Kreacja pieniądza. Plan

Transkrypt

1 Kreacja pieniądza Prof. dr hab. Zbigniew Polański Katedra Polityki Pieniężnej, SGH Plan Uwagi wprowadzające Kreacja pieniądza bezgotówkowego przez banki komercyjne Mnożnikowe ujęcie kreacji pieniądza Kreacja pieniądza w ujęciu skonsolidowanego bilansu systemu bankowego Programowanie pieniężne Gospodarka zamknięta i gospodarka otwarta Zakończenie 2 1

2 I. Uwagi wprowadzające Kreacja pieniądza Stworzenie pieniądza poprzez wprowadzenie go do obiegu Wprowadzenie do obiegu rozpoczęcie pełnienia przez pieniądz swoich funkcji W zależności od formy pieniądza, historycznie występowały różne mechanizmy powodujące, że określone dobro zaczynało pełnić funkcje pieniądza Pieniądz współczesny jest pieniądzem kredytowym Kredytowa emisja pieniądza (wykład 1) 4 2

3 Dwa ujęcia mechanizmu kreacji pieniądza kredytowego Ujęcie mnożnikowe i nawiązujące do skonsolidowanego bilansu systemu bankowego Abstrahujemy od stóp procentowych Problem: współcześnie BC prowadzą politykę pieniężną zazwyczaj za pomocą zmian stopy procentowej! Rozpatrujemy (poza punktem II) dwupoziomowy system bankowy: bank centralny + banki komercyjne 5 II. Kreacja pieniądza bezgotówkowego przez banki komercyjne 3

4 Kreacja pieniądza depozytowego Kredyty udzielane przez banki podmiotom niebankowym kreują depozyty (wkłady) bankowe, tj. pieniądz bezgotówkowy (depozytowy, wkładowy, żyrowy) Kredyt przybiera formę depozytu K D Uproszczone zapisy księgowe Wkład (depozyt) pierwotny a wkłady (depozyty) pochodne 7 Kreacja pieniądza depozytowego Przykład: Banki komercyjne utrzymują rezerwę (gotówkową, na swoim rachunku w BC) w wysokości 10% depozytów Np. ze względu na motyw płynności Klient składa w banku gotówkę w wysokości 100 (= powstaje depozyt pierwotny) Bank (banki) chce (chcą) udzielić na tej podstawie jak najwięcej kredytów Motyw maksymalizacji zysku 8 4

5 Kreacja pieniądza depozytowego Bilans systemu bankowego Rezerwa - 10 Udzielone kredyty depozyt pierwotny (wkład gotówkowy) Udzielone kredyty są najpierw dopisywane do rachunków kredytobiorców, a następnie wykorzystywane do płatności pojawiają się depozyty innych podmiotów 9 Kreacja pieniądza depozytowego Bilans systemu bankowego Rezerwa - 10 Udzielone kredyty depozyt pierwotny 90 depozyty pochodne Rezerwa - 9 Udzielone kredyty - 81 Na bazie depozytów pochodnych odkładane są kolejne rezerwy i udzielane dalsze kredyty 10 5

6 III. Mnożnikowe ujęcie kreacji pieniądza Mnożnikowe ujęcie Uproszczone zapisy księgowe pokazujące proces kreacji pieniądza depozytowego przez banki komercyjne można przedstawić w postaci nieskończonego, malejącego ciągu (postępu) geometrycznego, a więc takiego, który posiada sumę 12 6

7 Kreacja pieniądza depozytowego Bilans systemu bankowego Rezerwa - 10 Udzielone kredyty - 90 Rezerwa depozyt pierwotny 90 depozyty pochodne (dodatkowe) Udzielone kredyty - 81 Na bazie depozytów pochodnych odkładane są kolejne rezerwy i i udzielane dalsze kredyty Liczy układają się w malejące, nieskończone ciągi geometryczne. Ciągi te posiadają sumy! 13 Kreacja pieniądza depozytowego Bilans systemu bankowego Rezerwa Udzielone kredyty depozyt pierwotny 900 depozyty pochodne Proces jest kontynuowany do momentu aż wkład pierwotny (gotówkowy) w całości przekształci się w rezerwę utrzymywaną przez banki komercyjne 14 7

8 Mnożnik depozytowy z jedną zmienną W przykładzie mamy tylko do czynienia z pieniądzem depozytowym Suma depozytów ( D) = podaż pieniądza depozytowego = podaż pieniądza (M) M = D = D 1 m D D 1 - depozyt pierwotny m D -mnożnik depozytowy (jedna zmienna) 15 Mnożnik depozytowy z jedną m D = 1/r, r = R/D Przykład c.d. r = 10% = 0,1 m D = 1/0,1 = 10 M = D = D 1 m D = = 1000 D = D 1 + D = = 1000 Sztuczna sytuacja: (1) nie ma gotówki w obiegu, (2) w gruncie rzeczy nie ma BC 16 8

9 Mnożnikowe ujęcie Wprowadzenie gotówki i BC komplikuje rozumowanie, gdyż pojawia się więcej czynników wpływających na powstawanie podaży pieniądza Mnożnik pieniężny (a nie depozytowy!) Wyznacza go więcej zmiennych niż mnożnik depozytowy z jedną zmienną Baza monetarna (a nie depozyt pierwotny) 17 Faza Depozyty Rezerwa (20%) Kredyty Wielkości wypadające z procesu kreacji M (B) M, M udzielone podjęte w gotówce (25%) przelane I (20+20) II (12+12) + 48 III 36 7,2 28,8 7,2 21,6 14,4 (7,2+7,2) + 28,8 IV 21, (50+50) 300 ( ) 9

10 Mnożnikowe ujęcie M = m B [zależność przyczynowo-skutkowa: B M + M = f (B)] M = G + D (M1) B = G + R M = m B 19 Mnożnikowe ujęcie Zmienne wyznaczające mnożnik pieniężny metoda uproszczona m = M B = G G + + D R = G D G D D D R D r k = G/D relacja mówiąca o strukturze podaży pieniądza r = R/D relacja odkładanych przez banki środków do depozytów bieżących + + = k k 20 10

11 Mnożnikowe ujęcie Jakie podmioty kształtują podaż pieniądza w tym modelu? Bank centralny ( B, r) Banki komercyjne (r, k) Niebankowy sektor prywatny ( publiczność ) (k) BC jest tylko jednym z graczy w procesie kreacji pieniądza!!! Dlatego kształtowanie oczekiwań inflacyjnych przez BC jest takie istotne! 21 Krytyka ujęcia mnożnikowego Niestabilność mnożnika (m) Stabilność możliwość przewidywania zmiany Zależność przyczynowo-skutkowa: K D R B D B, a więc to M B Czyli: M f (B)!! Czy BC może w ogóle kontrolować B? 22 11

12 8.0 Zmiany mnożnika pieniężnego w Polsce, M3/M M1/M0 (prawa skala) Kiedy BC może kontrolować B? Zakaz bezpośredniego kredytowania przez BC: Niebankowych podmiotów gospodarujących Deficytów sektora publicznego Banków komercyjnych co najwyżej tylko wtedy, gdy mają problem z płynnością (funkcja banku banków ) System płynnego kursu walutowego Brak interwencji walutowych ze strony BC BC płaci za nabywaną walutę emitując nowy pieniądz! Wysoko rozwinięty międzybankowy rynek pieniężny Na tyle, aby operacje otwartego rynku były w stanie neutralizować powyższe czynniki (ewentualnie) oraz zależność: K D R B 24 12

13 Mnożnikowe ujęcie : literatura System finansowy w Polsce (red.: B. Pietrzak, Z. Polański, B. Woźniak), Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2003 (2004, 2006): s ( Kreowanie pieniądza przez system bankowy) s (Aneks do rozdziału 2) Rozwinięta postać mnożnika pieniężnego! Szersza interpretacja 25 IV. Kreacja pieniądza w ujęciu skonsolidowanego bilansu systemu bankowego 13

14 Skonsolidowany bilans systemu bankowego Aktywa Pasywa NZ K B K N AR ZZ G D DT Kap 27 Skonsolidowany bilans K B kredyty netto dla jednostek publicznego systemu finansowego netto - tj. po odjęciu depozytów budżetowych w systemie bankowym Depozytów budżetu (rządu) nie zaliczamy do podaży pieniądza! Uproszczenia i założenia: NZ ZZ = R (książka: AZN) K B + K N = K AR = Kap G + D + DT = M 28 14

15 Skonsolidowany bilans Aktywa Pasywa R K M 29 Kreacja pieniądza w ujęciu Seria tożsamości bilansowych wyrażonych w walucie krajowej: M = R + K M - podaż pieniądza (M2, M3) R - rezerwy zagraniczne osiadające w systemie bankowym (aktywa zagraniczne netto) K - kredyty udzielone przez banki krajowe (aktywa krajowe netto) M = R + K 30 15

16 Kreacja pieniądza w ujęciu Aktywa zagraniczne netto (R) zagraniczny czynnik kreacji pieniądza: podaż pieniądza powstająca w wyniku operacji z zagranicą Równanie bilansu płatniczego: R = SRB + IZ Aktywa krajowe netto (K) krajowy czynnik" kreacji pieniądza: podaż pieniądza powstająca w wyniku operacji kredytowych krajowego systemu bankowego K = K B + K N 31 Kreacja pieniądza w ujęciu To ujęcie jest w praktyce najczęściej wykorzystywane przez BC! Proste koncepcyjnie BC ma dostęp do bilansów banków Łączy się bezpośrednio z zadłużeniem podmiotów krajowych i tym co się dzieje w obszarze kontaktów kraju z zagranicą 32 16

17 Kreacja pieniądza w ujęciu : literatura System finansowy w Polsce (red.: B. Pietrzak, Z. Polański, B. Woźniak), Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2003 (2004, 2006): s (Aneks do rozdziału 3) 33 V. Programowanie pieniężne 17

18 Programowanie pieniężne. to kluczowa kwestia przy strategii kontroli podaży pieniądza polega na planowaniu wielkości kreacji podaży pieniądza Jak planuje się (prognozuje) pożądany przyrost zasobów pieniężnych? Kluczowa kwestia: prognoza kształtowania się popytu na pieniądz 35 w gospodarce zamkniętej Metoda Bundesbanku ; filar monetarny w strategii EBC: wzrost M3 wartością referencyjną (4,5% rocznie) Przekształcenie równania wymiany I. Fishera (1911) Logarytmujemy i różniczkujemy M M M V V + V = P Y P Y = + P Y 36 18

19 w gospodarce zamkniętej m + v = π + y m = π + y v m pożądana (poszukiwana, planowana) dynamika wzrostu nominalnej podaży pieniądza π, y, v zmienne wyznaczające niezbędny wzrost nominalnej podaży pieniądza π - stopa inflacji, y - stopa zmiany Y (długookresowa stopa wzrostu gospodarczego trend) v - stopa zmiany V 37 w gospodarce zamkniętej Przykład: W pewnym kraju BC stosuje strategię kontroli podaży pieniądza. W minionym roku inflacja osiągnęła 15%, w przyszłym roku celem jest obniżenie jej do 8%. Prognoza wzrostu (trend) PKB w nadchodzącym roku to 4%. Przewiduje się, że szybkość obiegu pieniądza spadnie o 3%. Jaki powinien być cel w zakresie wzrostu podaży pieniądza? 38 19

20 Przykład c.d. m(%) + v(%) = π(%) + y(%) m = π + y v m = 8% + 5% - (-3%) = 16% 39 i w gospodarce otwartej Metoda MFW, podstawowy model Jacques J. Polak a ( ) Podstawowy model Polak a : układ 4 równań (1) M = R + K R = SRB + IZ (równanie bilansu płatniczego) SRB = BH + i DZ i DZ = 0 (kraj nie ma/nie obsługuje długu zagranicznego) SRB = BH = X I = X αy y nominalny dochód narodowy α współczynnik importochłonności względem dochodu (y) 0 < α<

21 Model Polak a c.d. (2) R = X αy + IZ (powstawanie rezerw zagranicznych) (3) M D = k y (równanie szkoły z Cambridge) (4) M D = M S (równowaga na rynku pieniądza) 41 Model Polak a c.d. Z równań (1), (4) i (3) mamy: (5) R = k y - K implikacja: R > 0 k y > K Rezerwy zagraniczne rosną wtedy, kiedy popyt na pieniądz jest większy niż krajowa akcja kredytowa!! Zakładany brak importu kapitału: IZ = 0 w równaniu (2)!! Problem: Jaka kwota kredytu może wejść do gospodarki, aby osiadł w niej pewien przyrost rezerw zagranicznych? Jaki powinien być górny pułap przyrostu K? 42 21

22 Model Polak a c.d. (6) K max = k y P - R C K max górny pułap przyrostu aktywów krajowych netto R C dolny pułap przyrostu rezerw zagranicznych (cel) y P oczekiwany wzrost nominalnego dochodu (PKB) k y P zakładany wzrost nominalnego popytu na pieniądz 43 Model Polak a c.d. Równanie (6) podstawą programów stabilizacyjnych MFW Cele programów: (1) ograniczenie inflacji (zmiany P są zawarte w y P ) oraz (2) wykreowanie minimalnego poziomu rezerw zagranicznych ( R C ) Logika programów: kontrola wzrostu podaży pieniądza poprzez kontrolę akcji kredytowej systemu bankowego ustanawianie górnego pułapu przyrostu aktywów krajowych netto ( K max ) Kontrola K kluczem do stabilizacji (inflacja, spłata zadłużenia) Kluczowe znaczenie prawidłowego oszacowania k y P, tj. wzrostu popytu na pieniądz (por. implikacja (5)), oraz skutecznej kontroli K w trakcie realizacji programu Polska , 44 22

23 VI. Zakończenie Rola pieniądza w polityce pieniężnej (PP) BC posiadają kontrolę nad zmianami podaży pieniądza zachodzącymi w dłuższym okresie Instrumenty PP, oddziałuje na kształtowanie się oczekiwań, Jednak ze względu na problemy z szacunkami funkcji popytu na pieniądz, niestabilnością mnożnika pieniężnego itp. agregaty pieniężne nie są obecnie zazwyczaj wykorzystywane w bieżącym (operacyjnym) prowadzeniu PP 46 23

24 Dziękuję! Zbigniew Polański Katedra Polityki Pieniężnej, SGH 24