2.2. Grażyna Korzeniak IDEA PLANOWANIA ZINTEGROWANEGO W DOKUMENTACH EUROPEJSKICH

Transkrypt

1 2.2. Grażyna Korzeniak IDEA PLANOWANIA ZINTEGROWANEGO W DOKUMENTACH EUROPEJSKICH W: Zintegrowane planowanie rozwoju miast, Korzeniak G., red., Instytut Rozwoju Miast Kraków 2011, str Publikacja jest wynikiem pracy badawczej sfinansowanej ze środków na naukę w latach jako projekt badawczy rozwojowy. Tytuł projektu: Model zintegrowanego planowania rozwoju miast wdrażanie europejskiej polityki rozwoju miast do polskiego systemu planowania. Projekt Nr N R realizowany na podstawie decyzji Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego Nr 0513/R/H03/2009/ Ustalenia głównych dokumentów europejskich dotyczących planowania rozwoju miast Wraz z poszerzaniem się pola wspólnych działań krajów europejskich w ich zakres włączane były również zagadnienia planowania przestrzennego. Współczesny wzorzec planowania europejskiego ogólnie można określić jako planowanie zintegrowane, rozumiane jako: a) kompleksowe patrzenie na struktury przestrzenne na różnych poziomach, w tym na całość przestrzeni europejskiej, b) włączanie w przedmiot planowania różnorodnych zagadnień, c) integracja w procesach planowania potrzeb i działań różnych użytkowników przestrzeni i różnych instytucji. Powstające w Europie w ostatnich dziesięcioleciach dokumenty o charakterze deklaracji i programów ukierunkowały rozwój planowania. Dokumenty te budują wiedzę i standardy planowania przyczyniając się do integracji przestrzeni europejskiej. Aktywną politykę związaną z planowaniem przestrzennym prowadzi od 1970 r., Rada Europy (Council of Europe) ustalając standardy tego planowania wyrażane w dokumentach Europejskich Konferencji Ministrów Odpowiedzialnych za Planowanie Przestrzenne i Regionalne (The Council of Europe Conference of Ministers Responsible for Spatial/Regional Planning CEMAT). W 1984 r. Rada Europy przygotowała Europejską Kartę Planowania Regionalnego/ Przestrzennego. Dokument ten odnosi się do realizacji zrównoważonego rozwoju regionów zmierzającego do poprawy jakości życia, zarządzania zasobami i ochrony środowiska oraz racjonalnego wykorzystywania terenów. Takie podejście wyznaczyło również kierunek dla budowy systemów planowania poszczególnych krajów z podkreśleniem roli międzynarodowej współpracy. W 2000 roku w Hanowerze na forum Konferencji Ministrów Odpowiedzialnych za Planowanie Przestrzenne/Regionalne (CEMAT) powstał drugi, istotny dla rozwoju terytorialnego Europy dokument pt. Główne Zasady Zrównoważonego Rozwoju Przestrzennego Kontynentu Europejskiego (Guiding Principles for Sustainable Spatial Development of the European Continent) 1. Obok szeregu zasad, jak: ograniczenie zniszczeń środowiska, wykorzystanie dziedzictwa kulturowego jako czynnika rozwoju, 1 Guiding Principles for Sustainable Spatial Development of the European Continent Guiding Principles for Sustainable Spatial Development of the European Continent. CEMAT(2000)9.

2 promocja zrównoważonej dostępności transportowej, wzmacnianie rozwoju przez rozwój komplementarnych funkcji miast itd. zwraca się uwagę na znaczenie współpracy między krajami, a także udział w procesach rozwoju regionów, gmin i obywateli. Współpracę między różnymi poziomami administracji uważa się za kluczową dla polityk przestrzennych. Dużą wagę przywiązuje się do szerokiej partycypacji społecznej w procesach planowania. W zakresie integracji horyzontalnej za konieczną uważa się współpracę przy opracowywaniu polityk przestrzennych i strategii sektorowych mających znaczący wpływ na środowisko geograficzne, np. transportowych, rolnych, środowiskowych. Szczególnie ważne zadanie współpracy horyzontalnej to transgraniczna koordynacja projektów rozwojowych z udziałem władz krajowych, regionalnych i lokalnych. Integracja horyzontalna powinna, obok projektów sektorowych w zakresie infrastruktury, dotyczyć również polityk gospodarczych, finansowych i społecznych. Potrzebne jest wypracowanie mierników ułatwiających podejmowanie decyzji podczas tworzenia programów. Deklaracja z Lizbony z 2006 r Sieci dla zrównoważonego rozwoju kontynentu europejskiego. Mosty łączące Europę (Lisbon declaration on Networks for sustainable development of the European continent. Bridges over Europe ) 2 podkreśla, że nowy system planowania powinien dążyć do interdyscyplinarnej integracji i koordynacji działań przy wykorzystaniu aktywnego udziału obywateli. Równolegle należy tworzyć warunki dla promowania i wzmacniania sieci współpracy terytorialnej, służącej zrównoważonemu rozwojowi przestrzeni całej Europy. Dlatego istotnym założeniem jest prowadzenie badań związanych z rozwojem terytorialnym, aby móc stworzyć wspólną politykę odpowiednią dla każdego szczebla administracyjnego. Karta Miejska (Urban Charter) jest deklaracją przyjętą w 1992 r. przez Stałą Konferencję Władz Lokalnych i Regionalnych Rady Europy, wyznaczającą kierunki współczesnej urbanistyki. Zgodnie z deklaracją podstawą urbanistyki powinno być uwzględnienie równych praw dla wszystkich społeczności miejskich do: bezpieczeństwa, zdrowego niezanieczyszczonego środowiska, zatrudnienia, mieszkania, zbilansowanego systemu transportu, mieszkania, dostępu do terenów odpoczynku, kultury, zróżnicowania kulturowego i religijnego, dobrej architektury i poszanowania dziedzictwa kulturowego. Planowanie wymaga harmonizowania i bilansowania funkcji mieszkaniowych, miejsc pracy, wzięcia odpowiedzialności przez władze za rozwój gospodarczy, zapewnienia partycypacji społecznej i współdziałania partnerów, równoważenia rozwoju z wymogami ochrony środowiska, zapewnienia szerokiego dostępu do zróżnicowanych usług. Konieczne jest szukanie źródeł i mechanizmów finansowania rozwoju i realizacji deklarowanych praw. Aktualizację Karty Miejskiej przyjęto w 2008 r. w formie dokumentu Karta Miejska II (European Urban Charter II), w którym podkreślono, że miasta należą do ich mieszkańców, a ich wartości ekonomiczne, społeczne i kulturowe powinny być przekazane przyszłym pokoleniom. Biorąc pod uwagę wyzwania związane z globalnymi procesami przekształceń w miastach musi być uwzględniany kompromis pomiędzy gospodarką a problemami społecznymi i środowiskowymi. Europejskie miasta są odpowiedzialne za budowanie nowego modelu zarządzania biorącego pod uwagę nowe wymagania demokracji z uwzględnieniem partycypacji i odnowy społecznej. Miasta tworzą sprzyjające środowisko dla innowacji i gospodarki opartej na wiedzy. Konieczne jest uwzględnianie współpracy w obrębie miast I między miastami. 2 CEMAT-CHF 85 (2006) 14

3 Na pierwszej Europejskiej Konferencji Zrównoważonych Miast (European Conference on Sustainable Cities & Towns) w Aalborg w Danii w 1994 r. została przyjęta Karta Europejskich Miast w Kierunku Zrównoważenia (Charter of European Cities and Towns Towards Sustainability Aalborg Charter). Karta zakłada osiągnięcie zrównoważonej gospodarki i środowiska oraz sprawiedliwości społecznej poprzez zintegrowanie przyjętych zasad we wszystkich wprowadzanych politykach. Podkreśla się potrzebę inwestowania w ochronę zasobów środowiskowych i terenów otwartych. Polityki rozwoju powinny zapewniać dostarczenie efektywnego transportu publicznego, rewitalizację terenów miejskich, a także planowanie struktur wielofunkcyjnych dla ograniczania potrzeb transportowych, jak również promowanie transportu ekologicznego. Wśród instrumentów służących kształtowaniu miast zrównoważonych wymienia się m.in.: gromadzenie danych o środowisku i planowanie środowiskowe, instrumenty gospodarcze, stosowanie podatków i opłat, planowanie struktury przestrzennej miast. Za jeden z najważniejszych instrumentów uważa się stosowanie wskaźników zrównoważenia. Końcowe zobowiązanie z Aalborg zostało podjęte w 2004 r. jako AaLBORG+. i dotyczy planowania i projektowania. Misja uczestników projektu brzmi: Jesteśmy zobowiązani do planowania i projektowania strategicznych obszarów miejskich, w kwestiach: ochrony środowiska, społecznych, ekonomicznych, zdrowotnych i kulturowych (z korzyścią dla wszystkich). Planowanie rozwoju, w tym planowanie przestrzenne jest przedmiotem wielu dokumentów Unii Europejskiej. W 1991 r. powstał Komitet Planowania Przestrzennego skupiający ministrów odpowiedzialnych za planowanie przestrzenne państw członkowskich, który w 1999 roku w Poczdamie przyjął jeden z najważniejszych dokumentów pt.: Europejska Perspektywa Rozwoju Przestrzennego w kierunku zrównoważonego rozwoju przestrzeni europejskiej Spatial Development Perspective Towards Balanced and Sustainable Development of the Territory of the European Union (ESPD) 3. Dokument ten ma charakter programowy. Nie jest obowiązujący, lecz stanowi ważne podstawy dla ukierunkowania europejskich systemów planowania w oparciu o przedstawioną w dokumencie wieloletnią perspektywę rozwoju terytorium Europy. ESDP zaleca, aby państwa członkowskie uwzględniały w krajowych politykach rozwoju priorytety rozwoju terytorialnego Europy zapisane w ESDP. Wyznacza ramy i jest wykładnią europejskiej polityki przestrzennej dla lepszej współpracy w procesach tworzenia polityk przestrzennych pomiędzy krajami członkowskimi, regionami i miastami z zastosowaniem zasady subsydiarności. Dokument ten opracowany jest na poziomie europejskim, jednakże z odniesieniami do polityk regionalnych i lokalnych. Dokument ESDP postrzegany jest przez kraje członkowskie jako instrument, który może pomóc skoordynować polityki wspólnotowe. Uważa się, że jak najwcześniejsze branie pod uwagę różnych celów i opcji w formułowaniu i ocenie polityk sektorowych powinno mieć pozytywny wpływ na rozwój lokalny i regionalny. Władze regionalne i lokalne poprzez zwracanie większej uwagi na polityki sektorowe, związane z decyzjami na poziomie europejskim, mogą lepiej reagować na te decyzje dla własnego rozwoju. Przyjęto następujące cele europejskiej polityki dla wszystkich regionów: spójność gospodarcza i społeczna, ochrona i zarządzanie zasobami naturalnymi i dziedzictwem kulturowym, 3 ESPD - European Spatial Development Perspective Towards Balanced and Sustainable Development of the Territory of the European Union. Agreed at the Council of Ministers responsible for Spatial planning in Potsdam, May Published by the European Commission.

4 bardziej zbilansowana konkurencyjność obszaru Europy. Dwa pierwsze z tych celów określają wprost zakres zagadnień wymagających integracji w procesie planowania. Najlepiej obrazuje to pochodzący z dokumentu schemat trójkąta celów rozwoju zrównoważonego. Ryc Trójkąt celów: zrównoważony rozwój przestrzenny Źródło: ESDP Trzeci cel określa ramy dla planowania zintegrowanego w sposób pośredni, poprzez podkreślenie jedności całości przestrzeni europejskiej i konieczności patrzenia na rozwój lokalny również w tym kontekście. Jako główne trendy występujące w rozwoju przestrzennym uznano wzrastającą integrację i współpracę między krajami, a także krajami sąsiadującymi z UE oraz wzrastające znaczenie samorządów regionalnych i lokalnych. Uważa się też, że problemy rozwoju przestrzennego muszą być rozwiązywane poprzez współpracę pomiędzy różnymi poziomami administracji i zarządzania. Zwraca się również uwagę na potrzeby wypracowania form kooperacji, pozwalających na koordynację różnych polityk sektorowych dotyczących tych samych obszarów. Podstawą tego podejścia jest kreowanie nowych dróg współpracy pomiędzy władzami odpowiedzialnymi za polityki sektorowe i polityki przestrzenne na wszystkich poziomach. SDP rekomenduje trzy poziomy przestrzennej kooperacji: wspólnotowy, międzynarodowy/krajowy, regionalny/lokalny. Acquis URBAN jest dokumentem przyjętym w 2004 roku na nieformalnym spotkaniu ministrów UE w Rotterdamie jako program będący podstawą rozwijania bardziej spójnego podejścia do polityki miejskiej. Główne założenia i kierunki przyszłej polityki miejskiej, określone w tym dokumencie obejmują 4 : zintegrowane holistyczne koncepcje rozwoju miejskiego łączące w spoisty sposób działania gospodarcze i promocję zatrudnienia, integrację społeczną, kulturę, transport, infrastrukturę lokalną, odnowę miejską oraz ulepszenie planowania miejskiego, jak również ochronę środowiska naturalnego. Zasady te powinny być wdrażane przy wspólnym zaangażowaniu wszystkich sektorów i poziomów 4

5 administracyjnych oraz przy budowaniu i wzmacnianiu lokalnego partnerstwa między różnymi aktorami sceny. Ważna jest regularna ewaluacja i stosowanie interwencji w celu zapewnienia możliwie najwyższej efektywności wdrażanych projektów. Porozumienia z Bristolu (Bristol Accord) 5 zawarte na nieformalnym spotkaniu Europejskich Ministrów odpowiedzialnych za polityki miejskie w 2005 r. określa ogólnoeuropejskie zasady i cechy społeczności zdolnej do zrównoważonego rozwoju. Pożądane cechy społeczności zrównoważonych dyktują wprost potrzeby integracji w planowaniu rozwoju. Społeczność zrównoważona powinna być m.in.: dobrze zarządzana ze skutecznym i integrującym udziałem mieszkańców, systemem przedstawicielskim i kierownictwem, dobrze skomunikowana z dobrymi usługami w zakresie transportu i komunikacji, łączącymi ludzi z miejscami pracy, nauki, placówkami ochrony zdrowia i innymi ośrodkami usług, wyposażona w dobrą infrastrukturę usługową zapewniającą usługi świadczone przez sektor państwowy, prywatny oraz wolontariat, odpowiednie do potrzeb mieszkańców i dostępne dla wszystkich, wrażliwa na kwestie ekologiczne zapewniająca ludziom miejsca do życia, które zachowują wzgląd na środowisko naturalne, prosperująca z kwitnącą, zróżnicowaną i innowacyjną gospodarką lokalną, dobrze rozplanowana i zbudowana posiadająca wysokiej jakości środowisko zbudowane i naturalne (z przyjazną przestrzenią publiczną i terenami zielonymi, wyposażona w infrastrukturę i obiekty przeznaczone dla wszystkich, w tym także dla dzieci i osób starszych, dostateczny wybór, zróżnicowanie, przystępność cenową i dostępność mieszkań, odpowiednią wielkość, skalę, gęstość, projekt i układ zabudowy, w tym budynki o zróżnicowanej funkcji. Agenda Terytorialna Unii Europejskiej W kierunku bardziej konkurencyjnej i zrównoważonej Europy zróżnicowanych regionów (Territorial Agenda of the European Union TAUE). Agenda Terytorialna jest dokumentem zaakceptowanym na Nieformalnym Spotkaniu Ministrów ds. Rozwoju Miast i Spójności Terytorialnej w Lipsku w 2007 r,, nawiązującym do realizacji ESDP, a także Podstawowych Wytycznych dla Zrównoważonego Rozwoju Przestrzennego Kontynentu Europejskiego CEMAT. Dokument ukierunkowany jest na wspieranie rozwoju policentrycznego opartego na integracji terytorialnej, przy czym zwraca się uwagę na w proces integracji nowych państw członkowskich. Uważa się, że kształtowanie spójności terytorialnej powinno opierać się na współpracy różnych uczestników i interesariuszy rozwoju terytorialnego na szczeblu politycznym, administracyjnym i technicznym. Proces ten nazwany jest zarządzaniem terytorialnym ( territorial governance ). Wśród podmiotów, które powinny być w ten proces włączane wymienia się sektor prywatny (a zwłaszcza przedsiębiorstwa działające w danym regionie lub miejscowości), środowisko naukowe, sektor publiczny (w szczególności władze lokalne i regionalne), organizacje pozarządowe, Podkreśla się konieczność wzmocnienia roli wymiaru terytorialnego w przyszłej polityce spójności w celu umacniania dobrobytu ekonomicznego i społecznego. Zwraca się uwagę na znaczenie wspólnych działań na rzecz kluczowych inwestycji. 5 Office of the Deputy Prime Minister creating sustainable communities, UK Presidency, UE Ministerial Informal on Sustainable Communities, Policy Papers, London 2006

6 Istotne są stwierdzenia zawarte w dokumencie, zwracające uwagę na potrzebę wspólnych działań w zakresie rozwiązywania problemów związanych z globalnym ociepleniem. Uważa się, że w planowaniu procesów rozwojowych powinno wspierać się rozwój form osadnictwa generujących niski lub zerowy poziom emisji, poszukiwanie potencjalnych nowych odnawialnych źródeł energii oraz promowanie efektywnego zużycia energii, zwłaszcza w sektorze budownictwa. Jako narzędzia realizacji zamierzonych celów wymienia się: tworzenie sieci współpracy regionów miejskich i miast, poszukiwanie nowych form partnerstwa i zarządzania terytorialnego pomiędzy obszarami wiejskimi i miejskimi, wspieranie regionalnych klastrów konkurencyjności i innowacji, wspieranie wzmacnianie i rozbudowę sieci transeuropejskich, wspieranie idei transeuropejskiego zarządzania ryzykiem z uwzględnieniem efektów zmian klimatycznych, wzmocnienia struktur ekologicznych oraz zasobów kulturowych jako wartości dodanej dla rozwoju. Karta Lipska w sprawie Zrównoważonych Miast Europejskich (Leipzig Charter on Sustainable European Cities) z 2007 r. podkreśla, że w równym stopniu należy rozważać wszystkie wymiary zrównoważonego rozwoju, czyli dobrobyt ekonomiczny, równowagę społeczną oraz zdrowe środowisko. Dlatego istnieje potrzeba wprowadzenia zintegrowanych strategii oraz skoordynowanych działań wszystkich osób i instytucji zaangażowanych w proces rozwoju miast, który będzie wychodził poza granice poszczególnych miast i wspólnot. Polityka zintegrowanego rozwoju miast powinna jednocześnie uwzględniać aspekty zagospodarowania przestrzennego, zagadnienia tematyczne oraz bieżące. Niezbędne jest zaangażowanie przedsiębiorców, udziałowców oraz opinii publicznej. Uważa się, że polityka zintegrowanego rozwoju miast stanowi podstawowy warunek dla wdrożenia Strategii Zrównoważonego Rozwoju Unii Europejskiej. Wdrożenie tej Strategii ma wymiar europejski, lecz musi uwzględniać zarówno warunki i potrzeby lokalne, jak i współzależność od innych miast europejskich. Zaleca się, aby miasta europejskie opracowywały zintegrowane programy rozwoju miast dla danego miasta, jako całości, które będą: opisywać mocne i słabe strony miast i rejonów w oparciu o analizę bieżącej sytuacji, definiować spójne cele rozwoju dla obszaru miejskiego i opracowywać wizję miasta, koordynować różne plany oraz polityki regionalne, sektorowe i techniczne, skupiać się oraz koordynować przestrzennie wykorzystanie funduszy przez uczestników sektora publicznego i prywatnego środków w zakresie przestrzeni, koordynowane na poziomie lokalnym oraz regionów miejskich i będą angażować obywateli i jednostki, które mogą wnieść wkład w kształt przyszłej jakości ekonomicznej, społecznej oraz środowiskowej terytoriów. Zwraca się uwagę na znaczenie partnerstwa pomiędzy miastami a obszarami wiejskimi oraz pomiędzy małymi i średnimi miastami a dużymi miastami w regionach miejskich i metropolitarnych. Za istotne dla podnoszenia jakości zagospodarowania uznaje się następujące strategie działania: tworzenie i zapewnianie wysokiej jakości przestrzeni publicznych, modernizację sieci infrastruktury i podnoszenie wydajności energetycznej,

7 inowacje i polityki edukacyjne. Podkreśla się znaczenie uwzględniania w zintegrowanym planowaniu problemów społecznych, w tym polityk mieszkalnictwa społecznego i integracji społecznej, poprawy standardów mieszkalnictwa, programów stabilizacji ekonomicznej i rozwoju lokalnych rynków pracy, aktywnych polityk edukacji, promocji wydajnego i dostępnego transportu publicznego. Dokument zawiera ważne stwierdzenie, że polityka rozwoju miejskiego powinna rozpocząć się na poziomie krajowym, a dla zintegrowanego rozwóju miast powinna istnieć możliwość wykorzystania europejskich funduszy strukturalnych. Jako podstawy zintegrowanego planowania rozwoju miast uznaje się również wzmacnianie i rozbudowę sieci transeuropejskich, ideę transeuropejskiego zarządzania ryzykiem, z uwzględnieniem efektów zmian klimatycznych, wzmocnienia struktur ekologicznych oraz zasobów kulturowych. Deklaracja z Toledo przyjęta na nieformalnym spotkaniu ministrów w Toledo w sprawie rozwoju obszarów miejskich w czerwcu 2010 r. dotyczy podjęcia obecnych wezwań związanych z obszarami miejskimi oraz wdrażania strategii Europa przez osiągnięcie inteligentnego i bardziej zrównoważonego rozwoju obszarów miejskich sprzyjającego włączeniu społecznemu. W deklaracji podkreśla się przede wszystkim znaczenie zintegrowanego podejścia do polityki miejskiej jako głównego narzędzia pomagającego podążać w kierunku wyznaczonym przez strategię Europa 2020, w szczególności w świetle ograniczonych zasobów. W celu urzeczywistnienia modelu inteligentniejszego i bardziej zrównoważonego miasta sprzyjającego włączeniu społecznemu ministrowie wskazują na znacznie: wdrażania zintegrowanych strategii rozwoju obszarów miejskich, uwzględnianie potrzeby poprawy wyników gospodarczych, ekoefektywności, spójności społecznej, znaczenia renowacji i modernizacji istniejących zasobów mieszkaniowych, znaczenia jakości przestrzeni publicznej ze wskazaniem strategicznej roli rewitalizacji obszarów miejskich oraz problematyki społecznej Planowanie obszarów miejskich uważane jest za dźwignię polityczną dla zintegrowania celów środowiskowych, społecznych i gospodarczych uważając, że potrzebne jest opracowanie wspólnego minimalnego zestawu wskaźników, które będą służyły interpretacji zintegrowanego podejścia oraz wskaźników zrównoważonego rozwoju obszarów miejskich. Wskazuje się Europejskie Ramy Odniesienia Miasta Zrównoważonego służących wdrażaniu zasad określonych w Karcie Lipskiej. Agenda Terytorialna Uni Europejskiej 2020 w kierunku sprzyjającej społecznemu włączeniu, inteligentnej i zrównoważonej Europy zróżnicowanych regionów (Territorial Agenda Towards an Inclusive, Smart and Sustainable Europe of Diverse Regions) została przyjęta na nieformalnym spotkaniu ministrów odpowiedzialnych za planowanie przestrzenne i rozwój terytorialny w Gödöllö w maju 2011 r. W deklaracji podkreślono, że spójność terytorialna jest wspólnym celem dla harmonijnego, zrównoważonego rozwoju Europy. Jako priorytety terytorialne dla rozwoju Unii Europejskiej wskazano: promowanie policentrycznego i zrównoważonego rozwoju terytorialnego, wspieranie zintegrowanego rozwoju miast i regionów wiejskich, podejmowanie wysiłków które pomagają uczynić z miast motory inteligentnego i zrównoważonego rozwoju i atrakcyjne miejsca do życia, integrację terytorialną, włączając w to integrację transgraniczną i międzynarodową regionów funkcjonalnych, zapewnienie

8 globalnej konkurencyjności regionów w oparciu o silne lokalne gospodarki, poprawę terytorialnych powiązań jednostek, społeczności i przedsiębiorstw, łączenie ekologicznych, krajobrazowych i kulturowych wartości regionów oraz zarządzanie nimi, koordynację wspólnotowych i krajowych polityk sektorowych Główne cechy europejskiego zintegrowanego planowania rozwoju miast Współczesny wzorzec planowania europejskiego ogólnie można określić jako planowanie rozumiane jako: a) kompleksowe patrzenie na struktury przestrzenne na różnych poziomach, w tym na całość przestrzeni europejskiej, b) włączanie w przedmiot planowania różnorodnych zagadnień, c) integrację w procesach planowania potrzeb i działań różnych użytkowników przestrzeni i różnych instytucji. Zintegrowany charakter niewątpliwie więc można uznać za podstawową cechę współczesnego europejskiego planowania procesów rozwojowych. Drugą z tych zasadniczych cech jest przestrzenny wymiar analiz prowadzonych dla potrzeb planowania oraz ustanawianych polityk. Ideę współczesnego planowania określoną w dokumentach europejskich, rozumianego jako zespół spójnych i kompleksowych działań podejmowanych na różnych poziomach zarządzania, administracji i aktywności służących realizacji przyjętych celów scharakteryzować można w dwóch punktach: I. Planowanie zintegrowane jako narzędzie integracji przestrzeni europejskiej i traktowanie całej przestrzeni europejskiej jako przedmiotu całościowych rozważań. II. Planowanie zintegrowane jako narządzie realizacji rozwoju zrównoważonego uwzględniającego równowagę pomiędzy rozwojem gospodarczym, społecznym i ochroną zasobów środowiska przyrodniczego i kulturowego. Polityki Unii Europejskiej dotyczące planowania procesów rozwojowych z natury rzeczy mają charakter uogólniony i bądź dotyczą planowania na poziomie europejskim bądź są formułowane w sposób stosunkowo mało szczegółowy, nawet jeżeli odnoszą się do polityk niższych szczebli planowania. Jednakże tworzone dokumenty pozwalają stwierdzić zależności między polityką europejską a politykami na niższych poziomach niezależnie od skali planowania właściwych dla danych poziomów. Planowanie w Europie nie jest formalnie regulowane przez obowiązujące akty prawne, które narzucałyby krajom członkowskim system planowania. Jednakże można stwierdzić, że rozwijające się badania i prace dotyczące metod planowania oraz powszechna wymiana doświadczeń ukształtowały już w Europie pewien standard oparty na kształtowaniu się podobnego sposobu podejścia do rozwiązywania problemów i warsztatu planistycznego, a jedną z podstawowych cech tego podejścia jest integrowanie działań planistycznych. Wskazania, zawarte w formułowanych dokumentach zwracają uwagę na potrzeby integracji trzech członów planowania, jakimi są tworzenie i wykorzystanie bazy danych, procesy i procedury planowania: w tym formułowania celów i ustaleń planistycznych oraz realizacja i monitoring. Z drugiej strony podkreśla się potrzeby integracji w obrębie tych trzech etapów. Generalnie wyróżnić można trzy aspekty integracji planowania procesów rozwojowych: 1) integracja przedmiotów planowania, 2) integracja poziomów planowania, 3) organizacja systemu planowania służąca integracji. Integracja przedmiotów planowania

9 Podstawową zasadą powinno być analizowanie i planowanie procesów, zawsze z uwzględnieniem wymiaru przestrzennego. Wskazuje to na podkreślenie rangi i rozszerzanie zakresu działalności, które mieszczą się w pojęciu planowanie przestrzenne. Wyróżnia się przy tym wyróżnianie opracowań i planów sektorowych i tematycznych, jednakże ze wskazaniem potrzeby włączania ich do planowania przestrzennego, a także wzięcia pod uwagę w tych opracowaniach innych zagadnień przestrzennych. Obok uwzględniania tej zasady wymienić można główne zagadnienia, które powinny stać się przedmiotem integracji. W dużym stopniu zakres tych problemów jest podobny na wszystkich poziomach planowania, chociaż niewątpliwie pewne zagadnienia właściwe są tylko dla pewnych poziomów. W ujęciu najbardziej ogólnym zakres przedmiotowy integracji określa zaprezentowany wyżej trójkąt celów ESDP: społeczeństwo, gospodarka, środowisko. W ujęciach bardziej szczegółowych są to następujące główne zagadnienia: środowisko przyrodnicze (ochrona zasobów i bilansowanie dostępnych zasobów z planowanym poziomem rozwoju, transgraniczne i międzyregionalne rozwiązywanie problemów zasobów wodnych, zachowanie bioróżnorodności, ochrona przestrzennych struktur przyrodniczych, ograniczanie transportochłonności układów przestrzennych dla ograniczania emisji, działania na rzecz ograniczania produkcji gazów cieplarnianych), środowisko kulturowe ( ochrona dziedzictwa, zachowanie tożsamości, wykorzystanie dla rozwoju), transport (dostępność jako podstawowy czynnik rozwoju i konkurencyjności, bilansowanie rozwoju przestrzennego i rozwoju sieci transportowych, rozwój transportu publicznego, gospodarka (stymulowanie rozwoju, dostosowanie rozwoju gospodarczego do specyfiki obszaru, potrzeba tworzenia sieci współpracy i klastrów, problemy społeczne (ograniczanie procesów wykluczenia społecznego), przeciwdziałanie bezrobociu i patologiom społecznym, mieszkalnictwo (analizy i bilansowanie potrzeb i zasobów mieszkaniowych w planach regionalnych i lokalnych, równoważenie zasobów mieszkaniowych i rynku pracy), rewitalizacja (ograniczanie nadmiernej ekspansji terenów zurbanizowanych, wzrost efektywności wykorzystania przestrzeni zurbanizowanej, ochrona dziedzictwa kulturowego, przeciwdziałania procesom degradacji społecznej). Integracja poziomów planowania Wyróżnić można trzy poziomy planowania, do których w sposób bezpośredni i pośredni odnoszą się dokumenty europejskie: europejski, krajowy, regionalny, metropolitalny, lokalny. W sposób pośredni z dokumentów można wyczytać zalecaną hierarchię planów na różnych poziomach, przy jednocześnie obowiązującej zasadzie subsydiarności. Przy tym najwyższą hierarchię planowania europejskiego rozumie się bardzo miękko, jako pewnego rodzaju zalecenie uwzględniania polityk europejskich, pozwalające na bardziej efektywne wpisywanie się w procesy osiągania spójności terytorialnej i podnoszenia konkurencyjności. Przykładem jest tu zwrócenie uwagi na korzystne dla rozwoju regionalnego podłączenie sieci transportowych i infrastrukturalnych do sieci TEN. Współpracę między różnymi poziomami administracji i zarządzania uznaje się za podstawowy czynnik pozwalający na rozwiązywanie problemów przestrzennych.

10 Organizacja systemu planowania służąca integracji Niezwykle duży nacisk kładzie się na potrzebę włączania w procesy i procedury planowania społeczności lokalnych, podmiotów gospodarczych z uwzględnieniem rozwoju partnerstwa publiczno-prywatnego, operatorów sieci infrastruktury, organizacji pozarządowych. Proces planowania powinien przebiegać z pełną przejrzystością. Jako narzędzia stosowane w tym procesie wymienia się szeroką informację z uwzględnieniem publikacji, umożliwienia składania uwag we wszystkich fazach, włącznie z fazą realizacji planów i monitoringu. Jednocześnie jednak podkreśla się potrzebę wprowadzania procedur rozstrzygania konfliktów. Przy takim podejściu wykrystalizowało się pojęcie governance, które w odróżnieniu od government czyli rządzenia przez oficjalne władze oznacza włączanie wielu podmiotów w proces zarządzania rozwojem.

11