i podczas ataku obrzęku

Transkrypt

1 prace oryginalne Wojciech Dyga 1 Anna Bogdali 1 Krystyna Obtułowicz 1 Tomasz Mikołajczyk 2 Ewa Czarnobilska 1 Cytometryczna analiza subpopulacji limfocytów T i ekspresji receptora B2 bradykininy u chorych z wrodzonym obrzękiem naczynioruchowym w remisji i podczas ataku obrzęku Flowcytometry in assessment of T lymphocyte subsets and expression of B2 bradykinin receptor in patients with hereditary angioedema during the remission and in the attack of angioedema 1 Zakład Alergologii Klinicznej i Środowiskowej, Katedra Toksykologii i Chorób Środowiskowych, Uniwersytet Jagielloński Collegium Medicum Kierownik: Dr hab. Ewa Czarnobilska 2 Zakład Medycyny Translacyjnej, Klinika Chorób Wewnętrznych i Medycyny Wsi Uniwersytet Jagielloński Collegium Medicum Kierownik: Prof. dr hab. Tomasz Guzik Dodatkowe słowa kluczowe: C1inh bradykinina receptor B2 bradykininy obrzęk naczynioruchowy wrodzony Additional key words: C1inh bradykinin bradykinin B2 receptor hereditary angioedema Autorzy nie deklarują konfliktu interesów Badania zostały sfinansowane z Grantu NCN No. UMO-2014/13/B/NZ6/00246 Otrzymano: Zaakceptowano: Adres do korespondencji: dr Wojciech Dyga Zakład Alergologii Klinicznej i Środowiskowej Collegium Medicum Uniwersytet Jagielloński wojciech.dyga@uj.edu.pl tel./fax: / Wielokierunkowe działanie bradykininy, zarówno w prawidłowych procesach fizjologicznych, jak również stanach patologicznych odbywa się za pośrednictwem dwóch receptorów BDKRB1 i BDKRB2. Przyjmuje się, że powstanie bradykininowego obrzęku naczynioruchowego jest związane głównie z jej wpływem na receptory B2. Celem pracy było porównanie odsetka populacji limfocytów T (CD3+) wraz z subpopulacjami limfocytów T pomocniczych (CD4+) i cytotoksycznych (CD8+) oraz oceny ekspresji receptora B2 na powierzchni limfocytów chorych na dziedziczny obrzęk naczynioruchowy w okresie remisji oraz w napadzie obrzęku. Materiał i Metodyka: Badania zostały przeprowadzone na komórkach krwi pobranej od 15 chorych z wrodzonym obrzękiem naczynioruchowym (11 kobiet i 4 mężczyzn) w wieku podczas remisji i napadu obrzęku. Wyniki: Wykazano obniżoną wartość odsetka limfocytów T u 13% pacjentów podczas remisji oraz u 47% podczas ataku obrzęku. Podczas ataku obrzęku w grupie badanej obserwowano nieznaczne obniżenie wartości odsetka limfocytów T (p<0,13). Procentowa ilość limfocytów T pomocniczych (CD4+) jest podwyższona u 60% chorych w okresie remisji i 73% w okresie ataku obrzęku. Odsetek populacji limfocytów T cytotoksycznych (CD8+) pozostaje w granicach normy dla 93% grupy badanej zarówno w okresie remisji objawów, jak i w napadzie. Ocena ekspresji BDKRB2 na limfocytach T wykazuje wyższe wartości wśród limfocytów T CD8+ w porównaniu do ekspresji zmierzonej dla limfocytów T CD3+ i subpopulacji CD4+, zarówno pod- Bradykinin exerts its divergent actions via two types of receptorsbd- KRB1 and BDKRB2. It is believed that the formation of bradykinin mediated angioedema is mainly related to its effect on B2 receptors. The aim of the study was to compare the proportion of T-cell population (CD3 +) as well ast-helper (CD4 +) and cytotoxict-cell (CD8 +) subpopulations and expression of B2 receptor on lymphocytesin patients with hereditary angioedema during the remission and in the attack of angioedema. Material and Methods: Examinations were performed on blood cells collected form 15 patients with hereditary angioedema (11 females and 4 males), aged 21 69, during symptom remission and in the attack. Results: Results showed a reduced T-cell percentage in 13% of patients at remission and 47% at the time of edema. A slight decrease in T lymphocyte percentage (p <0.13) was observed in the study group. Percentage of CD4 + T helper cells is elevated in 60% of patients during remission and 73% in the period of edema. The percentage of cytotoxic T-cell population (CD8 +) remains within the normal range for 93% of the study group, both during symptom remission and in the attack. Evaluation of BDKRB2 expression on T lymphocytes shows higher values in CD8+ T lymphocytes compared to expression measured for T lymphocytes (CD3+) and CD4+ subpopulations both during the edema attack and during remission. In 67% of cases, the expression level of B2 receptor was higher in all analyzed lymphocyte subsets during the edema attack compared to the values measured in remission, but the difference was not statistically significant. 570 W. Dyga i wsp.

2 czas ataku obrzęku, jak również podczas remisji choroby. W 67% przypadków poziom ekspresji receptora B2 był wyższy we wszystkich analizowanych grupach limfocytów podczas ataku obrzęku, w porównaniu do wartości zmierzonych w remisji, jednak różnica ta nie była statystycznie znamienna. Przedstawiona w pracy metoda oceny ekspresji receptora B2 na limfocytach T z wykorzystaniem cytometrii przepływowej wykazała duże zróżnicowanie osobnicze w grupie badanej. Stwarza to możliwość oceny indywidualnej podatności dawcy na działanie bradykininy lub efektywności działania leków blokujących receptor. The method of evaluation of B2 receptor expression on T-lymphocytes with flow cytometry showed a high individual variability in the study group. This makes it possible to assess individual donor susceptibility to bradykinin or the efficacy of the receptor blockers. Wstęp Wrodzony obrzęk naczynioruchowy (HAE- hereditary angioedema) jest chorobą rzadką o częstości 1: dziedziczoną autosomalnie dominująco [1-3]. Objawia się lokalnym obrzękiem tkanki podskórnej lub podśluzowej spowodowanym wzrostem przepuszczalności śródbłonka naczyń i przenikaniem białka oraz innych składników osocza do przestrzeni pozanaczyniowej. Niedobór C1 inhibitora esterazy prowadzi nie tylko do niekontrolowanej aktywacji układu dopełniacza, ale ma również wpływ na aktywność układu krzepnięcia, fibrynolizy i kinin [2,4]. Efektem tych zaburzeń jest nadmierne tworzenie bradykininy, głównego mediatora obrzęku. Bradykinina (BDK) jest hormonem złożonym z 9 aminokwasów, wykazującym aktywność neuroprzekaźnikową, który uczestniczy w reakcjach zapalnych i alergicznych. Swoją aktywność biologiczną BDK ujawnia wiążąc się z dwoma receptorami bradykininowymi BDKRB1, BDKRB2, których krótką charakterystykę przedstawiono w tabeli I. Receptor bradykininy B1 indukowany jest w tkance pod wpływem czynników uszkadzających w tym czynników zapalnych, natomiast receptory B2 są stale obecne w tkankach i uczestniczą w wielu prawidłowych procesach fizjologicznych organizmu. Przyjmuje się, że działanie bradykininy indukujące powstanie obrzęku naczynioruchowego jest związane głównie z jej wpływem na receptory B2 (BDKRB2). Wyniki naszych wcześniejszych badania wskazują, że obecność receptorów BDKRB1 i BDKRB2 można wykazać na komórkach istotnych dla mechanizmów odporności ustroju: limfocytach i monocytach krwi obwodowej [7,8]. Limfocyty T stanowiące około 80% limfocytów krwi obwodowej pełnią w układzie immunologicznym funkcję regulacyjną lub efektorową. Funkcje regulacyjne dotyczą wszystkich etapów odpowiedzi swoistej; mogą oznaczać nasilenie (funkcja pomocnicza) lub hamowanie (funkcja supresorowa) reakcji i wywierane są przede wszystkim poprzez wydzielane cytokiny, oddziaływujące na inne komórki i przekazujące im sygnały. Funkcje efektorowe polegają na działaniu cytotoksycznym prowadzącym do uszkodzenia i lizy innych komórek lub kształtowaniu reakcji zapalnej o typie opóźnionym [9]. W obrębie tej populacji wyodrębniono: limfocyty pomocnicze (Th) o ekspresji receptora CD4, oraz cytotoksyczne (Tc) o receptorze CD8. Limfocyty Th, pomocnicze (CD4+) wspomagają odpowiedź typu humoralnego, jak i komórkowego, zarówno przez bezpośredni kontakt, jak i poprzez wydzielane cytokiny. Ułatwiają one aktywację, proliferację i różnicowanie limfocytów B, prekursorów limfocytów T cytotoksycznych, a także pobudzają makrofagi [10]. Limfocyty cytotoksyczne (CD8+), zabijają komórki rozpoznając obce cząsteczki MHC (główny układ zgodności tkankowej, ang. major histocompatibility complex) klasy I lub antygeny połączone z własnymi cząsteczkami MHC klasy I. Mechanizm zabijania komórek odbywa się poprzez indukcję apoptozy zależnej od perforyny, granzymów i granulizyny z ziaren cytolitycznych lub interakcję cząsteczek nadrodziny TNF w błonie komórki efektorowej i cząsteczek z nadrodziny TNF-R w błonie komórki docelowej [10]. Celem pracy było porównanie odsetka populacji limfocytów T (CD3+) wraz z subpopulacjami limfocytów T pomocniczych (CD4+) i cytotoksycznych (CD8+) oraz oceny ekspresji receptora B2 na powierzchni limfocytów chorych na HAE w okresie remisji oraz w napadzie obrzęku naczynioruchowego. Materiał i Metodyka Badania zostały przeprowadzone na komórkach krwi pobranej od 15 chorych z wrodzonym obrzękiem naczynioruchowym (11 kobiet i 4 mężczyzn) w wieku podczas remisji i napadu obrzęku. Kliniczną charakterystykę badanej grupy przedstawia tabela II. Izolacja jednojądrzastych komórek krwi obwodowej (Peripheral Blood Mononuclearcells PBMC) i barwienie komórek Krew pobrana od pacjentów do probówek z EDTA została naniesiona na medium do izolacji limfocytów (Ficol, PAN BiotechGmbhAidenbach, Germany) umożliwiające izolację PBMC za pomocą wirowania w gradiencie gęstości (400 g, 30 min, 20 C). Wyizolowane komórki przepłukano PBS (Gibco) z dodatkiem 1% FBS (Gibco) (400 g, 6 min, 4 C), po czym liczono je w komorze Fuchsa - Rosenthala i przygotowano zawiesiny do barwienia o stężeniu 500 tys./100 μl. PBMC zostały poddane barwieniu przez 20 min w temperaturze 4 o C monoklonalnymi przeciwciałami sprzężonymi z odpowiednimi fluorochromami (Becton Dickinson): anty-cd3 PERCP, anty-cd4 APC, anty-cd8 APC-H7. W celu wybarwienia receptora BDKRB2 komórki poddano permeabilizacji błony komórkowej przez 30 min w 4 o C stosując odpowiedni zestaw odczynników (ebioscience, Thermo Fisher Scientific, MA, USA). Komórki barwiono przez 30 min w temperaturze 4 o C:przeciwciałami anti-bdkrb2 (Abcam, Cambridge, GB, zgodnie z zaleceniami producenta) a następnie przeciwciałami detekcyjnymi (II rzędowymi) anti-igg PE (Abcam, Cambridge, GB, rozcieńczenie 1:100). Analiza subpopulacji limfocytów i ekspresji receptora B2 Próbki analizowano w cytometrze przepływowym FACSVerse (BD Biosciences, CA, USA). Analizę wyników przeprowadzono przy pomocy programu FlowJo v10 (Ashland, OR, USA). Analizę cytometryczną rozpoczęto przez bramkowanie PBMC na podstawie sygnału FSC/SSC. Wykorzystując detektory światła rozproszonego ustawione wzdłuż osi padania światła laserowego Tabela I Charakterystyka receptorów bradykininy [5]. Characterization of bradykinin receptors [5]. receptor B1 receptor B2 rodzaj receptora receptory sprzężone z białkiem G (GPCR -G Protein-Coupled Receptor), receptory siedmiotransbłonowe (7TM, seven-transmembranereceptors) homologia sekwencji aminokwasów 36% obecność tworzone de novo pod wpływem czynników zapalnych stale obecne w tkankach powinowactwo (agoniści) bradykinin1-8 (des Arg9 BK), BK Bradykinina (BK), ACE, kalidyna lokalizacja genu kodującego chromosom 14q32,1 q32,2 chromosom 14q32 Przegląd Lekarski 2017 / 74 /

3 Rycina 1 Rozkład komórek pełnej krwi hemolizowanej z widocznymi populacjami komórek: A-limocytów, B-monocytów C-granulocytów. Distribution of hemolyzed blood cells with visible cell populations: A-lymphocytes, B-monocytes, C-granulocyte. Rycina 2 Schemat bramkowania limfocytów T (CD3+) wraz z subpopulacjami limfocytów pomocniczych CD4+ i cytoksycznych/supresorowych CD8+. The gating strategy of: T-lymphocytes (CD3 +) with T helper CD4 + and cytotoxic / suppressor CD8 + subpopulations. Tabela II Charakterystyka kliniczna 15 chorych z wrodzonym obrzękiem naczynioruchowym na tle niedoboru C1 inhibitora. Clinical characteristics of 15 patients with hereditary angioedema due to C1 inhibitor deficiency. Kod Płeć Wiek Obrzęk stężenie C1inh g/l Aktywność C1inh % Stężenie C4 g/l Typ HAE Wywiad. rodz (0-1) 1 K 59 brzuch 0,04 0 0,034 I K 58 twarz 0,06 22,4 0,05 I K 61 brzuch 0,06 10,6 0,034 I M 37 brzuch 0,1 13,8 0,11 I K 41 brzuch 0,06 23,8 0,05 I K 29 brzuch 0,05 9,3 0,049 I M 35 ręka 0,099 24,5 0,07 I K 69 ręka 0,09 31,7 0,05 I K 35 brzuch 0,71 32,9 0,08 II M 53 brzuch 0, ,066 II K 49 ręka 0,048 13,6 0,11 I M 45 ręka 0,08 18,4 0,031 I K 43 brzuch 0, ,07 I K 47 ręka 0,1 46 0,07 I K 21 ręka 0,05 7,2 0,03 I 1 3 (ForwardScatter Channel) oraz prostopadle do niego (SideScatter Channel) możliwe jest określenie podstawowych własności morfologicznych komórki tj. wielkość i ziarnistość oraz rozróżnienie podstawowych frakcji komórek tj. limfocyty, monocyty, granulocyty (Ryc. 1) [11]. Populacja limfocytów stanowi wyraźnie odgraniczoną grupę komórek małych pozbawionych ziarnistości, zawiera zarówno limfocyty T, jak i B (Ryc. 1). Wykorzystanie specyficznych przeciwciał sprzężonych z fluorochromami umożliwia detekcję antygenów komórek krwi obwodowej znajdujących się zarówno na powierzchni błony komórkowej, jak również po jej permeabilizacji w cytoplazmie lub jądrze. Fluorochromy ulegają wzbudzeniu pod wpływem światła laserowego, a intensywność fluorescencji odpowiada ekspresji antygenu. Score 1-3 Podstawą klasyfikacji limfocytów T było występowanie na ich powierzchni receptora różnicowania CD3 - kompleksu białek zarówno stabilizującego na powierzchni limfocytu T jego receptor antygenowy TCR, jak również biorącego udział w przekazywaniu sygnału z tego receptora[11]. Następnie limfocyty T (CD3+) rozdzielono na subpopulacje na podstawie ekspresji markerów CD4 i CD8 (Ryc. 2). U każdego z pacjentów w grupie badanej oceniono procentową liczbę limfocytów o fenotypie CD3+, wraz z subpopulacjami CD4+ i CD8+, jak również ekspresję receptora B2 zarówno podczas ataku obrzęku naczynioruchowego jak i w remisji. Analiza statystyczna Analizę ocenianych parametrów: procentowy udział liczby komórek oraz ekspresji receptora B2 przeprowadzono wykorzystując pakiet STATISTICA 10. Dla badanej grupy pacjentów zestawiono analizowane parametry zmierzone w okresie remisji objawów chorobowych oraz w napadzie obrzęku naczynioruchowegoi zastosowano nieparametryczny test kolejności par Wilcoxona, ustalając poziom istotności na poziomie p<0,05. Wyniki Porównując odsetek limfocytów T zmierzony u chorych podczas remisji i ataku obrzęku naczynioruchowego (Ryc.3) do wartości referencyjnych zestawionych w tabeli III, odnotowano jego obniżoną wartość u 2 osób podczas remisji (13%) oraz 7 podczas ataku obrzęku(47%). U 13 pacjentów grupy badanej (87%) odsetek komórek CD3+ był niższy podczas ataku HAE w porównaniu do wartości zmierzonych w remisji choroby. Analizując procentową ilość limfocytów T pomocniczych CD4+ odnotowano jego podwyższoną wartość u 9 chorych (60%) w okresie remisji i 11 chorych (73%) w okresie ataku obrzęku. Odsetek limfocytów CD8+ pozostaje w granicach normy u 14 dawców z grupy badanej (93%) zarówno w okresie remisji, jak i ataku obrzęku. Podczas ataku obrzęku obserwowano nieznaczne obniżenie odsetka limfocytów T (CD3+) wyrażonego zarówno jako wartość średnia (55,8 vs 65,0), a także jako mediana (57,5 vs 65). Podobnej tendencji nie odnotowano dla subpopulacji limfocytów CD4+ oraz CD8+ (Tab. IV). Analiza procentowej ilości subpopulacji limfocytów przeprowadzona nieparametrycznym testem Wilcoxona dla par obserwacji nie wykazała statystycznie istotnych różnic pomiędzy wartościami zmierzonymi podczas remisji i ataku obrzęku (Tab. IV). Ekspresja receptora B2 Analizując poziom ekspresji receptora B2 w badanych subpopulacjach limfocytów, odnotowano wyższe wartości wśród limfocytów T CD8+ w porównaniu do ekspresji zmierzonej dla limfocytów T CD3+ i subpopulacji CD4+ zarówno podczas 572 W. Dyga i wsp.

4 Rycina 3 Odsetek limfocytów T (CD3+) zmierzony w grupie badanej podczas remisji i ataku obrzęku naczynioruchowego. Percentage of T lymphocytes (CD3 +) measured in the study group during remission and attack of angioedema. Tabela III Wartości referencyjne dla poszczególnych subpopulacji limfocytów [12]. Reference values for T lymphocyte subpopulations [12]. Subpopulacja limfocytów Wartość referencyjna Limfocyty T (CD3+) 55-84% Limfocyty T pomocnicze (CD3+CD4+) 32-63% Limfocyty T- cytoksyczne/supresorowe (CD3+CD8+) 12-39% Tabela IV Wartości średnie oraz mediana procentowej zawartości limfocytów T (CD3+), limfocytów Th-pomocniczych (CD3+CD4+) oraz Tc-cytotoksycznych (CD3+CD8+) zmierzonych w remisji i napadzie HAE. Mean and median values of T-cell (CD3 +), Th-helper (CD3 + CD4 +) and Tc-cytotoxic (CD3 + CD8 +) percentage measured in remission and HAE attack. odsetek komórek CD3+ [%] CD3+CD4+ [%] CD3+CD8+ [%] CD3+CD4-CD8-[%] średnia±os 65,0±9,0 65,1±9,5 28,1±8,4 5,3±3,8 remisja HAE mediana 65,0 64,4 29,0 4,0 zakres 43,2-76,8 50,4-84,2 12,7-45,1 1,6-13,4 napad obrzęku HAE średnia±os 55,8±7,7 65,6±8,0 27,0±7,6 4,9±2,7 mediana 57,5 68,8 24,1 3,9 zakres 42-66,8 48,1-76,8 17,8-40,8 1,8-9,2 P(Wilcoxon) 0,13 0,78 0,63 0,53 Tabela V Wartości średnie oraz mediana ekspresji receptora B2 w badanych populacjach limfocytów. Mean and median values of B2 receptor expression in lymphocyte populations studied. ekspresja BDKR-B2 CD3+ [%] CD3+CD4+ [%] CD3+CD8+ [%] średnia±os 17,6±14,7 18,0±16,2 25,1±20,5 remisja HAE mediana 11,7 13,9 15,9 zakres 1,8-44,9 1,8-58,9 1,3-62,9 średnia±os 24,0±16,8 26,1±22,7 34,4±24,2 napad obrzęku HAE mediana 17,2 13,0 24,9 zakres 7,1-51,7 4,8-80,5 5,7-82,2 p(wilcoxon) 0,53 0,91 0,97 Rycina 4 Ekspresja receptora B2 BK zmierzona na limfocytach T podczas remisji i w napadzie obrzęku. Expression BDKRB2 receptor measured on T lymphocytes during remission and in attack of edema. ataku obrzęku, jak również podczas remisji choroby (Tab. V). W 67% przypadków (10 pacjentów) poziom ekspresji receptora B2 był wyższy we wszystkich analizowanych grupach limfocytów podczas ataku obrzęku w porównaniu do wartości zmierzonych w remisji. Zarówno wartości średnie, jak i mediany zestawione w Tabeli V są nieznacznie wyższe dla pomiarów dokonanych podczas obrzęku. Wartości średnie obarczone są dużym odchyleniem standardowym, wynikającym z szerokiego zakresu zmierzonej ekspresji receptora B2 zarówno w ataku obrzęku jak również w remisji. Rycina 4 przedstawia duże zróżnicowanie osobnicze ekspresji receptora B2 zmierzonej podczas remisji i w napadzie obrzęku. Przeprowadzona analiza statystyczna dotycząca różnic w ekspresji receptora B2 w badanych subpopulacjach nie wykazała znamiennej różnicy pomiędzy wartościami zmierzonymi podczas remisji i ataku obrzęku (Tab. V). Dyskusja Bradykinina jest ważnym autakoidem tkankowym, który rozszerza naczynia krwionośne, działa przeciwzakrzepowo, antyproliferacyjnie oraz fibrynolitycznie. Oprócz pozytywnego wpływu na układ krążenia wywołuje ona również działania niekorzystne: zwiększając przepuszczalność naczyń śródbłonka indukuje obrzęk, działając na zakończenia nerwów czuciowych obniża próg bólowy, powodując skurcz mięśni gładkich oskrzeli prowokuje kaszel. Wielokierunkowe działanie bradykininy zarówno w prawidłowych procesach fizjologicznych jak również stanach patologicznych spowodowało wzrost zainteresowania mechanizmami jej oddziaływania. Pomimo sugestii, że niektóre z działań BK mogą wiązać się z mechanizmem pozareceptorowym, do tej pory udokumentowano jej oddziaływanie poprzez dwa receptory błonowe BDKRB1 i BDKRB2 [1-3,6,13,14]. Przyjmuje się, że działanie bradykininy indukujące powstanie obrzęku naczynioruchowego jest głównie związane z jej wpływem na receptory BDKRB2 [14]. Od lat wiele uwagi poświęca się syntezie antagonistów receptorów bradykininowych, które znajdują zastosowanie jako leki terapeutyczne schorzeń wywoływanych nieprawidłowym działaniem bradykininy. Kompetencyjnym antagonistą receptora B2 który znalazł zastosowanie w leczeniu napadów obrzęku naczynioruchowego jest ikatybant, syntetyczny dekapeptyd o strukturze zbliżonej do bradykininy, lecz zawierający 5 aminokwasów niebiałkowych [15,16]. Badania lat ostatnich wskazują, że przeciwobrzękowe działanie inhibitorów B2R może wzmacniać łączenie ich z inhibitorem B1R [17]. Przegląd literatury dotyczącej receptorów BK potwierdza obserwację, że nadal przedmiotem badań jest określanie aktywności nowo syntezowanych analogów BK o spodziewanej czynności antagonistycznej w stosunku do jej receptorów oraz poznanie zależności pomiędzy ich aktywnością i strukturą [18-23]. Przegląd Lekarski 2017 / 74 /

5 Przedstawiona w pracy metoda oceny ekspresji receptora B2 na limfocytach T z wykorzystaniem cytometrii przepływowej wykazała duże zróżnicowanie osobnicze w grupie badanej. Stwarza to możliwość oceny indywidualnej podatności dawcy na działanie bradykininy lub efektywności działania leków blokujących receptor. W celu potwierdzenia użyteczności przedstawionej metody istotnym wydaje się ocena ekspresji obu poznanych receptorów BK na limfocytach i monocytach krwi obwodowej. Wnioski 1. Przedstawiona w pracy metoda oceny ekspresji receptora B2 bradykininy na limfocytach T wykazała duże zróżnicowanie osobnicze w grupie badanej 2. Analiza ekspresji BDKRB2 wykazuje wyższe wartości dla limfocytów cytotoksycznych (CD8+) w porównaniu do ekspresji zmierzonej dla limfocytów T (CD3+) i subpopulacji limfocytów pomocniczych (CD4+) zarówno podczas ataku obrzęku jak również podczas remisji choroby 3. W 67% przypadków poziom ekspresji receptora B2 był wyższy we wszystkich analizowanych grupach limfocytów podczas ataku obrzęku w porównaniu do wartości zmierzonych w remisji Piśmiennictwo 1. Cicardi M, Aberer W, Banerji A, Zuraw B: Classification, diagnosis, and approach to treatment for angioedema: Consensus report from the Hereditary Angioedema International Working Group. Allergy 2014; 69: Cicardi M, Suffritti C, Perego F, Caccia S: Novelties in the diagnosis and treatment of Angioedema. J Investig Allergol Clin Immunol. 2016; 26: Obtulowicz K: Bradykinin induced angioedema. PAMW 2016; 126: Obtulowicz K: Current status of diagnosis, registry and management of Hereditary Angioedema (HAE) in Poland. Allergology Immunology 2016; 3-4: Bas M, Adams V, Suvorava T: Nonallergic angioedema: role of bradykinin. Allergy 2007; 62: Caccia S, Suffritti C, Cicardi M: Pathophysiology of Hereditary Angioedema. Pediatr Allergy Immunol Pulmonol. 2014; 27: Dyga W, Obtulowicz A, Bogdali A, Obtulowicz K: Expression of bradykinin B1 and B2 receptors on blood cells in healthy individuals. Alergologia Immunologia 2016; 13: Dyga W, Bogdali A, Obtulowicz A, Mikołajczyk T, Czarnobilska E, Obtulowicz K: Expression of bradykinin B1 and B2 receptors on lymphocytes and monocytes during the remission and attack in patients with hereditary angioedema(hae). Allergy, Asthma Clinical Immunology 2017; 13 (Suppl. 2): Abstract P-7. Workshop HAE Budapest Kowalski M: Immunologia kliniczna, Mediton Łódź, Gołąb J, Jakóbisiak M, Lasek W,Stokłosa T: Immunologia, 6 zmienione - 3 dodruk. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN SA, Niedźwiedzka-Rystwej P, Tokarz-Deptuła B, Deptuła W: Charakterystyka subpopulacji limfocytów T. Postępy Hig Med. Dośw. 2013; 67: Bisset L, Lung T, Kaelin M: Reference values for peripheral blood lymphocyte phenotypes applicable to the healthy adult population in Switzerland. Europ J Hematol. 2004; 72: Kaplan AP, Joseph K: The bradykinin-forming cascade and its role in hereditary angioedema. Ann Allergy Asthma Immunol. 2010; 104: Hofman ZL, Relan A, Zeerleder S, Drouet C, Zuraw B, Hack CE: Angioedema attacks in patients with hereditary angioedema: Local manifestations of a systemic activation process. J Allergy Clin Immunol. 2016; 138: Cicardi M, Banerji A, Bracho F, Malbran A, Rosenkranz B. et al: Icatibant, a new bradykininreceptor antagonist, in hereditary angioedema. N Engl J Med. 2010; 363: Farkas H: Icatibant as acute treatment for hereditary angioedema in adult. Expert Rev Clin Pharmacol. 2016; 9: Bossi F, Tedesco F: Role of the B1 bradykinin receptor and gc1qr/p33 in angioedema. Immunol Allergy Clin North Am. 2013; 33: Bachvarov D, Houle S, Bachvarova M: Bradykinin B2 Receptor Endocytosis, Recycling, and DownRegulation Assessed Using Green Fluorescent Protein Conjugates. JPET 2001; 297: Marceau F, Regoli D: Bradykinin receptor ligands: therapeutic perspectives. Nat Rev Drug Discov. 2004; 3: Quoyer J, Janz JM, Luo J, Ren Y, Amando S. et al: Pepducin targeting the C-X-C chemokine receptor type 4 as a biased agonist favoring activation of the inhibitory G Protein. Proc Natl Acad Sci. USA 2013;10: Charest-Morin X, Marceau F: Biotechnological Fluorescent Probes for both types of bradykinin receptors. Abstracts of IX C1INH deficiency Workshop Budapest p. 76, P Fillippelli A, Silva R, Duarte DA, Martin RP, Veronez CL. et al: Bradykinin displays a blasedagonism profile in B2 receptor mutants identified in patients with Hereditary Angioedema. Abstracts of X C1INH Deficiency Workshop-Budapest 2017; p. 37, O Marceau F, Rivard GE, Bonnefoy A, Wagner E, Charest Morin X: Comparing pathways of kinin formation in human whole blood: generating endogenous agonists of the bradykinin B2 and B1 receptors. Abstracts of X C1INH Deficiency Workshop Budapest, 2017; p. 39, O W. Dyga i wsp.