzie znaczący. Pogląd ten w trakcie warsztatu wywołał gorącą dyskusję, podane zostały różne przykłady wpływu np. nagłych zjawisk atmosferycznych na życie powiatu, temat został przedyskutowany z moderatorami i LISO. Wyniki pracy tej grupy obejmują następującą argumentację dotyczącą uwarunkowań: - brak wpływu zmian klimatu na rozwój gospodarczy w regionie; - ewentualna możliwość zmiany struktury rolnej w przyszłości; Społeczne założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju powiatu 2

3 - zagrożenie suszą może spowodować wzrost nieużytków; Grupa zdefiniowała także pozytywne aspekty zmian klimatu dla regionu, bowiem: - ocieplenie klimatu może przyczynić się do rozwoju nowych upraw; - koszty utrzymania i wydatki na ogrzewanie zmniejszą się w wyniku ocieplenia klimatu. Ogólny wniosek podsumowujący pracę grupy w ramach pierwszego warsztatu dotyczył większego wpływu polityki niż zmian klimatu na rozwój społeczno-gospodarczy powiatu. W tym kontekście członkowie grupy stwierdzili, iż w dłuższej perspektywie czasowej utrzymana zostanie tradycyjna forma produkcji energii i do takiej właśnie decyzji politycznej będziemy musieli się przystosować, a nie do zmian klimatycznych. Druga grupa wytypowała szereg determinantów występujących w powiecie legnickim, które można połączyć z ochroną klimatu i które mają znaczenie dla rozwoju gospodarki regionu, tj.: - stara zabudowa poniemiecka z piecami węglowymi (szacunek ok. 40% budynków powiatu); - termomodernizacja budynków należących do jednostek samorządu terytorialnego na niskim poziomie; - wielkie połacie nieużytków rolnych i ugorów; - potencjał leśny do racjonalnej gospodarki tym zasobem; - istnienie przemysłu w bliskim otoczeniu powiatu; - duże złoża węgla brunatnego do potencjalnej eksploatacji, oznaczającej konieczność wysiedlenia ludzi z dotychczas zajmowanych domów i związane z tym niepokoje społeczne; - niska świadomość uwarunkowań rozwoju powiatu: ekologicznych, społecznych, ekonomicznych wśród jego mieszkańców; - brak środków finansowych; - brak środków na tworzenie stanowisk specjalistów ds. energii w gminach. 2. Propozycje i wizje gospodarki w powiecie w 2030 r., biorąc pod uwagę zmiany klimatu. W powiecie legnickim wypracowane zostały dwie wizje dotyczące funkcjonowania gospodarki niskowęglowej w 2030 roku. Wizja wypracowana w pierwszej grupie składała się z dwóch części: idealnej - postulowanej oraz części określonej jako realna, w której przedstawiony został negatywny obraz rozwoju powiatu. Wizja idealna objęła następujące pomysły: - miasta bez dymiących kominów (1 głos 1 ); - samochody ekologiczne (2 głosy); - zdrową żywność w sklepach; - lepszy dostęp do ochrony zdrowia (1); - bezpłatne media (prąd, woda) lub z opłatami adekwatnymi do zarobków; - długowieczność (1); - więcej terenów zielonych na nieużytkach (2). Wizja realna objęła takie elementy jak: - postępującą degradację środowiska i brak działań instytucji odpowiedzialnych; - konflikty społeczne i polityczne z powodu braku dostępu do źródeł energii; - niepokoje społeczne grożące stabilności w skali krajowej. Wizja drugiej grupy objęła w szczegółach kwestie zaopatrzenia powiatu w energię ze źródeł odnawialnych i wykorzystanie trendów rozwojowych w ramach gospodarki niskoemisyjnej do rozwoju powiatu, tj.: - stworzone gminne sieci wspierające montaż i używanie kolektorów słonecznych oraz programy termomodernizacji (8); 1 Liczba głosów oddanych w późniejszym głosowaniu uczestników debaty na pomysły. Społeczne założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju powiatu 3

4 - powiat bez odkrywki (1); - nieużytki i ugory zagospodarowane roślinami energetycznymi; - centralna powiatowa elektrownia na biomasę przesyłająca energię przy użyciu urządzeń mikrofalowych; - smart grids; - małe i średnie przedsiębiorstwa skierowane na produkcję podzespołów i urządzeń produkujących energię odnawialną; - wygospodarowanie środków finansowych na prowadzenie polityki zrównoważonego rozwoju i realizację jej celów, np. stworzony celowy fundusz (2); - ogólnodostępne auta hybrydowe na sprzężone powietrze (3); Wybór wiodącego pomysłu na gospodarkę niskoemisyjną w powiecie w 2030 roku W wyniku podsumowania głosów oddanych na powyższe propozycje ustalono, iż w powiecie legnickim możliwe jest opracowanie społecznych założeń do planu gospodarki niskoemisyjnej pt.: miasta bez kominów (9 głosów); Powyższa propozycja wynika ze zintegrowania za zgodą obu grup pomysłu na stworzenie gminnej sieci wspierającej montaż i używanie kolektorów słonecznych wraz z uzupełniającym go programem termomodernizacji budynków (8) oraz propozycji stworzenia powiatu bez dymiących kominów (1). Fundamentem tego hasłowego sformułowania jest konieczność całościowego i systemowego działania w powiecie. Drugim w kolejności istotnym pomysłem uczestników debaty jest zwiększone wykorzystanie aut ekologicznych hybrydowych (5 głosów), np. w zasobach publicznych, które mogą wspierać realizację planu gospodarki niskoemisyjnej w powiecie. Pozostałe pomysły, np. zazielenianie powiatowych nieużytków, stworzenie funduszu celowego na politykę zrównoważonego rozwoju nie zdołały zebrać większej liczby głosów niż po Realizacja wizji: zasoby powiatu i instrumenty istotne dla osiągnięcia wybranej wizji. Uczestnicy debaty w dwóch zespołach zidentyfikowali najważniejsze zasoby, instrumenty i zadania niezbędne do realizacji wybranej wizji. W zależności od grupy objęła ona następujące elementy: Wizja zespołu nr 1 Za rozwojem projektu miast bez kominów opowiadają się mieszkańcy świadomi zmian klimatycznych, władze samorządowe, które chcą zmian proekologicznych (wszystkie organy na różnych szczeblach i radni), organizacje pozarządowe (powiązane merytorycznie i organizacyjnie z tematyką projektu), instytucje państwowe, firmy i podmioty fizyczne, które zyskają finansowo. Przeciw projektowi występować mogą potencjalnie pokrzywdzeni mieszkańcy, czy też bliżej nieokreślone grupy, za które uznano np. grupy o charakterze biznesowo-politycznym (korporacje, koncerny), jak też producentów zagrożonych wykluczeniem gospodarczym i stratami finansowymi. Zdaniem grupy zdefiniowanie przeciwników i zaplanowanie działań wobec nich wydaje się być kluczowe dla powodzenia projektu. W rezultacie osiągnięte mogłyby być wymierne oszczędności finansowe, a przede wszystkim nastąpiłaby poprawa czystości powietrza i środowiska, podwyższony byłby poziom zdrowotności populacji. Działania, jakie muszą być podjęte w ramach realizacji projektu powiatu bez dymiących kominów to edukacja od małego, lobbowanie i zachęcanie rozumiane jako szukanie sprzymierzeńców projektu, organizowanie konkretnych przedsięwzięć w postaci planów czy programów. Rozważyć należałoby także wprowadzenie systemu motywacyjnego promujących Społeczne założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju powiatu 4

5 zachowania proekologiczne, a nawet stosowanie restrykcji, które uznano w polskiej specyfice za dość skuteczny środek nacisku. Zasobami niezbędnymi do realizacji zadania są: finanse z analizą kosztów i korzyści, dobrze dobrane zasoby ludzkie, czyli kompetentni pracownicy, dobre propozycje technologii, np. nieprzestarzałe części do wiatraków, strategia rozwoju regionu (samorządu), która jest realna finansowo (do zrobienia). Wizja zespołu nr 2 Podmiotami realizującymi tę wizję są mieszkańcy partycypujący w kosztach programu, władze lokalne, inwestorzy: banki udzielające kredytów i producenci kolektorów, ale także ekolodzy. Jako przeciwników realizacji wizji miasta bez kominów wskazano istniejących dostawców energii, dystrybutorów węgla, mieszkańców, jeśli wskutek programu wzrosłyby opłaty za energię, a także konserwatyści ujęci jako osoby odporne na wiedzę. Rezultatem realizacji wizji byłby przede wszystkim osiągnięty efekt ekologiczny, który określony został jako scheda dla przyszłych pokoleń. Ponadto zwrócono uwagę na podwyższone koszty inwestycyjne, lecz mają one przekładać się na lepszy zysk społeczny. Niezbędne działania, które należy podjąć, aby osiągnąć zamierzony efekt to edukowanie w zakresie zmian klimatu oznaczające podnoszenie świadomości społeczeństwa, generowanie i wygospodarowanie środków finansowych, opracowanie planów, projektów, strategii wraz z ich wdrażaniem, a także korzystanie z dobrych praktyk. Zasobami niezbędnymi do realizacji wizji są finanse, zaplecze kadrowe i technologiczne, dostęp do wiedzy i nowych technologii. Komentarz eksperta Jak zauważono w sprawozdaniu z przebiegu debaty tematyka zmian klimatu wzbudziła wśród uczestników kontrowersje i wywołała burzliwą dyskusję, a nawet opór pewnej części uczestników w trakcie prac grupowych. Nie mniej jednak stopniowo, w miarę postępu pracy, dało się zauważyć wspólne dążenia i marzenia, choć być może zostały one wywiedzione z innych postaw wobec problematyki zmian klimatu. Dla mnie osobiście zaskoczeniem było pojawienie się śmiałej wizji powiatu bez kominów w grupie, która początkowo dość stanowczo negowała zjawisko zmian klimatu i konieczność zajmowania się nim, zwłaszcza w skali powiatu. Na poziomie wyników debaty jako komentującego ją interesują mnie głównie wątki, które stricte wiążą się ze zmianami klimatu i na te chciałem zwrócić szczególna uwagę. Jeśli chodzi o pracę w sesji dotyczącej uwarunkowań należy stwierdzić, że obydwie grupy prezentowały odmienne podejścia do problemu. W jednej z grup całkiem słusznie zauważono, że zmiany klimatu mogą nie mieć dużego wpływu konkretnie na powiat legnicki, większy wpływ będzie miała bowiem na gospodarkę powiatu polityka klimatyczna polskiego rządu, Unii Europejskiej czy organizacji międzynarodowych. Faktycznie - wyniki badań naukowych dotyczących zmian klimatu w naszym kraju w perspektywie do 2050 czy 2100 roku są bardzo ostrożne. Wydaje się jednak, że nie można przejść obojętnie obok wyraźnie silniejszych w ostatnich kilku latach zjawisk katastrofalnych, takich jak huragany, tornada, burze i gradobicia, związanych z globalnym zjawiskiem ocieplania klimatu. Taka wichura w 2009 roku nawiedziła także Legnicę i powiat legnicki niszcząc praktycznie cały drzewostan w parku miejskim, w tym zdrowe drzewa. W tej grupie wymieniono jednak także możliwe pozytywne skutki zmian klimatu dla regionu. W drugiej grupie zidentyfikowano natomiast wiele zasobów i uwarunkowań wewnętrznych w powiecie, które mogą wspierać rozwój kierunków gospodarki uważanych za sprzyjające ochronie klimatu, m.in. złą jakość budynków wymagającą poprawy (przy okazji której można od razu wprowadzić innowacyjne rozwiązania z zakresu efektywności czy OZE), dostępność terenów dla energetyki wiatrowej, zasoby leśne. Zauważono także uwarunkowania, Społeczne założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju powiatu 5

6 które są ważne z punktu widzenia polityki energetyczno-klimatycznej, ale mogą być przeszkodą w jej realizacji w powiecie, tj. złoża węgla brunatnego zdatne do przemysłowego wykorzystania, niedostatek środków finansowych w powiecie, niska świadomość mieszkańców. Istotnym problemem dla powiatu są złoża węgla brunatnego, ponieważ ich wydobycie może się wiązać z koniecznością budowy odkrywkowej kopali węgla i co za tym idzie dużym przekształceniem środowiska, wysiedleniem ludności, itp. problemami. Władze lokalne często mając taką perspektywę dla swojej lokalnej społeczności rozkładają ręce twierdząc, że nie mają narzędzi, aby walczyć z decyzjami rządowymi czy decyzjami bogatszych od siebie koncernów. Ale może jeśli na danym terenie będzie istniała wizja rozwoju bardziej intratnego ekonomicznie niż wydobycie węgla, to będzie ona mogła być istotną kartą przetargową w rozmowach na temat przyszłości terenów przeznaczonych pod wydobycie węgla? Mimo tak odmiennej percepcji uwarunkowań wyniki prac obydwu grup nad pomysłami na gospodarkę w powiecie do 2030 roku były w pewnych obszarach zaskakująco zbieżne, w szczególności w kwestii wsparcia dla rozwoju źródeł energii nie powodujących emisji szkodliwych gazów. Pomysł ten w jednej grupie wyrażony został w postaci hasła powiat bez kominów, a w drugiej grupie w postaci propozycji stworzenia gminnej sieci wspierającej montaż i używanie kolektorów słonecznych oraz programy termomodernizacji co do tych dwóch pomysłów grupy zgodziły się na zsumowanie głosów podczas głosowania, dzięki czemu okazało się, że był to najbardziej popularny wśród uczestników debaty pomysł na rozwój powiatu. Pomysł należy do kategorii przeciwdziałania zmian klimatu i wspierania energetyki rozproszonej. Poprawa stanu budownictwa w powiecie może sprzyjać realizacji tego pomysłu. Pomysł zachowuje także wspomniany w uwarunkowaniach walor powiatu bez przemysłu. W drugiej kolejności uczestnicy debaty wskazali na pomysł promowania w powiecie samochodów ekologicznych i hybrydowych, czyli nie powodujących emisji podczas jazdy, a więc oprócz domów bez kominów w powiecie byłyby także pojazdy bez rur wydechowych. Obydwie grupy zaproponowały także zagospodarowanie nieużytków w powiecie, przy czym jedna głównie na cele energetyczne (rośliny energetyczne), a druga raczej na cele rekreacyjne, choć obydwa te cele, jak się wydaje, nie muszą się ze sobą kłócić. Choć w jednej grupie taki pomysł explicite nie został wymieniony, to jak się wydaje, obydwie grupy w swoich wizjach kierowały się tym, aby na terenie powiatu nie powstała odkrywkowa kopalnia węgla brunatnego i kombinat energetyczny. Jedna z grup te proekologiczne pomysły obudowała dodatkowymi wizjami sygnalizującymi pozytywne bodźce dla przedsiębiorstw w powiecie, które mogłyby rozwijać produkcję podzespołów do instalacji OZE. Druga z grup, nieco przekornie, zwróciła jednak uwagę na mogące wynikać z polityki ochrony klimatu negatywne wizje rozwoju powiatu związane z niepokojami społecznymi, wywołanymi przez niedobory energii czy degradację środowiska. W trzecim warsztacie szczegóły wdrożenia opracowane przez obydwie grupy praktycznie się od siebie nie różnią, co pozostawia pewien niedosyt i sygnalizuje być może pewien niedostatek wiedzy wśród uczestników, co do możliwości realizacji tego typu wizji, w szczególności co do wielości instrumentów, jakich można by użyć, aby taką wizję zrealizować. W tym względzie proponuję zapoznać się choćby z działaniami Kornwalii, lepiej zapoznać się z przykładami podanymi w filmie Tydzień z dobrym klimatem, być może poprzez kontakt osobisty z osobami je realizującymi, czy te szukać przykładów wśród innych wydawnictw instytutu, w szczególności w projekcie Z energetyką przyjazną środowisku Za Pan Brat CD z tymi materiałami zostało załączone do materiałów dla uczestników debaty. Społeczne założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju powiatu 6

7 Model ochrony i adaptacji do zmian klimatu powiatu legnickiego Opracowanie: Wojciech Szymalski, na podstawie wyników pracy uczestników debaty klimatycznej w Legnicy, Stan powiatu Zły stan techniczny i efektywność energetyczna budynków; brak przemysłu; złoża węgla brunatnego zdatne do wykorzystania; duża powierzchnia nieużytków; znaczne zasoby leśne; brak środków finansowych Wpływ klimatu Niewielki wpływ zmian klimatu na powiat; możliwe zagrożenie suszą, dotkliwsze klęski żywiołowe, możliwe mniejsze koszty ogrzewania, możliwa zmiana struktury upraw rolnych Pomysł wiodący (wizja) Powiat bez kominów i rur wydechowych wykorzystujący lokalne zasoby energii ze słońca i biomasy, a także znacznie efektywniejszy energetycznie Pomysły wspierające Negatywna perspektywa rozpoczęcia odkrywkowej eksploatacji węgla motywuje do podjęcia prac nad alternatywną wizją powiatu bez kopalni odkrywkowej Wprowadzenie samochodów hybrydowych Wykorzystanie nieużytków do uprawy roślin energetycznych dla elektrowni na biomasę Lokalne przedsiębiorstwa produkują podzespoły instalacji OZE Organizacje zaangażowane Mieszkańcy, władze samorządowe, organizacje pozarządowe, przedsiębiorstwa stworzenie porozumienia między organizacjami, międzygminnej sieci wsparcia dla OZE Instrumenty Edukacja ekologiczna, motywujący system zachęt ekonomicznych, system nagród i kar, tworzenie strategii i planów Społeczne założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju powiatu 7

8 Co po debacie? W ramach projektu Dobry klimat dla powiatów w jednym powiecie uczestniczącym w projekcie społeczne założenia wypracowane podczas debaty zostaną rozwinięte w pełnoprawny Program Niskowęglowego Rozwoju na koszt projektu. Wybór powiatu zostanie ogłoszony do końca 2013 roku podczas regionalnych konferencji klimatycznych projektu organizowanych przez Związek Powiatów Polskich. Preferowany będzie wybór powiatu, który podpisał deklarację Dobry klimat dla powiatów. Program zostanie opracowany przez zespół ekspercki projektu wraz z udziałem społecznym mieszkańców powiatu w latach W ramach opracowywania programu zidentyfikowane zostaną projekty, które mogą być przedłożone do finansowania ze środków Unii Europejskiej w perspektywie finansowej do roku Wybranym uczestnikom debat, którzy wyróżnili się wsparciem społecznych założeń programu niskowęglowego rozwoju w swoim powiecie, a także aktywnie włączyli się w społeczność internetową Lokalnych Inicjatorów Społeczeństwa Obywatelskiego, zostanie zaoferowana możliwość bezpłatnego wyjazdu studyjnego do Kornwalii pierwszego niskowęglowego regionu w Wielkiej Brytanii. [ droga_ku_niskoemisyjnosci przyklad_z_kornwalii] W społeczności internetowej Lokalnych Inicjatorów Społeczeństwa Obywatelskiego można wymienić się doświadczeniami z osobami, które na co dzień w swoim powiecie aktywnie zajmują się problematyką zmian klimatu, a także uzyskać wsparcie od ekspertów projektu Dobry klimat dla powiatów. Społeczność internetowa znajduje się pod adresem: Projekt Dobry klimat dla powiatów jest realizowany przy udziale środków instrumentu finansowego LIFE+ Komisji Europejskiej oraz dofinansowaniu Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej Społeczne założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju powiatu 8