DYSLEKSJA. DYSLEKSJA - specyficzne trudności (zaburzenia) w nauce czytania,

Transkrypt

1 DYSLEKSJA Każdy rodzic w szczególny sposób przeżywa pójście swojego dziecka do szkoły, ma nadzieję, że będzie ono osiągać sukcesy, marzy o jego życiowej karierze. Tymczasem istnieją dzieci, które, mimo właściwego rozwoju umysłowego i prawidłowo działających receptorów wzroku i słuchu, przejawiają duże trudności w pisaniu i czytaniu. U dzieci tych występują fragmentaryczne zaburzenia rozwoju psychoruchowego. DYSLEKSJA - specyficzne trudności (zaburzenia) w nauce czytania, DYSORTOGRAFIA - specyficzne trudności (zaburzenia) w komunikowaniu się za pomocą pisma, szczególnie z opanowaniem poprawnej pisowni (w tym błędy ortograficzne), DYSGRAFIA - specyficzne trudności (zaburzenia) w opanowaniu właściwego poziomu graficznego pisma, DYSKALKULIA - trudności w uczeniu się matematyki. Bardzo często w celu uproszczenia wypowiedzi stosuje się jeden termin - DYSLEKSJA, sygnalizując w ten sposób, że ma się na myśli specyficzne trudności w uczeniu się bez precyzowania, o jakie trudności chodzi. Stosowany termin dysleksja rozwojowa wskazuje na fakt wczesnych uwarunkowań trudności, które trwają już od urodzenia, a nie zostały nabyte w późniejszym okresie życia. NAJCZĘSTSZE PRZYCZYNY: czynniki dziedziczne (występowanie rodzinne) mikrouszkodzenia powstałe w okresie ciąży, okresie okołoporodowym i w pierwszych miesiącach życia wady rozwojowe ośrodkowego układu nerwowego Prowadzą one w efekcie do: zaburzeń funkcji językowych i funkcji percepcyjno-motorycznych (postrzegania słuchowego, wzrokowego i motoryki) oraz ich wzajemnego współdziałania, a także zaburzeń uwagi, pamięci (wzrokowej, słuchowej, ruchowej), lateralizacji (brak dominacji ręki oraz oka) i orientacji w przestrzeni. Zaburzenia te często ulegają pogłębieniu w trakcie rozwoju dziecka na skutek zaniedbań środowiskowych i dydaktycznych. Istnieją zaburzenia w czytaniu i pisaniu, które wynikają wyłącznie z zaniedbań lub które są skutkiem upośledzenia rozwoju umysłowego, ale nie są to zaburzenia dyslektyczne. WYSTĘPOWANIE:

2 Dysleksja występuje u 10-15% populacji dziecięcej, a jej najcięższa postać, polegająca na opóźnieniu w czytaniu o 2 lata i więcej w stosunku do wieku, inteligencji i wykształcenia, jest oceniana na 4%. OBJAWY:. Wiek niemowlęcy i poniemowlęcy - objawy "ryzyka dysleksji": opóźniony rozwój ruchowy (słabo lub w ogóle nie raczkują, późno zaczynają chodzić, trudności z utrzymaniem równowagi, obniżone napięcie mięśniowe) mała sprawność ruchowa (mało zręczne, nieporadne w samoobsłudze) opóźniony rozwój mowy (później wypowiadają pierwsze słowa, problemy z budowaniem zdań) dłuższe utrzymywanie się pierwotnych odruchów wrodzonych Wiek przedszkolny 3-5 lat - objawy "ryzyka dysleksji": opóźniony rozwój ruchowy mała sprawność ruchowa całego ciała, a szczególnie rąk (słabo biega, trudności w utrzymaniu równowagi, zapinaniu guzików, nawlekaniu korali, trzymaniu kredki) słaba koordynacja wzrokowo-ruchowa opóźniony rozwój mowy zaburzenia postrzegania wzrokowego i pamięci wzrokowej Wiek 6-7 lat (klasa 0): trudności z wymową trudności w zapamiętywaniu trudności w odróżnianiu podobnych głosek, wydzielaniu i łączeniu sylab trudności w wyróżnianiu elementów z całości trudności orientacji w czasie (pory roku, dnia, godziny) trudności w rysowaniu i odtwarzaniu figur oraz wzorów trudności w układaniu obrazków i elementów według wzoru wadliwa wymowa (przekręcanie, przestawianie, notoryczne błędy gramatyczne) trudności w nauce czytania brak lateralizacji (oburęczność, mylenie prawej i lewej ręki itp.) mała sprawność manualna (trudności z wiązaniem sznurowadeł, trzymaniem nożyczek, sztućców) opóźnienie orientacji w schemacie ciała Wiek wczesnoszkolny (I-III klasa): utrzymywanie się i pogłębianie powyższych trudności

3 mała sprawność ruchowa (nie potrafi jeździć na dwukołowym rowerze, łyżwach, nartach, problemy z samoobsługą) utrzymująca się oburęczność zaburzenia koordynacji czynności ręki i oka trudności w zapamiętywaniu nazw, dat, liczb, tabliczki mnożenia mylenie liter opuszczanie, przestawianie, dodawanie liter i sylab trudności z pisownią brzydkie pismo i rysunek Wiek starszy szkolny (powyżej kl. IV i szkoła średnia): stopniowe zmniejszanie się lub ustępowanie trudności w czytaniu ograniczanie się trudności w pisaniu często tylko do dużej ilości błędów ortograficznych i brzydkiego pisma uogólnianie się trudności szkolnych na inne przedmioty nauczania trudności w nauce języków obcych LECZENIE: Dziecko z objawami dysleksji powinno pozostawać pod opieką lekarza. Należy wykluczyć współistnienie innych schorzeń, które mogłyby mieć wpływ na trudności szkolne (wady wzroku, słuchu, zaniedbania środowiskowe, schorzenia neurologiczne i inne). Dzieci dyslektyczne posiadają inne potrzeby edukacyjne. Leczenie wymaga współpracy wielu specjalistów (pedagogów, psychologów, logopedów). Polega ono przede wszystkim na terapii pedagogicznej: 1. Pomoc nauczyciela i pedagoga szkolnego 2. Zespoły korekcyjno-kompensacyjne w szkole 3. Poradnie psychologiczno-pedagogiczne 4. Klasy terapeutyczne w szkołach podstawowych 5. Szkoły o profilu terapeutycznym, turnusy i kolonie terapeutyczne. Sławni dyslektycy (T.A. Edison, A. Einstein, W. Churchill, A. Christie) są najlepszym przykładem na to, że dysleksję da się przezwyciężyć. Efekty zależne są od wczesnego wykrycia problemu, szybkiego podjęcia właściwej terapii i dużego zaangażowania rodziców. PROPOZYCJE ĆWICZEŃ: Ćwiczenia manualne

4 We wstępnym okresie ćwiczeń oraz dla dzieci młodszych stosuje się rysowanie różnorodnych szlaczków, a także rysowanie przez kalkę, jeśli trudności są większe. Rysujemy początek szlaczka, a dziecko kończy rysunek. Po opanowaniu szlaczków można przystąpić do rysowania obrazków po śladzie w postaci kropek lub kresek (kolorowanie konturów rysunków). Następnie przechodzimy do pisania znaków literopodobnych bez odrywania ołówka od papieru, a później liter, wyrazów i zdań po śladzie. Ćwiczenia poprawiające sprawność dłoni Zaciskanie i puszczanie piąstki. Stukanie palcami po blacie jak podczas gry na pianinie. Zgniatanie gąbki. Lepienie z plasteliny lub gliny. Ćwiczenia słuchowe Wyszukiwanie obrazków rozpoczynających się na daną głoskę lub sylabę, kolorowanie tych obrazków. Lokalizacja głosek w wyrazie i wyrazu w zdaniu. W ćwiczeniach tych wypowiadamy słowo i prosimy dziecko, aby powiedziało jaką głoskę słyszy na początku, w środku lub na końcu wyrazu. W dalszym etapie tego ćwiczenia wypowiadamy proste 3-4 wyrazowe zdania i prosimy o powiedzenie pierwszego, drugiego, trzeciego lub ostatniego wyrazu. Dobieranie litery do obrazka. Pokazujemy dziecku serię obrazków oraz kartoniki z literami. Dziecko dobiera w pary obrazek i literę, na którą wyraz się zaczyna. Ćwiczenia wzrokowe Wstawianie brakujących liter lub sylab w odpowiednie słowa. Dajemy dzieciom kartoniki z obrazkami i prosimy, by powiedziały, co jest na obrazku, a nazwę wpisały w odpowiednim miejscu. Ćwiczenia usprawniające czytanie i pisanie Układanie wyrazów z rozsypanki literowej lub sylabowej. Układanie zdań z rozsypanki wyrazowej. Pokazujemy dziecku obrazek i prosimy, aby wypisało jak najwięcej nazw przedmiotów, znajdujących się na obrazku lub wybrało spośród wielu wyrazów te, które pasują do obrazka, a następnie prosimy, by ułożyło zapisane wyrazy w kolejności alfabetycznej. Ćwiczenia ortograficzne Znajdowanie i poprawianie błędów Wpisywanie wyrazów do oddzielnego zeszytu, dopisywanie innych, w których można zrobić podobne błędy oraz zapisywanie zasady ortograficznej, dotyczącej pisowni tych wyrazów. Rozwiązywanie jak największej ilości krzyżówek.

5 Ćwiczenia orientacji przestrzennej Początkowo stosujemy polecenia słowne z wykorzystaniem pojęć: nad, pod, na, za, obok, przed, przy, w. Następnie pokazujemy serię odpowiednio dobranych rysunków, na których dziecko określa stosunki przestrzenne (np. gdzie leży książka). POMOC RODZICÓW: Istnieje wiele sposobów na to, by wspomagać dziecko w okresie początkowej nauki czytania. Można np. przestawiać wraz z dzieckiem literki, układając z nich słowa, które wymawiamy na głos. Należy jak najczęściej wspólnie z dzieckiem czytać, wykorzystując różne sytuacje, np. odczytując napisy na opakowaniach różnych towarów, pokazywać poszczególne litery oraz słowa, jednocześnie je wymawiając. W późniejszym etapie czytamy wraz z dzieckiem nawet wtedy, gdy już potrafi samodzielnie czytać. Pomocny może być także magnetofon lub dyktafon, na który nagrywamy to, co czytamy, a następnie dziecko, wodząc palcem po tekście, odsłuchuje nagranie. Skuteczność uczenia się zależy od współpracy prawej i lewej półkuli mózgowej. Jeśli jakieś części naszego umysłu są wyłączone, pojawiają się trudności w czytaniu, pisaniu, liczeniu, zapamiętywaniu, rozumieniu i uczeniu się. Taki stan, w którym tylko jedna z naszych półkul mózgowych jest aktywna, nazywa się switchingiem (ang. switch=wyłącznik). W stanie switchingu można przebywać latami, a stan ten pogłębia się tym bardziej, im bardziej wysilamy się i staramy robić postępy. Istnieją ćwiczenia przywracające integrację wszystkich części naszego mózgu: Dziecko maszeruje, wymachując przy tym rękoma jak żołnierze przynajmniej 3 minuty i powtarza ćwiczenie kilka razy dziennie, najlepiej przed rozpoczęciem nauki. Im głębszy jest switching, tym trudniej wykonać ćwiczenie. Można pomóc dziecku w ćwiczeniach, podnosząc jego kończyny w pozycji leżącej naprzemiennie prawą rękę razem z lewą nogą. Potem dziecko samo powtarza te ruchy na leżąco. Po kilku dniach będzie już potrafiło wykonać ćwiczenie chodząc. W pozycji stojącej wyciąga wyprostowane ręce przed siebie, trzymając je jedna przy drugiej. Jak najszerzej kreśli nimi w powietrzu leżącą ósemkę, jednocześnie wzrokiem śledzi czubki palców. To ćwiczenie pomaga szczególnie przy problemach z pisaniem. Biegamy. Jeśli rodzic lub nauczyciel zauważy u dziecka trudności, mogące wskazywać na dysleksję, powinien jak najszybciej skonsultować problem z pedagogiem lub fachowcem z poradni psychologiczno-pedagogicznej. Dyslektyk potrzebuje właściwej terapii. Pracę z dzieckiem dyslektycznym należy rozpocząć jak najwcześniej. Podczas ćwiczeń trzeba zwrócić szczególną uwagę na usprawnianie pamięci wzrokowej, słuchowej oraz spostrzegawczości. Wszystko to należy ćwiczyć w formie zabawowej. Zajęcia terapeutyczne nie mogą być powtórką z lekcji, ale muszą być nastawione na ćwiczenie zaburzonych funkcji. Dziecko dyslektyczne wymaga stałej pomocy, potrzebuje poczucia bezpieczeństwa i akceptacji, a każdy jego wysiłek

6 powinien być zauważony i doceniony. Potrzebne mu jest ułożone i zorganizowane życie codzienne, poprzez które dziecko wdraża się do systematycznej pracy. Wiele dzieci z dysleksją nie może sprostać oczekiwaniom szkoły, a długotrwały stres prowadzi do zaburzeń nerwicowych, dlatego powinno się wspierać dziecko. Wygórowane oczekiwania rodziców utrudniają mu osiąganie sukcesów. Należy unikać dopingowania przez porównywanie go z innymi. Jeżeli swoim postępowaniem utrwala się w nim poczucie niższej wartości, przyswajanie wiedzy będzie przychodziło mu znacznie trudniej. Ważne jest, aby rozwiązać wszystkie jego pozaszkolne kłopoty, być blisko niego i dać mu wsparcie nie tylko duchowe, ale i terapeutyczne. Każdy rodzic ma nadzieję, że jego dziecko będzie dobrym uczniem. Trudno jest mu pogodzić się z tym, że dziecko ma poważny problem. Często wieść o niepowodzeniach i sugestię wizyty w poradni psychologiczno pedagogicznej odbiera w niewłaściwy sposób, tłumacząc sobie i nauczycielowi, że niepowodzenia wynikają z niechęci dziecka do nauki. Niejednokrotnie rodzic nie potrafi zrozumieć intencji kierowania do poradni, skoro ich dziecko nie jest upośledzone. Trudności w opanowaniu umiejętności czytania i pisania pojawiają się przecież u dzieci normalnych, a nawet z wyższym od przeciętnego poziomem intelektualnym. Należy pamiętać, że żadne dziecko nie chce być złym uczniem, a jeśli nim jest, na pewno traci poczucie własnej wartości, czuje się gorsze od innych. Koniecznie trzeba więc wzmacniać jego wiarę w osiągnięcie postępów, zachęcać je do wysiłku i chwalić nawet za najmniejsze sukcesy. Jeśli dziecko w porę uzyska fachową pomoc i wsparcie, ma szansę skończyć szkołę z dobrymi ocenami. OPRACOWAŁA EWA STĘPIEŃ LITERATURA: 1. Balejko A. Jak pokonać trudności w mówieniu, czytaniu i pisaniu. Wydawnictwo Logopedyczne Białystok Bogdanowicz M. Dziecko ryzyka dysleksji - co to takiego? Scholasticus Dąbrowiecka H. Dysleksja, dysgrafia, dysortografia, dyskalkulia Remedium H. Spionek Zaburzenia rozwoju uczniów a niepowodzenia szkolne Warszawa Sawa B. Jeżeli dziecko źle czyta i pisze WSiP Warszawa Selikowitz M. Dysleksja i inne trudności w uczeniu się Prószyński i S-ka Wasyluk-Kuś H. Praca z dziećmi mającymi trudności w czytaniu i pisaniu WSiP Warszawa 1984.