Ocena wyników leczenia pacjentów z zastosowaniem akrylowych protez ruchomych prowadzonego w ramach Narodowego Funduszu Zdrowia*

Transkrypt

1 Ocena wyników leczenia pacjentów z zastosowaniem akrylowych protez ruchomych prowadzonego w ramach Narodowego Funduszu Zdrowia* Evaluation of patients treatment with use of removable, acrylic dentures under the National Health Fund Monika Wojda, Małgorzata Grzelak, Eugeniusz Spiechowicz, Elżbieta Mierzwińska-Nastalska Z Katedry Protetyki Stomatologicznej IS WUM Kierownik: prof. dr hab. n. med. E. Mierzwińska- Nastalska PROTET. STOMATOL., 00, LX,, 8-36 HASŁA INDEKSOWE: częściowe i całkowite protezy ruchome, Narodowy Fundusz Zdrowia KEY WORDS: partial and complete dentures, National Health Service Streszczenie Świadczenia Narodowego Funduszu Zdrowia (NFZ) w leczeniu protetycznym pacjentów z częściowymi i całkowitymi brakami w uzębieniu obejmują tylko protezy ruchome całkowite i częściowe wykonane z tworzywa akrylowego. Wynikają z tego określone problemy spowodowane z jednej strony wskazaniami do wykonania protez podpartych ozębnowo oraz brakiem możliwości poprawy warunków w jamie ustnej protezami stałymi, kiedy istnieje taka potrzeba, zaś z drugiej, błędami lekarzy prowadzących leczenie protetyczne. Celem pracy była ocena wyników leczenia pacjentów z zastosowaniem akrylowych protez ruchomych wykonanych w ramach NFZ. W Katedrze Protetyki Stomatologicznej ISWUM w Warszawie w ciągu lat w ramach konsultacji przeprowadzono badanie kliniczne, ocenę narządu żucia oraz ocenę zupełnień protetycznych wykonanych w ramach NFZ u 70 z województwa mazowieckiego pacjentów zgłaszających problemy z użytkowaniem protez całkowitych oraz protez częściowych płytowych osiadających. Na podstawie otrzymanych wyników sformułowano wnioski dotyczące czynników jatrogennych. W przypadku braków całkowitych głównymi przyczynami niepowodzeń rehabilitacji narządu żucia okazały się błędy jatrogenne. U pacjentów z brakami częściowymi brak możliwości finansowych chorego nie pozwala na uzyskanie stref podparcia i odtworzenie powierzchni retencyjnych (brak refundacji wkładów koronowo-korzeniowych, koron protetycznych). Summary The option of refunding the costs of prosthetic treatment under the contracts with the National Health Fund concerns only partial and complete acrylic dentures. This creates some implications resulting from the indications for treating patients with chromo-cobalt partial dentures and impossible improvement of oral conditions by fixed dentures, if the need occurs, on the one hand and wrong diagnosis leading to improper prosthetic treatment on the other. Under two-year consultations, a clinical research was carried out in the Department of Prosthodontics, Institute of Dentistry, Medical University of Warsaw. The aim of the clinical examinations was to assess the masticatory system status and the effectiveness of prosthetic treatment, provided under the Fund, in 70 patients who had reported dissatisfaction with their complete and partial dentures. Based on the obtained results some conclusions concerning the effect of iatrogenic factors on the oral cavity health are presented. In case of complete dentures, clinical errors are the main reason for rehabilitation failures. Proper rehabilitation of patients with partial dentures is not possible because they lack adequate financial means and the Fund does not cover fixed restorations, which are crucial in their case. *Praca wygłaszana na Konferencji Naukowo-Szkoleniowej Sekcji Protetyki PTS Wałbrzych-Zamek Książ, -4.X

2 Protezy ruchome Świadczenia Narodowego Funduszu Zdrowia (NFZ) w leczeniu protetycznym pacjentów z częściowymi i całkowitymi brakami w uzębieniu obejmują tylko protezy ruchome całkowite i częściowe wykonane z tworzywa akrylowego. Wynikają z tego określone problemy spowodowane z jednej strony wskazaniami do wykonania protez podpartych ozębnowo oraz brakiem możliwości poprawy warunków w jamie ustnej protezami stałymi, kiedy istnieje taka potrzeba, zaś z drugiej, błędami lekarzy prowadzących leczenie protetyczne. Wielu pacjentów decydujących się na leczenie protetyczne, stając przed problemem kosztów postępowania protetycznego, podejmuje decyzję o leczeniu tylko w ramach świadczeń NFZ nawet w sytuacji pozwalającej na wykonanie uzupełnień stałych, protez ruchomych podpartych ozębnowo lub konieczności przygotowania uzębienia resztkowego z zastosowaniem uzupełnień stałych przed leczeniem akrylowymi protezami ruchomymi. Brak możliwości przeprowadzenia leczenia protetycznego zgodnie ze standardami obowiązującymi w wykonawstwie uzupełnień protetycznych z powodu ograniczonego koszyka refundowanych świadczeń NFZ prowadzi do szeregu komplikacji, a w konsekwencji niepowodzeń leczenia protetycznego. Mimo to niewątpliwie szacunkowo duża liczba niepowodzeń leczenia protetycznego z zastosowaniem akrylowych uzupełnień wynika z jatrogennych błędów lekarzy podejmujących rehabilitację narządu żucia. Pacjenci użytkujący protezy całkowite i protezy częściowe płytowe osiadające skarżą się często na znaczne ograniczenia lub zupełny brak funkcji protez, jakie potencjalnie powinny one spełniać. Ponadto zgłaszają trudności w użytkowaniu protez na skutek przemieszczania się uzupełnień, dolegliwości bólowych, utrudnionego żucia, licznych napraw. Niedogodności zgłaszane przez pacjentów są skutkiem braku retencji i stabilizacji, błędnego ustalenia centralnego zwarcia, nieprawidłowych kontaktów zwarciowych protez osiadających, zwłaszcza protez całkowitych dolnych oraz protez częściowych płytowych osiadających. Cel pracy Celem pracy była ocena wyników leczenia pacjentów prowadzonego w ramach NFZ przez lekarzy dentystów na terenie województwa mazowieckiego z zastosowaniem akrylowych protez ruchomych. Materiał i metoda W katedrze Protetyki Stomatologicznej ISWUM w Warszawie w ciągu lat w ramach konsultacji zanalizowano 70 przypadków pacjentów zgłaszających problemy z użytkowaniem protez całkowitych oraz protez częściowych płytowych osiadających. Pacjenci badani w ramach konsultacji posiadali uzupełnienia wykonane w różnych placówkach na terenie województwa mazowieckiego, realizujących kontrakt na usługi protetyczne w ramach NFZ. Badane osoby po rozpatrzeniu wniosków ze skargami były kierowane przez NFZ do Katedry Protetyki Stomatologicznej ISWUM, instytucji kompetentnej w ocenie poprawności wykonania i funkcjonowania uzupełnień protetycznych. Konsultacje przeprowadzało klinicystów ze stopniem prof. dr hab. n. med. Pod uwagę brano dane z wywiadu dotyczące niezadowolenia pacjenta z użytkowanych uzupełnień, następnie przeprowadzano badanie kliniczne z oceną narządu żucia oraz ocenę uzupełnień protetycznych wykonanych w ramach NFZ. Wyniki Badanie kliniczne przeprowadzono u 3 kobiet i 57 mężczyzn w wieku od 34 do 87 lat. Najliczniejszą grupę stanowili pacjenci w wieku 7-80 lat (tab. I) zarówno wśród kobiet i mężczyzn (ryc., ). Byli to pacjenci z bezzębną szczęką i/lub żuchwą, pacjenci z częściowymi brakami uzębienia w szczęce i żuchwie oraz pacjenci z kombinacjami braków zębowych: częściowych oraz całkowitych w szczęce i żuchwie. W tabeli II przedstawiono rodzaje wykonanych uzupełnień protetycznych. Protezy całkowite górne i dolne (CG/CD) wykonano u 44 osób w tym 3 kobiet i mężczyzn, protezy całkowite górne i częściowe dolne (CG/CZD) również u 44 badanych, natomiast protezy częściowe górne i całkowite dolne (CZG/CD) tylko u 6 kobiet. Najliczniejszą grupę 56 osobową stanowili badani użytkujący prote- PROTETYKA STOMATOLOGICZNA, 00, LX, 9

3 M. Wojda i inni Ryc.. Wiek badanych kobiet i mężczyzn. Ryc.. Wiek badanych pacjentów wykres zbiorczy. T a b e l a I. Podział osobowy grupy pacjentów leczonych w ramach NFZ z uwzględnieniem wieku i płci Grupy wiekowe Kobiety Mężczyźni Ogółem T a b e l a I I. Rehabilitacja protetyczna-zestawienie rodzaju ruchomych uzupełnień protetycznych wykonanych w ramach świadczeń NFZ Rodzaj protezy Liczba leczonych pacjentów kobiety mężczyźni ogółem CG/CD 3 44 CG/CZD CZG/CD CZG/CZD CZG 6 5 CZD CG CD 0 Brak CG 9, CD 5, CZG 73, CZD 03 zy częściowe górne i dolne (CZG/CZD). Jedenaście osób użytkowało tylko protezy częściowe górne (CZG), trzech badanych protezy częściowe dolne (CZD), czterech tylko protezy całkowite górne (CG), a jedna osoba tylko protezę całkowitą dolną (CD). Utratę uzupełnień protetycznych zgłosiło 4 pacjentów (ryc. 3). Na podstawie badań klinicznych i oceny wykonanych uzupełnień protetycznych stwierdzono wiele nieprawidłowości użytkowanych protez ruchomych wykonanych z tworzywa akrylowego (tab. III, ryc. 4, 5, 6, 7). Brak odciążenia wału podniebiennego oraz brodawki przysiecznej stwierdzono w przypadku PROTETYKA STOMATOLOGICZNA, 00, LX,

4 Protezy ruchome Ryc. 3. Zestawienie rodzaju uzupełnień protetycznych wykonanych u kobiet i mężczyzn w ramach NFZ. Ryc. 4. Nieprawidłowości w wykonawstwie protez całkowitych górnych. Ryc. 5. Nieprawidłowości w wykonawstwie protez całkowitych dolnych. Ryc. 6. Nieprawidłowości w wykonawstwie protez częściowych osiadających górnych. Ryc. 7. Nieprawidłowości w wykonawstwie protez częściowych osiadających dolnych. protez całkowitych górnych tj. 38,04% tych uzupełnień, a brak uszczelnienia tylnej granicy płyty protezy całkowitej górnej u 34 badanych tj. 36,96%. Brak retencji w przypadku protezy CG odnotowano u 5 (7,7%) badanych, w przypadku protezy CD u 8 (5,69%), w przypadku protezy CZG u (6,44%), a przypadku protezy CZD u 5 tj. 4,56% badanych użytkujących wspomniane uzupełnienia. Brak stabilizacji w przypadku protezy CG stwierdzono u 4 (6,09%), CD u 9 (7,65%), CZG u 0 (3,69%) i CZD u 4 tj. 3,3% badanych użytkujących wymienione uzupełnienia. Zęby boczne usytuowane na zewnątrz od środka grzbietu wyrostka zębodołowego stwierdzono u pacjentów użytkujących protezę całkowitą dolną oraz u pacjentów użytkujących protezę całkowitą dolną i górną, (tj. odpowiednio u 3,9% i,7% badanych). Brak czynnościowego ukształtowania pobrzeża najliczniej, bo aż w 8,6% (tj. 6 badanych) dotyczył grupy pacjentów użytkujących protezy całkowite górne, a następnie grupy użytkujących protezy całkowite dolne- 7,65%. W przypadku PROTETYKA STOMATOLOGICZNA, 00, LX, 3

5 M. Wojda i inni T a b e l a I I I. Zestawienie nieprawidłowości w wykonawstwie ruchomych protez akrylowych Rodzaj protezy CG CD CZG CZD Brak odciążenia 35 38,04% Brak uszczelnienia 34 36,96% Brak retencji 5 7,7% 8 5,69% 6,44% 5 4,56% Brak stabilizacji 4 6,09% 9 7,65% 0 3,69% 4 3,3% Zęby ustawione poza wyrostkiem,7% 3,9% 0,97% Brak czynnościowo ukształtowanego pobrzeża 6 8,6% 9 7,65% 3 4,% 6 5,83% Naprawy (dostawienie zębów),7%,96% 4 3,88% 5 4,7% Operacyjnie zmienione podłoże,09% 3,9% 4 5,48% 3,9% Mały zasięg płyty protezy 4 4,35%,96%,74% 0,97% Utrata protez 4 4,35% 3 5,88% 9,33% 8 7,77% Korzenie pod płytą protezy- -naprawy,7%,37% 3,9% T a b e l a I V. Zestawienie nieprawidłowości w wykonawstwie ruchomych protez akrylowych Rodzaj protezy Zaniżona wysokość zwarcia Zawyżona wysokość zwarcia Nieprawidłowe kontakty zwarciowe w odcinku bocznym Zbyt wysoko linia zgryzowa przednia Nieprawidłowa relacja przednio- -tylna Zgryz prosty CG/CD 4 9,09% 0,73% 7 5,9% 4 9,09% 4 9,09% 4,55% CG/CZD,7% 5,36% 5,36% CZG/CD 33,33% 33,33% CZG/CZD 5 8,93% 5 8,93% 6 0,7% CG 5% 50% CD 00% CZG 9,09% 5 45,45% CZD 66,67% 3 PROTETYKA STOMATOLOGICZNA, 00, LX,

6 Protezy ruchome protez częściowych płytowych osiadających dolnych i górnych dość często, ponieważ aż u odpowiednio 4,7% i 3,88 % badanych stwierdzono wykonanie napraw spowodowanych koniecznością dostawienia zębów zakwalifikowanych do ekstrakcji. Ograniczony zasięg płyty protezy stwierdzono najliczniej u 4,35% badanych użytkujących protezy całkowite górne. U 5,48 % badanych użytkowników protez częściowych osiadających górnych stwierdzono konieczność wymiany wspomnianych uzupełnień ze względu na pooperacyjne zmiany podłoża. Kolejnymi nieprawidłowościami stwierdzonymi u użytkowników protez akrylowych były zaniżona lub zawyżona wysokość zwarcia, nieprawidłowe kontakty zwarciowe w odcinku bocznym a ponadto nieprawidłowa relacja przednio- tylna żuchwy w stosunku do szczęki, ustawienie zębów w zgryzie prostym, zbyt wysoko zaznaczona linia zgryzowa przednia (tab. IV). Zaniżoną wysokość zwarcia stwierdzono u 9,09% (tj. 4 osób) użytkowników protez całkowitych górnych i dolnych oraz u 33,33% użytkowników protez częściowych górnych i całkowitych dolnych. Podniesioną wysokość zwarcia odnotowano u,73% tj. 0 użytkowników protez całkowitych górnych i dolnych oraz u 45,45% (tj. 5 pacjentów) badanych z protezami częściowymi górnymi. Nieprawidłową relację przednio- tylną oraz niewłaściwie usytuowaną linię zgryzową przednią stwierdzono u 9,09 % badanych użytkujących protezy całkowite górne i dolne. Pozostała część wyników jest nieznamienna statystycznie lub ze względu na małą liczbę badanych w danej grupie błędnie obrazuje wyniki badania. Podsumowanie wyników. W przypadku protez całkowitych górnych znaczny odsetek stanowiły nieprawidłowości w postaci: braku odciążenia brodawki przysiecznej i wału podniebiennego (38,04%), braku uszczelnienia tylnej granicy płyty protezy (36,96%), braku retencji (7,7%), braku stabilizacji (6,09%), braku czynnościowego ukształtowania pobrzeża (8,6%) (ryc. 4).. W przypadku protez całkowitych dolnych znamienne statycznie okazały się nieprawidłowości tj.: brak retencji (5,69%), brak stabilizacji(7,65%), brak czynnościowo ukształtowanego pobrzeża(7,65%) (ryc. 5). 3. W przypadku protez częściowych osiadających górnych i dolnych w dużym odsetku przypadków, 3,88% i 4,7% stwierdzono wykonanie napraw polegających na dostawieniu do protezy zęba zakwalifikowanego do ekstrakcji a ponadto brak retencji i stabilizacji wyżej wymienionych uzupełnień w liczbie odpowiednio protez CZG- 6,44%, 3,69%, protez CZD- 4,56%, 3,3%) (ryc. 6, 7). 4. Znaczny odsetek stanowiły nieprawidłowości w postaci: zaniżonej wysokości zwarcia w przypadku protez CG/CD (9,09%), zawyżonej wysokości zwarcia w przypadku protez CG/CD (,73%), CG/CZD (,36%), nieprawidłowych kontaktów zwarciowych w przypadku protez CG/CD (5,9%), CG/CZD (,36%), CZG/CZD (0,7%). Dyskusja Wykonanie poprawnej protezy stomatologicznej wymaga pogodzenia trzech czynników, jakimi są zastana sytuacja kliniczna w jamie ustnej, doświadczenie lekarskie oraz ograniczenia wynikające z możliwości technicznych. Proteza stomatologiczna powinna odtwarzać funkcję żucia w stopniu pozwalającym na normalne odżywianie się, umożliwiać prawidłową wymowę, poprawiać estetykę twarzy, nie stwarzać miejscowych i ogólnych zagrożeń dla organizmu pacjenta (, ). Wymienione zadania może spełniać tylko proteza prawidłowo zaprojektowana przez lekarza i wykonana według ściśle przestrzeganych reguł postępowania klinicznego i laboratoryjnego. Uzupełnienia protetyczne, które w zadawalającym stopniu miałyby spełniać funkcje im przypisane, powinny dobrze utrzymywać się na podłożu protetycznym i bezkolizyjnie współdziałać z tkankami otaczającymi. W tym celu w trakcie wykonawstwa należy dokładnie przestrzegać ustalonego kanonu postępowania kliniczno-laboratoryjnego. Ważnym elementem w sukcesie leczenia protetycznego jest stopień zadowolenia pacjenta z uzyskanego efektu (3, 4, 5, 6). Według badań Yoshizumi 75,3% pacjentów o swoich protezach wyraża się pozytywnie (7). W badaniach Langera i wsp. 9% pacjentów wyrażało zastrzeżenia do wykonanych PROTETYKA STOMATOLOGICZNA, 00, LX, 33

7 M. Wojda i inni protez ze wskazaniem na protezy dolne (8). Według autorów niniejszej pracy większy odsetek pacjentów zgłaszających zastrzeżenia do użytkowanych uzupełnień ruchomych stanowiły kobiety, czego dowiodły również badania Chmielewskiej i wsp., dotyczące najczęstszych przyczyn skarg na stomatologiczne świadczenia protetyczne (9). Otrzymane przez nas wyniki potwierdzają informacje zebrane w trakcie badania podmiotowego pacjenta. Brak czynnościowo ukształtowanego pobrzeża w przypadku protez całkowitych górnych i dolnych, brak uszczelnienia tylnej granicy płyty protezy całkowitej górnej, brak odciążenia wału podniebiennego, niezrównoważona okluzja, nieprawidłowe kontakty zwarciowe w odcinku bocznym, nieprawidłowości wynikające z niedbalstwa lub braku wiedzy fachowej lekarza prowadzącego przyczyniają się w znaczący sposób do osłabienia retencji i stabilizacji protez całkowitych utrudniając pacjentowi użytkowanie uzupełnień. Podobne obserwacje zostały przedstawione przez Frączak i wsp. (0, ). W dostępnym piśmiennictwie otrzymane wyniki dotyczące retencji i stabilizacji protez znacznie różnią się między sobą (). Według Smitha i Hughesa 5 pacjentów z 45 osobowej grupy badanej uskarżało się na trudności z utrzymaniem protez (3, 4). Szeroko zakrojone badania Shepparda wykazały z kolei, że głównym powodem skarg pacjentów jest zbyt słabe utrzymanie protez (5). Tezę, iż w znacznym stopniu dotyczy to protez całkowitych dolnych potwierdzają badania Carlssona (6). Dość powszechnie stwierdzoną w badaniach autorów nieprawidłowość w postaci ograniczonego zasięgu płyty protezy będącą następstwem źle pobranego wycisku czynnościowego potwierdzają prace Hammonda i Thomsona, w których stwierdzono niedostateczną ekstensję w 33% protez górnych i 36% protez dolnych (, 7). Otrzymane przez nas wyniki dotyczące nieprawidłowej wysokości zwarcia potwierdzają badania Lawsona, Yemm, Hammonda, Thompsona, Smitha i Hughesa, którzy w ponad 30% przypadków stwierdzili zawyżoną wysokość zwarcia (3, 7, 8, 9). Znamienne statystycznie, bo aż w 54% przypadków, obniżenie wysokości zwarcia stwierdził w swoich badaniach Carlsson (, 6). Skalę problemu braku przygotowania podłoża przed leczeniem protetycznym przez leczenie zmian przerostowych błony śluzowej jak i błędnej kwalifikacji zębów pozostających w jamie ustnej potwierdzają własne obserwacje i opinie wielu autorów (9, 0,,, 3). Odrębnym zagadnieniem w dyskusji nad niepowodzeniami leczenia protetycznego są problemy, które napotyka lekarz protetyk w trakcie planowania i przeprowadzania leczenia protetycznego w ramach istniejącego systemu refundacji, który obejmuje wyłącznie uzupełnienia ruchome w postaci protez osiadających (4). Współczesna protetyka stomatologiczna stwarza wiele możliwości rozwiązań terapeutycznych, wyboru metod i materiałów, które należy uwzględnić przy planowaniu leczenia. Granice kompromisu w zakresie i metodach leczenia określają zawsze wymagania sztuki i zasady etyki lekarskiej (5, 6, 7)). Jednakże przy obowiązującym systemie ubezpieczeń zdrowotnych często lekarze protetycy zmuszeni bywają do pozostania w konflikcie z tymi wymaganiami (5, 8, 9, 30). Możliwości optymalnej rehabilitacji pacjenta z zastosowaniem mostów, koron, zaczepów precyzyjnych oraz protez szkieletowych są u większości pacjentów znacznie ograniczone z uwagi na wysokie koszty takiego leczenia. Pacjenci wymagający leczenia z zastosowaniem ruchomych protez akrylowych należą najczęściej do grypy pacjentów starszych wiekiem, obciążonych wieloma schorzeniami ogólnymi, pozostających na zabezpieczeniu rentowym lub emerytalnym, źle sytuowanych finansowo. Obowiązujący w Narodowym Funduszu Zdrowia system refundacji prac protetycznych w wielu przypadkach uniemożliwia przeprowadzenie prawidłowej rehabilitacji narządu żucia zgodnie z obecną wiedzą medyczną. Wnioski. Znaczny odsetek niepowodzeń w leczeniu ruchomymi protezami osiadającymi wynika z jatrogennych błędów lekarzy prowadzących leczenie.. Przyczyną niezadowalających aspektów funkcjonalnych przeprowadzonej rehabilitacji protetycznej w dużej mierze okazuje się brak możliwości ustalenia optymalnego planu leczenia 34 PROTETYKA STOMATOLOGICZNA, 00, LX,

8 Protezy ruchome z uwagi na wysokie koszty, a tym samym brak możliwości prawidłowego przygotowania pola protetycznego i filarów (korony, zaczepy precyzyjne, wszczepy) w sytuacji uzupełniania braków protezami częściowymi osiadającymi. 3. W przypadku braków całkowitych głównymi przyczynami niewłaściwej rehabilitacji narządu żucia są błędy jatrogenne. 4. Główną przyczyną niepowodzeń w prawidłowej rehabilitacji narządu żucia u pacjentów z brakami częściowymi jest brak możliwości finansowych pozwalających na uzyskanie stref podparcia i odtworzenie powierzchni retencyjnych (brak refundacji wkładów koronowo-korzeniowych, koron protetycznych). 5. W celu poprawy jakości leczenia protetycznego w ramach NFZ jest konieczna zmiana jego zasad. Piśmiennictwo. Spiechowicz E.: Protetyka stomatologiczna, PZWL Warszawa, Spiechowicz E.: Stomatopatie protetyczne, PZWL Warszawa, Ratajczak-Zieleniewska A., Matkowski D, Hędzelek W.: Czynniki wpływające na adaptację pacjenta do protez osiadających, Dent. Med. Probl., 007, 44,, Gołębiewska M., Sierpińska T., Namiot D.: Akceptacja protez u pacjentów w podeszłym wieku a stany emocjonalne. Protet. Stomatol. 997, 47, Hummel S. K., Wilson M.A., Marker V. A., Nunn M. E.: Quality of removable partial dentures worn by adult U.S. population. J. Prosthet. Dent., 00, 88, Sierpińska T., Namiot D., Gołębiewska M., Kobierska A.: Analiza przyczyn niezadowolenia z protez ruchomych osiadających u pacjentów w podeszłym wieku. Protet. Stomatol. 996, 46, Yoshizumi D. T.: An evaluation of factors pertinent to the success of complete dentures service. J Prosthet. Dent., 964, 4, Langer A., Michman J., Seifert I.: Factors influencing satisfaction with complete dentures in geriatric patients. J Proshtet. Dent., 96,, Chmielewska H., Sobolewska E., Frączak B., Grabikowska-Prowans K.: Najczęstsze przyczyny skarg na stomatologiczne świadczenia protetyczne w opiniach lekarzy biegłych okręgowej izby lekarskiej w Szczecinie. Arch. med. sąd. Krym., 005, LV, Frączak B., Kubrak J., Frączak P.: Przyczyny niepowodzeń w leczeniu protetycznym pacjentów z bezzębiem. Stomatologia Współczesna, 997, 4,.. Frączak B., Ey-Chmielewska H., Frączak P.: Błędy popełniane na etapach klinicznym i laboratoryjnym przy wykonywaniu uzupełnień stałych i ruchomych, Stomatologia Współczesna 997, 4,, Jeganathan S., Payne J. A.: Najczęstsze wady protez całkowitych, Quintessence, 994, II, Smith J. P, Hughes D.: A seyrvey of refferd patients experiencing problems with complete dentures J Prosthet. Dent., 988, 60, Panek H., Dobosz A., Sosna-Gramza M., Napadłek P.: Analiza dolegliwości zgłaszanych przez pacjentów dotyczących przeszłości protetycznej, Dent. Med. Probl., 004, 4, 3, Sheppard I. M., Schwartz L. R., Sheppard S. M.: Oral status of edentulous and complete denture wearing patients. J Am Dent. Assoc., 97, 83, Carlsson G. E., Otterland A., Wennstrom A.: Patient factors in appreciation of complete dentures. J Prosthet. Dent., 967, 7, Hammond J, Thompson J. C.: Diagnosis of complete denture difficulties. Dent. Update 98, 9, Lawson W. A.: Analysis of the commonest cause of full denture failures.dent Pract., 959, 0, Yemm R.: Analysis of patients reffered over a period of five years to a teaching hospital consultancy service in dental prosthetics. Br Dent. J. 985, 59, Siedlecki M., Nawrocka-Furmanek J., Rusinak- Kubik K., Mierzwińska-Nastalska E.: Kliniczna i radiologiczna ocena podłoża protetycznego oraz wskazań do jego przedprotetycznej korekty, Nowa Stomatologia, 004,, 7.. Siedlecki M., Niesłuchowska M.: Wpływ ruchomych uzupełnień protetycznych na bezzębny wyrostek zębodołowy w łuku przeciwstawnym, Nowa Stomatologia, 004, 3, Chruściel-Nagalska M., Światłowska M., Uchacz PROTETYKA STOMATOLOGICZNA, 00, LX, 35

9 M. Wojda i inni H.: Analiza przyczyn uszkodzeń protez ruchomych osiadających na podstawie materiału klinicznego. Protet. Stomatol., 00, LII, Stendera P., i wsp.: Kliniczna ocena wskazań do przygotowania bezzębnej jamy ustnej do protezowania, Protet. Stomatol., 995, 45, 3, Godlewski T., Golecka M., Rusiniak-Kubik K., Mierzwińska-Nastalska E.: Problemy rehabilitacji protetycznej związane z nowymi formami rozwiązań systemowych w służbie zdrowia i współpracą z kasami chorych. Protet. Stomatol., 00, LII, 3, Spiechowicz E., Rusiniak K., Gawor E., i wsp.: Ocena niektórych czynników miejscowych i ogólnych u pacjentów geriatrycznych w aspekcie profilaktyki stomatopatii protetycznych. Protet. Stomatol., 995, XLV,, Jacopino A. M., Wathen W. F.: Geriatric prosthodontics: an overview. I. Pretreatment Considerations. Quint. Int., 993, 4, 4, Budkiewicz A.: Protezy szkieletowe PZWL, Warszawa Akty prawne dotyczące ubezpieczenia zdrowotnego w Polsce. 9. Krzak G., Schneider H.: Zapotrzebowanie na leczenie protetyczne i opiekę stomatologiczną dla osób starszych. Czas. Stomatol., 980, XXXIII, 8, Beck C. B. i wsp.: A survey of the dissatisfied denture patient. Eur. J. Prostodont Rest. Dent., 993,,, Zaakceptowano do druku:.i.00 r. Adres autorów: Warszawa ul. Nowogrodzka 59. Zarząd Główny PTS 00. K O M U N I K A T Sympozjum Polskiego Towarzystwa Dysfunkcji Narządu Żucia Ustroń r r. Leczenie zachowawcze i chirurgiczne dyslokacji krążka w stawie skroniowo-żuchwowym. Tematyka wykładów: Prof. Dr. Rudolf Reich Leczenie przemieszczeń krążka stawowego w stawie skroniowo-żuchwowym zastosowanie terapii inwazyjnej Bonn Dr. Thomas Schindler Szynoterapia w dyslokacji krążka stawowego Krems Prof. dr hab. n. med. Hubert Wanyura Kliniczno-anatomopatologiczna klasyfikacja choroby stawów skroniowo-żuchwowych Organizatorzy: Polskie Towarzystwo Dysfunkcji Narządu Żucia wraz z Katedrą i Zakładem Dysfunkcji Narządu Żucia ŚUM Termin: Miejsce: Hotel Wilga, Ustroń Koszt uczestnictwa: 550 zł (członkowie PTDNŻ 400 zł) Uczestnicy Sympozjum otrzymują 7 punktów edukacyjnych Informacje i zapisy: Tel Termin przyjmowania zgłoszeń: r. 36 PROTETYKA STOMATOLOGICZNA, 00, LX,