Polityka gospodarcza materiały do wykładu Cz. III Pieniądz, polityka pieniężna i walutowa

Transkrypt

1 Polityka gospodarcza materiały do wykładu Cz. III Pieniądz, polityka pieniężna i walutowa Dr hab. Krzysztof Oplustil, prof. UJ Katedra Polityki Gospodarczej UJ

2 Pojęcie i ewolucja pieniądza Pojęcie: powszechnie akceptowany ekwiwalent dóbr i usług miernik ich wartości. najbardziej płynne aktywum, mającym prawną oraz umowną zdolność umarzania zobowiązań w obrocie gospodarczym Ewolucja: Pieniądz towarowy Pieniądz kruszczowy Pieniądz papierowy Parytet oparty na złocie system waluty złotej System sztabowo-złotowy

3 Pojęcie i ewolucja pieniądza System dewizowo-złotowy (system z Bretton Woods, zob. dalej)) Wymienialna na złoto po stałym kursie była jedynie waluta podstawowa, tj. dolar USA Pieniądz fiducjarny dominuje współcześnie, niewymienialny na złoto, powinien mieć pokrycie w PKB Pieniądz czysto umowny, zdecentralizowany (niemający jednego emitenta) oparty wyłącznie na zaufaniu użytkowników względem siebie np. kryptowaluty, bitcoin

4 Funkcje i miary pieniądza Funkcje: środek wymiany miernik wartości środek płatniczy instrument tezauryzacji funkcja pieniądza światowego (niektóre waluty) Miary (w załeżności od stopnia płynności) M0 zasób pieniądza wielkiej mocy, baza monetarna : gotówka w obiegu oraz w kasach banków oraz rezerwy banków w NBP M1 obejmuje M0 oraz depozyty bankowe płatne na żądanie M2 obejmuje M1 oraz depozyty terminowe i terminowe rach. oszcz. M3 obejmuje M2 oraz m.in. obligacje i inne pap. wart. dłużne o terminie zapadalności do 2 lat

5 Popyt na pieniądz i stopa procentowa Popyt na pieniądz: transakcyjny finansowanie stałych wydatków przezornościowy wynikający z niepewności co do przyszłych dochodów i wydatków spekulacyjny posiadanie pieniądza w przewidywaniu spadku ceny innych aktywów inwestycyjny popyt na pieniądz zgłaszany przez głównie przedsiębiorców w celu prowadzenia dział. gosp. i inwestowania Stopa procentowa cena za korzystanie z cudzego pieniądza: nominalna i realna (oczyszczona z wpływu inflacji) naturalna (stopa optymalna, przy której gospodarka jest stabilna, a inflacja jest pod kontrolą) stosowana przez banki centralne i banki komercyjne Stopy na rynku międzybankowym (WIBOR, LIBOR, EURIBOR)

6 Inflacja pojęcie, rodzaje, przyczyny Inflacja - spadek wartości pieniądza wyrażający się we wzroście ogólnego poziomu cen w pewnym okresie Pomiar inflacji za pomocą indeksów cenowych, np. indeksu cen towarów konsumpcyjnych Deflatory określają procentowe zmiany poziomu cen dóbr i usług w danym okresie (np. rok) w stosunku do poziomu cen z okresu bazowego Deflator PKB odzwierciedla zmiany cen wszystkich dóbr i usług tworzących PKB Inflacja bazowa - inflacja po wyłączeniu cen żywności i energii, cen administrowanych (podlegających kontroli państwa) i cen najbardziej zmiennych; ruch cen, na które polityka pieniężna prowadzona przez bank centralny ma relatywnie duży wpływ

7 Inflacja rodzaje, przyczyny i skutki Inflacja jawna i ukryta Inflacja pełzająca (3-5%rocznie)-, krocząca (5-10%rocznie), galopująca (powyżej 10%) i hiperinflacja (ponad 100% w skali roku) Stagflacja i slumpflacja Inflacja popytowa, kosztowa, importowana, strukturalna, pchana przez zyski, inercyjna Monetarystyczne i keynesowskie wyjaśnienie przyczyn inflacji Skutki inflacji Deflacja i pułapka płynności

8 Narodowy Bank Polski funkcje Funkcja emisyjna: NBP ma wyłączne prawo emisji pieniądza oraz ustalania i realizowania polityki pieniężnej. NBP odpowiada za wartość polskiego pieniądza (art. 227 Konstytucji). Funkcja banku banków NBP prowadzi rachunku dla banków komercyjnych, przyjmuje od nich depozyty, udziela im kredytów refinansując ich działalność (sprawuje nadzór płynnościowy), pełni funkcję pożyczkodawcy ostatniej instancji ; wspomagając płynność obrotu międzybankowego Czuwa nad prawidłowym funkcjonowaniem systemu płatniczego, dokonuje rozrachunku transakcji bezgotówkowych Funkcja banku państwa NBP prowadzi rachunki budżetu państwa i jednostek budżetowych Funkcja centralnej bankowej instytucji dewizowej - NBP gromadzi rezerwy dewizowe i zarządza nimi

9 NBP - struktura NBP jest osobą prawną, które działa przez swoje organy określone w Konstytucji (art. 227 i n.) i ustawie z r. o NBP Organy: Prezesa powoływany przez Sejm na wniosek Prezydenta na 6-letnią kadencję Rada Polityki Pieniężnej składa się z Prezesa i 9 członków, powoływanych w równej liczbie przez Sejm, Senat i Prezydenta na 6- letnią kadencję; kompetencje RPP Zarząd składa się z Prezesa oraz 6-8 członków Niezależność organów NBP od władzy ustawodawczej i wykonawczej : Niezależność funkcjonalna, instytucjonalna, personalna, finansowa Zakaz monetarnego finansowania deficytu budżetowego (art. 220 ust. 2 Konstytucji)

10 Polityka pieniężna - strategia i instrumenty Strategia bezpośredniego celu inflacyjnego (BCI) w jej ramach bank centralny określa cel inflacyjny, a następnie dostosowuje poziom podstawowych stóp procentowych NBP, tak by maksymalizować prawdopodobieństwo osiągnięcia tego celu. NBP: cel inflacyjny na poziomie 2,5% z dopuszczalnym przedziałem wahań +/-1 punkt procentowy EBC: średniookresowa inflacja wynosząca poniżej, ale blisko 2%.Tak sformułowany cel stanowi swoistą "kotwicę", która stabilizuje oczekiwania inflacyjne uczestników życia gospodarczego. Instrumenty polityki pieniężnej: rezerwa obowiązkową, operacje otwartego rynku, operacje kredytowo-depozytowe

11 Polityka pieniężna - instrumenty Rezerwa obowiązkowa to odsetek środków zgromadzonych na rachunkach w bankach komercyjnych, który ma zostać zdeponowany na rachunku w banku centralnym na koniec dnia. Obecnie rezerwa obowiązkowa służy przede wszystkim ograniczaniu nadpłynności banków Stopa rezerwy wpływa znacząco na wielkość podaży pieniądza, gdyż zależy od niej maksymalna wielkość mnożnika kreacji pieniądza przez banki komercyjne. Zdeponowane na rachunku w banku centralnym środki nie mogą być wykorzystywane przez banki komercyjne na akcję kredytową Stopa rezerwy obowiązkowej NBP wynosi 3,5% dla wszystkich rodzajów depozytów.

12 Polityka pieniężna - instrumenty Operacje otwartego rynku to transakcje dokonywane z inicjatywy banku centralnego z bankami komercyjnymi. sprzedaż lub kupno (warunkowe lub bezwarunkowe) papierów wartościowych lub dewiz (walut obcych), emisje własnych papierów dłużnych banku centralnego (bony pieniężne dla banków). Podział z punktu widzenia oddziaływania na płynność systemu bankowego: operacje absorbujące - mają na celu absorpcję płynności banków, czyli "ściągnięcie" pieniądza z rynku i ograniczenie jego podaży operacje zasilające - zasilają rynek pieniężny w gotówkę, prowadząc do zwiększenia podaży pieniądza; polegają one na warunkowym (repo) lub bezwarunkowym zakupie aktywów (w szczególności bonów skarbowych lub obligacji).

13 Polityka pieniężna - instrumenty Operacje absorbujące obejmują: operacje podstawowe, czyli emisja 7-dniowych bonów pieniężnych; ich minimalna rentowność jest równa stopie referencyjnej wyznaczonej przez RPP (od 5 marca czerwca 2011 r. - 14,50%). Stopę referencyjną nazywa się stopą bazową, gdyż jest ona niejako minimalną stopą oprocentowania kredytów i kształtuje stopę kredytu na rynku międzybankowym, warunkową (reverse repo) lub bezwarunkową sprzedaż aktywów, w szczególności bonów skarbowych i obligacji skarbowych, a także innych dłużnych papierów wartościowych (tj. takich, których emitentem nie jest Skarb Państwa)

14 Polityka pieniężna - instrumenty Operacje kredytowo-depozytowe (tzw. standing facilities) polegają na udzielaniu bankom komercyjnym kredytów (tzw. kredyty refinansowe) i przyjmowaniu od nich depozytów; są przeprowadzane z inicjatywy banków komercyjnych, a bank centralny oferuje je w każdym czasie Kredyty refinansowe: Kredyt lombardowy umożliwia pokrywanie krótkookresowych (na jeden dzień overnight) niedoborów płynności banków komercyjnych. Jest on udzielany pod zastaw skarbowych papierów wartościowych, Stopa kredytu lombardowego pełni funkcję stopy maksymalnej, określającej krańcowy koszt pozyskania pieniądza na najkrótszy termin na rynku międzybankowym Kredyt redyskontowy (redyskonto weksli) NBP kupuje weksle, przed terminem ich wymagalności, od banków komercyjnych według stopy redyskontowej, ustalanej przez RPP

15 Polityka pieniężna - instrumenty NBP przyjmuje od banków komercyjnych krótkoterminowe (jednodniowe) depozyty, których zwrot wraz z należnymi odsetkami następuje w kolejnym dniu operacyjnym. Oprocentowanie według stopy depozytowej ustalanej przez RPP bezpośrednie sterowanie polityką kredytową w sytuacjach kryzysowych; w razie zagrożenia realizacji polityki pieniężnej RPP może w drodze uchwały ograniczyć wielkość środków pieniężnych oddawanych przez banki do dyspozycji kredytobiorców i pożyczkobiorców (tzw. racjonowanie kredytów),.

16 Polityka pieniężna rodzaje Ekspansywna polityka pieniężna (taniego pieniądza): obniżenie stóp procentowych, zakup pap. wart. na otwartym rynku (operacje zasilające), obniżenie wskaźnika rezerw obow.; Cel: doprowadzenie do potanienia kredytu, rozszerzenia akcji kredytowej przez banki komercyjne i wzrostu podaży pieniądza; pobudzenie rozwoju gospodarczego (ale wiąże się z tym ryzyko inflacji) luzowanie ilościowe (quantitative easing) - nadzwyczajny środek skrajnie ekspansywnej polityki pieniężnej, polega na zwiększeniu przez bank centralny emisji pieniądza M0, za który skupowane są od banków aktywa, z reguły obligacje skarbowe; cel: sfinansowanie zwiększonych wydatków budżetowych w okresie kryzysu Restrykcyjna polityka pieniężna (trudnego pieniądza) realizowana jest przez podwyżkę stóp procentowych, podwyższenie wskaźnika rezerw obowiązkowych, sprzedaż lub emisję papierów wartościowych; zmniejszenie podaży pieniądza Cel: obniżenie inflacji

17 Polityka pieniężna Mechanizm transmisyjny pośrednie oddziaływanie na gospodarkę Bank centralny, stosując instrumenty polityki pieniężnej może jedynie stymulować sektor bankowy do określonych działań, nie może natomiast nakazać bankom określonego postępowania; opóźnienie transmisji impulsów tej polityki na inflację i produkcję. Efektywność zależy od różnych czynników, m.in. polityki fiskalnej, stopnia płynności w sektorze bankowym policy mix kombinacja polityki pieniężnej i fiskalnej Polityka dewizowa NBP: interwencje na rynku walutowym, służące utrzymaniu stabilności kursu własnej waluty (interwencyjny skup lub sprzedaży walut obcych) gospodarowanie rezerwami dewizowym

18 Polityka walutowa zarządzanie kursem danej waluty, czyli oddziaływanie albo celowa decyzja o zaniechaniu oddziaływania na kurs walutowy Cele stworzenie korzystnych warunków wymiany w handlu międzynarodowym dla krajowych przedsiębiorców, zapobieganie wzrostowi deficytu w bilansie płatniczym oraz gwałtownym i znacznym zmianom kursu waluty krajowej (zarówno jej aprecjacji, jak i deprecjacji) osiągnięcie optymalnego poziomu kursu walutowego z punktu widzenia potrzeb gospodarki krajowej i bilansu płatniczego Realizowana jest zarówno przez bank centralny, jak i rząd

19 Polityka walutowa Kurs walutowy: cena jednej waluty wyrażoną w innej walucie; wzajemna relacja wymienna walut poszczególnych krajów lub obszarów walutowych Kursy nominalne i realne; kurs oparty na parytecie siły nabywczej (np. Big Mac Index) Systemy kursu walutowego - całokształt zasad, na jakich ustala się kurs waluty danego kraju w stosunku do innych walut system kursu sztywnego: władza monetarna (bank centralny) lub rząd ustala stały kurs krajowej waluty do waluty odniesienia i zobowiązuje się do jego utrzymania (dopuszczając ew. niewielki przedział wahań) system izby walutowej: odmiana systemu kursu sztywnego, który polega na jednostronnym związaniu waluty krajowej z walutą zagraniczną poprzez kurs sztywny, przy czym wielkość emisji pieniądza krajowego musi mieć pokrycie w rezerwach walutowych banku centralnego.

20 Polityka walutowa Ryzyko kursu sztywnego: narażenie na ataki spekulacyjne, koszty interwencji na rynku walutowym; jeżeli obrona ustalonego kursu walutowego nie jest możliwa decyzja o dewaluacji albo rewaluacji Jednostronna dolaryzacja/euroizacja rezygnacja z waluty krajowej i wprowadzenie do obiegu waluty odniesienia system kursu zmiennego (płynnego) - ceny walut kształtują się swobodnie na rynku walutowym pod wpływem relacji podaży i popytu, a władze pieniężne państwa mogą, lecz nie muszą, interweniować na tym rynku w celu utrzymania określonego kursu w systemie tym ma miejsce aprecjacja lub deprecjacja waluty

21 Polityka walutowa Systemy pośrednie: dopuszczają różny stopień płynności (zmienności) kursu, który nie wymaga interwencji banku centralnego kurs stały z określonym przedziałem wahań (np. ERM II, maksymalne wahania kursu waluty w stosunku do euro o 15% w stosunku do kursu centralnego) kierowany kurs płynny - bank centralny może okresowo interweniować na rynku, zapobiegając gwałtownym lub nadmiernym wahaniom kursu kurs pełzający - polega na stopniowej, systematycznej i niewielkiej zmianie ustalonego parytetu, przy czym władze deklarują, o jaki procent i co jaki czas będą następować zmiany kurs sztywny korygowany skokowo - zmiana parytetu następuje nieregularnie i o znaczne wielkości

22 Wady i zalety różnych systemów kursowych Kursy sztywne zaleta: brak ryzyka kursowego; przedsiębiorcy mogą uniknąć związanego z tym ryzyka Kursy sztywne wady: konieczność zaangażowania się władz monetarnych w obronę przyjętego kursu niemożność prowadzenia własnej polityki pieniężnej i konieczność dostosowania się do polityki pieniężnej kraju czy obszaru, którego waluta jest walutą odniesienia, Kursy płynne zalety: bank centralny nie musi interweniować na rynku walutowym deprecjacja kursu pozwala łagodzić kryzys dzięki krótkoterminowej poprawie konkurencyjności Kursy płynne wada: niestabilność, ryzyko kursowe

23 Ewolucja międzynarodowego systemu walutowego System waluty złotej (gold standard) - cały XIX w. do początku lat 30. XX w. (w końcowym okresie jako system waluty sztabowo-złotowej) rząd każdego kraju określał cenę złota wyrażoną w jednostkach waluty danego kraju, czyli parytet złota, wyemitowany pieniądz papierowy miał pełne lub (częściej) częściowe, lecz znaczne pokrycie w złocie - że wielkość rezerw złota danego państwa ograniczała jego możliwości emisyjne. automatyczne przywracanie równowagi w bilansach handlowych i płatniczych poszczególnych krajów wchodzących w skład systemu (tzw. automatyzm złota)

24 Ewolucja międzynarodowego systemu walutowego System kursu opartego na dolarze (system z Bretton Woods) system kursów sztywnych odniesionych do dolara USA dolar USA był wymienialny na złoto po stałym kursie (35 dolarów za uncję) na żądanie banków centralnych państw uczestniczących w systemie Stabilność systemu miał zapewnić Międzynarodowy Fundusz Walutowy (MFW), powołany na konferencji w Bretton Woods Kryzys w latach 60-tych XX w. w związku z pogłębiającym się deficytem handlowym USA i zachwianiem zaufania do stabilności waluty amerykańskiej 1971 r.: zawieszenie wymienialności dolara na złoto; 1976: wprowadzenie kursów płynnych

25 Ewolucja międzynarodowego systemu walutowego Obecnie: dominuje system kursów płynnych; unie walutowe istniejąc na niektórych obszarach geograficznych Rolę międzynarodowej waluty rezerwowej pełni USD, euro, niektóre waluty azjatyckie (jen jap., juan chiński) Specjalne Prawa Ciągnienia (Special Drawing Rights - SDR) - międzynarodowa jednostka rozrachunkowa (od 1967 r.) służąca przechowywaniu rezerw walutowych oraz dokonywaniu rozliczeń między państwami członkowskimi MFW Wartość SDR jest wyznaczana na podstawie koszyka walutowego: USD 41,7%, CNY 10,9% (od r.), EUR 30,9%, JPY 8,3%, GBP 8,1%

26 Unie walutowe Teoria tzw. optymalnego obszaru walutowego - obszar, w którym przyjęcie jednej waluty lub stosowanie kursów sztywnych zwiększa dobrobyt ponad poziom, jaki istniałby wówczas, gdyby każde z państw pozostało przy swojej walucie funkcjonującej w systemie płynnych kursów Autor: Robert Mundell (ur. 1932), laureat Nagrody Nobla w dziedzinie ekonomii w 1999 r. Warunki optymalnego obszaru walutowego: swobodny przepływ czynników produkcji, przede wszystkim kapitału i pracy podobny stopień rozwoju gospodarczego państw (odporność na tzw. szoki asymetryczne, czyli różnice w reakcji poszczególnych gospodarek narodowych na zmiany warunków, np. wzrost cen surowców czy recesje) przy wzajemnej komplementarności i ożywionej wymianie handlowej,

27 Unie walutowe Warunki optymalnego obszaru walutowego cd.: duża otwartość gospodarki na wymianę z państwami spoza obszaru, podobny stopień inflacji i długu publicznego, wysoki stopień integracji rynków finansowych, koordynacja polityki makroekonomicznej, zarówno pieniężnej, jak i fiskalnej, podstawowa zgodność polityczną i kulturową. Przykłady unii walutowych: Unia Gospodarcza i Walutowa w Unii Europejskiej (strefa euro) dwie strefy franka CFA. Łączą one dwie grupy francuskojęzycznych państw Afryki Zachodniej (tzw. zachodni frank CFA, XOF) oraz Afryki Środkowej (środkowoafrykański frank CFA, XAF) Wschodniokaraibska Unia Walutowa, wspólna waluta - dolara wschodniokaraibski (XCD).

28 Unia Gospodarcza i Walutowa (strefa euro) Ekonomiczne kryteria konwergencji warunki przystąpienia do strefy euro: trwała stabilność cen, co oznacza, że stopa inflacji, mierzona wskaźnikiem cen konsumpcyjnych, nie może być wyższa o więcej niż 1,5 punktu procentowego od stopy inflacji zanotowanej w 3 państwach członkowskich o najniższej inflacji długoterminowa stopy procentowej, mierzona na bazie 10-letnich obligacji skarbowych; stopa ta nie może przekraczać więcej niż o 2 punkty procentowe średniej stóp procentowych występującej w trzech krajach członkowskich o najniższej inflacji; konwergencja fiskalna, obejmująca dwa progi odnoszące się do finansów publicznych państw członkowskich: deficytu budżetowego (tj. nadwyżki wydatków nad wpływami budżetu), który nie może być wyższy niż 3% PKB, długu publicznego, który nie może przekroczyć 60% PKB;

29 Unia Gospodarcza i Walutowa (strefa euro) Ekonomiczne kryteria konwergencji cd. stabilność kursu walutowego, tj. przestrzegania przez kraj przedziału wahań swojej waluty w ramach mechanizmu ERM II w ciągu co najmniej dwóch lat przed przystąpieniem do strefy euro; w tym czasie kurs waluty krajowej w stosunku do euro powinien utrzymywać się w ustalonym paśmie wahań +/- 15% w stosunku do kursu centralnego, w szczególności bez dewaluacji czy deprecjacji w stosunku do euro.