RAPORT EWALUACJI KOŃCOWEJ

Transkrypt

1 Strona1 RAPORT EWALUACJI KOŃCOWEJ WDRAŻANIA SYSTEMU WSPIERANIA WYCHODZENIA Z BEZDOMNOŚCI NA TERENIE MIASTA KOSZALIN ETAP PROJEKTU: TESTOWANIE PRODUKTU FINALNEGO PROJEKT: WEKTOR ZMIAN Koszaliński Program Wspierania Wychodzenia z Bezdomności REALIZATORZY: LIDER: Gmina - Miasto Koszalin Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Koszalinie PARTNER: Miejski Ośrodek Pomocy Rodzinie w Gdańsku WYKONAWCA EWALUACJI: PrePost Consulting Alicja Zajączkowska

2 Strona2

3 Strona3 Ewaluacja Projektu jest współfinansowana przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego. Badanie zostało zrealizowane w ramach projektu WEKTOR ZMIAN Koszaliński Program Wspierania Wychodzenia z Bezdomności w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, Priorytet VII Promocja integracji społecznej. Zamawiający ewaluację: Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Koszalinie Al. Monte Cassino 2, Koszalin Biuro Projektu: ul. Morska 43 tel programy@mopskoszalin.pl Wykonawca badania ewaluacyjnego: PrePost Consulting Alicja Zajączkowska alicja@prepost.pl tel Okres realizacji ewaluacji: od 31 sierpnia do 15 grudnia 2012 Data opracowania raportu 15 grudnia 2012

4 Strona4 SPIS TREŚCI Kontekst badania... 6 Założenia ewaluacji... 9 Zapewnienie jakości badania... 9 Cele i kryteria ewaluacji Pytania badawcze ewaluacji Metody i techniki badawcze Wyniki badania Ocena usługi Streetworking Ocena skuteczności i użyteczności Ocena potencjału wdrożeniowego Doświadczenia z testowania Podsumowanie, wnioski, rekomendacje Ocena usługi asystentura osobom bezdomnym i zagrożonym bezdomnością Ocena skuteczności i użyteczności Ocena potencjału wdrożeniowego Doświadczenia z testowania Podsumowanie, wnioski, rekomendacje Ocena usługi mieszkalnictwo treningowe Ocena skuteczności i użyteczności Ocena potencjału wdrożeniowego Doświadczenia z testowania Podsumowanie, wnioski, rekomendacje Ocena Systemu Hierarchizacja placówek Ocena skuteczności i użyteczności Ocena potencjału wdrożeniowego Doświadczenia z testowania Podsumowanie, wnioski, rekomendacje Wnioski końcowe Załączniki narzędzia badawcze Scenariusz wywiadu z osobami bezdomnymi - Asystentura Scenariusz wywiadu z asystentami Scenariusz wywiadu z osobami bezdomnymi - Streetworking Scenariusz wywiadu ze streetworkerami Scenariusz wywiadu z osobami bezdomnymi - Mieszkalnictwo treningowe Scenariusz wywiadu grupowego - Hierarchizacja placówek Zagadnienia problemowe studiów przypadku Asystentura - studium przypadku z osobami bezdomnymi i zagrożonymi bezdomnością Streetworking - studium przypadku z osobami bezdomnymi... 51

5 Strona5 Streetworking - studium przypadku ze streetworkerem... 52

6 Strona6 Kontekst badania Niniejsze opracowanie prezentuje Raport z realizacji badań obejmujących 100% analizy dokumentacji źródłowej, realizację wywiadów indywidualnych oraz grupowych. Badanie przeprowadzone zostało w ramach zadań zawartych w zapytaniu ofertowym Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Koszalinie, dotyczącym przeprowadzenia ewaluacji wdrażanego Systemu Wspierania Wychodzenia z Bezdomności na terenie Miasta Koszalin. Raport został opracowany zgodnie z zatwierdzonym Raportem Metodologicznym wraz z narzędziami badawczymi, a także zgodnie z umową zawartą w dniu 31 sierpnia 2012 roku pomiędzy PrePost Consulting Alicja Zajączkowska, a Zamawiającym. Celem ogólnym Projektu WEKTOR ZMIAN Koszaliński Program Wspierania Wychodzenia z Bezdomności, który jest przedmiotem ewaluacji, jest poszerzenie oferty instytucji i organizacji z terenu Koszalina w pracy z osobami bezdomnymi poprzez stworzenie i upowszechnienie kompleksowego systemu wspierania osób bezdomnych i wychodzących z bezdomności, opartego na rzetelnej diagnozie i analizie, wykorzystującego dostępne zasoby oraz dysponującego skutecznymi narzędziami i wykorzystanie dobrych praktyk, w okresie od do roku. Cele szczegółowe Projektu to: 1. Identyfikacja genezy i skali bezdomności na terenie Koszalina. 2. Zwiększenie przepływu informacji na temat dostępnych form, zakresu i zasad świadczenia pomocy przez podmioty z terenu Koszalina. 3. Stworzenie spójnego i kompleksowego systemu współpracy pomiędzy organizacjami i instytucjami wspierającymi i działającymi na rzecz osób bezdomnych i zagrożonych bezdomnością na terenie Koszalina. 4. Wykorzystanie na terenie Koszalina wybranych narzędzi wspierania osób wychodzących z bezdomności (np. streetworking, asystent osoby bezdomnej/asystent osoby zagrożonej bezdomnością, hierarchizacja placówek, mieszkania treningowe). 5. Podniesienie efektywności stosowanych narzędzi poprzez ich kompleksowość oraz zintegrowanie w systemie wychodzenia z bezdomności. 6. Upowszechnienie i włączenie do nurtu polityki lokalnej, krajowej opracowanego systemu (produktu finalnego). Osiągnięcie celów Projektu będzie oznaczało, że po wdrożeniu innowacji w Koszalinie: systematycznie prowadzony jest monitoring skali bezdomności, wszelkie działania korespondują ze stwierdzoną genezą tego zjawiska, funkcjonuje skuteczny system wymiany i przepływu informacji i współpracy różnych podmiotów zaangażowanych w rozwiązywanie problemu bezdomności, w pracy z osobami bezdomnymi i zagrożonymi bezdomnością stosowane są innowacyjne metody wspierania oparte o streetworking, asystenturę osób bezdomnych lub zagrożonych bezdomnością,

7 Strona7 szczegółowo znane są warunki wdrożenia hierarchizacji wsparcia (w tym mieszkalnictwa treningowego). Odbiorcami Projektu na etapie diagnozy i testowania są osoby bezdomne tj. osoby niezamieszkujące w lokalu mieszkalnym w rozumieniu przepisów o ochronie praw lokatorów i mieszkaniowym zasobie gminy i niezameldowane na pobyt stały, w rozumieniu przepisów o ewidencji ludności i dowodach osobistych, a także osoby niezamieszkujące w lokalu mieszkalnym i zameldowane na pobyt stały w lokalu, w którym nie ma możliwości zamieszkania oraz osoby wykluczone mieszkaniowo oraz zagrożone bezdomnością (art. 6 pkt. 8 Ustawy o Pomocy Społecznej dn. 12 marca 2004, tekst jednolity Dz. U. z 2009r. Nr 175, poz z późn zm., Europejska Typologia Bezdomności i Wykluczenia Mieszkaniowego ETHOS). Odbiorcami Projektu na etapie upowszechniania i włączania będzie 5 osób bezdomnych zrekrutowanych na etapie diagnozy i testowania, które utworzą Radę Osób Bezdomnych. Użytkownikami na etapie diagnozy i testowania będą osoby reprezentujące organizacje lub instytucje z terenu miasta Koszalina działające na rzecz osób bezdomnych lub w sektorze ekonomii społecznej, łącznie ok. 30 osób.). Użytkownik na etapie włączania i upowszechniania: Użytkownicy z etapu testowania oraz: osoby reprezentujące instytucje lub organizacje działające na rzecz osób bezdomnych lub zaangażowane w rozwiązywanie problemów społecznych z terenu województwa zachodniopomorskiego; zatrudnione w administracji publicznej lub organizacji pozarządowej łącznie 80 osób, osoby reprezentujące instytucje lub organizacje działające na rzecz osób bezdomnych lub zaangażowane w rozwiązywanie problemów społecznych z terenu kraju; zatrudnione w administracji publicznej lub organizacji pozarządowej łącznie 50 osób. Innowacyjność Systemu w wymiarze formy wsparcia polega na: wypracowaniu i zaimplementowaniu na teren Koszalina narzędzi pracy z osobami bezdomnymi (asystentura osób bezdomnych i zagrożonych bezdomnością: streetworking, hierarchizacja placówek i mieszkania treningowe), opracowaniu i wdrożeniu narzędzi i metodologii do badania bezdomności zarówno w obszarze problemu dotykającego poszczególne osoby jak i w wymiarze współpracy instytucjonalnej, kompleksowości opracowanego systemu wspierania wychodzenia z bezdomności opierającego się na pozyskiwaniu i przepływie informacji oraz na aktualizowaniu dostępnych form pomocy świadczonej przez podmioty działające na rzecz osób bezdomnych zgodnie z uzyskanymi informacjami. Elementami Systemu są: 1. Narzędzia wraz z metodologią do badania socjodemograficznego populacji osób bezdomnych na terenie miasta. 2. Narzędzia wraz z metodologią do badania współpracy instytucjonalnej i jej ograniczeń. 3. Narzędzia wraz z metodologią do badania obszarów niedoboru i zjawisk problemowych w obszarze pracy na rzecz osób bezdomnych i zagrożonych bezdomnością.

8 Strona8 4. Model systemu współpracy i wymiany informacji pomiędzy organizacjami i instytucjami pracującymi na rzecz osób bezdomnych i zagrożonych bezdomnością na terenie miasta oraz narzędzia zmierzające do minimalizacji zjawisk. 5. Charakterystyka narzędzi wspierających proces wychodzenia z bezdomności 5.1 streetworking, 5.2 asystentura osoby bezdomnej, 5.3 hierarchizacja placówek i mieszkania treningowe.

9 Strona9 Założenia ewaluacji Głównym celem ewaluacji zewnętrznej jest ocena procesu testowania i efektów wdrażania Produktu Pośredniego Narzędzia pracy z osobami bezdomnymi, będącego elementem wstępnej wersji produktu finalnego o nazwie System Wspierania Wychodzenia z Bezdomności na terenie Miasta Koszalin" (System). Produkt Pośredni Narzędzia pracy z osobami bezdomnymi, obejmuje wypracowanie i zaimplementowanie na teren Koszalina narzędzi pracy z osobami bezdomnymi: 1. asystentura osób bezdomnych i zagrożonych bezdomnością, 2. streetworking, 3. hierarchizacja placówek i mieszkania treningowe. Zapewnienie jakości badania Podczas ewaluacji zespół badawczy przestrzegał standardów ewaluacji opracowanych przez Polskie Towarzystwo Ewaluacyjne. Szczególna uwaga została zwrócona na zapewnienie: wysokiej jakości ewaluacji, m.in. poprzez zachowanie należytej staranności w prowadzeniu badań, w zbieraniu i analizowaniu danych oraz wnioskowaniu; trafności i rzetelności badania, m.in. poprzez rzetelne i skrupulatne przedstawienie wyników badań bez względu na stopień ich skomplikowania oraz skonstruowanie narzędzi badawczych adekwatnie do celów badania i przyjętej metodologii; partycypacyjności i jakości współpracy w procesie ewaluacji, m.in. przez ścisłą współpracę z Zamawiającym, informowaniu go o przebiegu ewaluacji oraz bieżącą konsultację kwestii, które nie zostały uregulowane w ofercie lub umowie; odpowiedniej relacji ewaluator badani, m.in. poprzez zastosowanie zasady poufności i anonimowości, zachowanie neutralności i obiektywizm wobec badanych, zapewnienie wszystkim badanym odpowiednio do potrzeb, możliwości wypowiedzenia się.

10 Strona10 Rzetelność i wiarygodność uzyskanych wyników badań zapewni triangulacja, zakładająca weryfikowanie zbieranych informacji na kilku poziomach. W niniejszej ewaluacji można wyróżnić trzy poziomy triangulacji, związane z: 1. różnymi źródłami informacji, 2. różnymi metodami badawczymi, 3. różnymi perspektywami badawczymi. Pierwszy typ triangulacji dotyczy pozyskiwania danych od różnych osób, generalnie z różnych źródeł. Pozwala to na uzyskiwanie danych od różnych grup osób związanych z ewaluowanym przedsięwzięciem, tak, aby uchwycić odmienne perspektywy patrzenia na badane kwestie. Inaczej realizacja projektu może być postrzegana przez beneficjentów ostatecznych, inaczej przez osoby zarządzające projektem, a jeszcze inaczej przez ekspertów/tki. Drugi dotyczy stosowania różnych metod zbierania danych, ponieważ sama metoda często wpływa na dane. Dlatego w ramach badania planuje się połączenie jakościowych i ilościowych technik badawczych. Badanie będzie prowadzone w oparciu o podejście mix-mode, zakładające wykorzystanie tak ilościowych jak i jakościowych metod badawczych. Triangulacja perspektyw badawczych oznacza, iż badanie zostało przeprowadzone przez zespół badaczy (2 osoby), który łączy doświadczenia każdego z nich i pozwoli na uzyskanie bogatszego i bardziej wiarygodnego obrazu badanego przedmiotu. Specyfika wdrażania projektu innowacyjnego testującego i przyjęty w ewaluacji Projektu zakres badania skoncentrowany na aspekcie oceny postępu prac oraz zarządzania skłania do położenia zasadniczej uwagi w pozyskiwaniu danych na badania jakościowe. Służą one głównie pogłębionemu zrozumieniu interesujących nas zjawisk, co zapewnia wysoką trafność badania. Nie mają jednak charakteru reprezentatywnego. Koncentrują się na dotarciu do postaw, motywów, sposobów postrzegania rzeczywistości i jej interpretacji przez badanych. Badania jakościowe prowadzi się najczęściej wtedy, gdy badacza interesuje głównie analiza problemów i ich typologia natomiast nie zależy mu na liczbowym wyrażaniu zjawisk i procesów związanych z oceną, co ma miejsce w odniesieniu do niniejszego badania. Pozwalają badanym na prezentowanie odmiennych stanowisk i ocen odnośnie poszczególnych elementów zjawiska, dopuszczają dyskusję i wymianę poglądów pomiędzy uczestnikami badania, wraz z pełnym uzasadnieniem prezentowanych odmiennych stanowisk wobec ocenianego elementu. Wszystko to pozwala na pogłębioną i wieloaspektową ocenę zarówno całego zagadnienia badawczego, jak i jego wybranych elementów. W badaniach jakościowych w charakterze informatorów występują pojedyncze osoby, dobrane celowo. Respondentów bezpośrednio dotyczy badane zjawisko lub przedsięwzięcie, niejednokrotnie są zaangażowani w jego tworzenie, są jego rzeczywistymi lub potencjalnymi beneficjentami. Analizując zebrane w trakcie wywiadów wszystkie indywidualne opinie, przekonania i odczucia pozyskane od respondentów należy mieć na uwadze, że są one odzwierciedleniem ich prywatnych, osobistych odczuć, refleksji i subiektywnego postrzegania rzeczywistości. Przeglądając i potem analizując zebrane dane warto pamiętać, że: W badaniach jakościowych ważną kwestią jest raczej autentyczność niż rzetelność. Nie powinnyśmy postrzegać odpowiedzi, jakie padają w wywiadach, jako po prostu prawdziwe lub fałszywe sprawozdanie z rzeczywistości David Silverman (2007) Interpretacja danych jakościowych Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.

11 Strona11 Materiały pozyskane metodami jakościowymi zwykle nie są poddawane analizie statystycznej, ale interpretacja ich wyników bazuje w dużej mierze na doświadczeniu i kapitale wiedzy badaczy i ich wiedzy eksperckiej. Analiza danych jakościowych jest działaniem bardzo złożonym, wymagającym od prowadzącej je osoby odpowiedniego przygotowania i dość dużego doświadczenia. Badacz otrzymuje bogactwo, najczęściej słabo ustrukturalizowanego, materiału. Jego zadaniem jest uporządkowanie go w celu znalezienia prawidłowości. Pierwszy etap analizy danych jakościowych ma zazwyczaj charakter quasi techniczny materiał poddawany jest wstępnej selekcji celem określenia stopnia wiarygodności otrzymanych danych, wyeliminowania wewnętrznych sprzeczności itd. Drugi etap polega na redukcji i kategoryzacji uzyskanego materiału informacyjnego. Tak opracowany materiał stanowi bazę do dalszej, pogłębionej interpretacji dającej podstawę formułowania wniosków. W ramach analizy danych jakościowych poszukiwane będą zarówno schematy wyjaśniające relacje między opisywanymi zjawiskami, jak również związki przyczynowe między badanymi zmiennymi. Przystępując do analizy jakościowej ewaluatorzy w zależności od potrzeb badawczych będą stosować dwa podejścia. Po pierwsze będą starać się wydobyć interesujące, z punktu widzenia przyjętego projektu ewaluacji, kwestie i szukać odpowiedzi na pytania kluczowe na podstawie pojęć, które odnoszą się do ważnych dla ewaluacji zagadnień. Po drugie ewaluatorzy będą grupować i niejako kondensować uzyskany materiał w taki sposób, by wydobyć z niego najważniejsze dla badanych kwestie, a dopiero później zestawiać je z projektem ewaluacji i rozpatrywać z perspektywy pytań postawionych w Projekcie. W fazie analizy i oceny danych przewiduje się zastosowanie metody panelu ekspertów, do którego włączeni zostaną zarówno członkowie zespołu ewaluacyjnego, kluczowy personel projektowy oraz opinie ekspertów. Metoda pozwoli na uwzględnienie w dokonywanej analizie zróżnicowanych perspektyw reprezentowanych przez różnych badaczy wchodzących w skład zespołu, co zapewni wypracowanie wysokiej jakości konkluzji. Cele i kryteria ewaluacji Celem ewaluacji jest ocena innowacyjności Systemu w kontekście osiągnięcia zakładanych celów i wypracowanych rezultatów dla grup docelowych. Ewaluacja będzie miała charakter usprawniający i wskazujący kierunki ewentualnych zmian i modyfikacji testowanego Produktu Pośredniego Systemu. Zadania ewalaucji będą obejmowały analizę i ocenę rzeczywistych efektów testowania w odniesieniu do grup Odbiorców, ocenę potencjału wdrożeniowego ocenianego elementu Systemu, a także wypracowanie rekomendacji dotyczących testowanej wstępnej wersji produktu finalnego. Ewaluacja skupi się na ocenie produktu innowacyjnego w kontekście: osiągnięcia zakładanych celów i wypracowanych rezultatów dla grup docelowych projektu, skuteczności Systemu w generowaniu korzyści dla odbiorców oraz użyteczności poszczególnych elementów Systemu;

12 Strona12 potencjału wdrożeniowego Systemu ocena możliwości wdrożenia produktu do głównego nurtu polityki, na który składa się ocena adekwatności, użyteczności produktu dla grup docelowych oraz możliwości zastosowania przez użytkowników, efektywność i unikatowość produktu. identyfikacji ewentualnych usprawnień i wskazanie kierunków zmian testowanego produktu. Rysunek 1 Przedmiot ewaluacji Systemu W badaniu ewaluacyjnym produktu uwzględnione zostaną następujące kryteria ewaluacyjne: Kryterium skuteczności i użyteczności rozumiane jako ocena rzeczywistych korzyści dla grup docelowych, weryfikacja, czy stosowanie produktu przynosi zakładane wyniki, jak dalece produkt ma szansę sprzyjać rozwiązywaniu problemów Odbiorców i w jaki sposób będzie wywierał wpływ na sytuację grup docelowych, na ile odpowiada realnym potrzebom. Kryterium stopnia skomplikowania produktu rozumiane jako łatwość zastosowania wypracowanych narzędzi. Ocenie będzie podlegać, w jakim stopniu użytkownik może zastosować produkt samodzielnie, bez szkoleń i instruktażu, wyłącznie na podstawie opisu stosowania. Kryterium możliwości zastosowania przez użytkowników - ocenie podlegają skala zmian prawnych i/lub organizacyjnych niezbędnych do wdrożenia produktu oraz możliwości włączania do głównego nurtu polityki. Kryterium efektywności rozumiane jako ocena kosztów wprowadzenia rozwiązania (stosunek nakładów do rezultatów). Kryterium dotyczy szacunkowych kosztów związanych z wprowadzeniem do praktyki proponowanych rozwiązań oraz z ich stosowaniem w stosunku do zakładanych efektów stosowania produktu. Im koszty są wyższe, tym niższa jest ocena. Kryterium unikatowości ocena stopnia innowacyjności proponowanego rozwiązania. Pytania badawcze ewaluacji Pytania badawcze, na które były gromadzone dane w ramach realizowanego badania, koncentrowały się wokół poniższych 3 kluczowych zagadnień: 1. Czy i w jakim zakresie przyjęty system wsparcia w ramach testowanego produktu jest skuteczny i użyteczny dla Odbiorców i Użytkowników? a) W jakim stopniu realizatorom udało się skutecznie przeprowadzić zaplanowane działania w fazie testowania i osiągnąć zakładane cele i efekty testowania? b) Jakie rzeczywiste korzyści z udziału w testowaniu identyfikują Odbiorcy i Użytkownicy fazy testowania?

13 Strona13 c) Czy, a jeśli tak, to w jakim zakresie, udział w usługach testowanego produktu ma wpływ na rozwiązywanie problemów i poprawę sytuacji społecznej, zdrowotnej, materialnej osób bezdomnych i zagrożonych bezdomnością? d) Czy, a jeśli tak, to w jakim stopniu, produkt może mieć wpływ na zwiększenie skuteczności usług wsparcia dla osób bezdomnych i zagrożonych bezdomnością? e) W jakim stopniu oferta usług w ramach produktu była adekwatna do potrzeb i oczekiwań Użytkowników i Odbiorców? f) Do których grup osób Odbiorców w wymiarze docelowym produkt jest najlepiej dostosowany/ skierowany? (np. ze względu na kryteria: płeć, wiek, wykształcenie, status na rynku pracy, staż pracy, długość pozostawania w bezdomności, itp.). g) Jakie elementy wsparcia okazały się najbardziej przydatne/użyteczne, a które najmniej przydatne/użyteczne? 2. Jaki jest potencjał wdrożeniowy testowanego produktu, czyli możliwości wdrożenia do głównego nurtu polityki (stopień skomplikowania, skala wymaganych zmian prawnych i organizacyjnych, efektywność)? a) Czy proponowane podejście okazało się atrakcyjną alternatywą dla metod stosowanych wcześniej, czy jest bardziej skuteczne, tańsze, bardziej efektywne? b) Czy testowany produkt jest podatny na powielanie i/lub adaptowanie przez inne podmioty, w innych warunkach? c) Czy wdrożenie produktu finalnego wymaga wiele czasu, pracy, nakładów finansowych, skomplikowanych procedur? d) Na ile jest to nowe, unikalne, kreatywne rozwiązanie, na które jest zapotrzebowanie wśród Odbiorców i Użytkowników? e) Czy jest realne zapotrzebowanie ze strony Użytkowników i Odbiorców na dany rodzaj produktu? f) Jakie są szanse na to, że Użytkownicy zechcą i będą w stanie używać produkt? g) Czy jest prawdopodobne funkcjonowanie produktu po zakończeniu finansowania projektu? 3. Jakie doświadczenia z testowania powinny być uwzględnione przy opracowaniu ostatecznej wersji produktu finalnego? a) Jakie elementy zrealizowanych usług w ramach produktów pośrednich miały wpływ na ocenę pozytywną/ negatywną testowania? b) Jakie czynniki utrudniały testowanie produktu? Czy czegoś zabrakło w założeniach testowanego produktu np. odnośnie procedur, przebiegu procesu, nakładów, zasobów, narzędzi? c) Czy istnieje potrzeba wprowadzenia zmian w opisie Systemu? Jakich? Dlaczego? d) Co się sprawdziło w zaplanowanej metodologii testowania, a co należy zmodyfikować ze względu na specyficzną grupę uczestników lub inne czynniki? Czy coś należałoby zmienić, udoskonalić w założeniach do poszczególnych produktów pośrednich?

14 Strona14 Metody i techniki badawcze Dobór próby do badania ewaluacyjnego produktu miał charakter celowy. Obejmował, wskazanych przez Zamawiającego ewaluację, Odbiorców testowania osoby bezdomne i zagrożone bezdomnością oraz Użytkowników asystentów osoby bezdomnej, streetworkerów oraz pracowników placówek. W procesie badawczym wykorzystano kilka technik badawczych: analiza materiałów źródłowych, wywiad indywidualny, wywiad grupowy i studium przypadku. Wywiad grupowy i analiza materiałów źródłowych były zastosowane do ewaluowania skuteczności działania nazwanego hierarchizacja placówek. Natomiast do ewaluowania asystentury osób bezdomnych i zagrożonych bezdomnością oraz streetworkingu wykorzystane były wywiady indywidualne oraz studium przypadku. Działanie nazwane mieszkania treningowe ewaluowane było techniką wywiadu indywidualnego. 1. Wywiady indywidualne - z odbiorcami tzn. osobami bezdomnymi i zagrożonymi bezdomnością uczestniczącymi w testowaniu oraz Użytkownikami pracownikami socjalnymi; Wywiady indywidualne należą do jakościowych metod zbierania danych. Technika ta pozwala dotrzeć do specyficznych sensów, znaczeń relacji między faktami, które przy zastosowaniu metod ilościowych pozyskiwania danych często pozostają nieuchwycone. Wymykają się oglądowi. Technika ta została wykorzystana w pozyskiwaniu danych w trzech obszarach: Asystentura osób bezdomnych i zagrożonych bezdomnością (5 wywiadów), Streetworking (7 wywiadów), Mieszkalnictwo treningowe (2 wywiady). Zarys scenariusza wywiadu indywidualnego do każdego z obszarów (asystowanie, streetworking, mieszkania treningowe) umieszczony jest w załączniku. 2. Wywiad grupowy z użytkownikami, którzy uczestniczyli w testowaniu; Jest niestandaryzowaną formą wywiadu, w której badani są poddani oddziaływaniu grupowemu. Technika wywiadu grupowego polega na zebraniu opinii więcej niż jednej osoby jednocześnie. Wywiad grupowy to moderowana dyskusja na określony, wcześniej przygotowany temat. Źródłem tej techniki badawczej jest naturalna dyskusja kilku (najczęściej 6-12) osób w interesującej, kontrowersyjnej sprawie. Jedna sesja trwa zazwyczaj około 2 godzin. Głównym celem wywiadu grupowego nie jest zanotowanie jednostkowych opinii poszczególnych jednostek, ale opinii, które tworzą się w procesie interakcji 2, gdy wymagana jest pogłębiona, szczegółowa informacja lub ocena. W niniejszym działaniu tą techniką zbierane były dane w obszarze Hierarchizacji placówek. Do uczestnictwa zaproszone zostały kluczowe osoby związane na terenie miasta z tym zagadnieniem. W trakcie moderowanej dyskusji zbierano opinie rozmówców w kwestii hierarchizacji placówek, jak również dyskusji zostały poddane wstępne wyniki analizy materiałów źródłowych. 3. Studia przypadku w oparciu o technikę wywiadu biograficznego. To technika należąca do korpusu jakościowych metod badawczych, czyli koncentrujących się na sensach, znaczeniach, relacjach między nimi, a kwestie ilościowe mają drugorzędne znaczenie. W oparciu o stosowanie tych metod trudniej jest dokonywać uogólnień, jednak dają one pełny 2 por.: Maison, 2001, s. 20, za: Metodologia realizacji lokalnej diagnozy s. 41

15 Strona15 obraz badanego zjawiska. Jest to technika badawcza, w której badacz dąży do możliwie kompleksowego opisania określonego problemu z uwzględnieniem możliwie wielu zmiennych i zależności między nimi. Przedmiot badania ma charakter jednostkowy. Do badania, tak jak w przypadku, innych metod jakościowych przystępuje się bez wstępnych hipotez, założeń badawczych. W niniejszym przedsięwzięciu technika ta została wykorzystana do zbierania danych w odniesieniu do Systemu Wspierania Wychodzenia z Bezdomności na terenie Miasta Koszalin" oraz w odniesieniu do Produktu Pośredniego Narzędzia pracy z osobami bezdomnymi. Zostało przeprowadzonych łącznie pięć studiów przypadku, trzy dotyczące testowania asystentury osób bezdomnych i zagrożonych bezdomnością oraz dwa dotyczące streetworkingu. Badacz konstruował w oparciu o rozmowę z badanym obraz konkretnej sytuacji, w której znalazła się osoba bezdomna lub zagrożona bezdomnością. W odniesieniu do streetworkingu był to opis konkretnych sytuacji wywołanych kontaktem osoby bezdomnej ze streetworkerem. W obszarze zainteresowania badacza znajdował się tu przebieg relacji streetworkera z osobą bezdomną. Uwaga była w szczególności koncentrowana na takich zagadnieniach jak rezultat pracy streetworkera, zaangażowanie służb w pomoc w określonej sytuacji (interwencja),relacja miedzy streetworkerem i osobą bezdomną (ponowny kontakt). W oparciu o tak uzyskane dane zostanie nakreślony obraz codziennej pracy streetworkera, a przede wszystkim, będzie można określić odpowiedź na trzy kluczowe zagadnienia: Czy i w jakim zakresie przyjęty system wsparcia w ramach testowanego produktu jest skuteczny i użyteczny dla Odbiorców i Użytkowników? Jaki jest potencjał wdrożeniowy testowanego produktu, czyli możliwości wdrożenia do głównego nurtu polityki (stopień skomplikowania, skala wymaganych zmian prawnych i organizacyjnych, efektywność)? Jakie doświadczenia z testowania powinny być uwzględnione przy opracowaniu ostatecznej wersji produktu finalnego?. W odniesieniu do asystowania studium przypadku dotyczyło nieco szerszego zakresu. Tu badacz zainteresowany był nakreśleniem relacji między asystentem, a jego jednym klientem. Przedmiotem oglądu było zmaganie się z jedną wybraną sytuacją (problemem) osoby objętej tą formą wsparcia. Na tej podstawie identyfikowano jakość świadczonej pracy. Wnikliwe określenie jednego konkretnego przypadku rozwiązania lub jedynie zmagań z konkretną sprawą pozwoli udzielić odpowiedzi na istotne zagadnienia związane z oceną do Produktu Pośredniego Narzędzia pracy z osobami bezdomnymi w tym przypadku asystentury osób bezdomnych i zagrożonych bezdomnością. Zarys scenariusza studium przypadku do każdego z obszarów (asystowanie, streetworking) umieszczony jest w załączniku. W badaniach terenowych, mimo początkowych trudności (osoby bezdomne korzystające z usługi streetworkingu),zrealizowano wszystkie zaplanowane wywiady. Dodatkowo zdecydowano się przeprowadzić wywiad ze streetwokerką,wcześniej nie planowany do realizacji wywiadów. Także zdecydowano się uczestniczyć w patrolu streetworkerskim, wszystko, aby wzbogacić informacje dotyczące użytkowników streetworkingu.

16 Strona16 Przedmiot badania ZAKRES BADANIA, METODY, LICZEBNOŚĆ PRÓBY Ewaluacja wstępnej wersji produktu finalnego o nazwie System Wspierania Wychodzenia z Bezdomności na terenie Miasta Koszalin", w odniesieniu do Produktu Pośredniego Narzędzia pracy z osobami bezdomnymi. Zakładana liczba osób objętych badaniem Metoda badania i narzędzia Wykonanie badania Grupę wskazał Zamawiający. Asystentura osób bezdomnych i zagrożonych bezdomnością 8 wywiady indywidualne z 5 osobami, w tym: 2 asystentów; 3 osoby bezdomne; studium przypadku z 3 osobami bezdomnymi. Zgodnie z planem w dniu przeprowadzono wywiady indywidualne z 2 asystentami osób bezdomnych i zagrożonych bezdomnością. Wywiady były realizowane zgodnie z wcześniejszym podziałem, przez Alicję Zajączkowską (z asystentami) oraz przez Łukasza Browarczyka (ze streetworkerami). W dniu przeprowadzono wywiady indywidualne z 3 osobami bezdomnymi - korzystającymi z usługi asystowania. Rozmowy odbyły się zgodnie z planem. W dniu zrealizowano 3 wywiady do studium przypadku z odbiorcami usługi asystowania. Grupę wskazał Zamawiający. Streetworking Planowano: 8 osób Wykonano: 9 osób wywiady indywidualne z 6 osobami, w tym: 3 streetworkerów; 4 osoby bezdomne; 1 studium przypadku z osobą bezdomną; 1 studium przypadku - historia pomagania z perspektywy streetworkera. Zgodnie z planem w dniu przeprowadzono wywiady indywidualne z 2 streetworkerami. Wywiady były realizowane zgodnie z wcześniejszym podziałem, przez Alicję Zajączkowską (z asystentami) oraz przez Łukasza Browarczyka (ze streetworkerami). W dniu przeprowadzono również 3 wywiady indywidualne z osobami bezdomnymi, użytkownikami streetworkingu. Wywiady realizowano w schronisku dla osób bezdomnych, prowadzonym przez TPBA Koło Koszalińskie. Wywiady prowadził Łukasz Browarczyk. Wywiady z tą kategorią użytkowników zostały przeprowadzone wcześniej niż to planowano był to środek zapobiegawczy istniało duże prawdopodobieństwo, że wcześniej

17 Strona17 umówione osoby odmówią uczestnictwa w badaniu lub w ogóle nie stawią się we wcześniej ustalonym terminie. W dniu przeprowadzono 1 studium przypadku ze streetworkerką. Jak wcześniej przewidywano wystąpiły trudności z osobami korzystającymi z usługi streetworkingu, żadna z wcześniej umówionych osób nie stawiła się w zaplanowanym terminie. Następnie zrealizowano 1 wywiad z osobą bezdomną korzystającą z usługi streetworkingu. Badacz również uczestniczył w patrolu streetworkerów pracujących w projekcie. Wraz z nimi odwiedził dwójkę osób bezdomnych przebywających w pustostanie. Uczestnictwo w patrolu, choć nie planowane w procesie badawczym, okazało się pomocne poznawczo z perspektywy ewaluacji projektu. Po patrolu została sporządzona notatka. Tego wieczora również w placówce TPBA Koła Koszalińskiego przeprowadzono 1 wywiad do studium przypadku korzystania z usługi streetworkingu. Hierarchizacja placówek Mieszkalnictw o treningowe 11 osób 2 osoby wywiad grupowy: użytkownicy testowania czyli realizatorzy projektu, asystenci, streetworkerzy, pracownicy placówek; analiza materiałów źródłowych. wywiady indywidualne z 2 osobami bezdomnymi W dniu zrealizowano dodatkowo 1 wywiad indywidualny ze streetworkerem. Wywiad grupowy został zrealizowany zgodnie z planem. Odbył się 6 listopada w godzinach Moderowany był przez Alicję Zajączkowską oraz Łukasza Browarczyka. Wzięło w nim udział 11 osób. Grupę wskazał Zamawiający, spośród użytkowników projektu. Badanie obejmowało hierarchizację placówek, hierarchizację wsparcia, model współpracy, analizę materiałów źródłowych. Grupę wskazał Zamawiający. W godzinach wieczornych w dniu przeprowadzono 2 wywiady indywidualne z użytkownikami usługi mieszkań treningowych. 4. Desk research analiza danych gromadzonych w ramach działań monitoringowych Realizatora Projektu oraz dokumentacji projektowej, w tym: wniosek o dofinansowanie projektu; Strategia Wdrażania Projektu;

18 Strona18 opisy produktów opracowanych w ramach projektu; wyniki badań diagnostycznych. Analiza materiałów źródłowych to jedna z metod zbierania danych w badaniach społecznych. W niniejszym przedsięwzięciu była wykorzystana głównie do gromadzenia informacji o zagadnieniu Hierarchizacji placówek. Pozwoliła zarysować tło tego elementu projektu, składającego się na Produkt Pośredni Narzędzia pracy z osobami bezdomnymi. Analizowane były tu oficjalne dokumenty, m.in. materiały projektowe (załącznik nr 8 do Produktu Finalnego; Strategia Wdrażania Projektu Innowacyjnego Testującego Wektor Zmian Koszaliński Program Wspierania Wychodzenia z Bezdomności ), ale również dokumenty poszczególnych placówek dla osób bezdomnych, oraz materiały gromadzone w trakcie realizacji Projektu np. ankiety ewaluacyjne, protokoły ze spotkań roboczych. GROMADZENIE DANYCH Zebrano oraz przeprowadzono wstępną analizę danych (przekazanych drogą elektroniczną i w formie CD) przez Realizatora dotyczących założeń projektu i dotychczasowego postępu prac. Realizator udostępnił poniższe dokumenty i dane niezbędne do opracowania założeń ewaluacji, w tym w szczególności: wniosek o dofinansowanie realizacji projektu, Strategie Wdrażania, Wstępną wersję produktu finalnego; opracowania i materiały informacyjne dotyczące realizacji Projektu; opracowania sporządzone w ramach Projektu, dotyczące merytorycznych aspektów opracowywanego produktu finalnego. Udostępniono także dane umożliwiające kontakt z personelem Projektu, ekspertami i badaczami, odpowiedzialnymi za realizację zadań prowadzonych w ramach Projektu. DESK RESEARCH Przystąpiono do przetwarzania oraz wstępnej analizy danych pozyskanych od Realizatora oraz innych niezbędnych dokumentów projektowo-programowych. Na potrzeby ewaluacji zgromadzono i dokonano przeglądu szczegółowych wytycznych dotyczących prowadzenia procesu ewaluacji, z których będzie korzystać zespół ewaluatorów, m.in.: wytyczne Komisji Europejskiej, zawarte w dokumencie New Programming Period Indicative Guidelines on Evaluation Methods: Evaluation During the Programming Period [Working Paper No. 5], Rozporządzenie Rady Unii Europejskiej nr 1083 z dnia 11 lipca 2006r., wytyczne zawarte w Narodowych Strategicznych Ramach Odniesienia na lata , wytyczne nr 6, w zakresie ewaluacji programów operacyjnych na lata W trakcie ewaluacji wykorzystywane były także instrukcje, zalecenia zawarte w niniejszych publikacjach: Ewaluacja krok po kroku czyli zalecenia IZ w zakresie prowadzenia ewaluacji w ramach PO KL, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa 2011,

19 Strona19 Miniprzewodnik po ewaluacji projektów innowacyjnych PO KL Zalecenia Krajowej Instytucji Wspomagającej Warszawa 2012, Jak skutecznie wdrażać projekty innowacyjne i ponadnarodowe, Wojewódzki Urząd Pracy w Gdańsku, Gdańsk 2011, Przewodnik do autoewaluacji projektów realizowanych w ramach Inicjatywy Wspólnotowej EQUAL, Warszawa 2005, Podręcznik zarządzania projektami miękkimi w kontekście Europejskiego Funduszu Społecznego, MRR, Warszawa, 2006, Jak dobrze przygotować diagnozę Poradnik dla projektodawców PO KL, Centrum Projektów Europejskich, Warszawa, Na potrzeby ewaluacji zgromadzono także i poddano analizie opracowania związane z wdrażaniem projektów innowacyjnych, zwłaszcza: Wytyczne w sprawie wdrażania projektów innowacyjnych i współpracy ponadnarodowej w ramach PO KL, Strategia wdrażania projektu innowacyjnego testującego i jej ocena zalecenia KIW, Empowerment w projektach innowacyjnych PO KL, Zasada równości szans kobiet i mężczyzn w projektach PO KL - poradnik, Upowszechnianie i mainstreaming w projektach PO KL poradnik, Czas innowacji. Przegląd wybranych projektów innowacyjnych i projektów współpracy ponadnarodowej Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, Projekty innowacyjne. Poradnik dla projektodawców Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki (Wersja II), Poradnik dla oceniających projekty innowacyjne i projekty współpracy ponadnarodowej (wersja zaktualizowana), Poradnik opiekuna projektów innowacyjnych w PO KL. Przegląd okresowy projektów innowacyjnych testujących w PO KL zalecenia Krajowej Instytucji Wspomagające, Program EQUAL a innowacyjność w PO KL. W badaniu ewaluacyjnym uwzględnia się również zapisy dokumentów programowych PO KL, zwłaszcza takich jak: Program Operacyjny Kapitał Ludzki , Szczegółowy Opis Priorytetów PO KL , System Realizacji PO KL , Wytyczne w zakresie kwalifikowania wydatków w ramach PO KL , Wytyczne dotyczące oznaczania projektów w ramach PO KL. ZAGADNIENIA PROBLEMOWE ANALIZY MATERIAŁÓW ŹRÓDŁOWYCH W obszarze usługi hierarchizacji placówek dane były zbierane również w oparciu o analizę materiałów źródłowych. Tak uzyskany materiał badawczy miał dwojaką rolę. Po pierwsze badana była jego wewnętrzna spójność (czy analizowane dokumenty z obszaru hierarchizacji placówek nie są wewnętrznie sprzeczne), stopień zgodności z materiałami deklarowanymi przez autorów

20 Strona20 jako źródłowe. Po drugie rezultaty analizy posłużyły do sformułowania zagadnień problemowych poruszanych w trakcie wywiadu grupowego. Analizie materiałów źródłowych poddane zostały następujące dokumenty: Szczegółowy opis hierarchizacji placówek wsparcia i mieszkań treningowych. Strategia Wdrażania Projektu Innowacyjnego Testującego Wektor Zmian koszaliński program wspierania wychodzenia z bezdomności. Regulaminy placówek (włączonych w system hierarchizacji). Pytania do analizy materiałów źródłowych: Spójność koncepcji hierarchizacji placówek. Wzajemna zgodność dokumentów. Zgodność koncepcji ze standardami, które są wzorem dla testowanego modelu. Ranga dokumentów. Zagadnienie trwałego wprowadzenia usługi do lokalnego systemu.

21 Strona21 Wyniki badania Wyniki badania zawierają odpowiedzi na pytania postawione w uzgodnionym raporcie metodologicznym ewaluacji wdrażania Systemu Wspierania Wychodzenia z Bezdomności na terenie Miasta Koszalin. We wstępie do omówienia wyników przeprowadzonego badania ewaluacyjnego należy przedstawić istotne kwestie związane z tym, jakich wymiarów, problemów, zagadnień badanie dotykało. Pamiętając, że w badaniu ewaluacyjnym dominowały jakościowe techniki zbierania danych (wywiad indywidualny, studium przypadku, wywiad grupowy), stosowano również metody pozwalające łatwo dotrzeć do tzw. twardych danych (analiza materiałów źródłowych). Ponadto, precyzyjnie został określony zasięg realizacji ewaluacji. Dotyczyła ona dokładnie czterech obszarów: streetworkingu, asystentury, hierarchizacji placówek oraz mieszkań wspieranych. Zatem wszelkie wnioski i rekomendacje będą koncentrować się na tych czterech ocenianych usługach. To też determinuje zakres i precyzję odpowiedzi na postawione pytania badawcze. Innymi słowy im pytanie badawcze jest bardziej odległe od ściśle określonych tematów ewaluacji tym odpowiedź na nie jest mniej precyzyjna, ponieważ w mniejszym stopniu związana z przedmiotem ewaluacji. Ta część raportu skonstruowana jest według klucza osobno prezentowane są wnioski z każdego z czterech zagadnień problemowych, będzie to stanowić osobne części analizy. W każdej z części będzie można wyróżnić trzy obszary: traktujący o skuteczności i użyteczności testowanych produktów, następnie o możliwości wdrożenia testowanych produktów i na koniec o tym, jakie doświadczenia z wdrażania powinny zostać uwzględnione w dalszych pracach nad produktami projektowymi. Taka struktura pozwoli jasno określić zidentyfikowane w procesie badawczym zalety i wady każdej z usług testowanych w projekcie. Również przejrzyste w takim układzie będzie zaprezentowanie rekomendacji określonym wykonawcom. Ocena usługi Streetworkingu Ewaluacja wdrażanej usługi streetwotkingu realizowana była w oparciu o wywiady indywidualne oraz studium przypadku. Badacze przeprowadzali wywiady zarówno ze streetworkerami, jak i osobami bezdomnymi Użytkownikami usługi. Dodatkowo, niejako poza planem, zrealizowano obserwację uczestniczącą w patrolu streetworkerskim. Sprowadzała się ona do uczestnictwa w spotkaniu z dwiema osobami bezdomnymi zamieszkującymi pustostan zabudowa przemysłowa. Opierając się na tak zróżnicowanych źródłach i metodach zebranego do analizy materiału zebrano bogaty m.in. pod względem jakości asortyment danych.

22 Strona22 Ocena skuteczności i użyteczności Czy i w jakim zakresie przyjęty system wsparcia w ramach testowanego produktu jest skuteczny i użyteczny dla odbiorców i użytkowników? W testowaniu zaplanowano zatrudnienie określonej liczby streetworkerów, którzy w toku prac mieli dotrzeć do założonej liczby osób bezdomnych przebywających w miejscach niemieszkalnych. Na podstawie przeprowadzonych rozmów stwierdzono, że zatrudniono zaplanowaną liczbę streetworkerów. W momencie realizacji badań terenowych jeszcze trwało wdrażanie produktu i ostateczna liczba kontaktów z osobami bezdomnymi, przebywającymi w miejscach niemieszkalnych, nie została jeszcze zamknięta. Można jedynie stwierdzić, na podstawie danych z analizy dokumentacji projektowej, że na dzień 30 września nawiązano 400 kontaktów (pierwszych i ponownych). Na podstawie zebranego materiału badawczego można zrekonstruować przebieg rekrutacji, a także określić z jakich środowisk (zawodowych) wywodzili się zaangażowani streetworkerzy. Otóż, dla większości z nich zajęcie to było dodatkowym, stanowiło uzupełnienie, było pracą dodatkową. Część respondentów poza streetworkingiem równolegle wykonywała pracę pracownika socjalnego (w ośrodku pomocy społecznej) lub opiekuna (w placówce dla osób bezdomnych prowadzonej przez Towarzystwo Pomocy im. św. Brata Alberta). Z formalnego puntu widzenia nie miało to wpływu na zatrudnienie specjalistów, ich przeszkolenie, późniejszą pracę, nawet uzyskanie planowanych wskaźników. Z punktu widzenia Odbiorców usługi osób bezdomnych kwestia tego, że znali oni streetworkerów z innych ról, jakie ci pełnili w lokalnym systemie pomocy, jest niejednoznaczna. Bliższe skoncentrowanie się na korzyściach, jakie odnieśli z testowania usługi Odbiorcy, wskazuje na kilka intersujących kwestii. Niektóre z nich mają charakter raczej metodologiczny niż merytoryczny, jednak zdają się być istotne. Chodzi mianowicie o kompetencje językowe Odbiorców usługi oraz ich ujmując to ogólnie kondycję psychofizyczną. W tym miejscu podniesienia wymaga kwestia problemów związanych z dotarciem do osób bezdomnych, które mimo wcześniejszego umawiania się i deklarowania obecności nie stawiały się na wywiad z badaczem. Za taki stan rzeczy nie można nikogo winić. Wskazuje on tylko na to, że często osoba przebywająca na ulicy (roofless) lub taka, która niedawno ją opuściła jest obarczona znacznym bagażem różnego rodzaju deficytów i z tego powodu może mieć poważne trudności choćby z planowaniem najbliższej przyszłości-czego przykładem jest umawianie się na spotkanie a następnie nie pojawianie się na nim. Niedopuszczalne jest również winienie za to samych osób bezdomnych. Należałoby jeśli usługa streetworkingu miałaby być jeszcze ewaluowana w oparciu o metody jakościowe zastanowić się nad korzystaniem z opinii samych osób bezdomnych. Zrealizowane rozmowy z Odbiorcami streetworkingu pozwoliły jedynie sformułować bardzo ogólne opinie osób bezdomnych na temat ocen streetworkerów. Innymi słowy osoby bez domu, z którymi przeprowadzano rozmowy nie pamiętały szczegółów kontaktu ze streetworkerem, albo miały trudności z przypomnieniem sobie w ogóle całej sytuacji. Wskazanie liczby kontaktów jakie miały miejsce zanim podjęto decyzję o przejściu do placówki było bardzo trudne (w wywiadach uczestniczyły osoby aktualnie przebywające w lokalnych placówkach schronisko, noclegowania). Najczęściej pojawiały się wypowiedzi przychodzili, rozmawiali o powrocie do placówki, albo tak kilka razy byli, mówili o tym aby coś zmienić,

23 Strona23 przyjść do placówki. U jednego z rozmówców padło stwierdzenie tak, kilka razy rozmawiali ze mną i zacząłem się zastanawiać i tak myślałem, aż zdecydowałem, że dalej tak nie dam rady i idę do alberta (mianem alberta osoby bezdomne określają placówki prowadzone przez lokalną organizację pozarządową Towarzystwo Pomocy im. św. Brata Alberta Koło Koszalińskie). Wszyscy rozmówcy Odbiorcy jednoznacznie określali, że tego rodzaju świadczenie streetworking jest potrzebne, jest pomocne. Pomaga to wyrwać się z ulicy. W przypadku streetworkingu należy mówić raczej o poprawie sytuacji społecznej, zdrowotnej, materialnej osób bezdomnych niż zagrożonych bezdomnością i zarówno w wypowiedziach osób bezdomnych, jak i streetworkerów przebija nie tylko przekonanie, ale i pojawiają się fakty świadczące o poprawie życia nie tylko tych osób, które w wyniku kontaktu ze streetworkerami zdecydowały się przejść do placówek, ale również ludzi zamieszkujących w przestrzeni publicznej, pustostanach, na działkach, w szałasach. Poprawa jakości życia przybiera bardzo różne formy. Wchodzą tu w grę takie wartości, jak przejście do placówki co się z tym wiąże podjęcie abstynencji, często również podjęcie terapii alkoholowej. Wartości są też inne jeśli chodzi o tych przebywających poza systemem pomocy kontakt ze streetworkerem, stanowi swoistą formę wsparcia. Od zwykłego monitorowania sytuacji poczucia, że komuś zależy, że sytuacja faceta z szałasu nie jest wszystkim obojętna, po dawanie poczucia wsparcia w często nieskutecznych, ale zawsze zmaganiach ze słabościami, deficytami, ułomnościami. Regularny kontakt ze streetworkerem daje wielu osobom poczucie bezpieczeństwa w znaczeniu, że jeśli coś się wydarzy mnie, albo współtowarzyszowi niedoli, to wiem, że pojawi się streetworker, któremu będzie można o tym powiedzieć, który jest ostatnią deską ratunku. W razie kryzysu ściągnie z ulicy, albo jak zostanie podjęta decyzja o zmianie- pomoże. Wpływ streetworkingu w oparciu o rozmowy ze świadczącymi tę usługę jest duży, wprowadzenie tej usługi zmienia sytuację na ulicach, innymi słowy, w dłuższym okresie czasu może zmniejszyć się skala bezdomności ulicznej. Z ust zarówno streetworkerów, jak i osób bezdomnych płyną deklarację, że wprowadzenie tej usługi wywołało zmianę. Chodzi tu o wspomniane wcześniej zwiększenie poczucia bezpieczeństwa (czego rezultatem jest zmniejszenie prawdopodobieństwa np. śmierci z wyziębienia). W oparciu o zebrany materiał należy powiedzieć, że wprowadzenie tej usługi zwiększa skuteczność Systemu (rozumianego jako kompleks usług skierowanych do ludzi bezdomnych). Badanie ujawniło, że testowany produkt może mieć wpływ na rozwiązywanie problemów grup docelowych. W przypadku osób bezdomnych przebywających na ulicy największymi problemami są brak zabezpieczenia podstawowych potrzeb oraz funkcjonowanie często w warunkach zagrażających życiu i zdrowiu. Wdrożenie badanej usługi wpływa na tę sytuację w następujący sposób: stopniowo zmniejsza się skala bezdomności ulicznej osoby szybciej decydują się na przejście do placówek, niż miałoby to miejsce bez kontaktu ze streetworkerem ( gdyby nie ci streetworkerzy to pewnie dłużej bym był na dworcu, a tak jednak szybciej zdecydowałem się przyjść do alberta 3 ). Doświadczenia pracy z osobami bezdomnymi wskazują na następujący imperatyw pomagania: ponawiać ofertę pomocy nawet, gdy osoba systematycznie ją odrzuca. Streetworking wpisuje się w tę filozofię. Z jednej strony realizowana w 2011 roku diagnoza 3 W gwarze koszalińskich osób bezdomnych tak okreslane jest Schronisko dla osób bezdomnych prowadzone przez Towarzystwo Pomocy im. Św. Brata Alberta Koło Koszalińskie.

24 Strona24 wskazała na potrzebę wprowadzenia streetworkingu, a z drugiej same osoby objęte nią, wskazują na wartość tego sposobu pomagania i jego adekwatność. Specyfika testowanej usługi wyznacza charakter grupy docelowej osoby bezdomne przebywające w miejscach niemieszkalnych. Kategorie płci, wieku, wykształcenia, statusu na rynku pracy, stażu bezdomności mają charakter drugorzędny wobec takich zmiennych jak kondycja psychofizyczna klientów, poziom zaradności, zapobiegliwości. Grupa objęta wparciem jest zróżnicowana, ale kryterium jest specyficzne. Osoby objęte wsparciem można podzielić na dwie główne kategorie, jedną tworzą ci, którzy przebywają stricte w przestrzeni publicznej: dworce, klatki schodowe, nie posiadają stałego miejsca nocowania, natomiast do drugiej należą mieszkańcy szałasów, pustostanów, altan działkowych, których jakość egzystencji różni się od bywalców dworców. Te dwie kategorie różnią się stopniem wykluczenia i degradacji. W przypadku pierwszej grupy można powiedzieć, że częściej praca streetworkerów owocuje przejściem osób do placówek, natomiast w drugiej grupie raczej należałoby mówić o budowaniu wsparcia, tworzeniu pomostu miedzy instytucjami, a osobami zamieszkującymi altany, pustostany. Oceniając elementy wsparcia pod kątem ich przydatności należy skoncentrować się na całym procesie wdrażania usługi i w jego ramach zidentyfikować użyteczne i nieużyteczne elementy wsparcia. Samą usługę, z perspektywy dokonanej diagnozy, jak i wypowiedzi badanych ocenić należy, jako wartościową i godną kontynuowania. Natomiast analizując proces wdrażania usługi oraz mechanizm jej funkcjonowania warto zwrócić uwagę na kilka kwestii. Należy tu w szczególności wspomnieć o takich kwestiach jak rekrutacja streetworkerów, wymiar pracy, dokumentacja pracy. Odnośnie pierwszego rozmówcy często wskazywali na potrzebę zaangażowania w większym wymiarze w świadczenie usługi, co oznacza zatrudnienie w pełnym wymiarze godzin. Zwracali uwagę, na to, że pracując kilkadziesiąt godzin w miesiącu trudniej jest rozplanować pracę tak, aby być efektywnie obecnym w mieście przez cały ten czas. Ta uwaga wiąże się z liczbą zatrudnionych rozmówcy wskazywali, że para streetworkerska pracująca w pełnym wymiarze godzin byłaby rozwiązaniem optymalnym. Uwagi rozmówców dotyczące dokumentacji należy określić jednoznacznie jako krytyczne Było zbyt wiele dokumentów, które niejednokrotnie utrudniały współpracę z Odbiorcami usługi. Podpisywanie w trakcie pierwszego kontaktu przez osoby bezdomne dokumentów zniechęcało je do korzystania z wsparcia streetworkerskiego. Ocena potencjału wdrożeniowego Jaki jest potencjał wdrożeniowy testowanego produktu, czyli możliwości wdrożenia do głównego nurtu polityki (stopień skomplikowania, skala wymaganych zmian prawnych i organizacyjnych, efektywność)? Testowany produkt okazał się atrakcyjny dla lokalnego systemu wsparcia (mowa tu o pracownikach sektora), ale również został pozytywnie oceniony przez Odbiorców. Jest on czymś więcej niż atrakcyjną alternatywą, to wypełnienie luki w systemie. Dotychczas taka usługa nie funkcjonowała w gminie. Miejsca niemieszkalne nie były w ogóle monitorowane lub działania takie podejmowały (w okresach silnych mrozów) służby mundurowe. Proponowane podejście jest nowatorskie, stanowi odpowiedź na potrzeby gminy, wypełnia próżnię.