RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2012 roku. Warmińsko-Mazurskie. Zachodniopomorskie Małopolskie. Kujawsko-pomorskie

Transkrypt

1 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 212 roku Powietrze Presje Zanieczyszczenia powietrza stanowią gazy, ciecze i ciała stałe obecne w powietrzu, ale nie będące jego naturalnymi składnikami, lub też substancje występujące w ilościach wyraźnie zwiększonych w porównaniu z naturalnym składem powietrza. Na stan zanieczyszczenia powietrza na terenie województwa lubelskiego decydujący wpływ ma emisja antropogeniczna, wynikająca z działalności człowieka, natomiast emisja naturalna wynikająca z procesów zachodzących w przyrodzie, w niewielkim stopniu oddziałuje na jakość powietrza. Czynnikami determinującymi rozprzestrzenianie się zanieczyszczeń są: rodzaj źródła zanieczyszczenia i warunki wprowadzenia substancji do atmosfery. W 211 r., według danych GUS, emisja zanieczyszczeń do powietrza z zakładów szczególnie uciążliwych zlokalizowanych na terenie województwa lubelskiego wyniosła 5 581,2 tys. Mg, w tym emisja pyłów 2,4 tys. Mg i emisja gazów (z uwzględnieniem CO 2 ) 5 578,8 tys. Mg. W stosunku do roku 21 nastąpił spadek około 14% zanieczyszczeń pyłowych i wzrost około 7,4% zanieczyszczeń gazowych. Wielkość wyemitowanych zanieczyszczeń pyłowych stanowiła 4,2%, a gazowych 2,5% emisji krajowej, co usytuowało województwo lubelskie na 12 miejscu w kraju (wykresy 1,2). Warmińsko-Mazurskie Podlaskie Lubuskie Podkarpackie Lubelskie Pomorskie Kujawsko-pomorskie Zachodniopomorskie Małopolskie Świętokrzyskie Opolskie Dolnośląskie Wielkopolskie Mazowieckie Łódzkie Śląskie (tys. Mg) Wykres 1. Emisja zanieczyszczeń gazowych z zakładów szczególnie uciążliwych w Polsce, według województw w 211 r. (źródło GUS) Podlaskie Warmińsko-Mazurskie Lubuskie Podkarpackie Lubelskie Opolskie Świętokrzyskie Pomorskie Zachodniopomorskie Małopolskie Łódzkie Kujawsko-pomorskie Dolnośląskie Mazowieckie Wielkopolskie Śląskie Fot. Joanna Śluz (tys. Mg) Wykres 2. Emisja zanieczyszczeń pyłowych z zakładów szczególnie uciążliwych w Polsce, według województw 211 r. (źródło GUS). Funkcjonujące na terenie naszego województwa 91 zakładów szczególnie uciążliwych dla czystości powietrza, stanowiło około 5,1% zakładów tego rodzaju w Polsce w 211 r. Spośród nich 58 posiadało urządzenia do redukcji zanieczyszczeń pyłowych i 1 zanieczyszczeń gazowych (źródło: GUS). Z przesłanych do WIOŚ w Lublinie informacji od 164 podmiotów gospodarczych korzystających ze środowiska w 212 roku wynika, że łączna emisja zanieczyszczeń do powietrza wyniosła 5423,7 tys. Mg, w tym 2,4 tys. Mg pyłów i 5 421,3 tys. Mg gazów ogółem, w tym 5 39,6 tys. Mg CO 2 (źródło: WIOŚ, baza: Ekoinfonet). 12

2 POWIETRZE Na terenie województwa lubelskiego w 212 r. funkcjonowało 37 zakładów, z których łączna emisja zanieczyszczeń (bez CO 2 ) przekroczyła 1 Mg. Największą ilość zanieczyszczeń do powietrza wprowadziły: 1. Zakłady Azotowe PUŁAWY S.A. w Puławach ,5 Mg (35,6%), 2. Cemex Polska Sp. z o.o. Zakład Cementownia Chełm ,3 Mg (22,8%), 3. Elektrociepłownia Lublin-Wrotków Sp. z o.o. w Lublinie ,1 (11,6%), 4. MEGATEM EC- LUBLIN Sp. z o. o. w Lublinie 26 48,2 Mg (4,8%), 5. Grupa Ożarów S.A. Zakład Cementownia Rejowiec w Rejowcu Fabrycznym ,5 Mg (4,1%), 6. Pozostałe zakłady ,2 Mg (21,1%). W 211 r. emisja zanieczyszczeń gazowych (bez CO 2 ) utrzymała się na poziomie zbliżonym do roku 21, emisja dwutlenku siarki i tlenków azotu nieznacznie wzrosła (odpowiednio o około 6% i 5,5%), natomiast ilość wyemitowanego tlenku węgla zmniejszyła się o 12,4% w porównaniu z rokiem 21 (wykres 5). tys. Mg/rok dwutlenek siarki dwutlenek siarki ze spalania paliw tlenki azotu tlenki azotu ze spalania paliw tlenek węgla rok 21,1% Zakłady Azotowe "PUŁAWY" S.A. w Puławach 35,6% "Cemex" Polska Sp. z o.o. 4,1% Zakład Cementownia Chełm Elektrociepłownia Lublin-Wrotków 4,8% Sp. z o.o. w Lublinie "Megatem EC- Lublin" Sp. z o. o. w Lublinie 11,6% Grupa Ożarów S.A. Zakład Cementownia Rejowiec w Rejowcu Fabrycznym 22,8% Pozostałe zakłady Wykres 5. Emisja zanieczyszczeń gazowych z zakładów szczególnie uciążliwych w latach w województwie lubelskim (źródło: GUS) W 211 r. wyemitowane do powietrza zanieczyszczenia pyłowe, pochodzące z procesów spalania paliw stanowiły około 63% całkowitej emisji pyłów. Utrzymała się tendencja spadkowa emisji pyłów. Uzyskana w 211 r. wartość 2,4 tys. Mg była niższa o około 14% od wartości zanotowanej w roku 21. (wykres 6). Wykres 3. Zakłady, które wprowadziły największą ilość zanieczyszczeń do powietrza z terenu województwa lubelskiego w 212 r. (źródło: WIOŚ). Największy wpływ na wielkość emisji zanieczyszczeń do powietrza ma dwutlenek węgla. W 211r. zanotowano niewielki wzrost (około 7,4%) wyemitowanego dwutlenku węgla w odniesieniu do roku 21. tys. Mg/rok dwutlenek węgla rok Wykres 4. Emisja dwutlenku węgla z zakładów szczególnie uciążliwych w latach w województwie lubelskim (źródło: GUS) tys. Mg/rok ogółem ze spalania paliw rok Wykres 6. Emisja zanieczyszczeń pyłowych z zakładów szczególnie uciążliwych w latach w województwie lubelskim (źródło: GUS) Na jakość powietrza obok emisji ze źródeł punktowych duży wpływ miały również zanieczyszczenia wprowadzane ze źródeł powierzchniowych oraz ze źródeł liniowych. Cechą charakterystyczną emisji powierzchniowej ( niskiej emisji ) jest to, iż powodowana jest przez liczne, rozproszone źródła, z emitorów o niewielkiej 13

3 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 212 roku wysokości. Zanieczyszczenia gromadzą się wokół miejsca powstawania, bardzo często na obszarach o zwartej zabudowie mieszkaniowej, co powoduje utrudniony proces rozprzestrzeniania się zanieczyszczeń. Problemy związane z niską emisją wynikają przede wszystkim ze stosowania w mieszkalnictwie komunalnym i indywidualnym niskosprawnych urządzeń grzewczych, spalania słabej jakości paliw energetycznych i złego stanu technicznego urządzeń i instalacji kotłowych. O wielkości emisji liniowej decydują zanieczyszczenia z transportu powstające wzdłuż tras komunikacyjnych. W przypadku komunikacji źródło emisji znajduje się nisko nad ziemią, co sprawia, że substancje emitowane z silników pojazdów wpływają na jakość powietrza szczególnie w najbliższym otoczeniu dróg. Na podstawie bilansu emisji za 21 r. sporządzonego przez BSiPP EKOMETRIA na potrzeby dokumentacji Aktualizacja prognoz pyłu PM1 i PM2,5 dla lat 215, 22 na podstawie modelowania z wykorzystaniem nowych wskaźników emisyjnych oszacowano, że w 212 r. z dróg województwa lubelskiego wyemitowano łącznie 29 52,9 Mg pyłów i gazów (bez CO 2 i CO), w tym: 16 24,1 Mg zanieczyszczeń gazowych i ,8 Mg pyłu ogółem, przeliczonego z PM1 współczynnikiem, Do szacunku emisji liniowej całkowitej zastosowano współczynnik 1,4 (źródło: EKOMETRIA). Ze źródeł powierzchniowych w 21 r. pochodziło łącznie ,9 Mg pyłów i gazów (bez CO 2 i CO), z tego 37 73,51 Mg zanieczyszczeń gazowych i ,39 Mg pyłu ogółem, przeliczonego z PM1 współczynnikiem,75 2. Zakładając, że emisja powierzchniowa nie uległa większym zmianom, szacowana łączna emisja z obszaru województwa lubelskiego, ze źródeł liniowych, powierzchniowych i punktowych (źródło: WIOŚ) w 212 r. wyniosła ,3 Mg pyłów i gazów (bez CO 2 i CO). Udział głównych zanieczyszczeń przedstawia tabela 1. Tabela 1. Szacowana całkowita emisja zanieczyszczeń do powietrza z obszaru woj. lubelskiego w 212 r. bez CO i CO 2 (źródło: EKOMETRIA, WIOŚ) Wyszczególnienie Pył ogółem + gazy ogółem Łączna emisja (Mg) % udział emisji punktowej w emisji całkowitej % udział emisji powierzchniowej w emisji całkowitej % udział emisji liniowej w emisji całkowitej ,26 18,3 6,5 21,2 Pył ogółem 6 173,4 4, 74,7 21,3 Gazy ogółem ,22 29,6 49,2 21,2 Pył ogółem +gazy ogółem Pył ogółem Gazy 21,3% 4,% 21,2% 6,5% 21,2% 18,3% 74,7% 49,2% 29,6% SO 2 2,9% NO 2 5,7% 46,4% 4,7% 31,8% 27,5% emisja punktowa emisja powierzchniowa emisja liniowa Wykres 7. Procentowy udział zanieczyszczeń w emisji całkowitej w województwie lubelskim w 212 r. (źródło: EKOMETRIA, WIOŚ) 1 - Zgłoszenie emisji zanieczyszczeń do powietrza na potrzeby Konwencji o Transgranicznym Zanieczyszczeniu Powietrza na Dalekie Odległości, KOBIZE 2 - P o l a n d s Informative Inventory Report 213, KOBIZE 14

4 POWIETRZE Na podstawie ww. danych oszacowano wielkość emisji całkowitej w powiatach województwa lubelskiego. Wykresy 8, 9, 1 przedstawiają rozkład emisji całkowitej, gazów i pyłu w powiatach oraz udział poszczególnych źródeł zanieczyszczeń (emisja punktowa, powierzchniowa, liniowa). powiat m. Zamość m. Lublin m. Chełm m. Biała Podlaska zamojski włodawski tomaszowski świdnicki rycki radzyński puławski parczewski opolski łukowski łęczyński lubelski lubartowski kraśnicki krasnostawski janowski hrubieszowski chełmski biłgorajski bialski Emisja ogółem na terenie województwa lubelskiego emisja punktowa emisja powierzchniowa emisja liniowa (Mg) Wykres 8. Udział źródeł emisji zanieczyszczeń w emisji całkowitej w powiatach województwa lubelskiego w 212 r. (źródło: EKOME- TRIA, WIOŚ) Emisja gazów na terenie województwa lubelskiego emisja punktowa emisja powierzchniowa emisja liniowa powiat m. Zamość m. Lublin m. Chełm m. Biała Podlaska zamojski włodawski tomaszowski świdnicki rycki radzyński puławski parczewski opolski łukowski łęczyński lubelski lubartowski kraśnicki krasnostawski janowski hrubieszowski chełmski biłgorajski bialski (Mg) Wykres 9. Udział źródeł emisji zanieczyszczeń w emisji gazów w powiatach województwa lubelskiego w 212 r. (źródło: EKOMETRIA, WIOŚ) powiat m. Zamość m. Lublin m. Chełm m. Biała Podlaska zamojski włodawski tomaszowski świdnicki rycki radzyński puławski parczewski opolski łukowski łęczyński lubelski lubartowski kraśnicki krasnostawski janowski hrubieszowski chełmski biłgorajski bialski Emisja pyłów na terenie województwa lubelskiego emisja punktowa emisja powierzchniowa emisja liniowa (Mg) Wykres 1. Udział źródeł emisji zanieczyszczeń w emisji pyłów w powiatach województwa lubelskiego w 212 r. (źródło: EKO- METRIA, WIOŚ) Stan W 212 r. kontynuowano pomiary monitoringowe jakości powietrza zgodnie z Programem Państwowego Monitoringu Środowiska Województwa Lubelskiego na lata Uzyskane wyniki pomiarów stanowiły podstawę sporządzenia rocznej oceny jakości powietrza oraz klasyfi kacji stref. Po dokonaniu weryfikacji serii pomiarowych do oceny za 212 r. wykorzystano wyniki pomiarów z 45 stanowisk pomiarowych obejmujących: pomiary ciągłe automatyczne na 3 stanowiskach pomiarowych dwutlenku siarki, 4 dwutlenku azotu, 1 tlenków azotu, 1 tlenku węgla, 5 ozonu, 1 pyłu zawieszonego PM1 i 1 stanowisku benzenu, pomiary manualne codzienne na 1 stanowisku pomiarowym dwutlenku siarki, 1 dwutlenku azotu, 7 pyłu zawieszonego PM1, 4 pyłu zawieszonego PM2,5, 4 stanowiskach metali i 5 stanowiskach benzo/a/pirenu, pomiary manualne okresowe na 2 stanowiskach pomiarowych dwutlenku siarki, 2 dwutlenku azotu i 3 stanowiskach benzenu. Ww. stacje nadzorowane były przez Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska w Lublinie, Roztoczański Park Narodowy oraz Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej w Warszawie. Inne dane wykorzystane w ocenie to: wyniki pomiarów prowadzonych na stanowisku o dużej reprezentatywności w województwie podlaskim (stacja 15

5 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 212 roku Borsukowizna), wyniki pomiarów 1 godz. udostępnione przez Zakłady Azotowe Puławy w Puławach, wyniki modelowania ozonu troposferycznego przekazane przez GIOŚ, a także dane o wielkości emisji. Oceną objęto następujące zanieczyszczenia pod kątem spełnienia kryteriów określonych w celu ochrony zdrowia: benzen, dwutlenek azotu, dwutlenek siarki, ołów, tlenek węgla, ozon, pył zawieszony PM1 i PM2,5, arsen, kadm, nikiel i benzo/a/piren. Zanieczyszczeniami, które zostały uwzględnione w ocenie ze względu na ochronę roślin były: dwutlenek siarki, tlenki azotu i ozon. Ocena dla kryterium ochrony zdrowia została wykonana w obowiązujących w województwie lubelskim dwu strefach: Aglomeracji Lubelskiej i strefie lubelskiej, natomiast dla kryterium ochrony roślin w strefie lubelskiej. Przeprowadzona analiza poziomu stężeń zanieczyszczeń za 212 r. wykazała dobrą jakość powietrza. Na obszarach obu stref stężenia większości zanieczyszczeń: benzenu, dwutlenku siarki, dwutlenku azotu, tlenku węgla, pyłu PM2,5, substancji zawartych w pyle zawieszonym PM1 (ołowiu, arsenu, kadmu, niklu, benzo/a/pirenu) i ozonu według poziomu docelowego dotrzymywały obowiązujące standardy. Przekroczenia dotyczyły tylko poziomu dopuszczalnego 24-godzinnego dla pyłu PM1 na jednym stanowisku pomiarowym oraz poziomu celu długoterminowego dla ozonu. Wyniki klasyfikacji stref, dokonanej zgodnie z obowiązującymi standardami określonymi rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 24 sierpnia 212 r. w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu (Dz. U. z 212 r., poz. 131), przedstawiają tabele 2 i 3. Tabela 2. Klasa strefy uzyskana w ocenie jakości powietrza za 212 r. - ze względu na ochronę zdrowia Nazwa strefy Kod strefy Aglomeracja Lubelska Strefa lubelska Symbol klasy wynikowej dla poszczególnych zanieczyszczeń dla obszaru całej strefy 1) 2) SO 2 NO 2 PM1 Pb C 6 H 6 CO O 3 O 3 As Cd Ni BaP PM2,5 PL61 A A A A A A A D 2 A A A A A PL62 A A C 3) A A A A D 2 A A A A A 1) wg poziomu docelowego, 2) wg poziomu celu długoterminowego, 3) obszarem przekroczeń jest miasto Puławy Tabela 3. Klasa strefy uzyskana w ocenie jakości powietrza za 212 r. - ze względu na ochronę roślin Nazwa strefy Kod strefy Symbol klasy wynikowej dla poszczególnych zanieczyszczeń w strefie 1) 2) SO 2 NOx O 3 O 3 Strefa lubelska PL62 A A A D 2 1) wg poziomu docelowego, 2) wg poziomu celu długoterminowego klasa A - klasa strefy dla zanieczyszczenia o stężeniach poniżej poziomu dopuszczalnego bądź docelowego, klasa B - klasa strefy dla zanieczyszczenia o stężeniach powyżej poziomu dopuszczalnego lecz nie przekraczających poziomu dopuszczalnego powiększonego o margines tolerancji, klasa C - klasa strefy dla zanieczyszczenia o stężeniach powyżej poziomu dopuszczalnego powiększonego o margines tolerancji, powyżej poziomu docelowego, w przypadku gdy margines tolerancji nie jest określony o stężeniach powyżej poziomu dopuszczalnego, Klasa D 1 - klasa strefy dla ozonu o stężeniach nie przekraczających poziomu celu długoterminowego, Klasa D 2 - klasa strefy dla ozonu o stężeniach przekraczających poziom celu długoterminowego. Stężenia większości gazów oraz substancji oznaczanych w pyle były niskie na obszarze całego województwa. Średnie roczne stężenia dwutlenku siarki wynosiły maksymalnie 4,8 μg/m 3. Nie występowały wartości stężeń 1 godz. i 24 godz. wyższe od dopuszczalnych (wykres 11, tabela 4). Maksymalne stężenie 1 godz. wynosiło 8,6 μg/m 3 (23% poziomu dopuszczalnego) w Lublinie przy ul. Obywatelskiej oraz 79,5 μg/m 3 (22,7% poziomu dopuszczalnego) w Zamościu przy ul. Hrubieszowskiej. Najwyższe stężenie 24 godzinne 47 μg/m 3 (37,6% poziomu dopuszczalnego) w Lublinie przy ul. Obywatelskiej oraz 43,9 μg/m 3 (35,1% poziomu dopuszczalnego) w Zamościu przy ul. Hrubieszowskiej. 16

6 POWIETRZE Tabela 4. Dwutlenek siarki zestawienie danych za 212 r. - ochrona zdrowia Kryteria przyjęte do oceny stężenia 1-h : poziom dopuszczalny= 35 µg/m 3, dopuszczalna częstość przekraczania = 24 razy stężenia 24-h: poziom dopuszczalny= 125 μg/m 3, dopuszczalna częstość przekraczania = 3 razy Lp. Lokalizacja stanowiska pomiarowego Kod krajowy stacji Okres uśredniania wyników pomiarów Kompletność w stosunku do programu pomiarowego Pokrycie roku czasem pomiaru Stężenie średnie roczne [µg/m 3 ] Stężenie max. [μg/m 3 ] Liczba przekroczeń poziomu dopuszczalnego w roku kalendarzowym 1. Lublin ul. Obywatelska 13 LbLublinWIOS Aglomeracja lubelska 1-h 9,2 9,2 8,6 4,8 24-h 88, 88, 47, Strefa lubelska 2. Biała Podlaska ul. Orzechowa LbBialaPOrzechowa 24-h 1, 14,2 4,6 16,8 3. Chełm ul. Jagiellońska 64 LbChelmJagWIOS 24-h 1, 14,8 4, 14,6 4. Zamość 1-h 97,4 97,4 79,5 LbZamoscHrubieszowsk 4,4 ul. Hrubieszowska 69A 24-h 97, 97, 43,9 5. Jarczew LbJarczew 24-h 99,2 99,2 2,5 16,4 6. Biały Słup (RPN) LbBialySlupRPN_Auto 1-h 8, 8, 51,3 3,3* 24-h 78,7 78,7 31, *- wynik niepewny z powodu niższej od wymaganej kompletności serii pomiarowej, RPN- Roztoczański Park Narodowy Analiza stężeń dwutlenku siarki w wieloleciu pozwala stwierdzić, że do 29 r., a w Zamościu do 28 r., stężenia średnie roczne w większości były poniżej 4 μg/m 3. Na dwu stacjach w 21 r., a w Zamościu w 29 r. zarejestrowano wzrost stężeń maksymalnie do 8 μg/m 3, w kolejnych latach był sukcesywny spadek. Stężenia średnie roczne dla wybranych stacji pomiarowych w największych miastach województwa z ostatnich 1 lat przedstawia wykres 12. Lublin ul. Obywatelska Biała P. ul. Orzechowa Chełm ul. Jagiellońska Zamość ul. Hrubieszowska Jarczew Biały Słup µg/m maksymalne 24-godzinne stężenia w µg/m3 Wykres 11. Maksymalne 24-godzinne stężenia dwutlenku siarki na stacjach monitoringowych w województwie lubelskim w 212 r. (źródło: WIOŚ, RPN, IMGW) D 24 = 125 µg/m Lublin Biała Podlaska Chełm Zamość (tło miejskie) (tło miejskie) (tło miejskie) (tło miejskie) Wykres 12. Średnie roczne stężenia dwutlenku siarki na wybranych stanowiskach pomiarowych w latach w województwie lubelskim (źródło: WIOŚ, PIS) Wyższymi wartościami charakteryzowało się zanieczyszczenie powietrza dwutlenkiem azotu. Najwyższe średnie roczne stężenie zostało odnotowane w Aglomeracji Lubelskiej i wynosiło 22,8 µg/m 3 (57% poziomu dopuszczalnego), następnie w Białej Podlaskiej 18,6 µg/m 3 (46,5% poziomu dopuszczalnego) i Puławach 18,3 µg/m 3 (45,8% poziomu dopuszczalnego) - wykres 13. Najwyższe stężenia jednogodzinne zmierzono również na obszarach najbardziej zurbanizowanych, tj. w Lublinie przy ul. Obywatelskiej - 187,8 μg/m 3 (93,9% dopuszczalnego), w Puławach przy ul. Lubelskiej - 123,3 μg/m 3 (61,7% dopuszczalnego) oraz w Zamościu przy ul. Hrubieszowskiej 83,9 μg/m 3 (35,8 % dopuszczalnego) tabela 5). Na wszystkich stanowiskach dotrzymane były obowiązujące standardy określone dla roku kalendarzowego, jak również dla jednej godziny. W ostatnich 1 latach stężenia dwutlenku azotu nie ulegały większym zmianom. W Białej Podlaskiej, Chełmie i Zamościu wartości średnie roczne zmie- 17

7 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 212 roku niały się w granicach od ok. 1 µg/m 3 do ok. 18 µg/m 3, w Puławach w latach od ok. 17 µg/m 3 do 2 µg/m 3. Natomiast w Lublinie do 29 r. stężenia średnie roczne wynosiły od ok. 25 µg/m 3 do ok. 3 µg/m 3, w ostatnich 3 latach były na porównywalnym niższym poziomie wynoszącym µg/m 3 (wykres 14). Wyższe stężenia NO 2 w Aglomeracji Lubelskiej były efektem znacznej emisji punktowej oraz dużego udziału zanieczyszczeń komunikacyjnych. Tabela 5. Dwutlenek azotu zestawienie danych za 212 r. - ochrona zdrowia Kryteria przyjęte do oceny stężenia 1-h : poziom dopuszczalny= 2 µg/m 3, dopuszczalna częstość przekraczania = 18 razy stężenie średnie roczne: poziom dopuszczalny=4 μg/m 3 Lp. Lokalizacja stacji Kod krajowy stacji Okres uśredniania wyników pomiarów Kompletność w stosunku do programu pomiarowego Pokrycie roku czasem pomiaru Stężenie max. [µg/m 3 ] Stężenie średnie roczne [μg/m 3 ] % stężenia dopuszczalnego Liczba przekroczeń poziomu dopuszczalnego dla stężeń 1-h w roku kalendarzowym Lublin ul. Obywatelska 13 Puławy ul. Lubelska Biała Podlaska ul. Orzechowa Chełm ul. Jagiellońska 64 Zamość ul. Hrubieszowska 69A Aglomeracja Lubelska LbLublinWIOS 1-h 98,2 98,2 187,8 22,8 57, Strefa lubelska LbPulawyLubelska 1-h 72,3 72,3 123,3 18,3* 45,8 LbBialaPOrzechowa 24-h 1, 14,2 33,7 18,6 46,5 LbChelmJagWIOS 24-h 1, 14,8 39,8 15,3 38,3 LbZamoscHrubieszowsk 1-h 97,7 97,7 83,9 14,3 35,8 6. Jarczew LbJarczew 24-h 98,1 98,1 3,2 9,5 23,8 7. Biały Słup (teren RPN) LbBialySlupRPN_Auto 1-h 9,2 9,2 48,6 1,5 26,3 *- wynik niepewny z powodu niższej od wymaganej kompletności serii pomiarowej, RPN Roztoczański Park Narodowy Lublin, ul.obywatelska Biała Podl., ul. Orzechowa Chełm, ul. Jagiellońska Zamość, ul.hrubieszowska Puławy, ul. Lubelska Jarczew stężenie średnie roczne w µ/m³ Da = 4 µg/m Lublin (tło miejskie) Biała Podlaska (tło miejskie) Chełm (tło miejskie) Zamość (tło miejskie) Puławy (tło miejskie) Wykres 13. Stężenia średnie roczne dwutlenku azotu na stacjach monitoringowych w województwie lubelskim w 212 r. (źródło: WIOŚ, RPN, IMGW) Wykres 14. Średnie roczne stężenia dwutlenku azotu na wybranych stanowiskach pomiarowych w latach w województwie lubelskim (źródło: WIOŚ, RPN, PIS) Niski poziom zanieczyszczenia powietrza odnotowano również w zakresie benzenu. Najwyższe stężenie średnie roczne wynosiło 2,4 µg/m 3 (48% poziomu dopuszczalnego), odnotowano je w Białej Podlaskiej. Niższe wartości wynoszące 1,5 i 1,7 µg/m 3 zarejestrowano w Zamościu i Kraśniku (wykres 15). Na stanowisku pomiarów automatycznych w Lublinie przy ul. Obywatelskiej stężenie średnie obliczone z okresu od r. z przerwami do końca 212 r. wynosiło 2,4 µg/m 3. Powyższa wartość została obliczona przy przeważającej ilości wyników z miesięcy zimowych, które charakteryzują się wyższymi stężeniami w roku. Stężenie średnie z okresu r. wynosiło 2,8 µg/m 3. 18

8 POWIETRZE Tabela 6. Benzen zestawienie danych za 212 r. Kryteria przyjęte do oceny stężenie średnie roczne: poziom dopuszczalny=5 μg/m 3 Lp. Lokalizacja stacji Kod krajowy stacji Okres uśredniania wyników pomiarów Kompletność w stosunku do programu pomiarowego Pokrycie roku czasem pomiaru Stężenie średnie roczne [µg/m 3 ] % stężenia dopuszczalnego Aglomeracja Lubelska 1. Lublin, ul. Obywatelska 13 LbLublinWIOS 1-h 31,6 31,6 2,4* - Strefa lubelska 2. Biała Podlaska, ul. Orzechowa LbBialaPOrzechowa 24-h 1 15,3 2,4 47,8 3. Zamość, ul. Hrubieszowska 69 LbZamoscHrubieszowsk 24-h 112,5 17,2 1,5 3,4 4. Kraśnik, ul. Koszarowa 1A LbKrasnikKoszarowa 24-h 98,2 15, 1,7 34,4 *) średnia za okres od r. z przerwami do końca roku Lublin, ul. Obywatelska Biała P., ul. Orzechowa Kraśnik, ul.koszarowa Zamość, ul. Hrubieszowska D a = stężenie średnie roczne Parametry statystyczne wyznaczone dla serii pomiarowej tlenku węgla ze stacji zlokalizowanej w Aglomeracji Lubelskiej zawiera tabela 7. W 212 r. maksymalna średnia 8-godzinna wynosiła 5 85,6 µg/m 3, tj. 58% poziomu dopuszczalnego, i była na poziomie tego wskaźnika wyznaczonego dla 21 i 211 roku (wykres 16). Wykres 15. Stężenia benzenu na stacjach pomiarowych województwa lubelskiego w 212 r. (źródło: WIOŚ) Tabela 7. Tlenek węgla zestawienie danych za 212 r. Kryterium przyjęte do oceny Stężenie maksymalne 8-h średnie kroczące: poziom dopuszczalny = 1 μg/m 3 Lp. Lokalizacja stanowiska pomiarowego Okres uśredniania wyników Kompletność w stosunku do programu pomiarowego [%] Stężenie średnie roczne [µg/m3] Stężenie max. 1-h [µg/m3] Liczba dni z przekroczeniami poziomu dopuszczalnego Stężenie maksymalne 8 h średnia krocząca wartość [μg/m 3 ] data wystąpienia % poziomu dopuszczalnego 1. Lublin ul. Obywatelska 13 (kod krajowy stacji: LbLublinWIOS) 1-h 98,3 546, brak 585, r. 58,1 212 r. 211 r. 21 r. 29 r. 28 r. 27 r. 26 r poziom dopuszczalny Wykres 16. Maksymalne średnie ośmiogodzinne tlenku węgla na stacji monitoringowej w Lublinie w latach (źródło: WIOŚ) Prowadzone pomiary monitoringowe potwierdziły utrzymujące się zanieczyszczenie powietrza pyłem zawieszonym PM1, jednakże w znacznie mniejszym zakresie. W 212 r. stwierdzono przekroczenie poziomu dopuszczalnego pyłu PM1 określonego dla stężeń 24-godzinnych na jednym stanowisku, tj. w Puławach przy ul. Skowieszyńskiej. Liczba dni o stężeniach wyższych od 5 µg/m 3 wynosiła 46 (wykres 17, tabela 8). Z tego powodu strefa lubelska została zaliczona do klasy C z wyodrębnionym obszarem przekroczeń, jakim jest teren miasta Puławy. Na stanowisku w Puławach wartość średnia dla sezonu chłodnego (49,2 μg/m 3 ) 19

9 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 212 roku była ponad dwukrotnie wyższa od średniej z sezonu ciepłego (23,1 μg/m 3 ). Przekroczenia nie występowały w okresie od maja do października. Zatem istotną przyczyną przekroczeń stężeń 24 godzinnych była emisja pyłu i jego prekursorów ze spalania paliw na cele grzewcze oraz emisja z transportu, przy występujących niekorzystnych warunkach meteorologicznych (niska temperatura, mała prędkość wiatru). Liczbę przekroczeń pyłu PM1 na tle miesięcznych zmian temperatur oraz przebieg dobowych stężeń pyłu PM1 w Puławach przy ul. Skowieszyńskiej w 212 r. przedstawiają wykresy 17 i 18. Stężenia średnie roczne pyłu PM1 na wszystkich stanowiskach dotrzymywały obowiązujące standardy i wynosiły od 28,3 μg/m 3 do 33,8 μg/m 3 (tabela 8). W latach wykazywały niewielką zmienność (wykres 2). Poziom zanieczyszczenia powietrza pyłem PM1 na terenie województwa lubelskiego stał się przyczyną opracowywania, a następnie wdrażania programów ochrony powietrza. W latach standard jakości powietrza dla pyłu PM1, skutkujący zaliczeniem strefy do klasy C, nie był dotrzymany w Aglomeracji Lubelskiej ( r.), w Chełmie i Zamościu (25-29 r., 211 r.), w Białej Podlaskiej (26-28, r.), w Łęcznej (27 r.), w Łukowie (21) i Radzyniu Podlaskim ( r.). W strefach o klasie C niezbędne jest prowadzenie działań naprawczych mających na celu obniżenie stężeń przynajmniej do poziomów dopuszczalnych. Tabela 8. Pył zawieszony PM1 zestawienie danych za 212 r. Kryteria przyjęte do oceny stężenia 24-h : poziom dopuszczalny= 5 μg/m 3, dopuszczalna częstość przekraczania w roku kalendarzowym = 35 razy, stężenie średnie roczne: poziom dopuszczalny=4 µg/m 3 Lp. Lokalizacja stanowiska pomiarowego Kod krajowy stacji Okres uśredniania wyników pomiarów Kompletność w stosunku do programu pomiarowego Pokrycie roku czasem pomiaru Stężenie max. [µg/m 3 ] Stężenie średnie roczne [µg/m 3 ] Percentyl S9,4 μg/m 3 ] Liczba przekroczeń dopuszczalnego stężenia 24 h w roku kalendarzowym Lublin ul. Obywatelska 13 Lublin ul. Śliwińskiego 5 Biała Podlaska ul. Orzechowa Radzyń Podlaski ul. Sitkowskiego 1B Kraśnik ul. Koszarowa 1A Puławy ul. Skowieszyńska 51 Chełm ul. Jagiellońska 64 Zamość ul. Hrubieszowska 69 Aglomeracja Lubelska LbLublinWIOS 24-h 93,4 93,4 25,3 28,3 48,9 3 LbLublin_Sliwins_5 24-h 89,6 89, ,6* 51,7 32 Strefa lubelska LbBialaPOrzechowa 24-h 93,2 93, ,9 56,3 35 LbRadzyPSitkowskiego 24-h 97, 97, 12 28, LbKrasnikKoszarowa 24-h 86,1 86, ,6* 49,9 28 LbPulawySkowieszynska 24-h 94,5 94, ,8 6,9 46 LbChelmJagWIOS 24-h 92,1 92, ,3 5, 31 LbZamoscHrubieszowsk 24-h 95,1 95, , 5,9 35 *- wynik niepewny z powodu niższej od wymaganej kompletności serii pomiarowej [ºC] I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Średnia miesięczna temperatura Liczba przekroczeń w miesiącu ug/m³ I II II IV V VI VII VII IX X XI XI Wykres 17. Liczba przekroczeń 24-godzinnych stężeń pyłu PM1 w Puławach przy ul. Skowieszyńskiej na tle miesięcznych zmian temperatur w 212 r. (źródło: WIOŚ) Wykres 18. Przebieg 24 godzinnych stężeń pyłu PM1 w Puławach przy ul. Skowieszyńskiej w 212 r. (źródło: WIOŚ) 2

10 POWIETRZE Lublin, ul. Obywatelska Lublin, ul. Śliwińskiego Biała Podl., ul. Orzechowa Chełm, ul.jagiellońska Zamość, ul. Hrubieszowska Puławy, ul. Skowieszyńska Kraśnik, ul. Koszarowa Radzyń Podl., ul. Sitkowskiego Lublin (tło miejskie) Biała Podlaska (tło miejskie) Chełm (tło miejskie) Zamość (tło miejskie) liczba przekroczeń D24 D a = 4 µg/m³ stężenie średnie roczne w µ/m³ D 24 =5 µg/m³ Wykres 2. Średnie roczne stężenia pyłu PM1 na wybranych stanowiskach pomiarowych w latach w województwie lubelskim (źródło: WIOŚ, PIS) Wykres 19. Stężenia pyłu PM1 na stacjach monitoringowych w województwie lubelskim w 212 r. (źródło: WIOŚ) Na 4 stacjach w województwie, równolegle z pomiarami pyłu PM1, realizowano pomiary pyłu PM2,5. Stężenia średnie roczne pyłu PM2,5 w 212 r. na wszystkich stanowiskach pomiarowych były na zbliżonym poziomie i wynosiły od 2,4 do 22,4 µg/m 3, tj. do 89,6% poziomu dopuszczalnego - tabela 9. Rok 212 był pierwszym od uruchomienia pomiarów pyłu PM2,5, w którym nie stwierdzono przekroczeń poziomu dopuszczalnego na żadnym stanowisku. W latach zauważalny jest niewielki spadek stężeń tego zanieczyszczenia - wykres 21. Stanowisko pyłu PM2,5 w Lublinie przy ul. Śliwińskiego funkcjonuje również dla potrzeb wyznaczenia, a następnie monitorowania wskaźnika średniego narażenia. Obowiązek ten dotyczy obszarów tła miejskiego w aglomeracjach i miastach powyżej 1 tys. mieszkańców. Na podstawie uzyskanych wyników pomiarów Główny Inspektor Ochrony Środowiska wyznacza wskaźniki dla aglomeracji i ww. miast, a także krajowy wskaźnik średniego narażenia (AEI). Wynosi on dla Aglomeracji Lubelskiej za 211 r. 24,2 µg/m 3. AEI dla kraju za 211 r. wynosił 26,9 µg/m 3 i znacznie przewyższał standard, jakim jest pułap stężenia ekspozycji, określony na poziomie 2 µg/m 3. Termin osiągnięcia pułapu to 215 r. Zatem niezbędne jest podejmowanie działań ukierunkowanych na zmniejszenie emisji pyłu do wartości umożliwiającej w 215 r. osiągnięcie standardu. Tabela 9. Pył zawieszony PM2,5 zestawienie danych za 212 r. Kryteria przyjęte do oceny stężenie średnie roczne: poziom dopuszczalny = 25 μg/m 3 do osiągnięcia do dnia 1 stycznia 215 r., margines tolerancji na 212 r.= 2 μg/m 3, poziom docelowy = 25 μg/m 3 Lp. Lokalizacja stacji Kod krajowy stacji Okres uśredniania wyników pomiarów Kompletność w stosunku do programu pomiarowego Pokrycie roku czasem pomiaru Stężenie średnie roczne [µg/m3] Stężenie max. 24-h [μg/m 3 ] % stężenia dopuszczalnego % stężenia dopuszczalnego powiększonego o margines tolerancji Lublin ul. Śliwińskiego 5 Biała Podlaska ul. Orzechowa Chełm ul. Jagiellońska 64 Zamość ul. Hrubieszowska 69 Aglomeracja Lubelska LbLublin_Sliwins_5 24-h 93,2 93,2 22, ,6 83, Strefa lubelska LbBialaPOrzechowa 24-h 92,3 92,3 21, ,4 8, LbChelmJagWIOS 24-h 86,1 86,1 2,4* ,6 75,6 LbZamoscHrubieszowsk 24-h 1 1 2, ,4 77,2 *- wynik niepewny z powodu niższej od wymaganej kompletności serii pomiarowej 21

11 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 212 roku Zamość ul. Hrubieszowska Chełm ul. Jagiellońska 21 r. 211 r. 212 r. Biała Podl. ul. Orzechowa poziom docelowy= 25 Lublin ul. Śliwińskiego Pomiary obu frakcji pyłu prowadzone równolegle metodą grawimetryczną w 212 r. wykazały, że zawartość pyłu PM2,5 w pyle PM1 wynosi od 63% do 76%, wyższe zawartości rejestrowano w miesiącach chłodnych. Różnice wynikają z różnej struktury frakcyjnej emisji pyłu na danym obszarze. Przebieg 24-godzinnych stężeń pyłu obu frakcji na poszczególnych stacjach województwa przedstawia wykres 22. Wykres 21. Stężenia średnie roczne pyłu PM2,5 na stacjach monitoringowych w woj. lubelskim w latach r. (źródło: WIOŚ) Lublin, ul. Śliwińskiego PM1 PM2, : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : Biała Podlaska, ul. Orzechowa PM1 PM2, Chełm, ul. Jagiellońska PM1 PM2, Zamość, ul. Hrubieszowska PM1 PM2,5 Wykres 22. Przebieg 24-godzinnych stężeń pyłu PM1 i PM2,5 na stacjach monitorowanych w woj. lubelskim w 212 r. (źródło: WIOŚ) 22

12 POWIETRZE Poziomy stężeń metali w pyle zawieszonym PM1 monitorowane w Aglomeracji Lubelskiej charakteryzowały się niskimi i bardzo niskimi wartościami (tabela 1). Średnie roczne stężenie ołowiu wynosiło,59 µg/m 3 co stanowi 1,2% poziomu dopuszczalnego. Stężenie arsenu wynosiło,46 µg/m 3, tj. 7,7% poziomu docelowego, kadmu,33 µg/m 3, tj. 6,6% poziomu docelowego, niklu,77 µg/m 3, tj. 3,9% poziomu docelowego. Prezentowane wartości są porównywalne do lat ubiegłych i wskazują na brak zagrożenia zanieczyszczenia powietrza ww. metalami. Stężenia benzo/a/pirenu jako wskaźnika WWA, oznaczane w pyle PM1, nie przekraczały poziomu docelowego. Wszystkie wartości średnie roczne oznaczane na 5 stanowiskach zawierały się w przedziale od,43 ng/m 3 do,84 ng/m 3 (tabela 11, wykres 23). Na stacji w Lublinie przy ul. Obywatelskiej wykonywane były oprócz benzo/a/pirenu również pomiary stężeń innych WWA w pyle PM1 tj.: benzo/a/antracenu, benzo/b/fluorantenu, benzo(k)fluorantenu i dibenzo(a,h)antracenu. Dla ww. nie są określone standardy. Na wykresie 24 przedstawiono stężenia średnie roczne dla lat Najwyższe wartości dotyczyły benzo/b/fluorantenu. Lublin, ul. Obywatelska Biała Podl., ul. Orzechowa Chełm, ul. Jagiellońska Zamość, ul. Hrubieszowska Kraśnik, ul. Koszarowa,2,4,6,8 1 stężenie średnie roczne w ng/m³ ng/m3 Wykres 23. Stężenia benzo/a/pirenu w pyle PM1 na stanowiskach pomiarowych województwa lubelskiego w 212 r. (źródło: WIOŚ) benzo(a)piren benzo(a)antracen benzo(b)fluoranten benzo(k)fluoranten dibenzo(a,h)antracen,2,4,6, r. 211 r. 212 r. p.docelowy = 1 ng/m 3 ng/m³ Wykres 24. WWA w pyle PM1 monitorowane w Aglomeracji Lubelskiej w latach (źródło: WIOŚ) Tabela 1. Metale zestawienie danych za 212 r. Stacja: Lublin ul. Obywatelska 13 (kod krajowy: LbLublinWIOS) Lp. Wyszczególnienie Okres uśredniania wyników pomiarów Kompletność w stosunku do programu pomiarowego Pokrycie roku czasem pomiaru Stężenie max [μg/m 3 ] Stężenie średnie roczne poziom dopuszczalny/ docelowy % poziomu dopuszczalnego/ docelowego Aglomeracja Lubelska 1. ołów 24-h 93,4 93,4,133,59 µg/m 3,5 μg/m 3 1,2 2. arsen 24-h 93,4 93,4 1,1,46 ng/m 3 6 ng/m 3 7,7 3. kadm 24-h 93,4 93,4,6,33 ng/m 3 5 ng/m 3 6,6 4. nikiel 24-h 93,4 93,4 1,9,77 ng/m 3 2 ng/m 3 3,9 Tabela 11. Benzo(ά)piren zestawienie danych za 212 r. Kryteria przyjęte do oceny stężenie średnie roczne: poziom docelowy = 1 ng/m 3, termin osiągnięcia 213 r. Lp. Lokalizacja stanowiska Kod krajowy stacji Okres uśredniania wyników Kompletność w stosunku do programu pomiarowego [%] Pokrycie roku czasem pomiaru Stężenie średnie roczne [µg/m 3 ] % poziomu docelowego Aglomeracja Lubelska 1. Lublin, ul. Obywatelska 13 LbLublinWIOS 24-h 93,4 93,4,43 34, Strefa lubelska 2. Biała Podlaska, ul. Orzechowa LbBialaPOrzechowa 24-h 93,2 93,2,74 74, 3. Chełm, ul. Jagiellońska 64 LbChelmJagWIOS 24-h 92,1 92,1,81 81, 4. Kraśnik, ul. Koszarowa 1A LbKrasnikKoszarowa 24-h 86,1 86,1,84* 84, 5. Zamość, ul. Hrubieszowska 69 LbZamoscHrubieszowsk 24-h 95,1 95,1,77 77, 23

13 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 212 roku Mapa 2. Liczba dni z przekroczeniami wartości docelowej w województwie lubelskim obliczona modelem GEM-AQ dla 212 r. (źródło: Wyniki modelowania stężeń ozonu troposferycznego na potrzeby rocznej oceny jakości powietrza dla 212 r., Wydział Inżynierii Środowiska Politechniki Warszawskiej na zlecenie GIOŚ) Mapa 3. AOT4 w województwie lubelskim obliczony modelem GEM-AQ dla 212 r. (źródło: Wyniki modelowania stężeń ozonu troposferycznego na potrzeby rocznej oceny jakości powietrza dla 212 r., Wydział Inżynierii Środowiska Politechniki Warszawskiej na zlecenie GIOŚ) Wyniki badań stężeń ozonu wykazały, że liczba dni z przekroczeniem poziomu docelowego w roku kalendarzowym uśredniona w ciągu trzech ostatnich lat na poszczególnych stanowiskach wynosiła maksymalnie 14,7, była więc niższa od liczby dozwolonej wynoszącej 25. Wyniki modelowania stężeń ozonu wykonanego na poziomie krajowym wykazały, że na przeważającym obszarze województwa lubelskiego dni z przekroczeniami 12 μg/m 3 było mniej niż 5. Liczba przekroczeń była większa w zachodniej części województwa, ale wynosiła nie więcej niż 1. We wschodniej części województwa przekroczenia nie wystąpiły (mapa 2). Na obszarze całego województwa wystąpiło przekroczenie drugiego kryterium, jakim jest poziom celu długoterminowego. Wyniki modelowania potwierdziły występowanie kilku dni ze stężeniami wyższymi od 12 μg/m 3 w obu strefach (mapa 3). Kryterium celu długoterminowego dla ozonu z terminem osiągnięcia w 22 r. nie dopuszcza żadnego przekroczenia wartości 12 µg/m 3 w roku kalendarzowym, dlatego, ze względu na to kryterium, obie strefy zostały zaliczone do klasy D 2. Trzyletnia średnia arytmetyczna z liczby dni ze stężeniami 8-godz. ozonu wyższymi od 12 μg/m 3 w latach w województwie lubelskim prezentowana jest na wykresie 25. średnia liczba dni stacja miejska (Lublin) stacja miejska (Biała Podlaska) stacja pozamiejska(jarczew) stacja pozamiejska(biały Słup) stacja podmiejska(wilczopole) rok Wykres 25. Średnia arytmetyczna z liczby dni ze stężeniami 8-godz. ozonu wyższymi od 12 μg/m 3 w latach w województwie lubelskim (źródło: WIOŚ, IMGW, RPN). 24

14 POWIETRZE Na terenie strefy lubelskiej stężenie żadnej z 3 substancji podlegających ocenie ze względu na ochronę roślin nie przekroczyło poziomu dopuszczalnego bądź docelowego. Stężenia średnie roczne dwutlenku siarki wynosiły do 3,3 µg/m 3 tj. 16,5% poziomu dopuszczalnego, stężenie średnie dla pory zimowej wynosiło do 5,5 µg/m 3, tj. 27,5% poziomu dopuszczalnego dla tego okresu. Podstawą oceny i klasyfikacji w zakresie tlenków azotu były wyniki pomiarów automatycznych prowadzonych w Białym Słupie na terenie Roztoczańskiego Parku Narodowego. Stężenie średnie roczne NO x wynosiło 15 µg/m 3, tj. 5% poziomu dopuszczalnego. Stężenie średnie roczne NO x na stacji Borsukowizna wynosiło 3, μg/m 3 tj. 1% poziomu dopuszczalnego. Wilczopole Jarczew Biały Słup p.celu dł. p.docelowy µg/m³ h Wykres 26. Średnia wartość parametru AOT4 w województwie lubelskim na stanowisku w Jarczewie i Białym Słupie z lat , na stanowisku w Wilczopolu z 29 r. i z lat (źródło: WIOŚ, IMGW, RPN) Dla terenów pozamiejskich określony jest ponadto poziom docelowy i poziom celu długoterminowego dla ozonu wyrażony parametrem AOT4. Średnia wartość parametru AOT4 wyznaczonego z lat na podstawie serii pomiarowych z Jarczewa wynosi μg/m 3 h, z Białego Słupa μg/m 3 h. Średnia wartość parametru AOT4 z Wilczopola, wyznaczonego na podstawie serii pomiarowych z 29 r. oraz z lat wynosi μg/m 3 h (wykres 26). Wartości te nie przekraczają poziomu docelowego, natomiast przekraczają poziom celu długoterminowego. Uzyskane wyniki pomiarów potwierdzają wyniki obliczeń modelowych, zgodnie z którymi, wartość AOT4 na przeważającym obszarze województwa waha się w zakresie 1-18 μg/m 3 h. W środkowej części województwa wartości AOT4 kształtują się poniżej 1 μg/m 3 h (mapa 2). Ze względu na dotrzymanie poziomu docelowego, strefę lubelską zaliczono do klasy A, natomiast na niedotrzymanie poziomu celu długoterminowego do klasy D 2. Zgodnie z rozporządzeniem poziomy docelowe miały być osiągnięte w 21 r., poziomy celów długoterminowych mają być osiągnięte do 22 r. Reakcje Podstawowym celem polityki ekologicznej w zakresie ochrony powietrza jest osiągnięcie takiego jego stanu, który nie będzie zagrażał zdrowiu ludzi i środowisku oraz będzie spełniał wymagania prawne w zakresie jakości powietrza i norm emisyjnych. Konsekwentnie realizowane postanowienia polityki ekologicznej, jak również procesy restrukturyzacji i unowocześniania gospodarki przyczyniły się do obniżenia poziomu presji na środowisko. Emisje podstawowych zanieczyszczeń do powietrza z zakładów szczególnie uciążliwych dwutlenku siarki, tlenków azotu i pyłów w 212 r. zmniejszyły się odpowiednio o około 48%, 13% i 74% w stosunku do 2 r. Natomiast w przypadku emisji dwutlenku węgla tendencja zmian w poszczególnych latach była niejednoznaczna, odnotowywano zarówno spadki, jak i wzrosty. Generalnie w 212 r. wielkość emisji do powietrza wszystkich podstawowych zanieczyszczeń wg GUS obniżyła się w odniesieniu do 211 r. Na tle sukcesywnie rosnącego produktu krajowego brutto (PKB), który jest miarą wzrostu gospodarczego, na wykresie 27 zaprezentowano zmiany w emisji do powietrza dwutlenku siarki, tlenków azotu, dwutlenku węgla i pyłu z zakładów szczególnie uciążliwych w województwie lubelskim w latach dwutlenek siarki tlenki azotu dwutlenek węgla pył PKB 18% 16% 14% 12% 1% 8% 6% 4% 2% % Wykres 27. Zmiany w emisji do powietrza dwutlenku siarki, tlenków azotu, dwutlenku węgla i pyłu z zakładów szczególnie uciążliwych na tle zmian PKB w województwie lubelskim w latach 2-212, przy założeniu, że wartość wskaźników w 2r. równa jest 1%. (źródło: GUS). 25

15 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 212 roku Obserwowany od lat spadek emisji zanieczyszczeń powietrza, w początkowym okresie był spowodowany zmniejszeniem produkcji przemysłowej, obecnie jest wynikiem realizacji wielu działań proekologicznych. Nastąpił znaczny postęp w instalowaniu coraz sprawniejszych urządzeń ochronnych. Powstały nowe instalacje odsiarczania spalin i usuwania z nich tlenków azotu. Wzrosła średnia skuteczność urządzeń odpylających. Stopień redukcji zanieczyszczeń (zatrzymanych lub zneutralizowanych w urządzeniach do redukcji) w 212 r. w województwie lubelskim, w % zanieczyszczeń wytworzonych, wynosił: pyłów 98,4%, gazów 86,% (dane GUS). Dotychczas nie ma taniej metody unieszkodliwiania CO 2 powstającego w ogromnych ilościach, głównie w procesach spalania paliw kopalnych. Próby takie są prowadzone i być może w najbliższej przyszłości będą szeroko stosowane na skalę przemysłową. Do najważniejszych i znaczących z punktu widzenia ochrony powietrza inwestycji realizowanych w 212 r. w województwie lubelskim należą: 1. Zakłady Azotowe Puławy Spółka Akcyjna w Puławach Zakład zakończył realizację Instalacji Odsiarczania Spalin w Elektrociepłowni. Przedsięwzięcie pn. Budowa Instalacji Odsiarczania Spalin wykonane zostało według technologii amerykańskiej firmy Marsulex Environmental Technologies. Odsiarczanie spalin kotłowych pochodzących ze spalania węgla kamiennego prowadzone jest metodą mokrą amoniakalną. Procesowi odsiarczania poddawane są spaliny ze wszystkich pięciu pracujących kotłów OP-215. Oczyszczanie spalin odbywa się poprzez absorpcję dwutlenku siarki zawartego w spalinach za pomocą cieczy absorpcyjnej z udziałem roztworu wodorotlenku amonu, a w przypadku jego braku gazowego amoniaku. Technologia odsiarczania realizowana jest w instalacji z absorberem w postaci kolumny z dyszami rozpyłowymi, demisterem i zbiornikiem reakcyjnym. Dwutlenek siarki zawarty w spalinach jest absorbowany w spływającej w przeciwprądzie cieczy absorpcyjnej, którą jest 16-25% woda amoniakalna z instalacji mocznika. Ciecz rozpylana jest w górnej części absorbera na czterech poziomach. Z absorbera bocznym strumieniem odprowadzana jest zawiesina siarczanu amonu zawierająca około 5% kryształów siarczanu amonu, z której na hydrocyklonach wydzielany jest kryształ. Zawiesina wzbogacona w kryształ jest przesyłana do procesu krystalizacji. Powstały sypki siarczan amonu z budynku krystalizacji przesyłany jest do magazynu. Zrealizowane przedsięwzięcie Instalacji Odsiarczania Spalin obejmowało wykonanie następujących ważniejszych obiektów i urządzeń: układ naziemnych kanałów spalin wraz z wentylatorami doprężającymi, nowy emitor do odprowadzania spalin, węzeł absorpcji dwutlenku siarki ze spalin, węzeł zagęszczania zawiesiny kryształów, węzeł krystalizacji siarczanu amonu, węzeł obróbki krystalicznego siarczanu amonu, magazyn siarczanu amonu z węzłem załadunku krystalicznego siarczanu amonu na cysterny samochodowe, zasilanie w media technologiczne, energetyczne, nowy odcinek estakady magistralnej wraz z nową estakadą wewnętrzną, zbiornik wody amoniakalnej, budynek rozdzielni elektrycznej, nowy magazyn olejów i smarów, infrastrukturę dojazdową. Realizacja przedsięwzięcia ma zapewnić ograniczenie emisji dwutlenku siarki w spalinach z poziomu 3 mg/nm 3 do poziomu ok. 2 mg/nm 3 i spowodować roczne obniżenie emisji dwutlenku siarki o ok. 8 Mg. Ocena redukcji emisji dwutlenku siarki w skali roku będzie możliwa po przepracowaniu pełnego roku kalendarzowego. 2. CEMEX Polska Spółka z o.o. w Warszawie Zakład Cementownia w Chełmie Kontynuowano realizację rozpoczętej w 211 r. inwestycji polegającej na budowie dwóch silosów klinkieru o pojemności 125 tys. Mg każdy. Konstrukcja silosów została opracowana przez amerykańską firmę Dometech, a ich kształt jest czaszą o średnicy 63,4 m i wysokości 43,5 m każdy. Celem budowy nowych silosów klinkieru wraz z transportem klinkieru i odpylaniem jest eliminacja emisji niezorganizowanej z procesu magazynowania i transportu wewnętrznego klinkieru. Dotychczas ok. 2 tys. ton klinkieru było składowane na zewnątrz, żeby pokryć zwiększone zapotrzebowanie na cement w okresie letnim. Pierwsza kopuła została uruchomiona w listopadzie 212 r., a druga w styczniu 213 r. Planowane zakończenia inwestycji to koniec I półrocza 213 r. 3. Miejskie Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplnej Spółka z o.o. w Chełmie Centralna Ciepłownia w Chełmie Celem zmniejszenia straty kominowej dokonano wymiany zbiorczego kanału spalin energetycznych. 26

16 POWIETRZE 4. CERSANIT IV Spółka z o.o. w Krasnymstawie W celu zwiększenia skuteczności odpylania zamontowano na kabinach sortowniczych 5 nowych fi ltrów tkaninowych. 5. Südzucker Polska S.A. we Wrocławiu Zakład Produkcyjny Cukrownia Strzyżów w Strzyżowie Zmodernizowano istniejącą instalację odpylania spalin z kotła parowego OR-32 opalanego węglem. Dotychczasowy zespół urządzeń odpylających powiększono o fi ltr tkaninowy o powierzchni fi l- tracyjnej 172 m 2. Filtr został zabudowany wraz z infrastrukturą technologiczną. Modernizacja systemu odpylania miała na celu ograniczenie emisji pyłu do powietrza i dostosowanie instalacji spalania węgla do nowych standardów emisyjnych, jakie będą obowiązywać od 1 stycznia 216 r. Prowadzone przez Cukrownię pomiary emisji w ramach automonitoringu w latach wcześniejszych wykazywały emisję pyłu znacznie powyżej 3 mg/m 3. Wyniki pomiarów emisji wykonane po odbiorze inwestycji wykazały emisję pyłu poniżej 1 mg/m 3, a więc dotrzymanie już teraz wymogów nowych standardów emisyjnych, co oznacza, że zrealizowana inwestycja przyniosła zamierzony efekt i w znaczący sposób wpłynęła na zmniejszenie emisji pyłu do powietrza. Poza działaniami w sektorze przemysłowym na rzecz poprawy jakości powietrza sukcesywnie prowadzone są termomodernizacje budynków użyteczności publicznej i innych obiektów budowlanych, oraz wykonywane są modernizacje i rozbudowywane sieci cieplne (wykres 28) i gazowe (wykres 29), wzrasta również wykorzystanie odnawialnych źródeł energii. km 2 r. 25 r. 211 r. 1 5 ogółem miasto wieś Wykres 28. Długość sieci cieplnej przesyłowej w woj. lubelskim w 2 r., 25 r., 211 r. (źródło: US w Lublinie) km 2 r. 25 r. 211 r. 1, 5,, ogółem miasto wieś Wykres 29. Długość czynnej sieci gazowej w woj. lubelskim 2 r., 25 r., 211 r. (źródło: US w Lublinie) Utrzymujący się od 29 r. ok. 1% udział OZE w produkcji energii w woj. lubelskim nie oznacza zastoju w realizacji nowych inwestycji, ale utrzymywanie się proporcji udziału OZE do rosnącego w tym okresie zużycia energii. Powstają nowe elektrownie: biogazowe, biomasowe, wodne, wiatrowe i wykorzystujące promieniowanie słoneczne. Według danych Urzędu Marszałkowskiego w Lublinie na koniec 211 r. na terenie województwa znajdowało się 35 instalacji do wytwarzania energii ze źródeł odnawialnych. Baterie słoneczne na osiedlu mieszkaniowym w Zamościu Fot. Irena Orzeł 27

17 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 212 roku Wysiłki czynione na rzecz racjonalnego korzystania z zasobów środowiska oraz ich ochrony wymagają jednak ponoszenia odpowiednio wysokich środków fi nansowych. Nakłady inwestycyjne na ochronę powietrza i klimatu, wg GUS, wzrosły w 211 r. ponad 2,5-krotnie w stosunku do 21 r., a ich wartość była najwyższa od odnotowanych w ostatnich kilkunastu latach i wyniosła ,7 tys. zł wykres 3. mln zł Wykres 3. Nakłady inwestycyjne na ochronę powietrza i klimatu w woj. lubelskim w latach (źródło GUS) Pomimo obserwowanej poprawy jakości powietrza istotnym problemem w województwie, jak i w skali kraju, są odnotowywane ponadnormatywne stężenia pyłu PM1 w sezonie zimowym. W świetle obowiązujących przepisów, wojewódzki inspektor ochrony środowiska do 3 kwietnia każdego roku przekazuje zarządowi województwa roczną ocenę jakości powietrza za rok poprzedni, w której wskazuje strefy, gdzie jakość powietrza nie odpowiada standardom. W ciągu następnych 15 miesięcy zarząd zobowiązany jest do przygotowania dla nich odrębnych projektów programów ochrony powietrza (POP), które następnie opiniują właściwi wójtowie, burmistrzowie lub prezydenci miast oraz starostowie. Ostatecznie, po 18 miesiącach, licząc od dnia otrzymania wyników oceny, sejmik województwa zatwierdza takie programy. Do 212 r. na terenie województwa lubelskiego realizowane były cztery programy, dla: Aglomeracji Lubelskiej i 3 miast (ówczesnych stref): Biała Podlaska, Chełm i Zamość, wprowadzone w latach Wskutek zmiany ustawy Prawo ochrony środo-owiska w kwietniu 212 roku wprowadzone zostały nowe definicje stref, a województwo lubelskie zostało o podzielone na 2 strefy: Aglomerację Lubelską i strefę lubelską, obejmującą obszar województwa poza Aglomeracją, Zmiana ustawy zbiegła się w czasie z kolejną oceną jakości powietrza dla województwa lubelskiego za 211 r. Wykazała ona, że przekroczenia dopuszczalnego poziomu stężeń 24-godzinnych pyłu PM1 wystąpiły zarówno w Aglomeracji Lubelskiej, jak i strefi e lubelskiej, gdzie obszarami przekroczeń były miasta: Biała Podlaska, Chełm, Puławy, Radzyń Podlaski i Zamość. W związku z powyższym Zarząd Województwa Lubelskiego zobowiązany został do przygotowania: Programu ochrony powietrza dla strefy lubelskiej aktualizacji Programu ochrony powietrza dla strefy Aglomeracja Lubelska, Prognozy oddziaływania programu ochrony powietrza dla strefy lubelskiej na środowisko, Prognozy oddziaływania programu ochrony powietrza dla strefy Aglomeracja Lubelska na środowisko. Po zatwierdzeniu ww. dokumentów przez sejmik województwa, dostępne będą na stronie Urzędu Marszałkowskiego Województwa Lubelskiego Zaprezentowana w niniejszych dokumentach inwentaryzacja źródeł emisji pyłu PM1 do powietrza wskazuje jednoznacznie, że największy udział w ogólnej emisji pyłu PM1 ma emisja powierzchniowa, tzw. niska pochodzącą z sektora komunalno-bytowego. Udziały poszczególnych źródeł emisji w obszarze przekroczeń pyłu PM1 w 211 r. zaprezentowano na wykresie 31. Aglomeracja Lubelska punktowa powierzchniowa liniowa naturalna 7% 8% 1% 17% 59% 23% Strefa lubelska punktowa powierzchniowa liniowa naturalna 73% 12% Wykres 31. Udział poszczególnych źródeł emisji pyłu PM1 na terenie aglomeracji lubelskiej i strefy lubelskiej w 211 r. 28

18 POWIETRZE Celem programów ochrony powietrza jest określenie działań, które doprowadzą do osiągnięcia wymaganej jakości powietrza. Realizacja wyznaczonych zadań będzie jednak uzależniona od możliwości technicznych, organizacyjnych i finansowych instytucji uczestniczących w projekcie (miast, gmin i powiatów, na terenie których odnotowano przekroczenia norm). Warto również zauważyć, że program ochrony powietrza jest elementem polityki ekologicznej regionu, stąd zaproponowane w nim zadania muszą zostać zintegrowane z istniejącymi planami, programami czy strategiami, wpisując się w realizację celów regionalnych i lokalnych. Działania na rzecz poprawy jakości powietrza są procesem ciągłym, a sukces - ograniczenie emisji i dotrzymanie stężeń dopuszczalnych pyłu zawieszonego PM1 będzie zależał od wysiłku i koordynacji działania wielu organów, instytucji, podmiotów korzystających ze środowiska oraz od świadomości ekologicznej mieszkańców. Meteorologii i Gospodarki Wodnej PIB Oddział we Wrocławiu i finansowane ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. W 212 r. WIOŚ w Lublinie kontynuował badania chemizmu opadów atmosferycznych na stacji IMGW we Włodawie, która jest jedną z 23 stacji badawczych monitoringu krajowego na terenie Polski. Skład chemiczny opadów analizowano w cyklach miesięcznych, w zakresie obejmującym stężenia związków kwasotwórczych, biogennych i metali (w tym metali ciężkich), tj. na zawartość chlorków, siarczanów, azotynów i azotanów, azotu amonowego, azotu ogólnego, fosforu ogólnego, potasu, sodu, wapnia, magnezu, cynku, miedzi, żelaza, ołowiu, kadmu, niklu, chromu i manganu. Zmierzona na stacji we Włodawie suma opadów w 212 r. wyniosła 492,8 mm i była niższa w stosunku do roku 211 r. o 24,7%. Największe miesięczne opady wystąpiły w sierpniu 14, mm, najmniejsze natomiast zanotowano w listopadzie 18,5 mm. Na wykresie 32 przedstawiono miesięczne sumy opadów w latach na stacji we Włodawie. suma opadów [mm] I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Fot. Renata Lesicka Wykres 32. Miesięczne sumy opadów atmosferycznych w latach na stacji we Włodawie (źródło: IMGW Włodawa) Chemizm opadów atmosferycznych Monitoring chemizmu opadów atmosferycznych i ocena depozycji zanieczyszczeń do podłoża jest elementem Państwowego Monitoringu Środowiska. Celem realizacji zadania jest pozyskanie danych o ładunkach substancji zakwaszających, biogenów, jak również metali ciężkich deponowanych wraz z opadem do podłoża. Uzyskane wyniki badań umożliwiają obserwację trendów zmian i ocenę skuteczności programów redukcji emisji zanieczyszczeń do powietrza. Zadanie jest realizowane na zlecenie Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska przez Instytut Wartości ph wód opadowych mieściły się w zakresie 4,71-6,44. Średnia roczna ważona ph wyniosła 5,54. Opady o wartości ph poniżej 5,6 wskazują na dużą zawartość w nich mocnych kwasów mineralnych. Wartości przewodnictwa elektrolitycznego w badanych próbach były niskie (maksymalnie 24,4µS/cm). Analizując średnioroczne stężenia poszczególnych zanieczyszczeń można zauważyć ogólną tendencję spadkową w stosunku do roku ubiegłego. Wyjątek stanowią wyższe wartości w zakresie wapnia, sodu, potasu, miedzi i żelaza. Zakresy stężeń zanieczyszczeń w próbkach miesięcznych opadów atmosferycznych na stacji IMGW we Włodawie w latach zaprezentowano w tabeli

19 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 212 roku Tabela 12. Zakresy stężeń zanieczyszczeń w próbkach miesięcznych opadów atmosferycznych na stacji IMGW we Włodawie w latach Lp. Nazwa badanego składnika Jednostka miary Wartości stężeń [mg/dm 3 ] minimalne maksymalne średnie Chlorki mg Cl - /dm 3,14,1 1,6,98,6, Siarczany mg SO 4-2 /dm 3 1,8,91 3,25 2,66 2,1 1,86 3. Azotany + Azotyny mg N /dm 3,161,181,651,529,415, Azot amonowy mg N/dm 3,51,39 1,53 1,6,93, Azot ogólny mg N/dm 3 1,3,93 2,43 1,94 1,678 1,45 6. Fosfor ogólny mg P/dm 3,2,8,75,71,32,3 7. Sód mg Na/dm 3,81,5,51,659,259,32 8. Potas mg K/dm 3,75,67,26,61,179, Wapń mg Ca/dm 3,44,467 1,32 6,11,78 1,4 1. Magnez mg Mg/dm 3,5,63,7,238,16, Cynk mg Zn/dm 3,21,2,112,82,5, Miedź mg Cu/dm 3,4,1,14,21,7,8 13. Żelazo mg Fe/dm 3,2,2,8,12,5,6 14. Ołów mg Pb/dm 3,5,5,2,1,11,1 15. Kadm mg Cd/dm 3,2,2,13,2,3,2 16. Nikiel mg Ni/dm 3,5,5,1,1,8,1 17. Mangan mg Mn/dm 3,1,2,9,12,4,3 18. Chrom mg Cr/dm 3,2,5,5,5,4,5 19. Odczyn ph 4,76 4,71 6,8 6,44 5,38 5,54 2. Przewodność el. wł µs/cm 9,2 8, 24,3 24,4 17,86 16,1 Największa depozycja jonów dotyczyła siarczanów, w następnej kolejności azotu ogólnego i amonowego. Z kationów zasadowych najwięcej było jonów wapnia, następnie sodu, potasu i magnezu. Pośród metali ciężkich najwyższa była depozycja cynku, miedzi i żelaza. Wśród badanych substancji szczególnie negatywny wpływ na środowisko mogą mieć kwasotwórcze związki siarki i azotu, związki biogenne i metale ciężkie. Opady o odczynie obniżonym stanowią znaczne zagrożenie zarówno dla środowiska wywołując negatywne zmiany w strukturze oraz funkcjonowaniu ekosystemów lądowych i wodnych, jak również dla infrastruktury technicznej (np. linie energetyczne). Związki biogenne wpływają na zmiany warunków troficznych gleb i wód. Metale ciężkie stanowią zagrożenie dla produkcji roślinnej. Kationy zasadowe (potas, wapń, magnez i sód) pod względem znaczenia ekologicznego są przeciwieństwem substancji biogennych, kwasotwórczych i metali ciężkich. Ich oddziaływanie na środowisko jest pozytywne, ponieważ powodują neutralizację wód opadowych. Na wykresach przedstawiono roczne ładunki jednostkowe [kg/ha] wniesione przez opady atmosferyczne w latach w rejonie stacji we Włodawie. IMGW Stacja Hydrologiczno-Meteorologiczna we Włodawie Fot. Marek Domalewski 3