Monika Weber-Dubaniewicz 1, Zdzisław Bereznowski 1, Anna Kędzia 2, Jolanta Ochocińska 3

Transkrypt

1 PROTET. STOMATOL., 2007, LVII, 5, Stężenie białka całkowitego, immunoglobuliny A (IgA,) laktoferyny i lizozymu w ślinie użytkowników akrylowych protez ruchomych z objawami stomatopatii protetycznej Concentration of total protein, immunoglobulin (IgA), lactoferrin and lysozyme in saliva of removable dentures wearers with denture stomatitis symptoms Monika Weber-Dubaniewicz 1, Zdzisław Bereznowski 1, Anna Kędzia 2, Jolanta Ochocińska 3 Z Zakładu Implantoprotetyki Stomatologicznej AMG 1 Kierownik: dr hab. n. med. Zdzisław Bereznowski prof. nadzw. Z Katedry Mikrobiologii Lekarskiej, Zakładu Mikrobiologii Jamy Ustnej AMG 2 Kierownik: dr hab. n. med. Anna Kędzia prof. nadzw. Z Katedry i Zakładu Stomatologii Zachowawczej AMG 3 Kierownik: dr hab. n. med. Barbara Kochańska HASŁA INDEKSOWE: Candida, ruchome protezy akrylowe, stomatopatie protetyczne, białka śliny KEY WORDS: Candida, acrylic removable dentures, denture stomatitis, salivary proteins 339

2 M. Weber-Dubaniewicz i inni Wprowadzenie do jamy ustnej akrylowego ruchomego uzupełnienia protetycznego powoduje zaburzenie dynamicznej równowagi biologicznej pomiędzy bytującymi w jamie ustnej drobnoustrojami. Wg Majewskiego obserwuje się wówczas dziesięciokrotny wzrost bakterii beztlenowych sześciokrotny tlenowych i aż sześćdziesięciokrotny wzrost liczby grzybów rodzaju Candida (1). Niektórzy autorzy podają, że od 96 do100% użytkowników protez całkowitych jest zainfekowanych grzybicą. Zmiany w składzie mikroflory jamy ustnej związane z użytkowaniem uzupełnień protetycznych mają ścisły związek z powstaniem stanów zapalnych podłoża protetycznego zwanych powszechnie stomatopatiami protetycznymi (2, 3, 4, 5, 6). Częstość występowania stomatopatii protetycznych wśród użytkowników akrylowych protez ruchomych ocenia się na 40-65% (2, 7). Szczególną rolę w etiopatogenezie stomatopatii protetycznych, poza czynnikami mechanicznymi, przypisuje się grzybom z rodzaju Candida, a przede wszystkim gatunkowi Candida albicans (8, 9). Zwiększona obecność grzybów Candida na błonach śluzowych jamy ustnej użytkowników protez ruchomych wynika z właściwości tworzywa akrylowego ułatwiających adhezję grzybów do płyty protezy, zmienionych warunków jamy ustnej szczególnie błony śluzowej pokrytej płytą protezy, niedostatecznej higieny jamy ustnej i protez zębowych. Odporność wrodzona, humoralna i komórkowa są podstawowymi mechanizmami zabezpieczającymi przed infekcją grzybiczą rodzaju Candida. Uważa się również, że ślina stanowiąca naturalne środowisko bytowania mikroorganizmów w jamie ustnej (10) oraz niektóre białka śliny takie jak IgA, laktoferyna i lizozym wykazujące pewne działania przeciwgrzybicze mogą hamować namnażanie się grzybów Candida na błonie śluzowej jamy ustnej (11). Badania stężeń laktoferyny, IgA, lizozymu i białka całkowitego w mieszanej, spoczynkowej ślinie osób użytkujących ruchome akrylowe protezy ruchome wykazały statystycznie wyższe stężenia IgA i białka całkowitego u osób z dodatnim wynikiem posiewu w kierunku grzybów Candida. (11). Ponadto wykazano, że w podgrupie pacjentów u których stwierdzono obfity wzrost grzybów stężenie zarówno IgA jak i białka całkowitego było wyższe niż w całej grupie z dodatnim wynikiem posiewu (11). Brak jest doniesień na temat stężenia w/w białek śliny w przebiegu stomatopatii. Celem pracy było zbadanie czy w grupie pacjentów użytkujących akrylowe ruchome uzupełnienia protetyczne występują różnice w stężeniach IgA, laktoferyny, lizozymu i białka całkowitego w ślinie w zależności obecności stomatopatii i stopnia jej zaawansowania. Materiał i metody Badaniem objęto 93 pacjentów użytkujących częściowe lub całkowite akrylowe protezy zębowe. Wśród badanych było 29 mężczyzn i 64 kobiety w wieku od 42 do 86 lat. 65 pacjentów użytkowało komplet protez całkowitych a 28 komplet protez częściowych. Do badań włączono pacjentów którzy użytkowali w/w uzupełnienia co najmniej 1 rok, byli w ogólnie dobrym stanie fizycznym wykluczającym konieczność przyjmowania przez nich leków i w ostatnich 3 miesiącach poprzedzających badanie nie przyjmowali antybiotyków lub leków przeciwgrzybiczych. W przypadku pacjentów z częściowymi brakami uzębienia dodatkowym warunkiem włączenia do badania był brak objawów ostrej próchnicy i stanów zapalnych przyzębia. Stomatopatie protetyczne diagnozowano wg klasyfikacji Newtona. Badania mikrobiologiczne, biochemiczne oraz analiza statystyczna prowadzone były według metodyki opisanej w pracy Weber-Dubaniewicz i Bereznowski (11). Wyniki Zmiany na błonie śluzowej jamy ustnej odpowiadające stomatopatiom protetycznym stwierdzono u 32,2% spośród 93 badanych osób. Najczęściej stwierdzano występowanie stomatopatii klasy II u 17,2%. Klasa I i III występowały ponad dwukrotnie rzadziej (ryc. 1). Dodanie posiewy w kierunku grzybów drożdżopodobnych stwierdzono w u 54 spośród 93 badanych (58%). Natomiast analizując częstość występowania dodatnich wyników posiewu w kierunku grzybów Candida u pacjentów ze stomatopatią i bez stomatopatii wykazano istotne statystycznie róż- 340 PROTETYKA STOMATOLOGICZNA, 2007, LVII, 5

3 Stomatopatie protetyczne Ryc. 1. Częstość występowania stomatopatii protetycznych w badanej grupie (n=93), z uwzględnieniem stopnia ich zaawansowania wg klasyfikacji Newtona. nice pomiędzy obydwiema podgrupami (p<0,05). W podgrupie pacjentów ze stomatopatią dodatnie wyniki posiewu stwierdzono w 73,3% pacjentów natomiast w podgrupie bez stomatopatii u 49,2% pacjentów (ryc. 2). Ryc. 3. Występowanie obfitego wzrostu kolonii grzybów z rodzaju Candida w posiewach z błon śluzowych jamy ustnej w podgrupach pacjentów ze stomatopatią protetyczną i bez stomatopatii. W tabeli I zestawiono dane dotyczące analizowanych parametrów śliny spoczynkowej pacjentów ze stomatopatią oraz pozostałych badanych. Stwierdzono statystycznie istotne różnice jedynie w stężeniu białka całkowitego pomiędzy pacjentami ze stomatopatią protetyczną a pozostałymi pacjentami. Stężenie białka całkowitego w podgrupie pacjentów ze stomatopatią było wyższe. W podgrupie tej stwierdzono także pewną tendencję (0,1>p>0,05) do występowania wyższego stężenia IgA oraz laktoferyny w ślinie. Porównując wartości badanych parametrów śliny pacjentów ze stomatopatią protetyczną klasy II i III z pozostałymi pacjentami stwierdzono różnice statystycznie istotne w stężeniu białka całkowitego i IgA. (tab. II) Dyskusja Ryc. 2. Występowanie dodatnich wyników posiewów w kierunku grzybów z rodzaju Candida w podgrupie pacjentów ze stomatopatią protetyczną i w podgrupie pacjentów bez stomatopatii. Badano również intensywność wzrostu grzybów drożdżopodobnych na błonach śluzowych w podgrupie osób ze stomatopatią i bez stomatopatii. Obfity wzrost kolonii grzybów Candida stwierdzono u około 37% pacjentów ze stomatopatią protetyczną i u 19% u pacjentów bez stomatopatii (ryc. 3). Różnice te nie były jednak statystycznie istotne (0,05 < p < 0,1). Etiologia stomatopatii jest wieloczynnikowa. Grzyby drożdżopodobne, szczególnie z rodzaju Candida odgrywają znaczącą rolę w powstawaniu i rozwoju schorzenia. Grzyby te mogą być pierwotną przyczyną stomatopatii, a jednocześnie większość czynników powodujących stomatopatie ułatwia kolonizację grzybów na błonie śluzowej i/lub może wywoływać lub podtrzymywać infekcję grzybiczą błony śluzowej jamy ustnej. Odsetek pacjentów ze stomatopatią protetyczną (32,2%) stwierdzony w naszych badaniach był niższy od wartości podawanych przez Majewskiego (38.8%) i Budtz-Jorgenson (67%) Autorzy ci ana- PROTETYKA STOMATOLOGICZNA, 2007, LVII, 5 341

4 M. Weber-Dubaniewicz i inni T a b e l a I. Poziomy badanych w ślinie składników białkowych w podgrupie pacjentów ze stomatopatią protetyczną i bez stomatopatii protetycznej Parametr Obecność stomatopatii n=30 Brak stomatopatii n=63 odchylenie standardowe odchylenie standardowe Poziom istotności p Białko całkowite (mg/ml) 4,60 3,23 3,12 2,24 p<0,05 Laktoferyna (µg/ml) 13,4 8,2 10,4 6,9 0,05<p<0,1 Lizozym (µg/ml) 7,4 5,4 8,6 7,2 NS IgA (µg/ml) 623,3 345,6 499,1 270,2 0,05<p<0,1 IgA (µg/mg BC) 175,4 103,7 200,7 139,3 NS T a b e l a I I. Poziomy badanych w ślinie składników białkowych wśród pacjentów z II i III klasą stomatopatii i wśród pozostałych pacjentów Parametr Pacjenci z II i III klasą stomatopatii n=23 Odchylenie stand. Pacjenci bez stomatopatii oraz z I klasą stomatopatii n=70 Odchylenie stand. Poziom istotności p Białko całkowite (mg/ml) 4,62 3,13 3,26 2,44 p<0,05 Laktoferyna (µg/ml) 12,8 8,5 10,9 7,1 NS Lizozym (µg/ml) 7,8 5,8 8,3 7,0 NS IgA (µg/ml) 674,6 371,5 494,7 261,2 p<0,05 IgA (µg/mg BC) 178,3 94,2 197,2 138,6 NS lizowali częstość występowania stomatopatii wśród użytkowników protez całkowitych gdzie odsetek stomatopatii jest większy niż wśród użytkowników protez częściowych (12, 13). Nasze badania obejmowały pacjentów użytkujących zarówno protezy całkowite jak i częściowe. Większość jednak stanowili pacjenci użytkujący protezy całkowite (65 osób). Ponadto nie stwierdziliśmy różnicy w częstości występowania stomatopatii w zależności od rodzaju użytkowanego uzupełnienia. Stomatopatia protetyczna występuje ze znacznie większą częstością w grupie pacjentów ze schorzeniami ogólnoustrojowymi (14). Z naszego badania tacy pacjenci zostali wykluczeni co mogło skutkować zmniejszeniem odsetka pacjentów ze stomatopatią. Podstawowe mechanizmy zabezpieczające przed kandydozą to mechanizmy odporności wrodzonej, humoralnej i komórkowej. Uważa się również, że ślina oraz niektóre białka śliny takie jak IgA, laktoferyna i lizozym wykazujące właściwości przeciwgrzybicze mogą hamować namnażanie się grzybów z rodzaju Candida na błonie śluzowej jamy ustnej (11). Wykazano wyższe, statystycznie istotne, stężenie białka całkowitego w ślinie osób ze stomatopatią w porównaniu do grupy pacjentów bez stomatopatii. Jeszcze wyższe stężenia białka całkowitego obserwowano w podgrupie pacjentów z II i III klasą stomatopatii. Wyższe stężenia białka całkowitego w ślinie pacjentów ze stomatopatią protetyczną może być związane z obecnością stanu zapalnego 342 PROTETYKA STOMATOLOGICZNA, 2007, LVII, 5

5 Stomatopatie protetyczne błony śluzowej jamy ustnej. Nie należy wykluczyć, że białka te mogą pochodzić zarówno z gruczołów ślinowych jak też z przesączu osocza. Pacjenci ze stomatopatią mieli również wyższe stężenie IgA oraz laktoferyny jednakże różnice te nie były istotne statystycznie. Natomiast wśród pacjentów z II i III klasą stomatopatii poziom IgA w porównaniu do pozostałych pacjentów był wyższy, a różnica ta była statystycznie istotna (ryc). Być może wyższe stężenie IgA w tej grupie było efektem wzrostu poziomu specyficznych przeciwciał anty-candida. Taką możliwość wskazują badania Coogan, który stwierdził wyższe poziomy przeciwciał anty-candida w ślinie osób z AIDS, przy zwiększonej liczbie kolonii grzybów Candida (15). Pochodzenie przeciwciał IgA u pacjentów ze stomatopatiami nie zostało jak dotąd określone. Nie wiadomo czy w przebiegu stomatopatii dochodzi do produkcji IgA w gruczołach ślinowych. Wnioski 1. Spośród 4 badanych białek śliny u osób bez i z objawami stomatopatii protetycznych wykazano statystycznie istotną różnice w stężeniu białka całkowitego i IgA. 2. Wyższe stężenie białka całkowitego w ślinie pacjentów ze stomatopatią jest prawdopodobnie efektem stanu zapalnego błony śluzowej jamy ustnej. 3. Wyższe stężenie IgA w ślinie pacjentów z II i III klasy stomatopatii (wg Newtona) jest przypuszczalnie wynikiem wzrostu stężenia przeciwciał anty Candida jako reakcji odpornościowej na infekcję grzybiczą towarzyszącą tym stomatopatiom. 3. Nie znany jest rodzaj białek i miejsce ich powstawania. 4. Ze względu na szereg nasuwających się wątpliwości i pytań wyniki zachęcają do dalszych badań relacji pomiędzy stężeniem w/w białek i innych a stomatopatiami protetycznymi. Piśmiennictwo 1. Majewski S.: Badania mikroflory bezzębnej jamy ustnej przed leczeniem i po leczeniu protetycznym. Czas. Stomatol., 1974, 27, 4, Dorocka- Bobkowska B., Włoch S.: Etiopatogeneza stomatopatii protetycznych. Poznańska Stomatologia, 1993, 21, Majewski S.: Badania nad rolą grzybów drożopodobnych w etiopatogenezie stomatitis prothetica. Praca habilitacyjna. Akademia Medyczna im. Mikołaja Kopernika w Krakowie Spiechowicz E., Rusiniak-Kubik K., Skopińska E.: Stomatopatie protetyczne powikłane infekcją grzybiczą chorych z immunosupresją po terapii antynowotworowej. Protet. Stomatol., 1994, 44, 1, Spiechowicz E.: Aktualne poglądy na temat stomatopatii protetycznej. Protet. Stomatol., 1993, 43, 2, Spiechowicz E. (red.): Stomatopatie protetyczne. BS PZWL, Warszawa Webb B. C., Thomas C. J. Willcox M. D. P.: Candida associated denture stomatitis. Aetiology and management: A review. Part 2. Oral diseases caused by Candida species. Aust. Dent. J., 1998, 43, 3, Akpan A. Morgan R.: Oral Candidiasis. Postgrad. Med. J., 2002, 78, Budtz-Jorgensen E.: The significance of Candida albicans in denture stomatitis. Thesis. Scand. J. Dent. Res., 1974, 82, Majewski S., Heczko P. B.: Badania nad rolą drobnoustrojów w stanach zapalnych błony śluzowej jamy ustnej pod płytami protez. Med. Dośw. Mikrobiol., 1973, 25, Weber-Dubaniewicz M., Bereznowski Z.: Stężenie białka całkowitego, laktoferyny, lizozymu i immunoglobuliny A (IgA) w ślinie użytkowników ruchomych protez akrylowych. Protet. Stomatol., 2007, LVII, Majewski S.: Badania nad rolą grzybów drożdżopodobnych w etiopatogenezie stomatitis prothetica. Praca habilitacyjna. Akademia Medyczna im. Mikołaja Kopernika w Krakowie. 13. Budtz- Jörgensen E.: Denture stomatitis. V. Candida aglutinins in human sera. Acta Odontol. Scand., 1972, 30, Spiechowicz E., Rusiniak-Kubik K, Gawior E., Rudkiewicz M., Rolski D.: Ocena niektórych czynników miejscowych i ogólnych u pacjentów geriatrycznych w aspekcie profilaktyki stomatopatii protetycznych. Protet. Stomatol., 1995, XLV Coogan M. M., Sweet S. P., Challacombe S. J.: Immunoglobulin A (IgA), IgA1, IgA2 antibodies to Candida albicans in whole and parotid saliva in Human Immunodeficiency Virus infection and AIDS. Infect. Immun., 1994, 62, Zaakceptowano do druku 10.VII.2007 r. Adres autorów: Gdańsk, ul. E. Orzeszkowej 18. Zarząd Główny PTS PROTETYKA STOMATOLOGICZNA, 2007, LVII, 5 343