PRACA Z UCZNIEM TRUDNYM I NIE TYLKO - O WYCHOWANIU SŁÓW KILKA

Transkrypt

1 PRACA Z UCZNIEM TRUDNYM I NIE TYLKO - O WYCHOWANIU SŁÓW KILKA 1. Wychowanie O wychowaniu napisano już bardzo wiele i jeszcze dużo się napisze. Wychowanie jest sztuką. W działaniach wychowawczych jest bardzo mało spraw oczywistych, które dałoby się ująć w proste stwierdzenia typu: rób to tak i tak, a osiągniesz taki to a taki wynik. Bardzo dużo daje praktyka i doświadczenie, ale czasami może się okazać, że właściwie one będą przeszkodą. Najważniejszą podpowiedź da intuicja. Wychowanie zakłada istnienie osoby wychowującej i osoby lub osób wychowywanych. Musi między nimi zaistnieć pewien rodzaj kontaktu relacja wychowawcza. W tej relacji dziecko i dorosły wzajemnie na siebie oddziałują. Skuteczność wychowania w znacznym stopniu zależy od osoby wychowującego. Oznacza to, że aby zmienić dziecko często należy zacząć od zmiany siebie. Wychowanie jest to proces polegający na stwarzaniu sytuacji, w których dziecko zdobywa zdolność samokontroli i samooceny, uczy się odpowiedzialności za siebie, buduje system wartości, dojrzewa do decydowania o własnym losie. To jest odkrywanie w dziecku tego, co dobre i stwarzanie takich warunków, aby to dobro mogło się rozwijać. W każdym dziecku można dostrzec coś dobrego, trzeba tylko chcieć i umieć. Każdy z nas może nauczyć się dostrzegać dobro w dziecku i okazywać to w sposób wspierający je. Podstawowym środowiskiem wychowawczym dziecka jest rodzina. Wszystkie działania podejmowane przez szkołę muszą być realizowane w ścisłej współpracy z rodzicami. 1

2 Dobrze byłoby, gdybyśmy wychowując, patrzyli na dziecko w perspektywie 40 lat, a nie w perspektywie kilku minut lub godzin. dzieci? Warto w tym miejscu zadać sobie pytanie: Do czego wychowujemy Wychowanie Słowo wychowanie jest równoważne wyrażeniu WY dobywanie na jaw co chowane Wydobywanie: Aktywności rozumu, serca, woli. Człowieczeństwa, osobowości, charakteru. Wartości i norm moralnych. Wychowanie to: przewidywanie, to wstępna gra jaki on malutki i biedny jest jeszcze mały potem się zmieni O wiele łatwiej jest ukształtować młodego człowieka, aniżeli przemieniać starszego. Dzieci powinny być wychowywane w domach, w szkołach i placówkach, w których uczy się zasad moralnych i stosuje się je w praktyce. Zadaniem wychowawców jest nakładanie ograniczeń i pilnowanie ich przestrzegania. Dzieci natomiast nieustannie próbują te granice przekraczać. Dorosły to ten, który poznał swoje granice. Dzięki temu wie, kim jest, może decydować o swoim życiu i dokonywać wyborów. Mając tożsamość pomaga zdobywać tożsamość dziecku. Dzieci potrzebują zasad, które pomogą im nauczyć się rozróżniania dobra od zła, nadadzą ich życiu czytelną strukturę. To dorośli powinni je jasno 2

3 określać, bo to zapewnia dziecku poczucie bezpieczeństwa. Jasne zasady powinny leżeć u podstaw sytuacji wychowawczych w domu i w szkole. Należy pamiętać, ze system dyscyplinujący dziecko powinien być zgodny ze standardami wnikającymi z praw dziecka, a przede wszystkim poszanowania jego godności. Nakazy i zakazy uczą dziecko jak żyć. Nie jest dobrze, gdy ich brakuje powstaje wtedy zamieszanie. Ale nie jest też dobrze, gdy są zbyt surowe i sztywne, bo wtedy dziecko staje się buntownicze lub zalęknione. Wychowanie powinno mieć na celu wykształcenie u dziecka zdrowych, mocnych a zarazem elastycznych granic. To one pozwalają wziąć na siebie odpowiedzialność za własne życie, to również one sprzyjają budowaniu relacji z innymi ludźmi. Konsekwencje jako naturalny wynik zachowania dziecka. Zasady wprowadzania konsekwencji regulaminowej: - Ustalamy regułę zachowania jakiego zachowania oczekujemy, jakie zachowania są dopuszczalne lub niedozwolone. - W sposób klarowny i jasny pokazujemy dziecku jakie są granice naszej tolerancji. - Zapowiadamy dziecku określone konsekwencje nie przestrzegania reguły. - Stanowczo reagujemy na łamanie przez dziecko ustalonych ograniczeń. - Złamanie danego ustalenia w naturalny sposób pociąga za sobą konsekwencję regulaminową. Wprowadzając nową konsekwencję regulaminową należy: - Uprzedzić dziecko o zmianie od dziś... - Utrzymywać stanowczo nowa zasadę stosować zapowiedzianą Konsekwencję 3

4 W stosowaniu konsekwencji ograniczyć słowa do minimum minimum słów, maximum działania Jeśli chodzi o rodziców, to powinni zapoznać się z 10 przykazaniami Janusz Korczaka, który wiedział, że Tak chce dziecko: 1. Nie psuj mnie. Dobrze wiem, że nie powinienem mieć wszystkiego czego się domagam. To tylko próba sił z mojej strony. 2. Nie bój się stanowczości. Właśnie tego potrzebuję poczucia bezpieczeństwa. 3. Nie bagatelizuj moich złych zachowań. Tylko Ty możesz pomóc mi zwalczać zło, póki jest to jeszcze możliwe. 4. Nie zwracaj mi uwagi przy innych ludziach. O wiele bardziej przejmuję się tym, co mówisz, jeśli rozmawiamy w cztery oczy. 5. Nie chroń mnie przed konsekwencjami. Czasami dobrze jest nauczyć się rzeczy bolesnych i nieprzyjemnych. 6. Nie zrzędź. W przeciwnym razie muszę się przed Tobą bronić i robię się głuchy. 7. Nie bądź niekonsekwentny. To mnie ogłupia i wtedy tracę całą moją wiarę w Ciebie. 8. Nie odtrącaj mnie, gdy dręczę Cię pytaniami. Może się wkrótce okazać, że zamiast prosić Cię o wyjaśnienie, poszukam ich gdzie indziej. 9. Nie wyobrażaj sobie, iż przepraszając mnie, stracisz autorytet. Za uczciwą grę umiem podziękować. 10. Nie bój się miłości nigdy!!! Rozmawiajcie, rozmawiajcie coś z tych słów na pewno pozostanie! Pamiętajmy, że bardzo ważna jest atmosfera w szkole! Każdy uczeń powinien odczuwać, że może w szkole odnieść sukces. To niełatwe, ale w przeciwnym razie zacznie poszukiwać negatywnych sposobów zaistnienia w klasie. A więc nauczycielu,. o Szanuj godność ucznia. Nie poniżaj, nie zastraszaj, nie ośmieszaj. 4

5 Zamiast karać: o Bądź sprawiedliwy w ocenianiu i traktowaniu ucznia. Nie szufladkuj ucznia. o Staraj się widzieć coś pozytywnego w swoich najtrudniejszych uczniach. o Bądź otwarty na sprawy ucznia. Bądź ciekawy co robią, co myślą. Słuchaj ich. o Miej dystans. Nie wszystkie gesty, zachowania skierowane są przeciwko Tobie. o Wyznacz granice waszych relacji. o Przestrzegaj ustalonych przez obie strony reguł. o Nie spoufalaj się z uczniami. o Staraj się nie budować relacji z uczniem na lęku. 1. Wyraź swoje uczucia nie atakując charakteru dziecka. Jestem bardzo niezadowolona, że nie nauczyłaś się tej roli. Utrudnia mi to przeprowadzenie próby przedstawienia. 2. Określ swoje oczekiwania. Oczekuję, że najdalej na jutro przyjdziesz przygotowana. 3. Wskaż dziecku jak może naprawić swój błąd. Chcę żebyś na jutro umiała wszystkie kwestie dotyczące roli. Jeśli potrzebujesz pomocy w przygotowaniu do przedstawienia powiedz mi o tym wcześniej. Na przyszłość uprzedź mnie, że masz problemy. 4. Zaproponuj wybór ( informując o konsekwencjach ). Możesz zostać dzisiaj po lekcjach i ćwiczyć w mojej obecności lub nauczyć się w domu. Jeśli tego nie zrobisz oddam rolę komuś innemu. 5. Daj odczuć konsekwencje. Kiedy nie dotrzymujesz terminów i jesteś nieprzygotowana obawiam się współpracy z Tobą. Nie mam ochoty przydzielać Ci nowych zadań. 5

6 2. Praca z uczniem sprawiającym trudności wychowawcze Poniżej przedstawiam ogólne zasady i kierunki pracy z uczniami sprawiającymi problemy wychowawcze, które omówiła p. Anna Polak w swoim artykule. Każdy uczeń jest indywidualnym przypadkiem z indywidualną historią i o efektach oraz sukcesach pracy z nim decydują niuanse. Możemy jednak mówić o ogólnych zasadach pracy z uczniami sprawiającymi trudności wychowawcze. Budowanie relacji Pierwszym i najważniejszym warunkiem pomagania uczniowi jest nawiązanie z nim relacji, dobrego kontaktu poprzez: - Aktywne słuchanie. Pełni ono bardzo ważne funkcje w relacjach z uczniami: - słuchając, dajemy uczniowi poczuć naszą akceptację i chęć zrozumienia go; - aktywne słuchanie prowokuje ucznia do mówienia o tym, co czuje, jak widzi problem, jak daną sytuację przeżywa; - słuchając ucznia, pozwalamy mu się wygadać. To często przynosi ulgę i problem jest łatwiejszy do zniesienia. Aktywne słuchanie jest formą pomocy. Jest to objaw naszego bycia obok, zainteresowania. To dawanie uczniowi tego, czego w danym momencie potrzebuje. Jeśli chcesz być dobrym słuchaczem zadbaj o to, by: - utrzymywać kontakt wzrokowy z rozmówcą, - okazywać zainteresowanie, - zachęcać do kontynuowania wypowiedzi, - dopytywać o szczegóły, kolejne informacje (tutaj potrzebne jest spore wyczucie i duża doza delikatności). - regularnie streszczać usłyszane informacje, - pomijać własne spostrzeżenia, opinie, poglądy, własną dezaprobatę, - okazywać cierpliwość. - Informacja zwrotna Jest to kolejne narzędzie pozwalające nam budować dobre relacje z uczniami, wolne od krytyki, poniżania, sarkazmu, ośmieszania, rozkazywania i dawania dobrych rad. Udzielamy informacji o naszym stanie (emocje, uczucia),w związku z sytuacją, zachowaniem, postawą drugiej osoby. 6

7 Czyli: 1. Mówię, co czuję. 2. Mówię, jakie zachowanie ucznia wywołało to uczucie + ocieplenie. 3. Proszę o podtrzymanie lub zaniechanie zachowania. Informacja zwrotna może być pozytywna lub negatywna. Bardzo ważne i naprawdę przynoszące efekty w pracy z uczniami sprawiającymi trudności wychowawcze jest częste udzielanie pozytywnych informacji zwrotnych, ale prawdziwych, każde naciąganie zostanie szybko wyłapane przez dzieci. Rozmowa interwencyjna- powinna być krótka, konkretna, oparta na dialogu z uczniem. Warto uwzględnić następujące punkty podczas rozmowy: - powiedzieć o faktach, - powołać się na normy, - przedstawić cel rozmowy, - wysłuchać zdania ucznia, - poszukać wspólnie sposobów rozwiązania sytuacji, - poinformować o dalszych działaniach, Warto: - szanować ucznia ( mów o zachowaniu nie o osobie, powołuj się na normy, używaj komunikatów typu Ja ) - reagować stanowczo (mów zdecydowanym głosem, patrz na uczniów, bądź poważny), - mów krótko i jasno. Ogólne zasady pracy z uczniami sprawiającymi trudności wychowawcze: - akceptuj ucznia z jego wszystkimi niedostatkami, słabościami, wadami; - uważnie słuchaj, powstrzymując się od negatywnych ocen, narzucania swojej racji, wygłaszania gotowych rad, recept na życie; - zwracaj się po imieniu; - zauważaj jego nawet najmniejsze osiągnięcia i sukcesy; - pamiętaj, że karą może być również zabraniem przywileju; - nie zawsze kara jest najlepszym środkiem wychowawczym; - poznaj rodzinę i warunki życia ucznia; - jeśli krytykujesz, niech krytyka będzie konstruktywna; - zdiagnozuj możliwości i niedociągnięcia ucznia, bądź sprawiedliwy w ocenach; - bądź przed światem jego adwokatem a nie oskarżycielem; - szanuj swojego ucznia; - uwierz, u każdego istnieje tzw. jądro zdrowia psychicznego: naturalne poczucie godności i motywacja do nauki, nauczyciel musi pomóc uczniowi to zobaczyć i wyzwolić w nim to co dobre; - bądź dobrym przykładem. 7

8 Warto również zawierać z uczniami kontrakty wychowawcze, w których określamy wspólnie z uczniem i jego rodzicami główne problemy, cele zmian, sposoby osiągania celu zadania dla ucznia, rodzica, wychowawcy, czas, cykl rozmów indywidualnych, termin podsumowania. Powodzenie takiego kontraktu w dużej mierze zależy od determinacji, zaangażowania i konsekwencji wychowawcy.(załącznik nr.1 wzór kontraktu-przykład) Kierunki działań w pracy z uczniem trudnym: 1. Pokazywać uczniom, jak ich myślenie, osobiste przeżycia wpływają na ich nastrój i motywację oraz jak można panować nad myślami - pomagać uczniowi w zrozumieniu wpływu własnych myśli na uczucia. 2. Uczyć dobrych relacji z innymi ludźmi - bez przemocy, agresji, w tym radzenia sobie z trudnymi uczuciami, emocjami. 3. Wzmacniać poczucie własnej wartości, pewność siebie, sprawczość. 4. Stwarzać uczniom szansę realizacji takich celów osobistych i celów nauki, jakie są dla nich ważne, wspomagając tym samym ich naturalne tendencje do zmiany, uczenia się, rozwoju i do brania odpowiedzialności za siebie, własną naukę. 5. Zachęcać do podejmowania ryzyka w trakcie uczenia się, aby powstrzymywać możliwe negatywne skutki doświadczeń społecznych, szkolnych. 6. Tworzyć pozytywny klimat społecznego i emocjonalnego wsparcia, w którym uczeń jest szczerze doceniany i szanowany. Materiał zebrała i opracowała na podstawie prac i artykułów zamieszczonych na stronach internetowych Anetta Rachfalska 8

9 Przykładowy kontrakt KONTRAKT SYTUACYJNY ZŁE ZACHOWANIE UCZNIA zawarty w dniu.. pomiędzy Uczniem. klasy., jego Rodzicami a Szkołą, reprezentowaną przez: 1. dyrektora szkoły. 2. pedagoga szkolnego.. 3. wychowawcę klasy Kontrakt ma na celu pomoc i wsparcie ucznia.. w zmianie postawy do obowiązków szkolnych, a także poprawę zachowania oraz komunikacji w relacji nauczyciel-uczeń, uczeń-rówieśnicy. Ja,.. zgadzam się przestrzegać codziennie następujących zasad w szkole: 1. Będę systematycznie uczęszczał na wszystkie zajęcia lekcyjne 2. Nie będę się na nie spóźniał. 3. Będę odrabiał wskazane przez nauczycieli zadania domowe. 4. Nie będę przeszkadzał nauczycielom w prowadzeniu lekcji. 5. Nie będę używał telefonu komórkowego podczas zajęć lekcyjnych. 6. Postaram się panować nad swoimi nerwami, nie będę używał wulgaryzmów. 7. Nie będę niszczył pomieszczeń ani sprzętu znajdującego się na terenie szkoły. 9

10 Jestem świadomy celowości tego kontraktu i znane są mi konsekwencje jego niedotrzymania, czyli liczę się z: decyzją wychowawcy lub dyrektora szkoły o udzielenie mi upomnienia, nagany lub karnego przeniesienia do innej klasy, oceną zachowania adekwatną do prezentowanej przeze mnie postawy ucznia, wdrożeniem przez szkołę obowiązujących procedur, włącznie ze skierowaniem wniosku do sądu o interwencję oraz do KO o zmianę szkoły, koniecznością naprawienia wyrządzonej szkody na własny koszt, koniecznością wykonania pracy na rzecz szkoły. Rodzic zobowiązuje się do: kontaktu telefonicznego z wychowawcą lub pedagogiem szkolnym w każdy/ą w godz...., osobistego podczas wywiadówek, dni otwartych dla rodziców oraz na każde zaproszenie szkoły, motywowania dziecka do przestrzegania ustalonych w kontrakcie zapisów, wcześniejszego powiadomienia szkoły o przewidywanej nieobecności dziecka, codziennego sprawdzania odrobionych przez dziecka lekcji, w przypadku pojawienia się sytuacji spornych - bezpośredniego kontaktu z dyrektorem szkoły. Wychowawca i pedagog szkolny zobowiązują się do: udzielania uczniowi pomocy i wsparcia w przypadku trudności dotyczących osiągania pozytywnych wyników w nauce, prowadzenia z uczniem raz w tygodniu w. o godz.. spotkań o charakterze terapeutycznym, powiadamiania rodzica o złamaniu kontraktu. Kontrakt obowiązuje od dnia podpisania do.. (Wychowawca) (Pedagog szkolny) (Rodzic) (Uczeń) Miejscowość dnia.. roku. 10

11 11