Ratownictwo a transport poszkodowanego z obrażeniami pourazowymi

Transkrypt

1 STANISŁAWEK Aneta 1 CHADAJ Robert 2 Ratownictwo a transport poszkodowanego z obrażeniami pourazowymi WSTĘP Istotą ratowania każdego życia ludzkiego w chwili zagrożenia są skoordynowane działania, polegające na uruchomieniu tzw. łańcucha przeżycia. Przeżywalność pacjenta w stanie zagrożenia życia umożliwi jedynie skuteczne i skoordynowane działanie każdego ogniwa tego łańcucha. Do nich należy m.in. ewakuacja i transport chorego. Celem pracy jest określenie działań ratowniczych wobec poszkodowanego z obrażeniami pourazowymi oraz sposób i kolejność ich realizacji przez ratownika medycznego, która wpływa na powodzenie sprawnej akcji ratowniczej ze szczególnym uwzględnieniem ewakuacji i transportu chorego. Powodzenie akcji ratunkowej w dużej mierze zależy od sprawnie przeprowadzonej ewakuacji. Jednak dobrze przeprowadzona ewakuacja nie oznacza szybkiego przetransportowania poszkodowanego do najbliższego szpitala, ale stanowi konsekwencję całego procesu leczniczego, podjętego według określonych zasad. Zadaniem zespołu ratownictwa medycznego jest jak najszybsze dotransportowanie pacjenta z miejsca zdarzenia do ośrodka, w którym poszkodowany może otrzymać specjalistyczną pomoc i opiekę. W naszych warunkach najpopularniejszym środkiem transportu chorego jest karetka pogotowia. Utrudnienia komunikacyjne w dużym stopniu wpływają na czas przewiezienia pacjenta do miejsca, w którym otrzyma specjalistyczną pomoc. W takiej sytuacji istotnym jest rozważenie zadysponowania lotniczego pogotowia ratunkowego, którego czas dotarcia do poszkodowanego oraz dostarczenia go do szpitala jest zdecydowanie krótszy. 1. EWAKUACJA Ewakuacja medyczna czyli działania ratunkowe, polegające na transporcie rannych z pola walki lub miejsca katastrofy przez personel medyczny do obiektów medycznych (np. szpitala polowego). Ewakuacja ta odbywa się przy pomocy odpowiednio przygotowanych pojazdów lądowych (np. ambulansów) lub powietrznych (śmigłowców). Terminem tym określany jest również transport poszkodowanych pomiędzy obiektami medycznymi [7,10]. Organizacja ewakuacji powinna przebiegać sprawnie, szybko i przede wszystkim bezpiecznie. Ewakuację podejmujemy zawsze wtedy, kiedy istnieje możliwość utraty życia lub zdrowia osób przebywających w obiekcie zagrożonym takim, jak budynek, pojazd, który uległ wypadkowi itp. W wypadkach komunikacyjnych nierzadko osoby uwięzione w pojeździe nie są w stanie wydostać się z niego o własnych siłach ze względu na doznane obrażenia, z uwagi na fakt, że pojazd w chwili zderzenia został rozbity w sposób taki, który uniemożliwia samodzielne opuszczenie pojazdu (m.in. zakleszczone drzwi, zgniecenia, uwięzione kończyny). W takich sytuacjach na miejscu zdarzenia niezbędna jest Państwowa Straż Pożarna, dysponująca sprzętem hydraulicznym, przeznaczonym do wyciągania osób poszkodowanych z wraków pojazdów. Następnie chorego przejmuje zespół ratownictwa medycznego, który udziela mu niezbędnej pomocy medycznej. Jedną z podstawowych czynności wykonywanych po dotarciu na miejsce zdarzenia jest wykonanie czynności medycznych, ratujących życie osoby poszkodowanej. Jednak zdarzają się sytuacje, na przykład, zagrożenie wybuchem gazu, niestabilność konstrukcji, w której została znaleziona osoba, bądź też ryzyko zatrucia poprzez przebywanie w strefie skażonej, kiedy przed udzieleniem pomocy poszkodowanemu, trzeba go ewakuować w bezpieczne miejsce [5,6]. Wyróżnia się ewakuację poszkodowanego przez: jednego, dwóch lub więcej ratowników. 1 Państwowa Szkoła Wyższa im. Papieża Jana Pawła II. Wydział Nauk o Zdrowiu i Nauk Społecznych, Katedra Zdrowia; Biała Podlaska;ul. Sidorska 102. Tel Państwowa Szkoła Wyższa im. Papieża Jana Pawła II. Wydział Nauk o Zdrowiu i Nauk Społecznych, Katedra Zdrowia; Biała Podlaska;ul. Sidorska 102. Tel

2 Przykładem ewakuacji z miejsca o utrudnionym dostępie jest wypadek samochodowy, z zastosowaniem procedury szybkiego wydobycia chorego. Procedura ta stosowana jest w sytuacjach, w których stwierdza się narastające zagrożenie życia chorego, wymagającego natychmiastowej interwencji ratownika. Szybkie wydobycie stosujemy w sytuacjach kiedy stwierdzamy [2,4,6]: niedrożność dróg oddechowych mimo ich udrożnienia, zatrzymanie krążenia, głęboki wstrząs, masywne krwawienia bez możliwości zatamowania, urazy klatki piersiowej wymagające wspomaganej wentylacji. Procedura szybkiego wydobycia poszkodowanego składa się z następujących etapów: 1. Jeden ratownik powinien w miarę możliwości ustawić się za chorym, następnie powinien zająć się stabilizacją kręgosłupa szyjnego, drugi ratownik ma za zadanie przeprowadzenia w tym czasie szybkiego badania ABC poszkodowanego. 2. Następnie po ocenie ABC drugi ratownik powinien przejść do szybkiego badania ITLS i założyć wcześniej już przygotowany kołnierz ortopedyczny. 3. Po przeprowadzonym szybkim badaniu urazowym przygotowujemy się do wydobycia chorego. Wymaga to przygotowania deski ortopedycznej i co najmniej trzech, a najlepiej czterech ratowników. 4. Ratownik trzymający deskę powinien wsunąć ją (w miarę możliwości) pod siedzenie chorego, a dokładniej pod jego pośladki. 5. Drugi ratownik ma za zadanie przejęcie stabilizacji głowy od dotychczasowego ratownika, który siedząc za poszkodowanym, dotychczas stabilizował kręgosłup. 6. Kolejny ratujący powinien ustawić się po drugiej stronie chorego celem bezpiecznego wydobycia jego kończyn dolnych z pojazdu. 7. Następny ratownik, który stabilizował głowę w pojeździe powinien zająć się w tym momencie stabilizacją tułowia chorego, przy jego przekładaniu na deskę. 8. Chorego przekręcamy plecami w kierunku noszy, w tym samym czasie podnosząc kończyny dolne i opuszczając tułów na nosze. 9. Chorego podsuwamy wyżej na deskę celem swobodnego ułożenia jego kończyn dolnych na noszach. 10. Osobę poszkodowaną przypinamy pasami i przenosimy w bezpieczną odległość od pojazdu i udzielamy mu natychmiastowej pomocy [2, 10]. Opisana powyżej to jedna z metod wydobycia z miejsca trudno dostępnego, stosowana w sytuacjach nagłych, gdy nie mamy do wyboru innej możliwości oraz gdy poszkodowany narażony jest na utratę życia. Nie ważne jest w tym momencie zaopatrywanie urazów i wykonywanie innych czynności medycznych, jeżeli nie mamy bezpośredniego dostępu do pacjenta. Na fotografii 1. przedstawiono metodę szybkiego wydobycia poszkodowanego z pojazdu. 8351

3 Fot.1 Metoda szybkiego wydobycia poszkodowanego z pojazdu [12 ] 2. CZYNNOŚCI RATOWNICZE WYKONYWANE W MIEJSCU ZDARZENIA Po przybyciu zespołu ratunkowego na miejsce zdarzenia, podejmowane są podstawowe czynności, mające na celu ochronę zdrowia, bądź też życia chorego w zależności od jego stanu. Często nazywane badaniem wstępnym, pozwala na ogólną ocenę chorego. Składa się z następujących czynności i badań [2, 12]: a) wywiad SAMPLE, b) ogólne wrażenie, c) przywrócenie, utrzymanie drożności dróg oddechowych, d) ocena oddechu, e) ocena krążenia, f) ocena stanu świadomości (AVPU, GLASGOW), g) priorytety działania zespołu ratunkowego. Priorytetem w działaniu zespołu ratunkowego (w zależności od przypadku, do którego został wezwany zespół ratownictwa medycznego), jest szybkie rozpoznanie oraz wdrożenie odpowiedniego leczenia. W przypadkach nagłych, zagrażających życiu priorytetem jest jak najszybsze zaopatrzenie chorego, przy użyciu wszelkiego możliwego sprzętu i dostarczenie do najbliższego oddziału ratunkowego. Pacjent priorytetowy, to pacjent: a) sprawiający złe wrażenie ogólne, b) nie reagujący na żadne bodźce, głęboko nieprzytomny, c) mający trudności w oddychaniu, d) u którego rozwija się wstrząs, e) u którego występuje nieopanowane, masywne krwawienia. Kierownik zespołu pogotowia ratunkowego jest zobowiązany podjąć szybką decyzję o transporcie chorego do najbliższego szpitala, bądź zaopatrzenia go na miejscu zdarzenia. Jeżeli poszkodowanym jest w stanie zająć się zespół ratownictwa medycznego powinien on być zaopatrzony w taki sposób, który pozwala na bezpieczny dowóz do szpitala, bez narażania życia bądź zdrowia osoby chorej. W ratownictwie medycznym funkcjonują dwa zwroty takie jak: ładuj i jedź oraz zostań i rób. Używa się ich w zależności od stanu pacjenta. Jeżeli zespół medyczny nie jest w stanie zatrzymać rozwijającego się wstrząsu, zatamować masywnych krwawień, wtedy bezwzględnie należy przełożyć pacjenta na nosze do karetki i jak najszybciej przetransportować taką osobę do szpitala. Druga komenda mówi o tym, aby zostać na miejscu zdarzenia i postarać się ustabilizować stan poszkodowanego i dopiero wówczas zająć się transportem do najbliższego ośrodka leczenia [2,5]. 8352

4 3. TRANSPORT POSZKODOWANEGO Istnieje kilka podstawowych zasad transportu pacjenta. Mają one na celu zapobieganie wtórnym obrażeniom chorego, bezpieczeństwo pacjenta i personelu medycznego. Podstawowe zasady transportu obwiązujące w ratownictwie medycznym to m.in. [2,3,6]: a) Zasada jednych noszy - oznacza ona, że od czasu ułożenia pacjenta na desce ortopedycznej do momentu postawienia konkretnej diagnozy w ośrodku leczenia, chory nie powinien być przenoszony, przekładany na inne możliwe środki transportu, aby nie powodować wtórnych obrażeń. b) Reguła 3W właściwy pacjent, we właściwym czasie i we właściwe miejsce. c) Znajomość reguł ładuj i jedź stosowana w sytuacjach, kiedy personel ambulansu podczas oceny wstępnej stwierdzi zaburzenia krążenia w tym wstrząs oraz krwotok wewnętrzny niemożliwy do opanowania oraz reguła zostań i rób, która jest stosowana jeżeli droga do najbliższego szpitala przekracza więcej niż 10 minut, w takiej sytuacji personel ambulansu jest zmuszony do podjęcia działań medycznych na miejscu zdarzenia, które mają na celu zabezpieczenie chorego i dostarczenie go do najbliższego szpitalnego oddziału ratunkowego. d) Reguła złotej godziny jest to czas od liczony od wystąpienia urazu u poszkodowanego do momentu udzielenia mu odpowiedniej pomocy medycznej. Decydując o wyborze sposobu transportu osoby poszkodowanej należy wziąć pod uwagę stan w jakim chory się znajduje i odległość do najbliższego szpitala. Od tego bowiem zależy podjęcie decyzji o wyborze środka transportu: karetki pogotowia czy też np. wezwanie śmigłowca Lotniczego Pogotowia Ratunkowego [1,7]. Bardzo ważnym elementem w transporcie poszkodowanego jest wybór odpowiedniej pozycji chorego zależny od jego stanu. Pozycja w jakiej transportowani są pacjenci ma bardzo istotny wpływ na funkcjonowanie ich organizmu i podstawowe czynności życiowe, m.in. z uwagi na: układ oddechowy, układ krążenia, układ pokarmowy. Wyróżniamy dwie podstawowe pozycje wykorzystywane w transporcie pacjenta siedzącą i leżącą. Pozycje siedzące stosowane są u osób, u których nie stwierdza się stanów zagrażających życiu, ani zaburzeń związanych z układem oddechowym i układem krążenia. Pozycja ta wykorzystywana jest głównie ze względu na wygodę przewożonego pacjenta, który zajmuje miejsce personelu ambulansu w medycznym przedziale karetki. Taki sposób transportu stosowany jest u pacjentów, u których nie ma podejrzenia nagłego pogorszenia się stanu zdrowia oraz, u których nie zachodzi potrzeba wykonywania dodatkowych zabiegów medycznych w czasie przewozu. W pozycji tej pacjent siedzi rozluźniony z opuszczonymi nogami i lekko odchyloną głową. Bezwzględnym zakazem jest transport pacjenta z wykorzystaniem krzesełka kardiologicznego z uwagi na to, że nie posiada ono żadnych możliwości przymocowania do podłogi karetki pogotowia. Chorzy transportowani w pozycji siedzącej muszą mieć zawsze zapięte pasy bezpieczeństwa [10,11]. Fotografia 2. przedstawia transport pacjenta w pozycji siedzącej na miejscu dla personelu medycznego. Fot.2 Transport pacjenta w pozycji siedzącej na miejscu dla personelu medycznego [10,s.42 ] 8353

5 Pozycje leżące najczęściej wykorzystywane przez zespoły ratownictwa medycznego, znacznie ułatwiają transport osoby poszkodowanej. Przykładem jest pozycja boczna ustalona inaczej nazywana bezpieczną. Wykorzystywana jest do transportu pacjentów: nieprzytomnych, niezaintubowanych, oddychających samoistnie. Stosowana w celu zapobiegnięcia zapadaniu się języka, również jeżeli występuje podejrzenie wymiotów, co w konsekwencji może doprowadzić do zachłyśnięcia się treścią pokarmową, prowadzącą do wystąpienia nagłej niedrożności oddechowej. Należy pamiętać, aby kobiety ciężarne układać na lewą stronę by uniknąć zespołu żyły głównej dolnej wywoływanego przez ucisk powiększonej macicy [4,5]. Fotografia 3. przedstawia pozycję Trendelenburga, która wykorzystywana jest w celu zwiększonego napływu krwi do serca. Polega na obniżeniu głowy i tułowia w stosunku do miednicy pacjenta. Warunkiem jej zastosowania jest wydolność mięśnia sercowego. Przeciwwskazaniem natomiast do układania pacjenta w taki sposób jest niewydolny mięsień sercowy, duże ciśnienie i obrzęk mózgu. Pozycja ta wykorzystywana jest we wstrząsie hipowolemicznym, poprzez wyrównywanie objętości krwi krążącej [3, 10, 11]. Fot.3 Pozycja Trendelenburga [ 10,s.44] Pozycja z uniesionymi nogami inaczej nazywana pozycją przeciwwstrząsową. Przeciwdziałająca dolegliwościom bólowym ze strony jamy brzusznej, poprzez zmniejszenie napięcia powłok brzusznych. Niewskazane jest używanie tej pozycji, jeżeli mamy do czynienia z pacjentem o urazie kończyn dolnych, wówczas pozycja ta powinna być zastąpiona uniesieniem całych noszy ortopedycznych. Niestosowana także przy obrażeniach głowy, klatki piersiowej i u osób nieprzytomnych [1,3]. 4. CZYNNOŚCI WYKONYWANE PRZY PACJENCIE W DRODZE DO SZPITALA Podczas transportu poszkodowanego w karetce pogotowia należy regularnie kontrolować stan pacjenta, pod względem czynności życiowych oraz powtarzać badanie poszczególnych układów. Pamiętać trzeba, że czynności wykonane przy zabezpieczeniu poszkodowanego na miejscu zdarzenia, oraz jego stan przed przetransportowaniem do ambulansu mogą się nagle, systematycznie pogarszać dlatego też tak ważnym elementem jest ciągłe monitorowanie pacjenta. Przeprowadzane jest również oprócz tych podstawowych rzeczy powtórne badanie urazowe, zwane też szczegółowym badaniem urazowym. W przeciwieństwie do szybkiego badania urazowego, mającego na celu jak najszybsze wykrycie urazów zagrażających życiu pacjenta. W badaniu szczegółowym szuka się urazów niezagrażających życiu, ale nadal wymagających zaopatrzenia. Ma to na celu szczegółowe przebadanie pacjenta od głowy do stóp celem znalezienia pozostałych, niezaopatrzonych ran, urazów, zaopatrzenia krwawień czy unieruchomienia złamań. Ratownik w czasie transportu 8354

6 przeprowadza powtórne badanie neurologiczne, w badaniu tym oceniane są: stan świadomości, ocena źrenic. funkcje motoryczne, czucie i napięcie mięśniowe [1,4]. WNIOSKI 1. Sprawnie przeprowadzona ewakuacja na miejscu zdarzenia tj. właściwa współpraca z innymi służbami ratowniczymi, daje szanse na uratowanie, jak największej liczby poszkodowanych. 2. Prawidłowa ocena chorego po urazie jest kluczowa do zastosowania właściwego postępowania terapeutycznego. 3. Właściwie podjęta decyzja dotycząca wyboru odpowiedniego: sposobu transportu, środka transportu i specjalistycznego ośrodka leczniczego zwiększa rokowania pacjenta. Ratownik nie może sobie pozwolić na błędy nie ma większej satysfakcji niż związana z uratowaniem życia, ale blizny po błędach pozostają na całe życie. John Emory Campbell Streszczenie Głównym celem Państwowego Systemu Ratownictwa Medycznego jest zapewnienie pomocy każdej osobie, znajdującej się w stanie nagłego zagrożenia zdrowotnego. Zespoły Ratownictwa Medycznego (ZRM) są jednostką Systemu Ratownictwa Medycznego, która odpowiada za podjęcie medycznych czynności ratunkowych na miejscu zdarzenia i kwalifikowany transport pacjenta. W każdej akcji ratowniczej duże znaczenie mają procesy decyzyjne, gdzie umiejętność szybkiego i trafnego podejmowania decyzji bezpośrednio wpływa na przeżycie i stan chorego. Jest to o tyle istotne, że niejednokrotnie decyzje te podejmowane są w trudnych warunkach (presja czasu, presja spowodowana otoczeniem, trudność sytuacji), co może skutkować wyższym ryzykiem popełnienia błędów, przekładających się najpierw na nieprawidłowe postępowanie, a w konsekwencji pogorszenie się stanu chorego. Ważna jest w takich sytuacjach właściwa współpraca wszystkich służb ratowniczych, uczestniczących w akcji ratunkowej, od momentu ewakuacji poszkodowanego, poprzez transport, aż do momentu przetransportowania pacjenta do szpitalnego oddziału ratunkowego i w dalszej kolejności podjęcie właściwej opieki i zastosowaniu odpowiedniego leczenia. Słowa klucze: ratownictwo, transport, ewakuacja Abstract The main target of the National Emergency Medical Services System is to provide assistance to any person in emergency health. Medical Rescue Teams (MRT) are a unit of the National Medical Services System, which is responsible for taking medical emergency treatment at the site and qualified patient transport. In any rescue situation decision-making processes where the ability to quickly and accurately making decisions is significant. This affects the survival and condition of the patient directly. It is all the more important since very often these decisions are taken in difficult conditions (time pressure, the pressure caused by the environment, the difficulty of the situation), which may result in a higher risk of making mistakes. What is more, it can cause incorrect proceeding and consequently deterioration of the patient s condition. In such cases very important is cooperation of all the emergency services involved in the rescue operation since the patient s evacuation, through transport, until transporting the patient to the emergency ward and, subsequently, taking proper care and appropriate treatment. Key words: emergency medical services, transport, evacuation BIBLIOGRAFIA 1. Briggs S.M., Wczesne postępowanie medyczne w katastrofach. Podręcznik dla ratowników medycznych. Warszawa Brongel L, Drab E. Złota godzina okres przedszpitalny. W: Złota godzina czas życia, czas śmierci. Brongel L (red.). Kraków: Wydawnictwo Medyczne; str Campbell J. E., International Trauma Life Support. Ratownictwo przedszpitalne w urazach. Medycyna Praktyczna. Kraków Ciećkiewicz J., Ratownictwo medyczne w wypadkach masowych. Medycyna katastrof w zarysie. Red. Górnicki Wydawnictwo Medyczne, Wrocław

7 5. Jakubaszko J., ABC postępowania w urazach. Górnicki Wyd. Medyczne, Wrocław Król L., Ewakuacja a ratownictwo. Zasady przeprowadzania ewakuacji. W: "Zabezpieczenie ratownicze imprez masowych" : materiały konferencyjne : Kraków, 13 grudnia 2007 r. 7. Mondel A., Pilarczyk F., Szkolenie wyspecjalizowanych pododdziałów działających w ramach PKW w zwalczaniu IED. Zeszyty Naukowe WSOWL 2012 nr 4 8. Plantz Scott H., Wipfler E. J: Medycyna ratunkowa NMS. Wyd. Urban & Partner Wydawnictwo Medyczne Stankiewicz, G. Milewski, R., Ewakuacja medyczna MEDEVAC. Zeszyty Naukowe. Wyższa Szkoła Oficerska Wojsk Lądowych im. gen. T. Kościuszki Styka L., Ewakuacja i transport poszkodowanego. Górnicki Wyd. Medyczne. Wrocław Szwalkiewicz E., Zasady podnoszenia i przenoszenia pacjentów. Przewodnik dla pielęgniarek, Red., Wydawnictwo Medyczne Urban & Partner, Wrocław Ratownictwo_medyczne_w_zdarzeniach_na_drogach_praktyczne_uwagi_dla_ratownik KSRG.html [dostęp: ] 8356