Anatomia człowieka: tkanki. dr Magda Sobolewska-Bereza

Transkrypt

1 Anatomia człowieka: tkanki dr Magda Sobolewska-Bereza 1

2 Zagadnienia Rozwój zarodkowy człowieka Listki zarodkowe Tkanki człowieka: tkanka nabłonkowa tkanki łączne tkanka mięśniowa tkanka nerwowa 2

3 Powstanie organizmu człowieka 1. Zapłodnienie komórki jajowej 2. Zygota 3. Podziały zygoty i blastomerów 4. Różnicowanie komórek 5. Morfogeneza od komórki jajowej do blastuli 3

4 Bruzdkowanie Zygota rozpoczyna intensywne podziały mitotyczne, w których następują po sobie fazy S i M cyklu komórkowego, z pominięciem faz G1 i G2. Po 5-7 podziałach tworzy się morula. W moruli zaczyna powstawać wypełniona płynem jama blastocel. Następnie blastomery odsuwają się tworząc pojedynczą warstwę wokół blastocelu. Tworzy się blastula. 4

5 Gastrulacja Przeorganizowanie komórek zarodka prowadzące do wytworzenia trzech listków zarodowych w gastruli. 5

6 Jamy ciała 1. Pierwotna blastocel; 2. Celoma wtórna. 6

7 Pierwotna jama ciała (blastocel) Pierwotna jama ciała jest widoczna w zarodku w stadium blastuli. Wypełniona płynem wydzielanym przez otaczające komórki. 7

8 Wtórna jama ciała (celoma) Jama ciała powstająca w mezodermie, wysłana otrzewną. Jest cienkościennym workiem wciśniętym pomiędzy narządy wewnętrzne. 8

9 Listki zarodkowe To zespoły komórek powstających w trakcie gastrulacji, które w dalszych etapach rozwoju zarodkowego uformują narządy i tkanki organizmu. U zwierząt trójwarstwowych, w tym człowieka: 1. ektoderma; 2. endoderma; 3. mezoderma. 9

10 Z ektodermy powstaje: Naskórek i jego wytwory (gruczoły potowe, włosy, paznokcie) Nabłonek przełyku i odbytu Układ nerwowy, nerwy i narządy zmysłów Część gruczołów dokrewnych (przysadka, rdzeń nadnerczy) 10

11 Z endodermy powstaje: Nabłonek przewodu pokarmowego Nabłonek układu oddechowego Nabłonek układu wydalniczego i rozrodczego Wątroba Trzustka Tarczyca i przytarczyce Grasica 11

12 Z mezodermy powstaje: Struna grzbietowa Szkielet Mięśnie szkieletowe i gładkie Układ krwionośny, serce Układ limfatyczny Gonady Tkanka łączna (np. w skórze właściwej) Kora nadnerczy 12

13 Anatomia człowieka Hierarchia budowy organizmu człowieka: Atom Cząsteczka Organella komórkowa Komórka Tkanka Narząd Układ narządów Organizm 13

14 Zad.1. Przyporządkuj wymienionym terminom odpowiedni poziom organizacji materii. Poziom organizacji materii wybierz spośród podanych: Atom, narząd, komórka, cząsteczka, układ narządów, organella, organizm, tkanka. Limfa - cytoszkielet -. Neuron -..mitochondrium - leukocyt - serce-.gruczoł egzokrynowy-.. mięśniówka macicy-. chrząstka krtani-. trzustka-.. kość ramienia-. 14

15 Tkanka, narząd, układ Tkanka grupa komórek o podobnej budowie, łączą się one w zespoły, które pełnią określone funkcje. Narząd część organizmu zbudowana z jednej lub kilku tkanek, pełniąca określone funkcje. Układ narządów to zespół narządów, które współpracują w wykonywaniu czynności życiowych organizmu. 15

16 Układ pokarmowy 16

17 Definicja tkanki Tkanka jest to grupa komórek o określonej budowie, pełniących w organizmie dana funkcję i położonych w określonym miejscu. Klasyfikacja tkanek opiera się na ich budowie i pochodzeniu. Tkanki człowieka: 1. nabłonkowa; 2. łączne; 3. mięśniowa 4. nerwowa 17

18 Każda tkanka składa się z komórek określonej wielkości, kształtu i organizacji. Każda tkanka jest wyspecjalizowana w pełnieniu jednej lub wielu funkcji. 18

19 Tkanki zwierzęce (człowieka) Tkanka nabłonkowa jednowarstwowa wielowarstwowa Tkanki łączne kostna chrzęstna tłuszczowa krew Tkanka mięśniowa gładka poprzecznie prążkowana Tkanka nerwowa 19

20 Tkanka nabłonkowa Tkanka nabłonkowa oddziela wnętrze ciała od otaczającego środowiska. Umożliwia transport substancji w procesach wymiany gazowej, wydalania lub wchłaniania produktów trawienia. 20

21 Cechy wspólne tkanki nabłonkowej Cechy wspólne: wyjątkowo zwarta budowa; liczne połączenia międzykomórkowe; mało substancji międzykomórkowej. Tkanka nabłonkowa nie jest ukrwiona ani unerwiona, leży na błonie podstawnej. Zawsze tworzy granicę między ciałem a środowiskiem zewnętrznym. 21

22 22

23 Wszystkie nabłonki są spolaryzowane, tzn. mają dwie różne powierzchnie komórek. Powierzchnia apikalna jest zwrócona w kierunku światła (jamy) lub na zewnątrz narządu i dlatego jest wyeksponowana na płyn lub powietrze. Często jest pokryta unikalnymi strukturami np. mikrokosmkami, rzęskami. Przeciwna strona nabłonka to powierzchnia podstawna. Jest skierowana w kierunku błony podstawnej, gęstej substancji zewnątrzkomórkowej, która oddzielna nabłonek od leżących głębiej tkanek. 23

24 Połączenia między komórkami 24

25 25

26 Klasyfikacja nabłonków Na podstawie kształtu komórek: Nabłonek płaski Nabłonek sześcienny Nabłonek walcowaty (cylindryczny) Na podstawie liczby warstw: Nabłonek jednowarstwowy Nabłonek wielowarstwowy Nabłonek wielorzędowy (pozornie wielowarstwowy) 26

27 Przykładowe nabłonki Nabłonek jednowarstwowy płaski Komórki są cienkie i przepuszczalne. Pełni ważną funkcję w wymianie składników przez dyfuzję. Wyściela naczynia krwionośne i pęcherzyki płucne, w których niezbędna jest dyfuzja składników pokarmowych i gazów. Nabłonek jednowarstwowy sześcienny Komórki w kształcie kostek, przystosowane do wydzielania. Tworzy nabłonki w kanalikach nerkowych, gruczołach mlekowych, tarczycy, śliniankach. Nabłonek jednowarstwowy walcowaty Komórki są wąskie i wysokie, w górnej części zbiera się wydzielina. Ten nabłonek wydziela sok trawienny i wchłania składniki pokarmowe. 27

28 Nabłonek dwurzędowy walcowaty (urzęsiony) Tworzy błonę śluzową w drogach oddechowych wielu kręgowców. Ruch rzęsek przemieszcza warstewkę śluzu wraz z zanieczyszczeniami wzdłuż powierzchni. Nabłonek wielowarstwowy płaski Występuje na zewnętrznych powierzchniach ciała, narażonych na uszkodzenia (skóra, wyściółka przełyku, odbytu i pochwy). Ma duże zdolności regeneracyjne dzięki szybko dzielącym się komórkom przy błonie podstawnej. 28

29 Funkcje tkanki nabłonkowej Tworzenie barier ochronnych Transport (np. wchłanianie) Wydzielanie hormonów Wydzielanie enzymów Wydzielanie łoju, wydalanie potu Wszystkie powierzchnie ciała Jelito, płuca, nerki Gruczoły dokrewne Gruczoły trawienne Gruczoły skórne 29

30 Gruczoły Tkanka nabłonkowa tworzy gruczoły, zbudowane z jednej lub wielu warstw komórek nabłonkowych, wyspecjalizowanych w tworzeniu i wydzielaniu np. potu, mleka, śluzu, śliny, hormonów i enzymów. 30

31 Gruczoły dzieli się na: wydzielania zewnętrznego (egzokrynne), które uwalniają wydzielinę na zewnętrzną powierzchnie nabłonka, zazwyczaj za pomocą przewodów wyprowadzających; wydzielania wewnętrznego (endokrynne), które nie maja przewodów, a wydzielają hormony do płynu tkankowego lub krwi. 31

32 Zad.2. Uzupełnij tabelę przedstawiającą lokalizacje i funkcje tkanek nabłonkowych w organizmie: Rodzaj tkanki nabłonkowej Nabłonek płaski jednowarstwowy Nabłonek płaski wielowarstwowy Nabłonek walcowaty Lokalizacja tkanki w organizmie Funkcje tkanki Nabłonek wielorzędowy 32

33 Zad.3. Komórki tkanki nabłonkowej tworzą gruczoły. Wydzielina gruczołów może być produkowana do przewodu wyprowadzającego (gruczoł egzokrynowy) lub bezpośrednio do naczyń krwionośnych (gruczoł endokrynowy). Ślinianka, pęcherzyk żółciowy, trzustka, tarczyca Wskaż, które z podanych gruczołów należą do egzokrynowych: Który z podanych gruczołów jest zarówno gruczołem egzo- jak i endokrynowym?... 33

34 Zad.4. Rzęski nabłonka migawkowego dróg oddechowych nałogowego palacza wykazują obniżoną aktywność ruchową. Wyjaśnij, podając jeden argument wraz z uzasadnieniem, jakie znaczenie ma ten fakt dla zdrowia palacza

35 Zad.5. Wymień cztery różne przykłady funkcji, które może pełnić w organizmie człowieka tkanka nabłonkowa wraz z jej lokalizacją w ciele człowieka

36 Tkanka łączna Tkanka łączna najbardziej zróżnicowana tkanka organizmu. Łączy poszczególne tkanki i narządy ciała. Ma rozbudowaną substancję międzykomórkową, a komórki nie przylegają bezpośrednio do siebie. Jest bogato ukrwiona i unerwiona. 36

37 Zawiera: Substancja pozakomórkowa Macierz rzadki żel wydzielany przez komórki, w kości ulega mineralizacji; Włókna białkowe: kolagenowe zdolność rozciągania bez rozerwania, zapewniają wytrzymałość i giętkość, nie są elastyczne. sprężyste (elastynowe) tworzą sieć o właściwościach gumy, łatwo ulegają rozciąganiu i wracają do początkowej długości. siateczkowe (retikulinowe) cienka sieć przypominająca bandaż wiążąca tkankę łączną z sąsiednimi tkankami. 37

38 Kolagen Białko występujące jedynie u zwierząt. Nietypowy skład aminokwasowy, struktura włókna. Ciągliwość (zdolność do rozciągania bez rozerwania) jest porównywalna z ciągliwością stali. Występuje w tkance łącznej, w nabłonku, w bliznach. Stosowany w chirurgii plastycznej. 38

39 39

40 Funkcje tkanki łącznej właściwa tłuszczowa Gromadzenie tłuszczu jako rezerwy metabolicznej lub warstwy termoizolacyjnej Warstwa podskórna, między narządami wewnętrznymi włóknista Wzmacnianie, podpieranie, osłanianie Skóra właściwa oporowa chrzęstna Tworzenie części szkieletu, ochrona, przyczep ścięgien do kości Chrząstki żeber, nosa i dróg oddechowych, powierzchnie stawowe kości, krążki międzykręgowe, spojenie łonowe kostna Tworzenie szkieletu kostnego Wszystkie kości szkieletu swoista krew i limfa Transport składników odżywczych, tlenu i dwutlenku węgla, udział w tworzeniu skrzepu, udział w reakcjach odpornościowych Krew w naczyniach krwionośnych, Limfa w naczyniach limfatycznych 40

41 Tkanka łączna Tkanka łączna włóknista luźna (wiotka) Zawiera biegnące w różnych kierunkach włókna zawieszone w półpłynnej macierzy. Najczęściej występująca tkanka łączna wnętrza organizmu. Łączy nabłonki z innymi tkankami, utrzymuje narządy w określonym miejscu. Wraz z tkanką tłuszczową tworzy warstwę podskórną, łącząc skórę z mięśniami. Jej sprężystość pozwala na ograniczone przemieszczanie się narządów. Osłania nerwy, naczynia krwionośne i mięśnie. Tworzy torebki narządów i ich przegrody, dzięki niej do narządów wnikają naczynia i nerwy. Tworzy np. opłucną, otrzewna, osierdzie i część opon mózgowych. 41

42 Tkanka łączna włóknista (zbita) Tworzy skórę właściwą, pod naskórkiem. Jest bardzo mocna i mniej elastyczna. Dominują w niej włókna kolagenowe. Jeśli włókna kolagenowe ułożone są w pęczki, jest wyjątkowo wytrzymała i tworzy ścięgna i więzadła. 42

43 Tkanka łączna sprężysta Składa się w pęczków ułożonych równolegle włókien sprężystych. Znajduje się w narządach, które musza się rozszerzać i wracać do pierwotnych rozmiarów. Jest w płucach i ścianach dużych naczyń krwionośnych. 43

44 Tkanka łączna tłuszczowa Gromadzi tłuszcz i uwalnia go w chwili zwiększonego zapotrzebowania na energię niezbędną do oddychania komórkowego. Znajduje się w warstwie podskórnej i wokół narządów wewnętrznych. Każda komórka tłuszczowa zawiera dużą krople tłuszczu, która pęcznieje lub kurczy się. 44

45 Tkanka łączna tłuszczowa biała i brązowa Biała tkanka tłuszczowa Nadmiar związków zapasowych Brązowa tkanka tłuszczowa Źródło energii Ochrona przed zimnem 45

46 Tkanka tłuszczowa 46

47 Zad.6. Uzupełnij tabelę, wpisując do niej funkcje, które pełnią w organizmie poszczególne rodzaje tkanek łącznych, i cechy ich budowy, umożliwiające pełnienie tych funkcji. Rodzaj tkanki łącznej Właściwa Tłuszczowa Kostna Chrzęstna Krew Funkcja w organizmie Cecha budowy tkanki 47

48 Zad.7. Tkanka łączna wykazuje bardzo duże zróżnicowanie morfologiczne i funkcjonalne. Mimo występujących wyraźnych różnic istnieją cechy wspólne dla wszystkich rodzajów tkanki łącznej. Podaj przynajmniej dwie cechy wspólne dla większości rodzajów tkanki łącznej. a. b 48

49 Tkanka łączna oporowa Szkielet pełniący funkcję podporową w ciele kręgowców jest zbudowany z chrząstki lub chrząstki i kości. Chrząstka zawsze tworzy szkielet w okresie rozwoju zarodkowego wszystkich kręgowców. U większości z nich w miarę wzrostu jest zastępowana przez tkankę kostną, ale w niektórych narządach chrząstka pozostaje przez całe życie. 49

50 Chrząstka Chrząstka jest mocna i sprężysta. Jej komórki (chondrocyty) wytwarzają twardą, gumowatą substancję międzykomórkową oraz włókna kolagenowe i sprężyste. Chondrocyty położone są w jamkach, gdzie pozostają żywe, oddychając i odżywiając się substancjami przenikającymi na drodze dyfuzji. 50

51 Szklista Typy chrząstki Ma niewiele włókien, wygląda na jednorodną. W organizmie dorosłego człowieka z tkanki chrzęstnej szklistej zbudowane są: powierzchnie stawowe, większość chrząstek krtani, chrzęstne pierścienie tchawicy i oskrzeli oraz części chrzęstne żeber i przegroda nosa Włóknista Ma liczne pęczki włókien kolagenowych. Z tkanki chrzęstnej włóknistej zbudowane są: krążki międzykręgowe, część spojenia łonowego, łąkotki, przyczepy więzadeł i ścięgien do kości. Sprężysta Zawiera gęstą siatkę włókien elastynowych. Z tkanki chrzęstnej sprężystej zbudowane są: małżowina uszna, przewód słuchowy zewnętrzny, trąbka słuchowa, nagłośnia oraz małe chrząstki krtani. 51

52 Kość Tkanka kostna jest główną tkanką szkieletu kręgowców, zawiera komórki kostne osteocyty, które położone są regularnie w blaszkach kostnych wokół kanałów z naczyniami krwionośnymi. Kość jest lekka i mocna. Sole wapnia w substancji międzykomórkowej nadają jej twardość, zaś kolagen zapobiega łamliwości. 52

53 Struktura osteonu Obraz mikroskopowy struktury kości zbitej ssaka pokazuje obecność powtarzających się osteonów. Każdy osteon ma koncentryczne warstwy zmineralizowanej macierzy, które zostały odłożone wokół centralnego kanału zawierającego naczynia krwionośne i nerwy. Osteony ulegają ciągłej przebudowie, odbywającej się od środka. 53

54 Zad.8. Żelatynę otrzymujemy przez traktowanie rozcieńczonymi kwasami lub zasadami chrząstek, ścięgien i kości. Ma ona bogate zastosowanie w przemyśle farmaceutycznym do wyrobu kapsułek zawierających leki oraz w przemyśle spożywczym do galaretek. Podaj, jaka substancja zawarta w tkance łącznej pozwala na otrzymanie z niej żelatyny:. 54

55 Zad.9. Tkanka kostna charakteryzuje się obecnością włókien kolagenowych przesyconych solami mineralnymi (głównie fosforanami wapnia i magnezu). Określ, jakie właściwości nadaje tkance kostnej każdy z wymienionych elementów. Włókna kolagenowe:... mineralne:... Sole 55

56 Krew i limfa Są to tkanki, które umożliwiają komunikację i współdziałanie pomiędzy różnymi częściami ciała. Składają się z wyspecjalizowanych komórek rozproszonych w substancji międzykomórkowej. Krew składa się z elementów morfotycznych: erytrocytów, leukocytów, płytek krwi zawieszonych w osoczu płynnym, bezkomórkowym składniku krwi, będącym odpowiednikiem macierzy pozakomórkowej. 56

57 Erytrocyty zawierają hemoglobinę i przenoszą gazy oddechowe; Leukocyty bronią organizmu przed drobnoustrojami chorobotwórczymi. Płytki krwi, małe fragmenty oderwane od dużych komórek szpiku, warunkują krzepnięcie krwi. Osocze krwi składa się z białek, wody, soli mineralnych i substancji (np. hormonów, glukozy) transportowanych z jednej części ciała do drugiej. 57

58 Zad.10. Oceń, czy przedstawione poniżej stwierdzenia dotyczące układu krążenia są prawdziwe czy fałszywe, wpisując literę P lub F. a. Krew jest płynną tkanką zbudowaną z osocza i elementów morfotycznych: albumin, globulin i fibrynogenu. b. Erytrocyty człowieka nie zawierają jądra komórkowego ani żadnych innych organelli, nie prowadzą przemian metabolicznych i nie zużywają tlenu na własne potrzeby. c. Leukocyty dzielimy na agranulocyty mające ziarnistości (granule) w cytoplazmie i granulocyty niemające ziarnistości. d. Krew jest płynna tkanką zbudowaną z osocza i elementów morfotycznych: erytrocytów, leukocytów i płytek krwi. 58

59 Zad.11. Przyporządkuj właściwe charakterystyki do właściwych elementów krwi: a. wnętrze komórki jest wypełnione hemoglobiną; b. uczestniczy w obronie organizmu przed czynnikami chorobotwórczymi; c. wewnątrz komórki znajduje się jądro komórkowe; d. jest fragmentem cytoplazmy komórek szpiku kostnego; e. transportuje tlen z płuc do tkanek ciała; f. uczestniczy w krzepnięciu krwi. Płytki krwi :.. Leukocyty:. Erytrocyty:. 59

60 Zad.12. Krew jest tkanką płynną zaliczaną do tkanek łącznych. Podaj przynajmniej dwie cechy wskazujące na przynależność krwi do tkanek łącznych: a b.. 60

61 Tkanka mięśniowa Tkanka mięśniowa umożliwia ruch i przemieszczanie się oraz wiele podstawowych czynności życiowych. Wyróżnia się dwa typy tkanki mięśniowej: 1. Tkankę mięśniową poprzecznie prążkowaną zbudowaną bądź z pojedynczych komórek bądź z komórek wielojądrowych zwanych włóknami. 2. Tkankę mięśniowa gładką zbudowaną z wielu jednojądrowych komórek ciasno przylegających do siebie. 61

62 62

63 Porównanie typów tkanki mięśniowej Mięsień szkieletowy jest odpowiedzialny za ruchy dowolne (świadome). Składa się z długich komórek zwanych włóknami mięśniowymi. Regularne ułożenie jednostek kurczliwych (sarkomerów) wzdłuż włókien nadaje mu widoczne w mikroskopie prążkowanie. W każdym włóknie mięśniowym jest wiele jąder komórkowych. 63

64 Mięsień sercowy tworzy kurczliwą ścianę serca. Jest prążkowany podobnie jak mięsień szkieletowy i posiada podobne właściwości kurczliwe. Mięsień sercowy kurczy się automatycznie. Włókna mięśnia sercowego są rozgałęzione i połączone wstawkami, które przewodzą sygnały z jednej komórki do drugiej, dzięki czemu pomagają synchronizować skurcze serca. 64

65 Mięsień gładki, nie daje na preparatach obrazu regularnego prążkowania. Występuje w ścianach narządów wewnętrznych (np. przewodu pokarmowego, pęcherza moczowego, tętnic, macicy). Komórki maja kształt wrzecionowaty, zawierają tylko jedno jądro komórkowe, a włókna białkowe tworzą ukośną siateczkę. 65

66 66

67 Mechanizm ruchu Skurcz mięśnia jest możliwy dzięki ślizgowi włókien cytoszkieletu: aktyny i miozyny. Jest to proces aktywny wymagający zużycia energii ATP. Rozluźnienie jest procesem biernym (antagonizm mięśni). 67

68 68

69 Występowanie m. szkieletowe m. sercowy m. gładkie Przyczepione do szkieletu Ściany serca Typ regulacji świadoma mimowolna Kształt włókien Wydłużone cylindryczne Wydłużone, rozgałęzione i łączące się Ściany narządów wewnętrznych Wydłużone, wrzecionowato zakończone Prążkowanie tak tak nie Liczba jąder we włóknie Położenie jąder komórkowych Odporność na zmęczenie liczne Pod błoną komórkową Centralne Niewielka Pośrednia Największa Szybkość skurczu Bardzo szybkie Pośrednie Bardzo wolne 69

70 Zad.16. W organizmie człowieka występują różne rodzaje tkanki mięśniowej. Spośród niżej wymienionych struktur wybierz i podkreśl trzy, w których występują mięśnie gładkie: serce, mięśniówka macicy, przepona, mięśniówka żołądka, mięśniówka jelit. 70

71 Zad.17. Mięśnie szkieletowe tworzą czynny narząd ruchu. Spośród przedstawionych poniżej informacji dotyczących mięśni szkieletowych wybierz i zaznacz dwie, które przedstawiają przystosowanie mięśni do pełnionych funkcji, w każdym przypadku uzasadniając swój wybór. a. Włókna mają kształt cylindryczny; b. Włókna mają rozbudowaną siateczkę sarkoplazmatyczną; c. Włókna zawierają setki płaskich jąder komórkowych umieszczonych obwodowo; d. Wewnątrz włókien występują miofibrylle składające się z miofilamentów zbudowanych z aktyny i miozyny; e. Między miofibrylami znajdują się liczne mitochondria. 71

72 Tkanka nerwowa Tkanka nerwowa tworzy złożony system komunikacji i zarządzania reakcjami ciała. Neurony umożliwiają odbieranie bodźców pochodzących ze środowiska zewnętrznego jak i z wnętrza ciała. Dzięki wypustkom neuronów tworzą się szlaki po których przebiegają impulsy nerwowe. Każdy neuron przewodzi impulsy nerwowe w jednym kierunku: od dendrytów do aksonu i dalej poprzez synapsę do kolejnej komórki nerwowej lub mięśniowej. 72

73 Neuron Typowy neuron składa się z ciała komórki z jądrem komórkowym (perykarionu) i wypustek: 1. Dendrytów wyspecjalizowanych w odbiorze i przewodzeniu sygnałów do ciała komórki; 2. Pojedynczego aksonu przewodzącego sygnał z ciała komórki. Neurony komunikują się za pośrednictwem połączeń zwanych synapsami. Nerwy składają się z wielu wypustek neuronów spojonych tkanką łączną. 73

74 74

75 Zad.19. Wybierz właściwą definicję wypustek cytoplazmatycznych neuronu: a. dendryty są to wypustki cytoplazmatyczne, które odbierają bodźce i przesyłają impulsy nerwowe do ciała komórki nerwowej; b. aksony są to wypustki cytoplazmatyczne, które odbierają bodźce i przesyłają impulsy nerwowe do ciała komórki nerwowej; c. dendryty są to wypustki cytoplazmatyczne, które przesyłają impulsy nerwowe do kolejnej komórki nerwowej; d. aksony są to wypustki cytoplazmatyczne, które przesyłają impulsy nerwowe do kolejnej komórki nerwowej. 75

76 Poza neuronami w tkance nerwowej występują komórki glejowe, które ochraniają i odżywiają neurony. Tworzą osłonkę mielinową, zapewniającą izolację dla przebiegających neuronami impulsów nerwowych. 76

77 Tkanka nerwowa tworzy również receptory zbudowane z neuronów wyspecjalizowanych w kierunku odbierania określonego bodźca. Zazwyczaj są one wyraźnie zmienione w budowie i nie mają widocznych wypustek. 77

78 Informacje dodatkowe: Podział komórek na tkanki odnosi się tylko do komórek somatycznych. Oprócz nich w organizmie występują komórki rozrodcze, czyli gamety wyspecjalizowane w pełnieniu funkcji rozrodczych. Dają one początek wszystkim typom komórek nowego organizmu i nie zalicza się ich do żadnej z tkanek. 78

79 Błony w naszym ciele Są zbudowane zazwyczaj z dwóch warstw: Tkanki nabłonkowej Tkanki łącznej Wyścielają przestrzenie wewnątrz ciała, przewody wyprowadzające i skórę. błona śluzowa błona surowicza błona skórna błona maziowa 79

80 Błona surowicza Okrywa i nawilża narządy wewnętrzne, sprawiając, że tarcie pomiędzy nimi jest niewielkie. Ma dwie warstwy z płynem surowiczym pomiędzy nimi. Tworzy: osierdzie, opłucną i otrzewną 80

81 Błona śluzowa Zbudowana z tkanki nabłonkowej i łącznej (plus naczynia krwionośne i nerwy). Leży na granicy ciała i środowiska zewnętrznego. Głównie spełnia funkcje ochronne, także nawilża. Zawiera elementy układu odpornościowego. Wyściela przewody, które wprowadzają środowisko zewnętrzne do środka organizmu (układ pokarmowy, układ oddechowy, drogi moczowe, układ rozrodczy). 81

82 Błona maziowa Bardzo cienka, pokrywa powierzchnie kości w stawach, wydziela maź stawową, która zmniejsza tarcie. 82

83 Błona skórna Zewnętrzne pokrycie ciała. Nabłonek wielowarstwowy leżący na tkance łącznej. 83

84 Pozostałe zadania do domu 84

85 Współdziałanie układów w utrzymaniu homeostazy Imię i nazwisko wykładowcy: dr Magdalena Sobolewska-Bereza 85

86 Zagadnienia Zależność między organizmem a środowiskiem Współdziałanie poszczególnych układów: ruchu, pokarmowego, oddechowego, krążenia, wydalniczego, nerwowego, dokrewnego i rozrodczego. Uwarunkowania zdrowia człowieka i profilaktyka. Badania diagnostyczne. Stan równowagi środowiska wewnętrznego organizmu stan zdrowia Choroba jako zaburzenie stanu równowagi środowiska wewnętrznego organizmu. Nowotwory. 86

87 Zależność między organizmem a środowiskiem zewnętrznym Czynniki środowiska zewnętrznego wpływające na stan organizmu: chronobiologiczne (rytm dobowy, przekraczanie sfer czasu, rytm tygodniowy, miesięczny, sezonowy) fizyczne (temperatura, ciśnienie, klimat, hałas, oświetlenie, promieniowanie) psychiczne (przeciążenie nauką, przeszkody w realizacji zamierzeń, konflikty, zagrożenia) socjologiczne (relacje międzyludzkie) 87

88 Homeostaza - definicje Termin homeostaza powstał z języka greckiego( homoíos - podobny, równy i stásis - trwanie). Homeostaza jest zjawiskiem utrzymywania wewnętrznej równowagi organizmu. Dzięki specjalnym mechanizmom zachowane jest stabilne środowisko wewnętrzne: stała temperatura ciała, prawidłowa zawartość glukozy i tlenu we krwi, właściwe stężenie jonów, odpowiednie ph w płynach ciała, odpowiednia ilość płynów. Za prawidłowy przebieg procesów życiowych z zachowaniem homeostazy jest odpowiedzialna niewielka część międzymózgowia podwzgórze. 88

89 Stałość środowiska wewnętrznego człowieka (homeostaza) stałocieplność ph krwi i płynów ustrojowych ciśnienie krwi stężenie substancji pokarmowych stężenie tlenu i dwutlenku węgla we krwi objętość płynów ustrojowych 89

90 Środowisko wewnętrzne organizmu Wnętrze ciała: 1.Krew 2.Płyn międzykomórkowy (tkankowy) 3.Komórki (płynna cytoplazma) środowisko wewnętrzne organizmu Komórka płyn tkankowy krew 90

91 Wkład w całość środowiska wewnętrznego Każda komórka prowadzi przemiany metaboliczne zapewniające jej własne przeżycie; Komórki składają się na tkanki, które prowadza jedną lub wiele aktywności pozwalające na przeżycie całego organizmu; Funkcjonowanie każdej komórki, tkanki, narządu i układu narządów wpływa na skład płynu międzykomórkowego, który musi być stały (homeostaza), aby poszczególne komórki, tkanki i narządy mogły przetrwać. 91

92 Mechanizm sprzężenia zwrotnego Utrzymanie homeostazy wymaga współdziałania: 1.Receptora 2.Ośrodka integrującego 3.Efektora (mięśnia) Receptor Integrator Efektor 92

93 Sprzężenie zwrotne To wzajemna kontrola zjawisk utrzymująca samoregulacje układu: 1.Ujemne: ostateczny efekt hamuje czynnik wyzwalający 2.Dodatnie: ostateczny efekt pobudza czynnik wyzwalający hamowanie/pobudzenie Czynnik wyzwalający Efekt pobudzenie 93

94 Homeostaza wzrost poziomu efektor (zmiany korekcyjne) spadek poziomu homeostaza prawidłowy poziom spadek poziomu wzrost poziomu efektor (zmiany korekcyjne) 94

95 jelito cienkie komórki nerwowe wątroba stały poziom glukozy we krwi trzustka większość tkanek mięśnie 95

96 Współdziałanie poszczególnych układów: ruchu, pokarmowego, oddechowego, krążenia, wydalniczego, nerwowego, dokrewnego i rozrodczego 96

97 Układ nerwowy Układ hormonalny Układ oddechowy Układ kostny Układ rozrodczy HOMEOSTAZA Układ mięśniowy Układ krążenia Układ powłokowy Układ pokarmowy Układ wydalniczy Układ odpornościowy 97

98 Rola układów w homeostazie Nerwowy koordynuje pracę innych układów Hormonalny reguluje aktywność metaboliczną Oddechowy utrzymuje właściwe stężenie tlenu we krwi, reguluje ph krwi, usuwa dwutlenek węgla 98

99 Pokarmowy utrzymuje właściwe zaopatrzenie w materiały budulcowe i energetyczne Krążenia przenosi tlen, substancje pokarmowe, hormony, zbędne produkty metabolizmu Wydalniczy reguluje objętość i skład krwi 99

100 Pokrywowy termoregulacja, bariera ochronna Mięśniowy umożliwia funkcje życiowe wymagające ruchu Kostny - utrzymuje stały poziom wapnia we krwi 100

101 Stan równowagi środowiska wewnętrznego organizmu - zdrowie fizyczne, psychiczne i społeczne Czynniki wpływające pozytywnie na zdrowie człowieka - prawidłowe odżywianie - higiena nauki i pracy - higiena wypoczynku 101

102 Prawidłowe odżywianie - Zbilansowana dieta Dostarcza organizmowi wszystkie potrzebne związki we właściwych ilościach i proporcjach. Nie zawiera używek, alkoholu. Nie zawiera pokarmów wysoce przetworzonych, konserwowanych. Dostarcza właściwej dla danej osoby ilości kalorii. 102

103 Higiena nauki, pracy i wypoczynku Proporcje pomiędzy czasem nauki (pracy) i wypoczynku Proporcje między aktywnościami fizycznymi i umysłowymi Różne formy nauki (pracy) i wypoczynku Zachowanie zasad BHP Właściwy rytm doby, regularne posiłki Właściwe otoczenie (oświetlenie, meble) Prawo pracy, stabilność norm prawnych Ochrona zdrowia, profilaktyka 103

104 Choroba jako zaburzenie stanu równowagi środowiska wewnętrznego organizmu Czynniki wpływające negatywnie na zdrowie człowieka: - substancje psychoaktywne (alkohol), - narkotyki i środki dopingujące - nadużywanie kofeiny i niektórych leków (zwłaszcza oddziałujących na psychikę) 104

105 Uzależnienie i nałóg Uzależnienie fizjologiczne nabyta silna potrzeba stałego zażywania jakiejś substancji; Uzależnienie psychiczne nabyta silna potrzeba wykonywania jakiejś czynności lub zażywania jakiejś substancji, której niespełnienie nie prowadzi do poważnych następstw. Nałóg działanie podporządkowane zaspokojeniu uzależnienia, także kosztem łamania norm społecznych i zasad życia w społeczeństwie. 105

106 Alkohol Alkoholizm (zespół uzależnienia od alkoholu, choroba alkoholowa, uzależnienie od alkoholu, nałóg alkoholowy) to ciężka, śmiertelna, przewlekła i postępująca choroba polegająca na fizycznym i psychicznym uzależnieniu od alkoholu. Alkoholizm to choroba, która dotyka nie tylko pijącą osobę, ale całą rodzinę uwikłaną w codzienną frustrację, tłumienie emocji, rozczarowania, kłamstwa, stresy, lęki, obawy i dramaty. 106

107 Narkotyki Narkomania, czyli uzależnienie od narkotyków (środków odurzających, substancji psychoaktywnych) to choroba, która zagraża coraz większej liczbie młodych Polaków. Narkomania tak samo jak alkoholizm jest chorobą postępującą, nieuleczalną i śmiertelną. Istotą narkomanii jest fizyczna i psychiczna zależność od różnego rodzaju środków zmieniających świadomość (amfetamina, marihuana, heroina, kokaina, morfina, LSD, itp.). 107

108 Doping Sztuczne podnoszenie wydolności fizycznej i psychicznej, przy użyciu zabronionych środków. Farmakologiczny (np. hormony, EPO, witaminy, sterydy) Fizjologiczny (np. transfuzja krwi, usuwanie tkanki tłuszczowej) Genetyczny (zmiana informacji genetycznej) Zawsze daje efekty uboczne, może być szkodliwy dla zdrowia i śmiertelny. 108

109 Nikotyna Jest silną neurotoksyną, ma działanie onkogenne i uzależniające, Ma działanie stymulujące, pobudza wydzielanie adrenaliny, hamuje uczucie głodu, Jak wiele substancji uzależniających, podwyższa poziom dopaminy w mózgu. 109

110 Stres Niespecyficzna reakcja organizmu na stawiane mu zadania. Odpowiedź na zmiany w otoczeniu (negatywne i pozytywne) 110

111 111

112 112

113 Choroby infekcyjne To choroby przenoszące się od osoby chorej na kolejne osoby. Podatność na choroby zależy od ogólnego stanu zdrowia. Przebywanie w skupiskach ludzi sprzyja zachorowaniu. Profilaktyka i leczenie zależą od konkretnej choroby. Epidemia - liczba zachorowań większa od typowej. Pandemia epidemia w wielu krajach. Choroba endemiczna tylko w danym rejonie. Choroba sporadyczna pojawia się czasami 113

114 Cztery sposoby rozprzestrzeniania się chorób infekcyjnych 1. Bezpośredni kontakt z patogenem (w płynie ciała chorego, na powierzchni skóry itp.) 2. Pośredni kontakt z przedmiotem, na którym osoba chora pozostawiła zarazki (klamka, telefon, ręcznik itp.) 3. Droga kropelkowa wdychanie patogenów, które dostały się do powietrza przez kaszel lub kichanie osoby chorej. Najczęstsza droga przenoszenia chorób! 4. Pośrednictwo wektorów tzn. pcheł, much, komarów itd., które przenoszą na powierzchni ciała lub wewnątrz zarazki. 114

115 1. Mycie rąk; Sposoby unikania chorób infekcyjnych 2. Zakrywanie ust i nosa podczas kaszlu i kichania 3. Usuwanie chusteczek jednorazowych 4. Właściwe przechowywanie i przygotowywanie pożywienia 5. Czystość i poziom sanitarny (kanalizacja) 6. Czystość wody 7. Jednorazowy sprzęt medyczny i strzykawki 8. Sterylność zabiegów lekarskich, kosmetycznych i pobierania krwi 9. Ograniczenie kontaktu z osobami chorymi i przedmiotami, z którymi mają one kontakt 10. Szczepienia profilaktyczne 115

116 Praca domowa Choroby do każdego układu narządów człowieka. 116