INSPEKCJA OCHRONY ŚRODOWISKA Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska. RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO w 2011 roku

Transkrypt

1

2 INSPEKCJA OCHRONY ŚRODOWISKA Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO w 2011 roku BIBLIOTEKA MONITORINGU ŚRODOWISKA Lublin 2012

3 Wydano ze środków: Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Lublinie Opracowano przez zespół pracowników: Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Lublinie Pod kierunkiem Leszka Żelaznego Lubelskiego Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska w Lublinie Redakcja: Alicja Roguska Teresa Grzywaczewska Autorzy: Zuzanna Balcerek, Jolanta Dobrzyńska, Grażyna Gleń, Stanisław Godyński, Teresa Grzywaczewska, Teresa Kowalczuk, Renata Lesicka, Urszula Łukaszek, Joanna Miazga, Krystyna Michna, Magdalena Milanowska - Pitura, Bernadeta Nowosielska, Dorota Parcheta, Margaryta Sobocińska, Joanna Śluz, Jadwiga Tkaczyk, Urszula Tychmanowicz, Grzegorz Uliński W opracowaniu wykorzystano materiały: Głównego Urzędu Statystycznego Wojewódzkiego Urzędu Statystycznego w Lublinie Lubelskiego Urzędu Wojewódzkiego Urzędu Marszałkowskiego w Lublinie Państwowej Inspekcji Sanitarnej Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Lublinie Instytutu Ochrony Środowiska w Warszawie Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad Oddział w Lublinie Zarządu Dróg Wojewódzkich w Lublinie PKP S.A. Zakładu Linii Kolejowych w Lublinie Zdjęcie na okładce Żółw błotny z terenu RPN Paweł Marczakowski Zdjęcia na przekładkach Paweł Marczakowski oraz archiwum WIOŚ Raport jest dostępny na stronie internetowej WIOŚ Lublin pod adresem Druk ekologiczny Niniejsza publikacja została wykonana na papierze CYCLUS PRINT. Jest to papier bezdrzewny, bezchlorowy (PCF Process Chlorine Free) 100% recycled, wyprodukowany zgodnie z normą jakości ISO 9001 oraz z wymaganiami dotyczącymi ochrony środowiska okreslonymi normą ISO ISBN Przygotowanie do druku: Małgorzata Niećko Druk i oprawa: AWR Magic, Lublin, ul. Mełgiewska 32,

4 SPIS TREŚCI Informacje o województwie 7 Powietrze 11 Chemizm opadów atmosferycznych 27 Wody 29 Wody powierzchniowe płynące 32 Wody powierzchniowe stojące 53 Monitoring geochemiczny osadów 58 Wody podziemne 61 Hałas 65 Odpady 73 Promieniowanie elektromagnetyczne 83 Monitoring przyrody 89 Działalność kontrolna WIOŚ 93 Działalność laboratoryjna 101 Współpraca międzynarodowa 105 Spis map 109 Wykaz skrótów 111

5

6 Szanowni Państwo Właściwa realizacja polityki ekologicznej państwa, w szczególności działania na rzecz zasady zrównoważonego rozwoju, wymaga ciągłego monitorowania środowiska tak, aby na każdym szczeblu zarządzania jak również na różnych poziomach korzystania z jego zasobów, było to działanie świadome i odpowiedzialne, poparte rzetelną wiedzą na temat jego stanu. Żywię nadzieję, że tej idei służy cykl raportów o stanie środowiska województwa lubelskiego, którego kolejne wydanie z przyjemnością polecam Państwa lekturze. Prezentowane opracowanie wpisuje się w prowadzoną przez Inspekcję Ochrony Środowiska otwartą politykę informacyjną w dziedzinie ochrony środowiska. Szeroki zakres prac analityczno-badawczych realizowany przez naszą instytucję przekłada się na oceny stanu środowiska w poszczególnych komponentach. Oceniając stan środowiska staramy się również wskazać presje, jak i środki zaradcze jakie należy sukcesywnie podejmować. Dziękuję serdecznie wszystkim pracownikom Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska, którzy uczestniczą w całym procesie, w którego konsekwencji mógł powstać raport, jak również wszystkim służbom i instytucjom współpracującym. Szczególne podziękowania składam Wojewódzkiemu Funduszowi Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Lublinie za wsparcie finansowe publikacji. mgr inż. Leszek Żelazny Lubelski Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska w Lublinie

7

8 INFORMACJE O WOJEWÓDZTWIE

9 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2011 roku Informacje o województwie Województwo lubelskie zajmuje powierzchnię km 2, co stanowi 8% powierzchni kraju. Znajduje się w środkowo wschodniej części Polski, granicząc od wschodu z Ukrainą i Białorusią. Funkcjonujące przejścia graniczne drogowe i kolejowe: polsko białoruskie (Kukuryki, Terespol, Sławatycze) oraz polsko ukraińskie (Dorohusk, Zosin, Hrebenne) pełnią istotną rolę w kontaktach ze wschodem. Województwo graniczy również z województwami: podlaskim, mazowieckim, świętokrzyskim i podkarpackim. Lubelszczyznę zamieszkuje 2 151,9 tys. osób, czyli 5,6% ludności Polski. Województwo należy do słabo zurbanizowanych większość ludności (ok. 53,4%) zamieszkuje tereny wiejskie. Administracyjnie podzielone jest na 24 powiaty (w tym 4 miasta na prawach powiatu: Lublin, Biała Podlaska, Chełm i Zamość) i 213 gmin. Stolicą województwa jest Lublin z liczbą mieszkańców , który jest uważany za największy ośrodek akademicki i jeden z najważniejszych ośrodków gospodarczych na terenie wschodniej Polski. Województwo lubelskie charakteryzuje się klimatem umiarkowanym kontynentalnym. Roczna suma opadów należy do niskich w skali kraju i wynosi od ok. 500 mm na północy po ponad 600 mm na południu. Na Lubelszczyźnie eksploatowane są surowce naturalne takie jak: węgiel kamienny, gaz ziemny, ropa naftowa. Region jest słabo uprzemysłowiony, a dominują zakłady przemysłu spożywczego, chemicznego i elektromaszynowego. Dość dobre gleby sprzyjają natomiast produkcji rolnej, której udział jest znaczący w skali kraju. Obszar województwa jest atrakcyjny pod względem walorów przyrodniczo krajobrazowych, należy tu wymienić: 2 parki narodowe (Roztoczański i Poleski), 17 parków krajobrazowych, 17 obszarów chronionego krajobrazu oraz 83 rezerwaty przyrody. Najcenniejsze przyrodniczo są: Pojezierze Łęczyńsko Włodawskie, Roztocze oraz doliny Wisły i Bugu. Panorama starego miasta w Lublinie stolicy województwa Fot. Archiwum WIOŚ Dziedziniec zamkowy Fot. Archiwum WIOŚ Fot. P. Marczakowski 8

10 INFORMACJE O WOJEWÓDZTWIE Tabela 1. Województwo lubelskie na tle kraju (źródło: GUS, 2010 r.) Wyszczególnienie Polska Województwo lubelskie Miejsce w kraju Powierzchnia w km Gęstość zaludnienia na 1 km Ludność w tys. osób wg faktycznego miejsca zamieszkania w tym: w miastach na wsi Ludność w wieku nieprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym Liczba powiatów ogółem w tym miasta na prawach powiatu , , , , , Liczba gmin Liczba miast Stopa bezrobocia rejestrowanego w % 12,4 13,1 19 Ścieki przemysłowe i komunalne odprowadzane do wód i ziemi 9 216, w hm 3 Ludność korzystająca z oczyszczalni ścieków ( w tys.) , ,1 11 Emisja przemysłowych zanieczyszczeń powietrza z zakładów szczególnie uciążliwych w tys. ton pyłowych gazowych gazowych (bez CO 2 ) , , , , ,0 33,0 Odpady komunalne zebrane w ciągu roku w tys. ton ,2 337,8 11 Odpady komunalne zebrane na 1 mieszkańca w kg 263,0 156,7 16 Powierzchnia o szczególnych walorach przyrodniczych prawnie chroniona w tys. ha % pow. w tym: parki narodowe rezerwaty przyrody parki krajobrazowe obszary chronionego krajobrazu pozostałe formy ,1 32,4 314,5 164, , ,0 145,4 570,0 22,7 18,2 11,5 233,2 299,2 7,

11 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2011 roku Mapa 1. Podział administracyjny województwa lubelskiego (źródło: GUS) 10

12 POWIETRZE

13 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2011 roku Powietrze Presje Zanieczyszczenia powietrza stanowią gazy, ciecze i ciała stałe obecne w powietrzu, ale nie będące jego naturalnymi składnikami, lub też substancje występujące w ilościach wyraźnie zwiększonych w porównaniu z naturalnym składem powietrza. Powietrze pozbawione naturalnych granic umożliwia rozprzestrzenianie się zanieczyszczeń na duże odległości. Wyemitowane zanieczyszczenia w zależności od ich charakteru, wysokości emitora, warunków meteorologicznych i topografi cznych mogą przekraczać granice państw i kontynentów. Rodzaj źródła zanieczyszczenia i związane z nim warunki wprowadzenia substancji do atmosfery jest jednym z głównych czynników determinujących rozprzestrzenianie się zanieczyszczeń. Zanieczyszczenia powietrza mogą pochodzić ze źródeł naturalnych (pożary lasów, wybuchy wulkanów, erozja skał i gleb, pył kosmiczny, burze piaskowe, tereny zielone, z których pochodzą pyłki roślinne) oraz ze źródeł antropogenicznych związanych z działalnością człowieka. Największymi antropogenicznymi źródłami emisji zanieczyszczeń do powietrza są: zorganizowane źródła emitujące zanieczyszczenia w czasie procesów energetycznego spalania paliw oraz przemysłowych procesów technologicznych (tzw. emisja punktowa), środki transportu samochodowego, wodnego, lotniczego (tzw. emisja liniowa), paleniska i kotłownie indywidualnych systemów grzewczych, budynków oraz niezorganizowana emisja powierzchniowa z procesów technologicznych oraz hałd i składowisk odpadów (tzw. emisja powierzchniowa). Na terenie województwa lubelskiego, według danych GUS za 2010 rok, emisja zanieczyszczeń do powietrza z 94 zakładów szczególnie uciążliwych wyniosła 5 198,9 tys. Mg, w tym emisja pyłów 2,8 tys. Mg i emisja gazów (z CO 2 ) 5 196,1 tys. Mg. Udział wyemitowanych zanieczyszczeń pyłowych stanowił 4,5%, a gazowych 2,4% emisji krajowej i usytuował województwo lubelskie na miejscu 11 w emisji pyłów i 12 w emisji gazów (z uwzględnieniem CO 2 ) (wykresy 1 i 2). Z funkcjonujących na terenie naszego województwa 94 zakładów szczególnie uciążliwych dla czystości powietrza, 77,6% posiadało urządzenia do redukcji zanieczyszczeń pyłowych, a tylko Fot. Archiwum WIOŚ 9,6% do redukcji zanieczyszczeń gazowych (źródło: GUS). W roku 2011 do WIOŚ w Lublinie zostały przesłane informacje od 168 podmiotów gospodarczych korzystających ze środowiska. Z tych podmiotów w 2011 roku łączna emisja zanieczyszczeń do powietrza wyniosła 5 692,1 tys. Mg (z CO 2 ), w tym 2,8 tys. Mg pyłów, 5 689,3 tys. Mg gazów, w tym 5 425,9 tys. Mg CO 2 (źródło: WIOŚ). Województwo Lubelskie 4,5% Pozostałe województwa 95,5% Wykres 1. Udział emisji zanieczyszczeń pyłowych z zakładów szczególnie uciążliwych w Polsce w 2010 r. (źródło: GUS) Województwo Lubelskie 2,4% Pozostałe województwa 97,6% Wykres 2. Udział emisji zanieczyszczeń gazowych z zakładów szczególnie uciążliwych w Polsce w 2010 r. (źródło: GUS) 12

14 POWIETRZE W województwie lubelskim występuje duże zróżnicowanie w rozmieszczeniu źródeł emisji. Pod względem ilości uwolnionych zanieczyszczeń do powietrza w roku 2011 na czołowych miejscach znalazły się: powiat puławski ,6 Mg (34,8%) i powiat chełmski ,1 Mg (31,4%), natomiast powiat janowski ,6 Mg (0,02%) znalazł się na ostatnim miejscu. Lokalizację podmiotów wprowadzających do powietrza powyżej 100 Mg zanieczyszczeń łącznie w ciągu roku, przedstawia mapa 2. Mapa 2. Emisja zanieczyszczeń do powietrza ze źródeł punktowych w 2011 r. o łącznej ilości powyżej 100 Mg - bez CO 2 (źródło: WIOŚ) 13

15 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2011 roku Zakłady, które wprowadziły do powietrza największą ilość zanieczyszczeń: 1. Zakłady Azotowe PUŁAWY S.A. w Puławach ,9 Mg (34,7%) 2. Cemex Polska Sp. z o.o. Zakład Cementownia Chełm ,5 Mg (26,1%) 3. Elektrociepłownia Lublin-Wrotków Sp. z o.o. w Lublinie ,6 Mg (10,4%) 4. Grupa Ożarów S.A. Zakład Cementownia Rejowiec w Rejowcu Fabrycznym ,2 Mg (5,2%) 5. MEGATEM EC- LUBLIN Sp. z o. o. w Lublinie ,6 Mg (4,8%) 6. Pozostałe zakłady ,3 Mg (18,8%). W roku 2010 emisja zanieczyszczeń gazowych (bez CO 2 ) uległa zmniejszeniu, w stosunku do roku 2000 o 8,8 tys. Mg tj. o 22,3%. Emisja dwutlenku siarki utrzymała tendencję spadkową i zmniejszyła się o 39,4% w odniesieniu do 2000 r., emisja tlenków azotu także zmniejszyła się o 21,6% w stosunku do najwyższego poziomu (rok 2004) w tym dziesięcioleciu, natomiast tendencja wzrostowa wystąpiła w przypadku emisji tlenku węgla o 13% w odniesieniu do roku 2007, w którym to wartość była najwyższa (wykres 5). 4,8% 5,2% 18,8% 34,7% dwutlenek siarki dwutlenek siarki ze spalania paliw tlenki azotu tlenki azotu ze spalania paliw tlenek węgla 10,4% 26,1% tys. Mg/rok Zakłady Azotowe "PUŁAWY" S.A. w Puławach Cemex Polska Sp. z o.o. Zakład Cementownia Chełm Elektrociepłownia Lublin-Wrotków Sp. z o.o. w Lublinie Grupa Ożarów S.A. Zakład Cementownia Rejowiec w Rejowcu Fabrycznym "Megatem EC- Lublin" Sp. z o. o. w Lublinie Pozostałe zakłady Wykres 3. Zakłady wprowadzające największą ilość zanieczyszczeń do powietrza w województwie lubelskim w 2011 r. (źródło: WIOŚ) Największy udział w emisji zanieczyszczeń do powietrza ma dwutlenek węgla, powstający w procesie spalania paliw i przy produkcji cementu. Wartość wyemitowanego dwutlenku węgla z zakładów szczególnie uciążliwych w 2010 r. wzrosła o 14%, w porównaniu do roku 2000, natomiast w odniesieniu do 2007 r. kiedy to osiągnęła najwyższy poziom w ostatnim dziesięcioleciu, zmniejszyła się o 2% (wykres 4). tys. Mg/rok rok Wykres 4. Emisja dwutlenku węgla z zakładów szczególnie uciążliwych w latach w województwie lubelskim (źródło: GUS) 5 0 Wykres 5. Emisja zanieczyszczeń gazowych z zakładów szczególnie uciążliwych w latach w województwie lubelskim (źródło: GUS) W roku 2010 około 70% ogólnej ilości wyemitowanych do powietrza zanieczyszczeń pyłowych pochodziło z procesów spalania paliw. Podobnie jak w latach ubiegłych utrzymała się tendencja spadkowa emisji pyłów, uzyskana w 2010 wartość 2,8 tys. Mg stanowiła 35% wartości zanotowanej w roku 2000 (wykres 6). tys. Mg/rok rok ogółem ze spalania paliw rok Wykres 6. Emisja zanieczyszczeń pyłowych z zakładów szczególnie uciążliwych w latach w województwie lubelskim (źródło: GUS) 14

16 POWIETRZE Stan W 2011 r. prowadzono monitoring jakości powietrza na 52 stanowiskach pomiarowych, w tym na 23 z pomiarem automatycznym. Na pozostałych stanowiskach wykonywane były pomiary manualne, w tym na 7 - okresowe. Stacje te nadzorowane były przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Lublinie, Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej w Warszawie oraz Roztoczański Park Narodowy (mapa 3). Zweryfikowane wyniki pomiarów oraz wyniki pomiarów prowadzonych na stanowiskach o dużej reprezentatywności w sąsiednich województwach, a także dane o wielkości emisji, były podstawą sporządzenia rocznej oceny jakości powietrza oraz klasyfikacji stref. Zgodnie z obowiązującymi przepisami oraz Wytycznymi do rocznej oceny jakości powietrza w strefach wykonywanej wg zasad określonych w art. 89 ustawy Prawo ochrony środowiska z uwzględnieniem wymogów dyrektywy 2008/50/WE i dyrektywy 2004/107/WE zatwierdzonymi przez GIOŚ, oceną objęto następujące substancje: benzen, dwutlenek azotu, dwutlenek siarki, ołów, tlenek węgla, ozon, pył zawieszony PM10 i PM2,5, arsen, kadm, nikiel i benzo/a/ piren ze względu na ochronę zdrowia, dwutlenek siarki, tlenki azotu i ozon ze względu na ochronę roślin. Ocenę jakości powietrza wykonuje się w strefach, którymi w województwie lubelskim są: Aglomeracja Lubelska i strefa lubelska (obszar województwa poza aglomeracją) dla kryterium ochrony zdrowia oraz strefa lubelska dla kryterium ochrony roślin. W 2011 r. w obu strefach województwa dotrzymane były standardy jakości powietrza dla następujących zanieczyszczeń: dwutlenku siarki, dwutlenku azotu, benzenu, tlenku węgla, substancji zawartych w pyle zawieszonym PM10 (ołowiu, arsenu, kadmu, niklu i benzo/a/pirenu) oraz w Aglomeracji Lubelskiej dla pyłu PM2,5. Pomimo notowanego ograniczenia emisji pyłów i gazów ze źródeł przemysłowych nadal identyfikuje się obszary z przekroczeniami stężeń pyłu zawieszonego i ozonu. Wyniki klasyfikacji stref w województwie lubelskim przedstawiają tabele 1-3. Tabela 1. Klasa strefy uzyskana w ocenie jakości powietrza za 2011 r. ze względu na ochronę zdrowia Lp. 1. Nazwa strefy Aglomeracja Lubelska Kod strefy Symbol klasy wynikowej dla poszczególnych zanieczyszczeń dla obszaru całej strefy SO 2 NO 2 PM10 Pb C 6 H 6 CO As Cd Ni B/a/P PM2,5 PL0601 A A C A A A A A A A A 2. Strefa lubelska PL0602 A A C 1) A A A A A A A B 2) 1) - obszarami przekroczeń są miasta: Biała Podlaska, Radzyń Podlaski, Puławy, Chełm, Zamość 2) - przekroczenia stwierdzono w Białej Podlaskiej i Zamościu Tabela 2. Klasa strefy uzyskana w ocenie jakości powietrza za 2011 r. ze względu na ochronę roślin Symbol klasy wynikowej dla poszczególnych zanieczyszczeń w strefie Lp. Nazwa strefy Kod strefy SO 2 NOx 1. Strefa lubelska PL0602 A A Tabela 3. Klasa strefy dla ozonu uzyskana w ocenie jakości powietrza za 2011 r. ze względu na ochronę zdrowia ze względu na ochronę roślin Kod Lp. Nazwa strefy strefy poziom celu poziomu celu poziom docelowy poziom docelowy długoterminowego długoterminowego 1. Aglomeracja Lubelska PL0601 A D 2 Nie dotyczy 2. Strefa lubelska PL0602 A D 2 A D 2 klasa A klasa strefy dla zanieczyszczenia o stężeniach poniżej poziomu dopuszczalnego bądź docelowego, klasa B klasa strefy dla zanieczyszczenia o stężeniach powyżej poziomu dopuszczalnego lecz nie przekraczających poziomu dopuszczalnego powiększonego o margines tolerancji, klasa C klasa strefy dla zanieczyszczenia o stężeniach powyżej poziomu dopuszczalnego powiększonego o margines tolerancji, docelowego, w przypadku gdy margines tolerancji nie jest określony o stężeniach powyżej poziomu dopuszczalnego. Klasa D 1 klasa strefy dla ozonu o stężeniach nie przekraczających poziomu celu długoterminowego, Klasa D 2 klasa strefy dla ozonu o stężeniach przekraczających poziom celu długoterminowego. 15

17 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2011 roku L.p. 1. Adres stacji/właściciel Biała Podlaska ul. Orzechowa /WIOŚ 2. Jarczew /IMGW 3. Radzyń Podlaski u l. S i t k o w s k i e g o 1 B / W I O Ś 4. Puławy ul. Lubelska 5 /WIOŚ 5. Puławy ul. Skowieszyńska 51/WIOŚ 6. Lublin ul. Śliwińskiego 5/WIOŚ 7. Lublin ul. Obywatelska 13/WIOŚ 8. Wilczopole /WIOŚ 9. Chełm ul. Jagiellońska 64 /WIOŚ 10. Kraśnik ul. Koszarowa 10 A /WIOŚ 11. Zamość ul. Hrubieszowska 69A /WIOŚ 12. Biały Słup (RPN) /RPN Rodzaj mierzonych zanieczyszczeń SO 2 NO 2 C 6 H 6 PM10 Pb As Cd Ni B/a/p Ozon NO NOx CO PM2,5 Mapa 3. Lokalizacja stacji i stanowisk pomiarowych funkcjonujących w 2011 r. (źródło: WIOŚ) 16

18 POWIETRZE Zanieczyszczenia gazowe oraz substancje oznaczane w pyle charakteryzowały się niskimi wartościami stężeń na obszarze całego województwa. Średnie roczne stężenia dwutlenku siarki wynosiły do 6,4 μg/m 3, maksymalne stężenie 24-godzinne do 40,1 μg/m 3, tj. do 32,1% poziomu dopuszczalnego (wykres 7). W latach stężenia dwutlenku siarki wykazywały niewielką dynamikę zmian. Wzrost stężeń średnich rocznych w ostatnich latach odnotowany na niektórych stanowiskach może wynikać z innego trybu prowadzenia pomiarów (wykres 8). μg/m³ Lublin (tło miejskie) Biała Podlaska (tło miejskie) Chełm (tło miejskie) Zamość (tło miejskie) Wykres 8. Średnie roczne stężenia dwutlenku siarki na wybranych stanowiskach pomiarowych w latach w województwie lubelskim (źródło: WIOŚ, PIS) Lublin ul. Obywatelska Biała Podl. ul. Orzechowa Chełm ul. Jagiellońska Zamość ul. Hrubieszowska Jarczew Biały Słup (RPN) maksymalne 24-godzinne stężenia µg/m³ Wykres 7. Maksymalne 24-godzinne stężenia dwutlenku siarki na stacjach monitoringowych w województwie lubelskim w 2011 r. (źródło: WIOŚ, IMGW) D 24 = 125 µg/m³ Biały Słup (RPN) Lublin ul.obywatelska Biała Podl. ul. Orzechowa Chełm ul. Jagiellońska Zamość ul. Hrubieszowska Puławy ul. Lubelska Jarczew stężenie średnie roczne µg/m³ Wykres 9. Stężenia średnie roczne dwutlenku azotu na stacjach monitoringowych w województwie lubelskim w 2011 r. (źródło: WIOŚ, IMGW) Da =40 µg/m³ Najwyższa średnia roczna wartość dwutlenku azotu występowała w Aglomeracji Lubelskiej i wynosiła 22,6 µg/m 3 (56,5% poziomu dopuszczalnego), następnie w Puławach 20,0 µg/m 3 (50,0% poziomu dopuszczalnego). W Chełmie, Białej Podlaskiej i Zamościu wartości średnie roczne zmieniały się od 11,6 µg/m 3 do 13,6 µg/m 3 (wykres 9). Zdecydowanie wyższe stężenia NO 2 w Aglomeracji Lubelskiej były efektem znacznej emisji punktowej oraz dużego udziału zanieczyszczeń komunikacyjnych. Tabela 4. Dwutlenek siarki zestawienie danych za 2011 r. Lp. Lokalizacja stanowiska pomiarowego Instytucja wykonująca pomiary Liczba wyników pomiarów stężeń 24h w roku Stężenie średnie roczne [µg/m 3 ] Max. stężenie 24h [µg/m 3 ] Liczba przekroczeń dopuszczalnego stężenia 24h w roku kalendarzowym ochrona zdrowia - teren kraju Aglomeracja lubelska 1. Lublin ul. Obywatelska 13 WIOŚ 332 6,4 40,1 0 Strefa lubelska 2. Biała Podlaska ul. Orzechowa WIOŚ 53 3,4 20, Chełm ul. Jagiellońska 64 WIOŚ 50 4,1 17, Zamość ul. Hrubieszowska 69A WIOŚ 334 5,2 28, Jarczew IMGW 355 2,9 20, Biały Słup (teren RPN) RPN 254 3,4* 10,6* 0 *- wynik niepewny z powodu niższej od wymaganej kompletności serii pomiarowej, RPN Roztoczański Park Narodowy 17

19 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2011 roku W latach stężenia dwutlenku azotu nie ulegały większym zmianom (wykres 10). W zakresie zanieczyszczenia powietrza benzenem najwyższe stężenie średnie roczne wystąpiło w Zamościu i wynosiło 3,8 µg/m 3 (76% poziomu dopuszczalnego). Niższe wartości, odnotowano w miastach: Biała Podlaska 1,9 µg/m 3 i Kraśnik 2,6 µg/m 3. Lublin ul.obywatelska Biała Podl. ul. Orzechowa Kraśnik ul. Koszarowa Zamość ul. Hrubieszowska 0 0,5 1 1,5 2 2,5 3 3,5 4 4,5 5 stężenie średnie roczne µg/m³ Da= 5 μg/m³ Wykres 11. Stężenia benzenu na stacjach pomiarowych województwa lubelskiego w 2011 r. (źródło: WIOŚ) μg/m³ Lublin (tło miejskie) Biała Podlaska (tło miejskie) Chełm (tło miejskie) Zamość (tło miejskie) Wykres 10. Średnie roczne stężenia dwutlenku azotu na wybranych stanowiskach pomiarowych w latach w województwie lubelskim (źródło: WIOŚ, PIS) W Aglomeracji Lubelskiej niska kompletność pomiarów uniemożliwiły wyznaczenie stężenia średniego dla roku kalendarzowego. Stężenie średnie obliczone z okresu od stycznia do końca marca wyniosło 2,4 µg/m 3 (wykres 11). Uzyskane wyniki wskazują również na dotrzymywanie zaostrzonych kryteriów określonych dla uzdrowisk i obszarów ochrony uzdrowiskowej. Tabela 5. Dwutlenek azotu zestawienie danych za 2011 r. Lp. Lokalizacja stacji Instytucja wykonująca pomiary Liczba zatwierdzonych wyników pomiarów stężeń 24h w roku Aglomeracja Lubelska Stężenie średnie roczne [µg/m 3 ] % stężenia dopuszczalnego 1. Lublin ul. Obywatelska 13 WIOŚ ,6 56,5 Strefa lubelska 2. Puławy ul. Lubelska 5 WIOŚ ,0* 50,0* 3. Jarczew IMGW ,2 25,5 4. Biała Podlaska ul. Orzechowa WIOŚ 53 13,4 33,5 5. Chełm ul. Jagiellońska 64 WIOŚ 50 11,6 29,0 6. Zamość ul. Hrubieszowska 69A WIOŚ ,6 34,1 7. Biały Słup (teren RPN) RPN 265 7,3* 18,3* *- wynik niepewny z powodu niższej od wymaganej kompletności serii pomiarowej, RPN Roztoczański Park Narodowy Tabela 6. Benzen zestawienie danych za 2011 r., (stacje WIOŚ) Lp. Lokalizacja stanowiska Liczba wyników pomiarów stężeń w roku kalendarzowym /czas uśredniania/ Aglomeracja Lubelska Stężenie średnie roczne [µg/m 3 ] % stężenia dopuszczalnego 1. Lublin ul. Obywatelska / 1h 2,4* _1) Strefa lubelska 2. Biała Podlaska ul. Orzechowa 56 / 24h 1,9 38,0 3. Zamość ul. Hrubieszowska / 24h 3,8 76,0 4. Kraśnik ul. Koszarowa 10A 56 / 24h 2,6 52,0 *) średnia za okres od r. do r. 1) wykonane pomiary nie umożliwiły wyznaczenia stężenia średniego dla roku kalendarzowego, które można byłoby porównać z poziomem dopuszczalnym 18

20 POWIETRZE Tabela 7. Tlenek węgla zestawienie danych za 2011 r. (stacja WIOŚ Lublin ul. Obywatelska 13) Lp. Liczba wyników pomiarów 1h w roku kalendarzowym Stężenie średnie roczne [µg/m 3 ] Liczba dni z przekroczeniami poziomu dopuszczalnego wartość [µg/m 3 ] Max. średnia 8h data wystąpienia % poziomu dopuszczalnego , , r. 57,1 Do oceny jakości powietrza pod względem zanieczyszczenia tlenkiem węgla wykorzystano serię pomiarową ze stacji zlokalizowanej w Aglomeracji Lubelskiej na obszarze o spodziewanych wysokich stężeniach tego zanieczyszczenia. W 2011 r. maksymalna średnia 8-godzinna wynosiła 5707,6 µg/m 3, co świadczy o dotrzymaniu poziomu dopuszczalnego nawet na obszarach o dużej presji źródeł emisji. Podobnie jak w latach wcześniejszych, istotnym problemem jest zanieczyszczenie powietrza pyłem PM10 w sezonie grzewczym, w szczególności w zakresie stężeń 24-godzinnych. W 2011 r. stwierdzono występowanie przekroczeń standardów dla pyłu PM10 na obszarze obu stref, tj. Aglomeracji Lubelskiej oraz strefy lubelskiej. Strefy te zostały zaliczone do klasy C z powodu przekraczania dobowej wartości dopuszczalnej przez więcej niż 35 dni. Obszarami przekroczeń w strefie lubelskiej są miasta: Biała Podlaska, Chełm, Puławy, Radzyń Podlaski i Zamość. Przekroczenia dopuszczalnych stężeń 24-godzinnych pyłu PM10 powyżej dozwolonej ilości wystąpiły łącznie na 6 stanowiskach. Liczba dni o stężeniach wyższych niż 50 µg/m 3 wynosiła maksymalnie 59 (wykres 12). W strefach o klasie C niezbędne jest prowadzenie działań mających na celu obniżenie stężeń przynajmniej do poziomów dopuszczalnych. Na przestrzeni lat standard jakości powietrza dla pyłu PM10, skutkujący zaliczeniem strefy do klasy C, nie był dotrzymany w Aglomeracji Lubelskiej ( r.), w Chełmie i Zamościu ( r., 2011 r.), w Białej Podlaskiej ( r., r.), w Łęcznej (2007 r.), w Łukowie (2010 r.) i Radzyniu Podlaskim ( r.). W ostatnich latach stężenia średnie roczne wykazywały niewielką tendencję rosnącą, jednak na większości stanowisk były dotrzymywane (wykres 13). Powodem przekroczeń, głównie stężeń 24 godzinnych, była emisja pyłu i jego prekursorów ze spalania paliw na cele grzewcze oraz z transportu. Potwierdza to duża zmienność stężeń SO 2 i pyłu PM10 w ciągu roku, wzrastająca w okresie jesienno-zimowym, zwłaszcza na terenach zabudowy mieszkaniowej. Liczbę przekroczeń pyłu na tle miesięcznych zmian temperatur w 2011 r. przedstawia wykres 14. Lublin ul.obywatelska Lublin ul. Śliwińskiego Biała Podl. ul. Orzechowa Chełm ul. Jagiellońska Zamość ul. Hrubieszowska Puławy ul. Skowieszyńska Kraśnik ul. Koszarowa Radzyń Podl. ul. Sitkowskiego liczba przekroczeń D24 Da = 40 µg/m³, D24= 50 µg/m³ stężenie średnie roczne w µ/m³ Wykres 12. Stężenia pyłu PM10 na stacjach monitoringowych w województwie lubelskim w 2011 r. (źródło: WIOŚ) μg/m³ Lublin (tło miejskie) Biała Podlaska (tło miejskie) Chełm (tło miejskie) Zamość (tło miejskie) Wykres 13. Średnie roczne stężenia pyłu PM10 na wybranych stanowiskach pomiarowych w latach w województwie lubelskim (źródło: WIOŚ) 19

21 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2011 roku [ C] 25 Biała Podl. ul. Orzechowa [ C] 30 Chełm ul. Jagiellońska I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII liczba przekroczeń w miesiącu I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII liczba przekroczeń w miesiącu [ C] Puławy ul. Skowieszyńska I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII [ C] Zamość ul. Hrubieszowska I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII liczba przekroczeń w miesiącu liczba przekroczeń w miesiącu [ C] Radzyń Podl. ul. Sitkowskiego 1B I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII -10 liczba przekroczeń w miesiącu Wykres 14. Liczba przekroczeń 24-godzinnych stężeń pyłu PM10 na tle miesięcznych zmian temperatur w 2011 r. (źródło: WIOŚ) Tabela 8. Pył zawieszony PM10 zestawienie danych za 2011 r. (stacje WIOŚ) Lp. Lokalizacja stanowiska pomiarowego Liczba wyników pomiarów stężeń 24h w roku kalendarzowym Aglomeracja Lubelska Stężenie średnie roczne [µg/m 3 ] Liczba przekroczeń dopuszczalnego stężenia 24h w roku kalendarzowym 1. Lublin ul. Obywatelska , Lublin ul. Śliwińskiego ,6 34 Strefa lubelska 3. Biała Podlaska ul. Orzechowa , Radzyń Podlaski ul. Sitkowskiego 1B , Kraśnik ul. Koszarowa 10A ,2* Puławy ul. Skowieszyńska , Chełm ul. Jagiellońska , Zamość ul. Hrubieszowska ,3 59 *- wynik niepewny z powodu niższej od wymaganej kompletności serii pomiarowej 20

22 POWIETRZE W Aglomeracji Lubelskiej, Białej Podlaskiej, Chełmie i Zamościu, równolegle z pomiarami pyłu PM10, prowadzono pomiary frakcji pyłu PM2,5. Stężenia średnie roczne pyłu PM2,5 w 2011 r. wynosiły od 21,9 do 25,7 µg/m 3, na dwóch stanowiskach (Biała Podlaska, Zamość) przekraczały poziom dopuszczalny określony dyrektywą z dnia 21 maja 2008 r. w sprawie jakości powietrza i czystszego powietrza dla Europy (wykres 15). Z uwagi na brak przekroczeń poziomu dopuszczalnego powiększonego o margines tolerancji strefa lubelska została zaliczona do klasy B. Wymagane działania w tej strefie to zmniejszenie emisji pyłu PM2,5 do wartości umożliwiającej w 2015 r. osiągnięcie standardu. Z pomiarów prowadzonych metodą grawimetryczną równolegle na 4 stacjach wynika, że zawartość pyłu PM2,5 w pyle PM10 wynosi od 70% do 80%, przy czym wyższe zawartości rejestrowano w miesiącach chłodnych. Przykładowy przebieg 24-godzinnych stężeń pyłu obu frakcji na stacji w Lublinie przy ul. Śliwińskiego przedstawia wykres 16. Lublin ul. Śliwińskiego Biała Podl. ul. Orzechowa Chełm ul.jagiellońska Zamość ul. Hrubieszowska Poziom docelowy= 25 µg/m³ [µg/m³] Wykres 15. Stężenia średnie roczne pyłu PM2,5 na stacjach monitoringowych w województwie lubelskim w 2011 r. (źródło: WIOŚ) [µg/m³] Aglomeracja Lubelska ul. Śliwińskiego PM10 PM2, Wykres 16. Przebieg 24-godzinnych stężeń pyłu PM10 i PM2,5 w Aglomeracji Lubelskiej przy ul. Śliwińskiego w 2011 r. (źródło: WIOŚ) Tabela 9. Pył zawieszony PM2,5 zestawienie danych za 2011 r., (stacje WIOŚ) Lp Lokalizacja stacji Lublin ul. Śliwińskiego 5 Biała Podlaska ul. Orzechowa Chełm ul. Jagiellońska 64 Zamość ul. Hrubieszowska 69 Liczba zatwierdzonych wyników pomiarów stężeń 24h w roku Stężenie średnie roczne [µg/m 3 ] Aglomeracja Lubelska % stężenia dopuszczalnego % stężenia dopuszczalnego powiększonego o margines tolerancji ,2 92,8 82,8 Strefa lubelska ,7 102,8 91, ,9 87,6 78, ,7 102,8 91,8 21

23 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2011 roku Zawartość metali w pyle PM10 monitorowano na jednej stacji zlokalizowanej w Lublinie. Uzyskane wyniki pomiarów, pomimo dużej presji zanieczyszczeń, charakteryzowały się niskimi i bardzo niskimi wartościami. Średnie roczne stężenie ołowiu wynosiło 0,006 µg/m 3 i stanowiło 1,2% poziomu dopuszczalnego. Stężenie arsenu wynosiło 0,7 ng/m 3, tj. 11,7% poziomu docelowego, stężenie kadmu 0,3 ng/m 3, tj. 6% poziomu docelowego, niklu 0,6 ng/m 3, tj. 3% poziomu docelowego. Z tego względu obie strefy dla wszystkich ww. metali zostały zaliczone do klasy A. Stężenia benzo/a/pirenu jako wskaźnika WWA oznaczane w pyle PM10 nie przekraczały poziomu docelowego. Wszystkie wartości średnie roczne oznaczane na 5 stanowiskach wynosiły maksymalnie 0,8 ng/m 3 (wykres 17), co było podstawą do zaliczenia obu stref do klasy A. 0 0,2 0,4 0,6 0,8 1 stężenie średnie roczne ng/m³ Wykres 17. Stężenia benzo/a/pirenu w pyle PM10 na stanowiskach pomiarowych województwa lubelskiego w 2011 r. (źródło: WIOŚ) średnia liczba dni Lublin ul. Obywatelska Biała Podl. ul. Orzechowa Chełm ul. Jagiellońska Zamość ul. Hrubieszowska Kraśnik ul. Koszarowa stacja miejska (Lublin) stacja pozamiejska(jarczew) rok p. docelowy = 1 ng/m³ stacja pozamiejska(biały Słup) Wykres 18. Średnia arytmetyczna z liczby dni ze stężeniami 8-godz. ozonu wyższymi od 120 μg/m 3 w latach w województwie lubelskim (źródło: WIOŚ, IMGW) Panorama Lublina Fot. Archiwum WIOŚ Zanieczyszczenie powietrza ozonem dla kryterium ochrony zdrowia oceniono na podstawie serii pomiarowych uzyskanych z 5 stanowisk. Liczba dni z przekroczeniem poziomu docelowego w roku kalendarzowym, uśredniona dla trzech ostatnich lat, na poszczególnych stanowiskach wynosiła maksymalnie 12,3, była więc niższa od liczby dozwolonej wynoszącej 25. W Białej Podlaskiej liczba dni z przekroczeniem poziomu docelowego w 2011 r. wynosiła 1,5. Zatem Aglomeracja Lubelska i strefa lubelska z uwagi na brak przekroczeń poziomu docelowego zostały zaliczone do klasy A. Ze względu na drugie kryterium, jakim jest poziom celu długoterminowego, obie strefy zaliczono do klasy D 2 jako niespełniające wymogu, gdyż wystąpiły dni z przekroczeniem wartości 120 µg/m 3. Kryterium celu długoterminowego dla ozonu, do osiągnięcia w 2020 r., nie dopuszcza żadnego przekroczenia wartości 120 µg/m 3 w roku kalendarzowym. W latach w województwie lubelskim trzyletnia średnia arytmetyczna z liczby dni ze stężeniami 8-godz. ozonu wyższymi od 120 μg/m 3 charakteryzująca się zmiennością: wystąpiła niewielka tendencja rosnąca na stacji miejskiej w latach , po czym spadek w 2011 r. (wykres 18). Na żadnym stanowisku nie wystąpiły wartości wyższe od poziomu alarmowego dla ozonu. Tabela 10. Metale - zestawienie danych za 2011 r. (stacja WIOŚ Lublin, ul. Obywatelska 13) Lp. Wyszczególnienie Liczba dobrych wyników pomiarów w roku kalendarzowym /czas uśredniania Stężenie średnie roczne Poziom dopuszczalny/ docelowy % poziomu dopuszczalnego/ docelowego 1. ołów 364 / 24h 0,006 µg/m3 0,5 µg/m3 1,2 2. arsen 364 / 24h 0,7 ng/m3 6 ng/m3 11,7 3. kadm 364 / 24h 0,3 ng/m3 5 ng/m3 6,0 4. nikiel 364 / 24h 0,6 ng/m3 20 ng/m3 3,0 22

24 POWIETRZE Tabela 11. Benzo(ά)piren zestawienie danych za 2011 r., (stacje WIOŚ) Lp. Lokalizacja stanowiska Liczba dobrych wyników pomiarów w roku kalendarzowym /czas uśredniania/ Aglomeracja Lubelska Stężenie średnie roczne [ng/m 3 ] % poziomu docelowego 1. Lublin ul. Obywatelska / 24 0,5 50 Strefa lubelska 2. Biała Podlaska ul. Orzechowa 358 / 24h 0, Chełm ul. Jagiellońska / 24 h 0, Kraśnik ul. Koszarowa 10A 308 / 24h 0,8* Zamość ul. Hrubieszowska / 24h 0,8 80 *- wynik niepewny z powodu niższej od wymaganej kompletności serii pomiarowej Tabela 12. Ozon zestawienie danych za 2011 r. kryterium ochrony zdrowia Lp. Lokalizacja stacji Instytucja wykonująca pomiary Liczba wyników pomiarów 1h w roku kalendarzowym Aglomeracja lubelska Liczba dni z przekroczeniami poziomu dopuszczalnego Stężenie średnie roczne [µg/m 3 ] Maksymalna średnia 8-h [µg/m 3 ] 1. Lublin ul. Obywatelska 13 WIOŚ ,4 128,8 Strefa lubelska 2. Biała Podlaska WIOŚ ,5 127,1 3. Biały Słup RPN * 48,8* 128* 4. Jarczew IMGW ,4 143,5 5. Wilczopole WIOŚ ,8 124,5 RPN Roztoczański Park Narodowy, *- wynik niepewny z powodu niższej od wymaganej kompletności serii pomiarowej Tabela 13. Ozon zestawienie danych z lat kryterium ochrony zdrowia Lp. Wyszczególnienie Liczba dni z przekroczeniami dopuszczalnego poziomu ozonu w latach średnia z lat Lublin ul Obywatelska Biała Podlaska ,5 3. Biały Słup (teren RPN) ,3 4. Wilczopole Jarczew ,3 W ocenie jakości powietrza za 2011 r. w odniesieniu do kryteriów ochrony roślin strefę lubelską podlegającą ocenie i klasyfikacji dla dwutlenku siarki, tlenków azotu i ozonu zaliczono do klasy A. Oznacza to, że na terenie strefy nie stwierdzono przekroczeń poziomu dopuszczalnego, bądź docelowego ww. substancji. Stężenia średnie roczne dwutlenku siarki wynosiły do 17% poziomu dopuszczalnego, stężenie średnie dla pory zimowej maksymalnie 20% poziomu dopuszczalnego dla tego okresu. Średnie roczne stężenia tlenków azotu na stacjach zlokalizowanych w województwach ościennych były niskie i bardzo niskie, przy czym średnie roczne stężenie NO x na stacji o intensywnym oddziaływaniu źródeł emisji zlokalizowanej w Zamościu, wynosiło 70,3% poziomu dopuszczalnego określonego dla kryterium ochrony roślin. 23

25 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2011 roku Nie stwierdzono przekroczeń poziomu docelowego dla ozonu określonego parametrem AOT40, liczonym jako średnia z ostatnich pięciu lat, na stacjach w Jarczewie i Białym Słupie. Dla stacji w Jarczewie parametr wyznaczony AOT40 stanowił ok. 64,5% poziomu docelowego, dla stacji w Białym Słupie ok. 70% (wykres 19). Nie został dotrzymany poziom celu długoterminowego AOT40 wynoszący 6000 µg/m 3 h i ze względu na to kryterium strefa lubelska została zaliczona do klasy D 2. W strefach o klasie D 2 niezbędne jest podejmowanie ekonomicznie uzasadnionych działań technicznych i technologicznych mających na celu osiągnięcie poziomu celu długoterminowego w 2020 r. Jarczew Biały Słup µg/m³ Wykres 19. Średnia wartość parametru AOT40 w województwie lubelskim z lat (źródło: WIOŚ, IMGW) Tabela 14. Ozon zestawienie danych za 2011 r. - kryterium ochrony roślin Lp. Lokalizacja stacji Instytucja wykonująca pomiary Liczba dobrych wyników pomiarów 1h w 2011 r. / w okresie do obliczenia AOT40 wyszczególnienie Wskaźnik AOT40 [mg/m 3 h] średnia z lat poziom docelowy 1. Jarczew IMGW 2. Biały Słup (teren RPN) WIOŚ 3. Wilczopole WIOŚ wyznaczony z pomiarów AOT40 x współczynnik wyznaczony z pomiarów ,4 1973,0 1973* 8 226* AOT40 x współczynnik * 12526* wyznaczony z pomiarów AOT40 x współczynnik *) dotrzymanie parametru sprawdza się na podstawie wyników pomiarów z co najmniej trzech kolejnych lat *) Reakcje Na przełomie ostatnich lat notowany jest sukcesywny spadek emisji do powietrza z zakładów szczególnie uciążliwych, głównie w odniesieniu do pyłu i dwutlenku siarki. Natomiast emisja pozostałych głównych zanieczyszczeń gazowych w poszczególnych latach ulegała wahaniom. W 2010 r. niewielki wzrost odnotowano (w porównaniu do 2009 r.) w przypadku emisji tlenków azotu o ok. 2% i dwutlenku węgla o ok. 6%. Korzystny trend w wielkości emitowanych zanieczyszczeń cieszy tym bardziej, że wskaźniki charakteryzujące ekonomię województwa ciągle rosną. Wartość produktu krajowego brutto (PKB) wytworzonego na obszarze województwa na przestrzeni lat wzrosła o 69,9% i w 2009 roku wynosiła mln zł, co stanowiło 3,8% i dało 10 miejsce w skali kraju - wg danych GUS. Zmiany w emisji podstawowych zanieczyszczeń gazowych do powietrza na tle dynamiki wzrostu produktu krajowego brutto (PKB) w województwie lubelskim w latach zaprezentowano na wykresie 20. Zmniejszenie emisji zanieczyszczeń do powietrza ze źródeł punktowych to wynik zrealizowanych wielu działań proekologicznych, zwłaszcza przez sektor energetyczny. Nakłady inwestycyjne na ochronę powietrza i klimatu w 2010 r. wzrosły wg GUS ponad 4-krotnie w stosunku do 2009 r., a ich wartość była najwyższa w ostatnim 10-leciu i wynosiła ,7 tys. zł wykres

26 POWIETRZE dwutlenek siarki dwutlenek węgla tlenki azotu PKB 70 mln zł 1,8 60 1,6 50 1,4 40 1,2 1,0 30 0,8 20 0,6 0, ,2 0, rok Wykres 21. Nakłady inwestycyjne na ochronę powietrza i klimatu w województwie lubelskim w latach (źródło: GUS) rok Wykres 20. Zmiany emisji do powietrza SO 2, NOx, CO 2 z zakładów szczególnie uciążliwych na tle zmian PKB w województwie lubelskim w latach , przy założeniu, że wartość wskaźników w 2000 r. równa jest 100% (źródło: GUS) Przykłady inwestycji zrealizowanych w 2011 r. w województwie lubelskim na rzecz zmniejszenia emisji zanieczyszczeń do powietrza ze źródeł punktowych: 1. ŁĘCZYŃSKA ENERGETYKA Spółka z o.o. w Bogdance w eksploatowanej ciepłowni zakończono modernizację systemu odpylania spalin polegającą na wymianie dotychczas eksploatowanych cyklonów na filtry workowe pulsacyjne prod. KOWENT Sp. z o. o. w Końskich. Oddano również do użytkowania instalację odsiarczania spalin półsuchą metodą DEMIS, polegającą na kontakcie spalin z reagentem deemis, który w postaci roztworu rozpylany jest w kanałach spalin za pomocą dysz. Zainstalowane urządzenia pozwoliły na obniżenie emisji pyłu poniżej 20 mg/m 3 oraz dwutlenku siarki do poziomu poniżej 200 mg/m Miejskie Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplnej Spółka z o.o. w Chełmie Centralna Ciepłownia w Chełmie dokonano wymiany instalacji odpylania spalin wraz z transportem pyłów dymnicowych dla kotła WR 10 (K-3). Układ 2,5 - stopniowy odpylaczy: multicyklon przelotowy + baterie cyklonów pozwolił zmniejszyć emisję pyłów poniżej 150 mg/nm 3 (O 2 = 6%). Dla zapewnienia w przyszłości emisji stężeń pyłu poniżej standardu emisyjnego (od r. w wysokości 100 mg/nm 3 ) przewidziano wariant alternatywny, w którym w 1-stopniu odpylania zastosowany będzie filtr tkaninowy. 3. Biłgorajskie Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplnej Spółka z o.o. w Biłgoraju przeprowadzono remont kotła WLM-5 w kierunku podniesienia jego sprawności i efektywności spalania węgla, co ma wpływ na zmniejszenie zużycia węgla na jednostkę wyprodukowanego ciepła. Remont tego kotła jest kolejnym etapem działań przedsiębiorstwa w kierunku podniesienia sprawności eksploatacyjnej całej instalacji spalania węgla. 4. CEMEX Sp. z o.o. Zakład Cementownia w Chełmie rozpoczęto budowę kulistych, hermetycznych magazynów klinkieru, celem wyeliminowania emisji pyłowej niezorganizowanej ze składów klinkieru. 5. Südzucker Polska S.A. we Wrocławiu Zakład produkcyjny Cukrownia Strzyżów w Strzyżowie zamontowano ogrzewacz soku surowego na oparach warnikowych celem odzysku ciepła odpadowego, zmodernizowano instalację wtórnego powietrza do kotła OR-32 w celu podniesienia jego sprawności, co w konsekwencji spowoduje zmniejszenie zużycia węgla, wprowadzono automatykę pieca wapiennego, co wpłynie na zmniejszenie zużycia koksu, dokonano wymiany dotychczasowych silników zamontowanych na liniach produkcyjnych na silniki wysokosprawne, przez co zmniejszy się ilość zużywanej energii elektrycznej. 25

27 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2011 roku Powyższe działania zrealizowano przed kampanią 2011 r. i są one kontynuacją działań w kierunku ograniczenia wielkości emitowanych zanieczyszczeń z instalacji spalania węgla oraz ograniczenia strat ciepła i energii rozpoczętych w poprzednim roku. 6. Zakład Produkcji Ogrodniczej Paweł Kwietniewski w Lublinie Szklarnia w Godowie dokonano wymiany instalacji odpylania spalin za trzema kotłami węglowymi. W miejsce odpylaczy cyklonowych zamontowano filtry pulsacyjne typu MIL-90 o wydajności m 3 /h i sprawności ponad 99% firmy F.P.H MILAP z Końskich. Zainstalowane urządzenia pozwalają na dotrzymanie standardów emisyjnych w zakresie emisji pyłu na poziomie 100 mg/nm 3. Prowadzone przez WIOŚ kontrole w zakresie dotrzymywania przez podmioty wielkości emitowanych do powietrza pyłów lub gazów określonych w pozwoleniach zintegrowanych lub sektorowych nie wykazują przekroczeń. Działania na rzecz poprawy jakości powietrza podejmowane są nie tylko w sektorze przemysłowym. Sukcesywnie prowadzone są termomodernizacje budynków użyteczności publicznej i innych obiektów komunalnych, realizowana jest modernizacja i rozbudowa sieci cieplnej (wykres 22) i gazowej (wykres 23), rośnie również wykorzystanie odnawialnych źródeł energii. Udział OZE w produkcji energii elektrycznej w woj. lubelskim oscyluje tylko w granicach 1%, ale w przełożeniu na liczby na koniec 2011 r. na terenie województwa znajdowało się 35 instalacji do wytwarzania energii ze źródeł odnawialnych (5 elektrowni biogazowych, 1 elektrownia biomasowa, 1 wykorzystująca promieniowanie słoneczne, 23 elektrownie wodne, 3 elektrownie wiatrowe i 2 wykorzystujące technologię współspalania). Największą moc posiada instalacja w powiecie biłgorajskim wytwarzająca energię z odpadów przemysłowych drewnopodobnych i celulozowo-papierniczych (dane Urzędu Marszałkowskiego w Lublinie). km ogółem miasto wieś r r r. Wykres 22. Długość sieci cieplnej przesyłowej w województwie lubelskim w 2000 r., 2005 r.,2010 r. (źródło: US w Lublinie) km ogółem miasto wieś r r r. Wykres 23. Długość czynnej sieci gazowej w województwie lubelskim 2000 r., 2005 r.,2010 r. (źródło: US w Lublinie) Z uwagi na przekroczenia stężeń pyłu PM10 w powietrzu w latach 2005 i 2006 w ówczesnych strefach, którymi były powiaty grodzkie: Lublin, Biała Podlaska, Chełm i Zamość opracowano dla tych stref programy ochrony powietrza (POP), które uchwałami Sejmiku Województwa Lubelskiego z dnia 27 października 2008 r. przyjęte zostały do realizacji. Zadaniem programów było zdiagnozowanie przyczyn przekroczenia poziomów dopuszczalnych lub docelowych substancji w powietrzu, następnie wskazanie działań naprawczych, które doprowadzą do przywrócenia standardów jakości powietrza w strefach. Diagnoza istniejącego stanu w zakresie jakości powietrza w strefach województwa lubelskiego zaprezentowana w POP wskazuje, że główną przyczyną przekroczeń poziomów dopuszczalnych pyłu PM10 jest niska emisja, czyli emisja powierzchniowa oraz transport drogowy emisja liniowa. Najmniejszy wpływ na wielkość stężeń w powietrzu pyłu zawieszonego ma emisja ze źródeł punktowych. Działania naprawcze podjęte w latach w ramach realizacji POP: w zakresie zmniejszenia emisji powierzchniowej zmniejszenie zapotrzebowania na ciepło poprzez termomodernizacje budynków (ocieplenie, wymiana okien), zastąpienie lokalnych źródeł ciepła ogrzewaniem sieciowym oraz wykorzystanie alternatywnych źródeł energii, w zakresie zmniejszenia emisji liniowej (z transportu i komunikacji) modernizacja taboru komunikacji miejskiej, budowa, modernizacja i przebudowa odcinków ulic i dróg, odpowiednie utrzymanie czystości nawierzchni dróg (regularne mokre czyszczenie ulic), w zakresie zmniejszenia emisji ze źródeł punktowych realizacja inwestycji przez podmioty korzystające ze środowiska. 26

28 POWIETRZE Oszacowano, że redukcja emisji pyłu PM10 ze wszystkich grup źródeł w latach , wg zrealizowanych działań naprawczych wyniosła dla: m. Lublin 629,75 Mg, m. Biała Podlaska 26,545 Mg, m. Chełm 3,689 Mg. Niestety, mimo podjętych dotychczas działań na rzecz poprawy jakości powietrza, okazały się one niewystarczające. Wyniki oceny jakości powietrza za 2011 r. wskazują na utrzymywanie się przekroczeń dopuszczalnych poziomów w zakresie pyłu PM10. [mm] Chemizm opadów atmosferycznych 0 I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII opad atmosferyczny Skład chemiczny opadów atmosferycznych jest odzwierciedleniem stanu zanieczyszczenia atmosfery. Zawarte w powietrzu związki kwasotwórcze i metale wraz z opadami przenikają do gleby i wód, powodując ich degradację. Monitoring chemizmu opadów atmosferycznych i depozycji zanieczyszczeń do podłoża jest prowadzony od 1999 r. jako jeden z podsystemów Państwowego Monitoringu Środowiska. Monitoring ten dostarcza informacji o obciążeniu gleb i wód powierzchniowych związkami zakwaszającymi, biogennymi i metalami ciężkimi deponowanymi do powietrza. Zawarte w wodach opadowych związki azotu i metale ciężkie mają negatywny wpływ na środowisko: związki biogenne (fosforu i azotu) wpływają na zmiany warunków troficznych gleb i wód, natomiast metale ciężkie pogarszają jakość produkcji roślinnej i wód zlewni. W 2011 r. WIOŚ w Lublinie kontynuował badania chemizmu opadów atmosferycznych na stacji IMGW we Włodawie, która jest jedną z 23 stacji badawczych monitoringu krajowego na obszarze Polski. W rocznym monitoringu, miesięczne uśrednione próbki opadów są analizowane w zakresie: wartości ph, przewodności elektrolitycznej właściwej, chlorków, siarczanów, azotynów i azotanów, azotu amonowego, azotu ogólnego, fosforu ogólnego, potasu, sodu, wapnia, magnezu, cynku, miedzi, żelaza, ołowiu, kadmu, niklu, chromu i manganu. Zmierzone na stacji we Włodawie w 2011 r. ilości opadów wyniosły 654,1 mm, tj. o 7,5% więcej w stosunku do roku poprzedniego. Największe ilości opadów wystąpiły w lipcu 237,4 mm, zaś najmniejsze zanotowano w listopadzie - zaledwie 0,5 mm. Na wykresie 24 przedstawiono miesięczne sumy opadów w latach na stacji we Włodawie. Wykres 24. Średnie miesięczne sumy opadów atmosferycznych na stacji we Włodawie w latach (źródło: IMGW Włodawa) W 2011 r. opady charakteryzowały się odczynem kwaśnym, przy ph w przedziale 4,76-6,08. Odczyn nie wykazał dużych zmian w stosunku do 2010 r. W latach w żadnej z prób nie stwierdzono odczynu zasadowego. Przewodnictwo elektrolityczne właściwe, będące miarą zawartości substancji rozpuszczonych, dla opadów atmosferycznych na stacji IMGW we Włodawie w roku 2011 charakteryzowało się niewielkimi zmianami w stosunku do roku poprzedniego i mieściło się w zakresie 9,2-24,3 µs/cm. Z porównania ilości zanieczyszczeń wniesionych w roku 2011 w stosunku do poprzedniego wynika, że w 2011 r. wody opadowe zawierały więcej azotanów i azotynów, sodu, potasu, cynku, magnezu oraz fosforu ogólnego. Ilość chromu pozostała bez zmian. W zakresie pozostałych zanieczyszczeń odnotowano tendencję malejącą. W tabeli 15 przedstawiono zakresy stężeń zanieczyszczeń w próbkach miesięcznych opadów atmosferycznych na stacji IMGW we Włodawie, poddanych analizie w latach

29 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2011 roku Tabela 15. Zakresy stężeń zanieczyszczeń w próbkach miesięcznych opadów atmosferycznych na stacji IMGW we Włodawie w latach Lp. Nazwa badanego składnika Jednostka miary Zakres stężeń Włodawa Wartość średnia Włodawa 2010 r r r r. 1. Chlorki mg Cl/dm 3 0,19-2,28 0,14-1,6 0,7 0,6 2. Siarczany mg SO 4 /dm 3 0,8-4,36 1,08-3,25 1,98 2,1 3. Azotany + Azotyny mg N /dm 3 0,182-0, ,651 0,375 0, Azot amonowy mg N/dm 3 0,22-1,98 0,51-1,53 0,76 0,93 5. Azot ogólny mg N/dm 3 0,572-2,985 1,03-2,43 1,45 1, Fosfor ogólny mg P/dm 3 0,007-0,066 0,002-0,075 0,02 0, Sód mg Na/dm 3 0,09-0,45 0,081-0,51 0,21 0,259 8 Potas mg K/dm 3 0,05-0,23 0,075-0,26 0,13 0, Wapń mg Ca/dm 3 0,46-2,05 0,44-1,32 0,92 0, Magnez mg Mg/dm 3 0,015-0,15 0,05-0,7 0,06 0, Cynk mg Zn/dm 3 0,013-0,062 0,021-0,112 0,034 0, Miedź mg Cu/dm 3 0,001-0,016 0,004-0,014 0,007 0, Żelazo mg Fe/dm 3 0,001-0,012 0,002-0,008 0,0056 0, Ołów mg Pb/dm 3 0,0005-0,004 0,0005-0,002 0, , Kadm mg Cd/dm 3 0,0001-0,0047 0,0002-0,0013 0,0009 0, Nikiel mg Ni/dm 3 0,0005-0,005 0,0005-0,001 0,0011 0, Mangan mg Mn/dm 3 0,002-0,01 0,001-0,009 0,0032 0, Chrom mg Cr/dm 3 0,0002-0,0005 0,0002-0,0005 0, , Odczyn ph 4,36-6,67 4,76-6,08 5,42 5, Przewodność el.wł µs/cm 8,6-28,1 9,2-24,3 17,05 17, [kg/ha] siarczany azot ogólny chlorki azot suma N amonowy NO2+NO3 1 0,9 0,8 0,7 0,6 0,5 0,4 0,3 0,2 0,1 0 [kg/ha] magnez cynk fosfor ogólny 7 6 [kg/ha] ,05 0,045 [kg/ha] ,04 0,035 0,03 0, wapń sód potas 0,02 0,015 0,01 0,005 0 żelazo mangan miedź 0,014 0,012 0,01 0,008 0,006 0,004 0,002 [kg/ha] ołów nikiel chrom kadm Wykres 25. Roczne ładunki jednostkowe badanych substancji [kg/ha] wniesione przez opady atmosferyczne w latach w rejonie stacji IMGW we Włodawie (źródło: IMiGW) 28

30 wody

31 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2011 roku Wody Presje Największym wyzwaniem dla Polski w zakresie gospodarowania wodami jest realizacja wymagań Ramowej Dyrektywy Wodnej, a tym samym osiągnięcie do końca 2015 r. dobrego stanu jednolitych części wód i ekosystemów od wód zależnych. Przeprowadzona w poprzednich latach analiza presji i oddziaływań na środowisko wodne dla wód powierzchniowych i podziemnych wykazała, że 75% spośród nich zagrożonych jest nieosiągnięciem dobrego stanu do 2015 r. Do najistotniejszych presji jakim poddawane jest środowisko wodne należy: nadmierny pobór wód na cele bytowe i gospodarcze; odprowadzanie niedostatecznie oczyszczonych ścieków, w dużej mierze komunalnych, do wód powierzchniowych lub do ziemi; spływy obszarowe z rolnictwa obciążone związkami biogennymi; odprowadzanie nieoczyszczonych wód opadowych i roztopowych zwłaszcza z terenów miast; niewłaściwe składowanie odpadów. Całkowity pobór wód w województwie lubelskim w 2010 r. wyniósł 370,7 hm 3. Struktura poboru wody w województwie w 2010 r. przedstawiała się następująco: na potrzeby produkcyjne dla przemysłu - 113,4 hm 3 tj. 30,6% na eksploatację sieci wodociągowej - 89,3 hm 3 tj. 24,1% na rolnictwo i leśnictwo - 168,0 hm 3 tj. 45,3% Zakłady przemysłowe województwa lubelskiego pobierają na potrzeby produkcyjne zarówno wodę podziemną jak i powierzchniową. Usytuowane w zlewni Wieprza zakłady przemysłu spożywczego mleczarnie i zakłady mięsne pokrywają swoje potrzeby z wody podziemnej, natomiast cukrownie z wody powierzchniowej. Przemysł usytuowany w zlewni Bugu pobiera wodę do celów przemysłowych głównie z wód powierzchniowych. Największym przemysłowym konsumentem wody w województwie lubelskim są Zakłady Azotowe w Puławach, pokrywające 95% swoich potrzeb z wód rzeki Wisły oraz Elektrociepłownia Lublin Wrotków zaopatrująca się w wodę z Bystrzycy. Do eksploatacji sieci wodociągowej wykorzystywane są jedynie wody podziemne, przy czym Stawy Echo w Zwierzyńcu Fot. P. Marczakowski największym zużyciem charakteryzowały się miasta Puławy i Lublin. Ilość pobranej wody w 2010 r. w stosunku do lat poprzednich kształtowała się na zbliżonym poziomie. Oczyszczalnia ścieków w Hajdowie Fot. Archiwum WIOŚ Dla potrzeb rolnictwa i leśnictwa wykorzystywane są wody powierzchniowe. Największy pobór wód do celów nawodnień zanotowano w powiatach: lubartowskim, parczewskim i kraśnickim. W 2010 r. do wód powierzchniowych lub do ziemi w województwie lubelskim odprowadzono 150,1 hm 3 ścieków, w tym: 50,2 hm 3 (33,4%) były to ścieki komunalne, natomiast 99,9 hm 3 (66,6%) były to ścieki przemysłowe. Stanowiły one 1,6% ilości ścieków odprowadzanych do wód lub ziemi w Polsce. Według danych GUS w 2010 roku w województwie lubelskim działały 263 oczyszczalnie komunale, w tym: 9 oczyszczalni mechanicznych, 223 oczyszczalnie biologiczne i 31 oczyszczalni z podwyższonym usuwaniem biogenów, o łącznej przepustowości m 3 /dobę i wielkości 2 216,1 tys. RLM. Ścieki komunalne oczyszczane mechanicznie 30

32 WODY stanowiły zaledwie 0,1% ścieków, biologicznie - 18,6% ścieków, z podwyższonym usuwaniem biogenów - 81,3% ścieków oczyszczanych. Na obszarach miejskich około 93,9% ludności korzysta z oczyszczalni, natomiast na terenach wiejskich zaledwie 18,6%. Ogółem na obszarze Lubelszczyzny z oczyszczalni ścieków korzysta 53,7% ludności. Ścieki przemysłowe oczyszczane były w 67 oczyszczalniach przemysłowych w tym: 18 mechanicznych, 3 chemicznych, 44 biologicznych i 2 z podwyższonym usuwaniem biogenów. Oczyszczaniu mechanicznemu poddano 68,4% ścieków, chemicznemu 8,5%, biologicznemu 21,3%, z podwyższonym usuwaniem biogenów 1,8% ścieków oczyszczanych. Ścieki nieoczyszczone stanowiły 0,5% ogółu ścieków przemysłowych. W ciągu ostatnich lat obserwuje się systematyczny spadek ilości ścieków oczyszczanych mechanicznie oraz wzrost ilości ścieków oczyszczanych biologicznie, w tym również z podwyższonym usuwaniem biogenów. W latach ilość ścieków oczyszczanych tą metodą wzrosła ponad trzykrotnie (wykres 1). Systematycznie maleje też ilość ładunków zanieczyszczeń odprowadzanych do wód i do ziemi (wykres 2). dam³ /rok mechaniczne chemiczne biologiczne z pod.usuw. biogenów ścieki nieoczyszczone Wykres 1. Ścieki przemysłowe i komunalne wymagające oczyszczenia odprowadzane do wód lub do ziemi w latach w województwie lubelskim (źródło: GUS) W ostatnich latach w województwie lubelskim odnotowano wzrost długości sieci wodociągowej i kanalizacyjnej (wykres 3). Pomimo to nadal istnieją dysproporcje pomiędzy ilością przyłączy sieci wodociągowych, a dostępnością do kanalizacji, z której korzysta zaledwie 53,7% ludności województwa, przy czym na obszarach miejskich 85,6%, a na obszarach wiejskich tylko 13,6% mieszkańców (wykres 4 i 5). Na tle kraju województwo lubelskie mieści się poniżej średniej krajowej liczby korzystającej z kanalizacji wynoszącej 65,2% ludności ogółem. Ścieki komunalne nie odprowadzone do kanalizacji, są potencjalnym źródłem zanieczyszczenia wód powierzchniowych i podziemnych km sieć wodociągowa w km sieć kanalizacyjna w km Wykres 3. Sieć kanalizacyjna i wodociągowa w województwie lubelskim w latach (źródło: GUS) % ludności 100,0 80,0 60,0 40,0 20,0 0, mieszkańcy wsi 2009 mieszkańcy miast 2010 Wykres 4. Ogólna liczba ludności korzystająca z kanalizacji w województwie lubelskim (źródło: GUS) BZT5 CHZT zawiesina ogólna azot ogólny fosfor ogólny kg/rok Wykres 2. Ładunki wprowadzanych zanieczyszczeń do wód i do ziemi w latach w województwie lubelskim (źródło: GUS) Zanieczyszczenia pochodzące z sektora rolniczego, zarówno obszarowe jak również punktowe, stanowią duże źródło presji. Wynika to głównie z niewłaściwego wykonywania zabiegów agrotechnicznych, czy też składowania nawozów naturalnych. Na przestrzeni lat zużycie nawozów mineralnych lub chemicznych wzrosło o 14% (tabela 1), jednak z uwagi na zmniejszenie się powierzchni użytków rolnych, realnie wzrosło o około 36% na 1 ha UR. 31

33 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2011 roku 100,0 90,0 80,0 70,0 60,0 50,0 40,0 30,0 20,0 10,0 0,0 Lublin Biała Podlaska Chełm Zamość bialski biłgorajski chełmski hrubieszowski janowski krasnostawski kraśnicki lubartowski lubelski łęczyński łukowski opolski parczewski puławski radzyński rycki świdnicki tomaszowski włodawski zamojski Wykres 5. % ludności korzystającej z kanalizacji w poszczególnych powiatach w roku 2010 (źródło: GUS) Tabela 1. Zużycie nawozów mineralnych lub chemicznych oraz wapniowych w przeliczeniu na czysty składnik (źródło: GUS) Rok 1999/ / / /10 Wyszczególnienie [ton/rok] [ton/rok] [ton/rok] [ton/rok] Nawozy mineralne lub chemiczne ogółem, w tym: azotowe fosforowe potasowe Nawozy wapniowe Tabela 2. Zużycie nawozów mineralnych lub chemicznych oraz wapniowych w przeliczeniu na czysty składnik *(źródło: GUS) Rok 1999/ / / /10 Wyszczególnienie [kg/ha UR] [kg/ha UR] [kg/ha UR] [kg/ha UR] Nawozy mineralne lub chemiczne ogółem, w tym: 76,8 99,8 98,1 104,3 azotowe 39,6 53,9 53,9 56,9 fosforowe 17,4 20,4 21,7 22,8 potasowe 19,8 25,5 22,5 24,6 Nawozy wapniowe 68,6 62,9 19,6 26,9 * w kg na 1 ha użytków rolnych (UR) Istotnym czynnikiem presji są wody opadowe lub roztopowe ujęte w systemy kanalizacyjne, pochodzące z terenów zanieczyszczonych, w tym z centrów miast, terenów przemysłowych oraz dróg o dużym natężeniu ruchu oraz parkingów. Wody te ujęte w systemy kanalizacyjne wymagają oczyszczania, w przeciwnym razie stają się źródłem zanieczyszczenia dla wód powierzchniowych i podziemnych. Oczyszczania wymagają również odcieki ze składowisk odpadów, zarówno w trakcie eksploatacji składowiska, jak też w okresie poeksploatacyjnym. W nowych składowiskach odcieki zbierane są systemem drenażowym i kolektorem zbiorczym odprowadzane do oczyszczalni ścieków. Stan Wody powierzchniowe płynące Monitoring jakości wód powierzchniowych Podstawowym celem monitoringu wód powierzchniowych jest pozyskanie informacji o stanie wód w dorzeczach, niezbędnych dla wspomagania procesów planowania w gospodarowaniu wodami oraz oceny osiągania celów środowiskowych głównie poprawy jakości wód oraz ich ochrony przed 32

34 WODY Rzeka Bug Fot. A. Iwaniuk zanieczyszczeniami. Rok 2011 był drugim rokiem badań monitoringowych w cyklu sześcioletnim , prowadzonych zgodnie z rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 13 maja 2009 r. w sprawie form i sposobu prowadzenia monitoringu jednolitych części wód powierzchniowych i podziemnych (Dz. U. Nr 81, poz. 685) i dostosowanych do wymogów Ramowej Dyrektywy Wodnej (RDW) 2000/60/WE. Monitoring prowadzono w punktach pomiarowo- -kontrolnych (ppk.), w odniesieniu do jednolitych części wód powierzchniowych (JCWP). Przez jednolite części wód powierzchniowych rozumie się oddzielny i znaczący element wód powierzchniowych, takich jak: struga, strumień, potok, rzeka, kanał lub ich części, sztuczny zbiornik wodny, jezioro lub inny naturalny zbiornik wodny, morskie wody wewnętrzne, wody przejściowe lub wody przybrzeżne, jednorodny pod względem hydromorfologicznym i biologicznym, dla których prowadzone są analizy presji antropogenicznych i opracowywane programy wodno-środowiskowe. W Polsce wydzielono ponad 4,5 tys. jednolitych części wód dla rzek, około tysiąca dla jezior, 11 dla wód przybrzeżnych i 9 dla wód przejściowych. Sztucznych lub silnie zmienionych jednolitych części wód, takich jak kanały, zbiorniki zaporowe czy też w znacznym stopniu zmienione rzeki, jest w Polsce ok. 600, co stanowi ok.13% ilości wszystkich JCWP. W granicach administracyjnych województwa lubelskiego znajduje się 374 JCWP, z których 214 to JCWP naturalne, 156 silnie zmienione, a 4 to sztuczne jednolite części wód. Badania wód prowadzone były w ramach trzech rodzajów monitoringu: diagnostycznego - w celu dostarczenia ogólnej oceny stanu wód powierzchniowych w każdej zlewni i podzlewni dorzecza, dokonania oceny długoterminowych zmian stanu JCWP z powodu szeroko rozumianych oddziaływań antropogenicznych, dokonania oceny długoterminowych zmian stanu JCWP w warunkach naturalnych oraz zaprojektowania przyszłych programów monitoringu; operacyjnego - dla ustalenia stanu tych części wód, które uznano za zagrożone niespełnieniem określonych dla nich celów środowiskowych, oceny krótkoterminowych zmian stanu wód w wyniku wdrażania programów naprawczych oraz oceny wód na obszarach chronionych; badawczego w celu dostarczenia dodatkowych informacji o stanie wód w związku z uwarunkowaniami lokalnymi lub umowami międzynarodowymi. W roku 2011 uruchomiono po raz pierwszy w cyklu monitoring diagnostyczny, kontynuowano rozpoczęty w roku 2010 I cykl monitoringu operacyjnego oraz prowadzono monitoring badawczy. Łącznie badaniami objęto 57 ppk. zlokalizowanych na 53 JCWP. W 12 punktach realizowano równocześnie program monitoringu diagnostycznego i operacyjnego. W ramach sieci realizowane były również programy pomiarowe dla wód zlokalizowanych na obszarach chronionych: przeznaczonych do ochrony gatunków zwierząt wodnych o znaczeniu gospodarczym (wody przeznaczone do bytowania ryb) i obszarach chronionych przeznaczonych do ochrony siedlisk lub gatunków (obszary NATURA 2000), wrażliwych na eutrofi zację wywołaną zanieczyszczeniami pochodzącymi ze źródeł komunalnych oraz narażonych na zanieczyszczenia związkami azotu ze źródeł rolniczych. Ocena jakości wód w roku 2011 Podstawą oceny stanu wód powierzchniowych było rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 listopada 2011 r. w sprawie sposobu klasyfi kacji stanu jednolitych części wód powierzchniowych oraz środowiskowych norm jakości dla substancji priorytetowych (Dz.U. Nr 257, poz. 1545). Rozporządzenie określa sposób dokonywania oceny stanu jednolitych części wód poprzez dokonywanie oceny stanu ekologicznego (JCWP naturalne) lub potencjału ekologicznego (JCWP sztuczne i silnie zmienione), stanu chemicznego, sposób interpretacji wyników badań wskaźników jakości, sposób prezentowania wyników klasyfi kacji oraz częstotliwość wykonywania klasyfi kacji. Wynikiem oceny jest określenie stanu JCWP jako stan dobry lub zły. 33

35 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2011 roku Monitoring diagnostyczny Zakres pomiarowy monitoringu diagnostycznego, oprócz elementów biologicznych i fizykochemicznych w skład których wchodziły również specyficzne zanieczyszczenia syntetyczne i niesyntetyczne, obejmował także badania wskaźników chemicznych zawierających substancje priorytetowe i inne substancje zanieczyszczające. Badania prowadzono w 12 ppk. dla 12 JCWP, w tym 9 naturalnych ciekach, 2 silnie zmienionych oraz 1 sztucznej części wód. Klasyfikacja elementów biologicznych: Dla 7 punktów w 7 JCWP określono III klasę jakości, o czym zadecydował głównie fitobentos. Dobrą, II klasę czystości stwierdzono dla 5 punktów w 5 JCWP, o czym w znacznej mierze zadecydował drugi z badanych elementów makrofity. Klasyfikacja elementów fizykochemicznych: We wszystkich badanych punktach stwierdzono dobry stan fizykochemiczny (II klasa). Klasyfikacja elementów fizykochemicznych specyficznych zanieczyszczeń syntetycznych i niesyntetycznych: dla wszystkich badanych punktów wyznaczono II klasę czystości, głównie ze względu na węglowodory ropopochodne, rzadziej fenole lotne. Pozostałe wskaźniki tych zanieczyszczeń dotrzymywały normy dla klasy I. Stan/potencjał ekologiczny: dla 7 ppk. (7 JCWP: 6 naturalnych i 1 silnie zmieniona) określono umiarkowany stan/potencjał ekologiczny natomiast dla 5 ppk. (5 JCWP: 3 naturalnych, 1 silnie zmienionej i 1 sztucznej) dobry stan/potencjał ekologiczny. Stan chemiczny: we wszystkich ppk. i JCWP stan chemiczny określono jako dobry. Nie odnotowano żadnych przekroczeń wartości dopuszczalnych dla klasy I. Stan wód: w 7 JCWP (58%) stwierdzono zły stan wód natomiast w 5 JCWP (42%) dobry stan wód. Monitoring operacyjny Zakres pomiarowy dla 45 ppk. w 43 JCWP - 22 naturalnych częściach wód, 20 silnie zmienionych i 1 sztucznej, badanych w ramach monitoringu operacyjnego, zawierał elementy biologiczne oraz fizykochemiczne. Klasyfikacja elementów biologicznych: III klasę jakości wyznaczono dla 26 ppk. (w 25 JCWP), o czym decydował głównie fitobentos. Dla 19 ppk. (w 18 JCWP) określono dobrą II klasę, co determinowały głównie makrofity, rzadziej fitoplankton. Klasyfikacja elementów fizykochemicznych: dla 1 ppk. (1 JCWP) wyznaczono bardzo dobry stan elementów fizykochemicznych, dla 30 ppk. (28 JCWP) wyznaczono dobry stan natomiast dla 14 ppk. (14 JCWP) stan poniżej dobrego. Zadecydowały o tym głównie: OWO, azot Kjeldahla oraz sporadycznie fosforany. Stan/potencjał ekologiczny: stan/potencjał umiarkowany wyznaczono dla 32 ppk. (31 JCWP: 18 naturalnych i 13 silnie zmienionych), natomiast dla 13 ppk. (12 JCWP: 5 naturalnych, 6 silnie zmienionych i 1 sztucznej) określono stan/potencjał ekologiczny jako dobry i powyżej dobrego. Stan wód: spośród 35 ppk. (33 JCWP) możliwych dla określenia stanu wód, dla 30 ppk. (29 JCWP) 88% stwierdzono zły stan natomiast dla 5 ppk. (4 JCWP) 12% określono dobry stan wód. Monitoring badawczy Badania w ramach monitoringu badawczego prowadzono dla 12 ppk. w 9 JCWP naturalnych. 2 punkty na 1 JCWP badano w związku z zobowiązaniami lokalnymi w ramach zintegrowanej stacji monitoringu środowiska, zlokalizowanej na terenie Roztoczańskiego Parku Narodowego. Dla tej JCWP dokonano jedynie klasyfikacji elementów fizykochemicznych, ze względu na brak wyników badań elementu biologicznego - makrobezkręgowców, które są w trakcie oznaczania. Stan fizykochemiczny w obydwu punktach określono jako bardzo dobry. Badania pozostałych 10 punktów w 8 JCWP rzeki Bug i jej dopływów prowadzono w związku z realizacją umów międzynarodowych na wodach granicznych. Klasyfikacja elementów biologicznych: dobrą II klasę wskaźników biologicznych określono dla 8 ppk. (6 JCWP), o czym zadecydował głównie wskaźnik najbardziej miarodajny dla tego typu rzek fitoplankton. III klasę wyznaczono jedynie dla 2 ppk. (2 JCWP). Klasyfikacja elementów fizykochemicznych: dla 3 punktów (3 JCWP) stwierdzono II klasę, natomiast dla reszty 7 ppk. (5 JCWP) określono stan elementów fizykochemicznych jako poniżej stanu dobrego, głównie ze względu na fosforany i sporadycznie OWO. Pozostała część wskaźników fizykochemicznych w przewadze dotrzymywała norm dla I bardzo dobrej klasy czystości. Klasyfikacja elementów fizykochemicznych specyficznych zanieczyszczeń syntetycznych i niesyntetycznych: dla wszystkich badanych punktów wyznaczono I klasę czystości. Stan/potencjał ekologiczny: umiarkowany stan ekologiczny określono dla 7 ppk. (5 JCWP), natomiast dla 3 ppk. (3 JCWP) stwierdzono dobry stan ekologiczny. 34

36 WODY Stan wód: określono dla 7 części wód 62,5%, możliwych do oceny zgodnie z rozporządzeniem. Ich stan określono jako zły. Na wykresach 6-7 przedstawiono klasyfi kację biologicznych i fi zykochemicznych elementów jakości oraz stanu/potencjału ekologicznego we wszystkich badanych ppk. w 2011 roku. klasa el. biologicznych 57,1 42,9 0,0 klasa el. fizykochemicznych 85,7 36,4 POTENCJAŁ EKOLOGICZNY 38,1 63,4 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% I klasa (0%) II klasa III klasa IV klasa (0%) poniżej stanu dobrego Wykres 6. Klasyfikacja elementów biologicznych, fizykochemicznych oraz potencjału ekologicznego w ppk. w sztucznych i silnie zmienionych JCWP w województwie lubelskim w 2011 r. klasa el. biologicznych 0,0 44,1 55,9 klasa el. fizykochemicznych 2,9 61,8 35,3 STAN EKOLOGICZNY 0,0 23,5 76,5 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% I klasa II klasa III klasa PSD IV klasa (0%) V klasa (0%) Wykres 7. Klasyfikacja elementów biologicznych, fizykochemicznych oraz stanu ekologicznego w ppk. w naturalnych JCWP w województwie lubelskim w 2011 r. Monitoring na obszarach chronionych Wody przeznaczone do bytowania ryb Sieć punktów monitoringu wód przeznaczonych do bytowania ryb w warunkach naturalnych była zaprojektowana w oparciu o wykazy obszarów ochrony siedlisk i gatunków, w których stwierdzono występowanie chronionych gatunków ryb. Badaniami objęto 10 ppk w zakresie zgodnym z rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 4 października 2002 r. w sprawie wymagań, jakim powinny odpowiadać wody śródlądowe będące środowiskiem życia ryb w warunkach naturalnych (Dz.U. z 2002 r. Nr 176, poz.1445). W oparciu o ww. rozporządzenie przeprowadzono ocenę i stwierdzono, że w 2 badanych ppk. woda nie spełniała wymagań określonych dla wód przeznaczonych do bytowania ryb w warunkach naturalnych. W obydwu punktach odnotowano przekroczenie wartości dopuszczalnych dla zawiesiny ogólnej, BZT 5 i fosforu ogólnego. Dla 8 ppk. wody spełniały wymagania określone ww. rozporządzeniem. Obszary Natura 2000 Wody powierzchniowe na obszarach ochrony siedlisk lub gatunków, których stan jest ważnym czynnikiem ochrony, badane były w 14 ppk. zlokalizowanych na 14 JCWP. Dla takich obszarów nie wyznaczono dodatkowych wymagań, jedynie określono, że jednolita część wód o umiarkowanym stanie ekologicznym nie spełnia wymagań dla takich obszarów, a wymagania te spełnia tylko dobry i bardzo dobry stan ekologiczny. Z przeprowadzonych badań wynika, ze stan wód spełnił wymagania dla obszarów Natura 2000 tylko w 3 ppk., tj. 3 JCWP (21,5%), w pozostałych 11 ppk. 11 JCWP (78,5%) wymagania nie zostały spełnione. Eutrofizacja komunalna Implementacja Dyrektywy dotyczącej oczyszczania ścieków komunalnych (91/271/EWG) do polskiego prawodawstwa doprowadziła, że obszar całego kraju został uznany za wrażliwy na eutrofi - zację wywołaną zanieczyszczeniami ze źródeł komunalnych. W związku z tym, wszystkie punkty monitoringu operacyjnego posłużyły do oceny stopnia eutrofi zacji wód. Zakres badań obejmował następujące wskaźniki: elementy biologiczne - fi toplankton bądź fi tobentos, fi zykochemiczne BZT 5, azot amonowy, azot Kjeldahla, azot azotanowy, azot ogólny, fosforany i fosfor ogólny. Oceny dokonano na podstawie badań w 40 ppk. na 39 JCWP. Dla 5 ppk. na 4 JCWP ocena była niemożliwa ze względu na brak wyniku wskaźnika 35

37 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2011 roku biologicznego fi toplanktonu bądź fi tobentosu, których badania nie były wymagane zgodnie z nieobowiązującym już rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 13 maja 2009 r. w sprawie form i sposobu prowadzenia monitoringu jednolitych części wód powierzchniowych i podziemnych. W 29 ppk. (28 JCWP) 72% stwierdzono niespełnienie wymagań dla tych obszarów, czyli wody uznano za zagrożone eutrofi zacją ze źródeł komunalnych (najczęściej decydował o tym fi tobentos i w kilku przypadkach azot Kjeldahla) natomiast dla 11 ppk. (w 11 JCWP) 28% określono spełnienie wyznaczonych wymagań wody niezagrożone eutrofizacją komunalną. klasyfikacja el. biologicznych 48,1 51,9 klasyfikacja el.fizykochemicznych 69,2 36,4 STAN/POTENCJAŁ EKOLOGICZNY 30,8 63,4 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% I kasa II klasa III klasa PSD IV klasa (0%) V klasa (0%) Wykres 8. Klasyfikacja elementów biologicznych, fizykochemicznych oraz stanu ekologicznego/potencjału ekologicznego w JCWP w 2011 r. Mapa 4. Prezentacja stanu/potencjału ekologicznego JCWP w województwie lubelskim w 2011 roku (źródło: WIOŚ) 36

38 WODY Eutrofizacja ze źródeł rolniczych Wpływ źródeł rolniczych na eutrofi zację wód powierzchniowych badano w 3 ppk. (2 JCWP) zlokalizowanych na rzece Białce, przepływającej przez obszar szczególnie narażony na zanieczyszczenia związkami azotu pochodzenia rolniczego w gminie Komarówka Podlaska. Ocenę wykonano zgodnie z rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 23 grudnia 2002 r. w sprawie kryteriów wyznaczania wód wrażliwych na zanieczyszczenia związkami azotu ze źródeł rolniczych (Dz.U. Nr 241, poz. 2093). Wskaźniki, które wzięto do oceny to: chlorofi l a, azot azotanowy, azot ogólny, azotany i fosfor ogólny. W żadnej z 2 JCWP przepływających przez OSN nie stwierdzono zagrożenia eutrofi zacją pochodzenia rolniczego. Rzeka Wisła Fot. Archiwum WIOŚ Ocena jednolitych części wód w zlewniach ZLEWNIA WISŁY Zlewnia III rzędu - Wisła od Iłżanki do Bystrej W ramach tej zlewni przebadano dwie rzeki: Chodelkę i Wrzelówkę w trzech punktach (na 3 JCWP): Chodelka, ppk. Ruda Maciejowska w jednolitej części wód o nazwie - Chodelka do dopływu spod Wronowa, typ abiotyczny 6 potok wyżynny węglanowy z substratem drobnoziarnistym na lessach i lessopodobnych. Badania prowadzono w ramach monitoringu operacyjnego oraz realizowany był (podobnie jak dla wszystkich punktów operacyjnych) program dla wód wrażliwych na eutrofi zacją pochodzenia komunalnego. Spośród elementów biologicznych do badań wybrano makrofi ty. Ten element zdeterminował II, dobrą klasę biologiczną. Klasyfi kacja elementów fi zykochemicznych, na poziomie II klasy (tylko jeden wskaźnik azot Kjeldahla przekroczył wartości graniczne dla klasy I) potwierdziła dobrą jakość wody dla tej JCWP. Oceny obszarów chronionych wrażliwych na eutrofi zację wywołaną zanieczyszczeniami pochodzącymi ze źródeł komunalnych nie przeprowadzono z powodu braku badań wskaźników biologicznych (fitoplanktonu lub fitobentosu). Stan ekologiczny JCWP o nazwie - Chodelka do dopływu spod Wronowa określono jako DOBRY. Chodelka, ppk. Podgórz w jednolitej części wód o nazwie - Chodelka od dopływu spod Wronowa do ujścia, typ abiotyczny 9 mała rzeka wyżynna węglanowa. Badania w tym punkcie i tej JCWP prowadzono w zakresie monitoringu diagnostycznego i operacyjnego oraz realizowany był program dla obszarów chronionych wrażliwych na eutrofi zacją pochodzenia komunalnego. Badane elementy biologiczne fi tobentos i makrofi ty, zakwalifi kowano do III klasy. Stan elementów fi zykochemicznych określono na poziomie dobrej II klasy, a wskaźnikami o tym decydującymi były: BZT 5, ChZT-Mn oraz azot Kjeldahla. Wartości zanieczyszczeń syntetycznych i niesyntetycznych zadecydowały o II klasie czystości w tej grupie ze względu na przekroczenie wartości granicznej klasy I dla węglowodorów ropopochodnych. Wartości wskaźników substancji chemicznych, w tym priorytetowych, utrzymywały się na poziomie poniżej granicy oznaczalności, czym zadecydowały o dobrym stanie chemicznym wody. Ze względu na obszary chronione woda nie spełniała założonych wymagań ze względu na fi tobentos. Stan ekologiczny JCWP o nazwie - Chodelka od dopływu spod Wronowa do ujścia określono jako UMIARKOWANY (ze względu na stan elementów biologicznych) natomiast stan wód jako ZŁY. Wrzelówka, ppk. Szczekarków w jednolitej części wód o nazwie Wrzelowianka, typ abiotyczny 6 potok wyżynny węglanowy z substratem drobnoziarnistym na lessach i lessopodobnych. Badania w tym punkcie i tej JCWP prowadzono w zakresie monitoringu operacyjnego oraz prowadzono program dla obszarów chronionych wrażliwych na eutrofi zacją pochodzenia komunalnego. Stwierdzono dobrą, II klasę badanego elementu biologicznego makrofi tów, natomiast grupa wskaźników fi zykochemicznych uplasowała się na poziomie poniżej stanu dobrego, o czym 37

39 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2011 roku zadecydowało niewielkie przekroczenie wartości dla klasy II wskaźnika zanieczyszczeń organicznych ogólnego węgla organicznego (17,2 mgc/l). Oceny ze względu na eutrofi zację ze źródeł komunalnych nie przeprowadzono z powodu braku badań wskaźników biologicznych (fi toplanktonu lub fi - tobentosu). Stan ekologiczny JCWP o nazwie Wrzelowianka określono jako UMIARKOWANY (ze względu na stan elementów fizykochemicznych) natomiast stan wód jako ZŁY. Zlewnia III rzędu - Wisła od Sanny do Kamiennej W ramach tej zlewni przebadano trzy rzeki: Wrzelowiankę, Urzędówkę i Wyżnicę, w każdej z nich po jednym punkcie (na 3 JCWP): Wrzelowianka, ppk. Kolczyn w jednolitej części wód o nazwie Wrzelowianka, typ abiotyczny 6 potok wyżynny węglanowy z substratem drobnoziarnistym na lessach i lessopodobnych. Badania prowadzono w zakresie monitoringu operacyjnego, jak również realizowano program dla obszarów chronionych wrażliwych na eutrofizację pochodzenia komunalnego. Wartość wskaźnika okrzemkowego dla fitobentosu zdecydowała o dobrej, II klasie w grupie elementów biologicznych. Wszystkie wskaźniki fi zykochemiczne mieściły się w granicach I klasy, oprócz azotu Kjeldahla, którego wartość wyniosła 1,18 mgn/l i zadecydowała o II klasie czystości. Wymagania dla obszarów chronionych wrażliwych na eutrofizację pochodzenia komunalnego zostały spełnione. Stan ekologiczny JCWP o nazwie Wrzelowianka I określono jako DOBRY - zdeterminowany zarówno przez elementy biologiczne jak i wspierające ją elementy fizykochemiczne. Urzędówka, ppk. Bęczyn w jednolitej części wód o nazwie Urzędówka, typ abiotyczny 6 potok wyżynny węglanowy z substratem drobnoziarnistym na lessach i lessopodobnych. Analogicznie jak w poprzedniej jednolitej części wód, badania w ppk. Bęczyn prowadzono w ramach monitoringu operacyjnego oraz realizowano program dla obszarów chronionych wrażliwych na eutrofi zacją pochodzenia komunalnego.wynik badania fi tobentosu, zakwalifi kował grupę elementów biologicznych do klasy III, wartości wskaźników fi - zykochemicznych uplasowały się na poziomie dobrej, II klasy, a jedynymi wskaźnikami, dla których odnotowano przekroczenie wartości granicznych dla klasy I były: azot Kjeldahla i fosforany. Ze względu na obszary chronione woda nie spełniała założonych wymagań. Stwierdzono zagrożenie eutrofi zacją pochodzenia komunalnego z uwagi na fi - tobentos. Stan ekologiczny JCWP o nazwie Urzędówka określono jako UMIARKOWANY (ze względu na fitobentos) a stan wód jako ZŁY. Wyżnica, ppk. Dzierzkowice w jednolitej części wód o nazwie - Wyżnica od źródeł do Urzędówki bez Urzędówki, typ abiotyczny 6 potok wyżynny węglanowy z substratem drobnoziarnistym na lessach i lessopodobnych. Dla tej jednolitej części wód realizowany był program monitoringu operacyjnego oraz dla obszarów chronionych wrażliwych na eutrofi zacją pochodzenia komunalnego. Element biologiczny fi tobentos, zdeterminował III klasę tej grupy wskaźników, grupę elementów fi zykochemicznych sklasyfi kowano na poziomie II klasy ze względu na BZT 5 i azot Kjeldahla. Woda nie spełniała wymagań dla obszarów chronionych, wrażliwych na zanieczyszczenia komunalne. Stan ekologiczny JCWP o nazwie - Wyżnica od źródeł do Urzędówki bez Urzędówki określono jako UMIARKOWANY (ze względu na fitobentos) a stan wód jako ZŁY. W zlewni Wisły stwierdzono: 67% JCWP o UMIARKOWANYM stanie ekologicznym 33% JCWP osiągnęło DOBRY stan ekologiczny. Stan fizyczny Warunki tlenowe Zasolenie Substancje biogenne 78,8 74,3 93,3 100,0 22,7 21,2 6,4 0,0 0,0 0,0 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% I klasa II klasa PSD Wykres 9. Ocena wskaźników fizykochemicznych rzek w ppk. w zlewni Wisły w 2010 r. Stan fizyczny Warunki tlenowe Zasolenie Substancje biogenne 68,4 80,6 100,0 100,0 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% I klasa II klasa PSD 26,3 19,4 0,0 3,0 0,0 0,0 5,3 0,0 0,0 Wykres 10. Ocena wskaźników fi zykochemicznych rzek w ppk. w zlewni Wisły w 2011 r. 0,0 38

40 WODY Rzeka Bug w Zosinie Fot. A. Iwaniuk Mapa 5. Prezentacja stanu ekologicznego w ppk. rzek w zlewni Wisły (źródło: WIOŚ) ZLEWNIA BUGU Zlewnia III rzędu - Bug (I) W ramach tej zlewni przebadano dziewięć rzek w 15 ppk., przy czym: Bug w 7 ppk. na 6 JCWP, a rzeki: Lepitucha, Włodawka, Tarasienka, Hanna, Czapelka, Krzna, Czyżówka, Kanał Wieprz-Krzna po jednym punkcie. Wszystkie punkty na rzece Bug oraz 3 ppk. na trzech jej dopływach: Czapelce, Czyżówce i Krznie badane były w ramach monitoringu badawczego, prowadzonego na wodach granicznych. Zakres dostosowany był do potrzeb określenia stanu wód oraz porównania stężeń poszczególnych wskaźników w ramach wymiany doświadczeń ze stroną ukraińską i białoruską. Obejmował wskaźniki biologiczne, głównie fi toplankton - optymalny wskaźnik dla Bugu jako rzeki typu 21, sporadycznie - makrofi ty oraz w jednym punkcie fi tobentos. Spośród wskaźników fi zykochemicznych przebadano wszystkie grupy: stan fi - zyczny (temperatura, zawiesina ogólna), warunki tlenowe (tlen rozpuszczony, BZT 5, OWO), zasolenie (przewodność, substancje rozpuszczone, siarczany, chlorki, wapń, magnez, twardość ogólna), zakwaszenie (odczyn ph), i substancje biogenne (azot amonowy, azot Kjeldahla, azot azotanowy, azot ogólny, fosforany, fosfor ogólny). W grupie specyfi cznych zanieczyszczeń syntetycznych i niesyntetycznych przebadano: chrom sześciowartościowy, chrom ogólny, cynk, miedź oraz fenole lotne. Zawartości tych substancji nigdy nie przekroczyły wartości granicznych bardzo dobrej, I klasy. Dla wszystkich ww. JCWP określono stan ekologiczny, oraz dla niektórych stan wód. Bug, ppk. Kryłów w jednolitej części wód o nazwie - Bug od granicy RP do Huczwy, typ abiotyczny 21 wielka rzeka nizinna. Badania w tym punkcie i tej JCWP prowadzono w zakresie monitoringu operacyjnego, realizowano program dla obszarów chronionych wrażliwych na eutrofi zacją pochodzenia komunalnego, jak również prowadzono monitoring badawczy w związku ze współpracą na wodach granicznych. Stan elementów biologicznych określono na poziomie dobrej, II klasy, o czym zadecydował fi toplankton. Stan elementów fi zykochemicznych określono jako poniżej dobrego, ze względu na przekroczenie wartości granicznych dla II klasy przez fosforany, których stężenie średnioroczne wynosiło 0,4 mg PO 4 /l. Woda wykazała zagrożenie eutrofizacją komunalną. Stan ekologiczny JCWP o nazwie - Bug od granicy RP do Huczwy określono jako UMIARKO- WANY, natomiast stan wód jako ZŁY. Bug, ppk. Zosin w jednolitej części wód o nazwie - Bug od Huczwy do Studianki, typ abiotyczny 21 wielka rzeka nizinna. W tym punkcie realizowany był monitoring badawczy na wodach granicznych. Wartości wskaźników biologicznych: fitoplanktonu i makrofitów na poziomie odpowiednio II i I klasy zadecydowały o dobrej, II 39

41 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2011 roku klasie tej grupy wskaźników. Klasę wskaźników fizykochemicznych określono jako poniżej stanu dobrego ze względu na stężenie fosforanów przekraczające wartość graniczną II klasy. Stan ekologiczny JCWP o nazwie - Bug od Huczwy do Studianki określono jako UMIARKOWA- NY, natomiast stan wód jako ZŁY. Bug, ppk. Horodło w jednolitej części wód o nazwie - Bug od Studianki do Zołotuchy, typ abiotyczny 21 wielka rzeka nizinna. Zrealizowany program monitoringu badawczego, wykazał dobrą, II klasę elementów biologicznych, stan grupy wskaźników fizykochemicznych poniżej dobrego, ze względu na fosforany. Stan ekologiczny JCWP o nazwie - Bug od Studianki do Zołotuchy określono jako UMIARKO- WANY, natomiast stan wód jako ZŁY. Bug, ppk. Włodawa w jednolitej części wód o nazwie - Bug od Uherki do Włodawki, typ abiotyczny 21 wielka rzeka nizinna. II klasę elementów biologicznych określono na podstawie fitoplanktonu. Wskaźniki fizykochemiczne również ukształtowały się na poziomie II klasy. Stan ekologiczny dla JCWP o nazwie - Bug od Uherki do Włodawki wyznaczono jako DOBRY. Bug, ppk. Sławatycze w jednolitej części wód o nazwie - Bug od Włodawki do Grabara, typ abiotyczny 21 wielka rzeka nizinna. Podobnie jak we wcześniejszej JCWP stan elementów biologicznych i fizykochemicznych uzyskał dobrą, II klasę. Stan ekologiczny dla JCWP o nazwie - Bug od Włodawki do Grabara wyznaczono jako DOBRY. Bug, ppk. Terespol w jednolitej części wód o nazwie - Bug od Grabara do Krzny, typ abiotyczny 21 wielka rzeka nizinna. Stwierdzono dobrą, II klasę elementów biologicznych ze względu na fitoplankton, natomiast stan fizykochemiczny określono jako poniżej dobrego, o czym zadecydowały: OWO i fosforany. W konsekwencji dla tego punktu określono UMIARKOWANY stan ekologiczny. Bug, ppk. Krzyczew w jednolitej części wód o nazwie - Bug od Grabara do Krzny, typ abiotyczny 21 wielka rzeka nizinna. W drugim punkcie oceniającym tę samą JCWP również stwierdzono II klasę elementów biologicznych ze względu na fitoplankton oraz stan elementów fizykochemicznych na poziomie poniżej dobrego. Analogicznie do poprzedniego ppk. zadecydowały o tym: OWO i fosforany. Ostatecznie temu punktowi przypisano UMIARKOWANY stan ekologiczny. Stan ekologiczny JCWP o nazwie Bug od Grabara do Krzny określono jako UMIARKOWANY, a stan wód jako ZŁY. Bug, ppk. Gnojno - w jednolitej części wód o nazwie - Bug od Krzny do Niemirowa, typ abiotyczny 21 wielka rzeka nizinna. Dla tego ppk. i tej JCWP stwierdzono III klasę elementów biologicznych ze względu na wartość wskaźnika fitoplanktonowego. Stan elementów fizykochemicznych określono jako poniżej dobrego ze względu na OWO i fosforany. Stan ekologiczny JCWP o nazwie - Bug od Krzny do Niemirowa określono jako UMIARKOWANY (zarówno ze względu na element biologiczny jak i fizykochemiczne elementy wspomagające), natomiast stan wód jako ZŁY. Czapelka, ppk. Starzynka - w jednolitej części wód o nazwie Czapelka, typ abiotyczny 23 potok lub strumień na obszarze będącym pod wpływem procesów torfotwórczych. Zrealizowany program monitoringu badawczego wykazał III klasę elementów biologicznych ze względu na fitobentos, stan grupy wskaźników fizykochemicznych poniżej dobrego ze względu na fosforany. Stan ekologiczny JCWP o nazwie Czapelka określono jako UMIARKOWANY (zarówno ze względu na element biologiczny jak i fizykochemiczne elementy wspomagające), natomiast stan wód jako ZŁY. Czyżówka, ppk. Janów Podlaski - w jednolitej części wód o nazwie - Czyżówka z dopływami, typ abiotyczny 23 potok lub strumień na obszarze będącym pod wpływem procesów torfotwórczych. Dla tego punktu określono dobrą, II klasę elementów biologicznych, na podstawie badania makrofitów oraz dobry stan elementów fizykochemicznych. Przekroczenia wartości I klasy elementów fizykochemicznych odnotowano jedynie dla azotu Kjeldahla i fosforanów. Stan ekologiczny dla JCWP o nazwie Czyżówka z dopływami wyznaczono jako DOBRY. Krzna, ppk. Neple - w jednolitej części wód o nazwie - Krzna od Klukówki do ujścia, typ abiotyczny 24 mała i średnia rzeka na obszarze będącym pod wpływem procesów torfotwórczych. Na podstawie badania fitoplanktonu wyznaczono 40

42 wody dobrą, II klasę elementów biologicznych, natomiast stan elementów fizykochemicznych określono jako poniżej dobrego, ze względu na przekroczenie wartości granicznej dla II klasy przez fosforany. Stan ekologiczny JCWP o nazwie Krzna od Klukówki do ujścia określono jako UMIARKO- WANY (ze względu na fosforany), natomiast stan wód jako ZŁY. Lepitucha, ppk. Sawin w jednolitej części wód o nazwie Lepitucha, typ abiotyczny 23 potok lub strumień na obszarze będącym pod wpływem procesów torfotwórczych. Dla tego punktu zlokalizowanego w silnie zmienionej JCWP realizowany był program monitoringu operacyjnego oraz program dla obszarów chronionych wrażliwych na eutrofizację pochodzenia komunalnego. Klasę elementów biologicznych określono jako III ze względu na fitobentos. Wskaźniki fizykochemiczne zakwalifikowano do dobrej II klasy, o czym zadecydowały głównie warunki tlenowe. Wody nie spełniały wymagań pod względem obszarów chronionych wrażliwych na zanieczyszczenia komunalne ze względu na fitobentos. Potencjał ekologiczny JCWP o nazwie Lepitucha określono jako UMIARKOWANY (ze względu na fitobentos), natomiast stan wód jako ZŁY. Włodawka, ppk. Kołacze w jednolitej części wód o nazwie - Włodawka od źródeł do Mietiułki, typ abiotyczny 24 mała i średnia rzeka na obszarze będącym pod wpływem procesów torfotwórczych. Dla tego ppk. w silnie zmienionej JCWP realizowane były następujące programy: operacyjny, dla wód przeznaczonych do bytowania ryb w warunkach naturalnych, dla obszarów NATURA 2000 oraz dla obszarów chronionych wrażliwych na eutrofizację pochodzenia komunalnego. Przebadany element biologiczny fitobentos zdeterminował III klasę w tej grupie wskaźników, natomiast elementy fizykochemiczne II klasą. Wymagania dla wód przeznaczonych do bytowania ryb zostały spełnione natomiast dla obszarów NATURA 2000 oraz obszarów zagrożonych eutrofizacją pochodzenia komunalnego wody nie spełniały wymagań, dla tych drugich ze względu na fitobentos. Potencjał ekologiczny JCWP o nazwie Włodawka od źródeł do Mietiułki określono jako UMIARKOWANY (ze względu na element biologiczny), natomiast stan wód jako ZŁY. Tarasienka, ppk. Okuninka w jednolitej części wód, o nazwie - Tarasienka, typ abiotyczny 23 potok lub strumień na obszarze będącym pod wpływem procesów torfotwórczych. W tej naturalnej JCWP, analogicznie jak w wyżej opisanej części wód, zrealizowano 4 programy monitoringowe. Stwierdzono III klasę elementów biologicznych, o czym zadecydował fitobentos, a wskaźniki fizykochemiczne zakwalifikowano do II klasy. Wymagania dla wód przeznaczonych do bytowania ryb zostały spełnione, natomiast nie zostały spełnione dla obszarów NATURA 2000 oraz obszarów zagrożonych eutrofizacją pochodzenia komunalnego. Stan ekologiczny JCWP o nazwie Tarasienka określono jako UMIARKOWANY (ze względu na element biologiczny), natomiast stan wód jako ZŁY. Hanna, ppk. Kuzawka w jednolitej części wód o nazwie - Hanna bez Romanówki, typ abiotyczny 23 potok lub strumień na obszarze będącym pod wpływem procesów torfotwórczych. Zrealizowany program monitoringu operacyjnego oraz dla obszarów chronionych wrażliwych na eutrofizację pochodzenia komunalnego, określono dla tej silnie zmienionej JCWP III klasę wskaźników biologicznych, o czym zadecydował fitobentos oraz makrofity. Grupie wspierających elementów fizykochemicznych przypisano dobrą II klasę - przekroczenia wartości granicznych dla klasy I odnotowano dla BZT 5, OWO, azotu Kjeldahla oraz fosforanów. Woda nie spełniała wymagań dla obszarów chronionych wrażliwych na eutrofizację ze źródeł komunalnych. Potencjał ekologiczny JCWP o nazwie Hanna bez Romanówki określono jako UMIARKOWA- NY (ze względu na elementy biologiczne), natomiast stan wód jako ZŁY. Kanał Wieprz-Krzna, ppk. Żelizna w jednolitej części wód o nazwie - Kanał Wieprz-Krzna od dopł. z lasu przy Żulinkach do wypływu Danówki ze zb. Żelizna, typ abiotyczny 0 kanały i zbiorniki zaporowe. W tej jedynej sztucznej części wód realizowano program diagnostyczny, operacyjny, dla obszarów NATURA 2000 oraz dla obszarów chronionych wrażliwych na eutrofizację pochodzenia komunalnego. Zarówno fitobentos jak i makrofity uplasowane na poziomie II klasy zadecydowały o dobrym potencjale biologicznym wody. W grupie elementów fizykochemicznych stwierdzono również dobry potencjał, a zadecydowały o tym ChZT-Mn oraz azot Kjeldahla. Specyficzne zanieczyszczenia syntetyczne i niesyntetyczne ukształtowały się również w II klasie. Stan wskaźników chemicznych określono jako dobry. Wymagania dla obszarów chronionych, zarówno Natura 2000 jak i zagrożonych eutrofizacją komunalną, zostały spełnione. 41

43 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2011 roku Potencjał ekologiczny JCWP o nazwie Kanał Wieprz-Krzna od dopł. z lasu przy Żulinkach do wypływu Danówki ze zb. Żelizna określono jako DOBRY i POWYZEJ DOBREGO, natomiast stan wód jako DOBRY. W zlewni Bugu stwierdzono: 73% JCWP o UMIARKOWANYM stanie/potencjale ekologicznym 27% JVWP osiągnęło DOBRY/DOBRY I POWY- ŻEJ DOBREGO stan/potencjał ekologiczny. Stan fizyczny Warunki tlenowe Zasolenie Substancje biogenne 67,8 87,8 100,0 98,0 16,1 0,0 0,0 11,1 1,1 16,1 2,0 0,0 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% I klasa II klasa PSD Wykres 11. Ocena wskaźników fi zykochemicznych rzek w ppk. w zlewni Bugu w 2010 r. Stan fizyczny 100,0 0,0 0,0 Warunki tlenowe 77,8 15,6 6,7 Zasolenie 100,0 0,0 0,0 Substancje biogenne 71,9 20,8 7,3 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% I klasa II klasa PSD Wykres 12. Ocena wskaźników fi zykochemicznych rzek w ppk. w zlewni Bugu w 2011 r. ZLEWNIA WIEPRZA Zlewnia III rzędu - Wieprz do Łabuńki W ramach tej zlewni przebadano 3 rzeki: Wieprz w 3 ppk. na 3 JCWP, Por w 1 ppk. na 1 JCWP oraz Świerszcz w 2 ppk. na 1 JCWP Mapa 6. Prezentacja oceny stanu/potencjału ekologicznego w ppk. rzek w zlewni Bugu w 2011 r. (źródło: WIOŚ) Wieprz, ppk. Namule w jednolitej części wód o nazwie - Wieprz do Jacynki, typ abiotyczny 23 potok lub strumień na obszarze będącym pod wpływem procesów torfotwórczych. Dla tego ppk. zlokalizowanego w naturalnej JCWP realizowany był program monitoringu diagnostycznego, operacyjnego oraz dla obszarów chronionych wrażliwych na eutrofizację pochodzenia komunalnego. Obydwa przebadane wskaźniki biologiczne makrofity i fitobentos wskazały na dobrą, II klasę tej grupy elementów. Grupa wskaźników fizykochemicznych ukształtowała się również na poziomie II klasy, a wartości graniczne dla klasy I przekroczone zostały tylko przez fosforany oraz wskaźniki warunków tlenowych (BZT 5 i ChZT Mn ). II klasę wykazały również wartości specyficznych zanieczyszczeń syntetycznych i niesyntetycznych, a stan chemiczny, podobnie jak dla wszystkich ppk. badanych w ramach monitoringu diagnostycznego określono jako dobry. Woda spełniała wymagania dla obszarów wrażliwych na eutrofizację ze źródeł komunalnych. 42

44 WODY Stan ekologiczny dla JCWP o nazwie Wieprz do Jacynki wyznaczono jako DOBRY. Wieprz, ppk. Michalów w jednolitej części wód o nazwie - Wieprz od Jacynki do Zbiornika Nielisz, typ abiotyczny 9 mała rzeka wyżynna węglanowa. Dla tego ppk. w naturalnej JCWP realizowane były następujące programy: operacyjny, dla wód przeznaczonych do bytowania ryb w warunkach naturalnych, obszarów NATURA 2000 oraz dla obszarów chronionych wrażliwych na eutrofi zację pochodzenia komunalnego. W grupie elementów biologicznych przebadano jeden wskaźnik fi tobentos, którego wartość wskazała na III klasę biologiczną. Dla wszystkich wskaźników fi zykochemicznych dotrzymane były wymagania klasy I, oprócz fosforanów, których stężenie zadecydowało o dobrej, II klasie tej grupy elementów. Wymagania dla wód przeznaczonych do bytowania ryb zostały spełnione, natomiast niespełnione dla obszarów NATU- RA 2000 oraz obszarów zagrożonych eutrofi zacją pochodzenia komunalnego, dla tych drugich ze względu na fi tobentos. Stan ekologiczny JCWP o nazwie Wieprz od Jacynki do Zbiornika Nielisz określono jako UMIARKOWANY (ze względu na fitobentos), natomiast stan wód jako ZŁY. Wieprz, ppk. Staw Noakowski w jednolitej części wód o nazwie - Wieprz od Zbiornika Nielisz do Żółkiewki, typ abiotyczny 15 średnia rzeka wyżynna wschodnia. Badania tej części wód prowadzono w ramach monitoringu operacyjnego, realizowany był także program dla obszarów chronionych wrażliwych na eutrofi zację pochodzenia komunalnego. Stan elementów biologicznych na poziomie III klasy został wyznaczony na podstawie badania fi tobentosu. Wskaźniki fi zykochemiczne ukształtowały się na poziomie dobrym. Wymagania dla obszarów chronionych nie zostały spełnione, o czym zadecydował fi tobentos. Stan ekologiczny JCWP o nazwie Wieprz od Zbiornika Nielisz do Żółkiewki określono jako UMIARKOWANY (ze względu na fitobentos), natomiast stan wód jako ZŁY. Por, ppk. Nawóz w jednolitej części wód o nazwie - Pór od Wierzbówki do ujścia, typ abiotyczny 9 mała rzeka wyżynna węglanowa. W tym ppk. zlokalizowanym w naturalnej JCWP realizowano program monitoringu operacyjnego oraz dla obszarów chronionych wrażliwych na eutrofi zację pochodzenia komunalnego. Wartość Rzeka Wieprz Fot. Archiwum WIOŚ wskaźnika okrzemkowego fi tobentosu zadecydowała o III klasie dla elementów biologicznych. Wszystkie wskaźniki fi zykochemiczne spełniały wymagania I klasy. Woda nie spełniała wymagań dla obszarów wrażliwych na eutrofizację komunalną. Stan ekologiczny JCWP o nazwie Pór od Wierzbówki do ujścia określono jako UMIARKOWANY (ze względu na fitobentos), natomiast stan wód jako ZŁY. Świerszcz, ppk. Malowany Most w jednolitej części wód o nazwie Świerszcz, typ abiotyczny 6 potok wyżynny węglanowy z substratem drobnoziarnistym na lessach i lessopodobnych. Dla tego ppk. w naturalnej JCWP prowadzono monitoring badawczy. Dokonano jedynie klasyfi kacji elementów fi zykochemicznych, ze względu na brak wyników badań elementu biologicznego - makrobezkręgowców, które są w trakcie oznaczania. Świerszcz, ppk. Zwierzyniec w jednolitej części wód o nazwie - Świerszcz, typ abiotyczny 6 potok wyżynny węglanowy z substratem drobnoziarnistym na lessach i lessopodobnych. Dla tego ppk. w tej samej naturalnej JCWP prowadzono również monitoring badawczy. Dokonano jedynie klasyfi kacji elementów fi zykochemicznych, ze względu na brak wyników badań elementu biologicznego - makrobezkręgowców, które są w trakcie oznaczania. Dla JCWP o nazwie Świerszcz stan elementów fizykochemicznych określono jako BARDZO DOBRY. 43

45 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2011 roku Zlewnia III rzędu - Wieprz od Łabunki do Giełczewki Wieprz, ppk. Borowica w jednolitej części wód o nazwie - Wieprz od Żółkiewki do oddzielenia się Kanału Wieprz-Krzna, typ abiotyczny 19 rzeka nizinna piaszczysto-gliniasta. Dla tego ppk. w naturalnej części wód realizowano trzy programy monitoringowe: diagnostyczny, operacyjny oraz dla obszarów chronionych wrażliwych na eutrofizację ze źródeł komunalnych. W grupie elementów biologicznych stwierdzono III klasę ze względu na fitobentos, natomiast wskaźniki fizykochemiczne sklasyfikowano na poziomie dobrej II klasy. Klasę II wykazały również, podobnie jak we wszystkich ppk. badanych w ramach monitoringu diagnostycznego, wartości specyficznych zanieczyszczeń syntetycznych i niesyntetycznych, a stan chemiczny określono jako dobry. Woda nie spełniała wymagań dla obszarów wrażliwych na eutrofizację komunalną, również ze względu na fitobentos. Stan ekologiczny JCWP o nazwie Wieprz od Żółkiewki do oddzielenia się Kanału Wieprz- -Krzna określono jako UMIARKOWANY (ze względu na fitobentos), natomiast stan wód jako ZŁY. Wolica, ppk. Skierbieszów w jednolitej części wód o nazwie - Wolica do ujścia, typ abiotyczny 6 - potok wyżynny węglanowy z substratem drobnoziarnistym na lessach i lessopodobnych. W tym ppk. usytuowanym w naturalnej JCWP realizowane były następujące programy: operacyjny, dla wód przeznaczonych do bytowania ryb w warunkach naturalnych, obszarów NATURA 2000 oraz dla obszarów chronionych wrażliwych na eutrofizację pochodzenia komunalnego. Przebadany fitobentos zdeterminował III klasę elementów biologicznych. Wskaźniki fizykochemiczne zaliczono do II klasy, a przekroczenie wartości granicznych dla I klasy odnotowano jedynie dla twardości ogólnej i fosforanów. Wymagania dla wód przeznaczonych do bytowania ryb zostały spełnione, natomiast dla obszarów NATURA 2000 oraz obszarów zagrożonych eutrofizacją pochodzenia komunalnego wody nie spełniały wymagań, w przypadku eutrofizacji ze względu na obniżony wskaźnik fitobentosu. Stan ekologiczny JCWP o nazwie Wolica do ujścia określono jako UMIARKOWANY (ze względu na fitobentos), natomiast stan wód jako ZŁY. Wojsławka, ppk. Krasnystaw w jednolitej części wód o nazwie Wojsławka, typ abiotyczny 6 - potok wyżynny węglanowy z substratem drobnoziarnistym na lessach i lessopodobnych. W tym ppk. zlokalizowanym na naturalnej JCWP realizowane były następujące programy: diagnostyczny, operacyjny, dla wód przeznaczonych do bytowania ryb w warunkach naturalnych, obszarów NATURA 2000 oraz dla obszarów chronionych wrażliwych na eutrofizację pochodzenia komunalnego. Przebadane wskaźniki biologiczne: makrofity i fitobentos określiły klasę tej grupy elementów jako III. Stan fizykochemiczny określono jako dobry. Klasę II wykazały wartości specyficznych zanieczyszczeń syntetycznych i niesyntetycznych, a stan chemiczny określono jako dobry. Wymagania dla wód przeznaczonych do bytowania ryb zostały spełnione, natomiast dla obszarów NATURA 2000 oraz obszarów zagrożonych eutrofizacją pochodzenia komunalnego nie zostały spełnione, dla tych drugich ze względu na fitobentos. Stan ekologiczny JCWP o nazwie Wojsławka określono jako UMIARKOWANY (ze względu na elementy biologiczne), natomiast stan wód jako ZŁY. Siennica, ppk. Kasjan w jednolitej części wód o nazwie Siennica, typ abiotyczny 6 - potok wyżynny węglanowy z substratem drobnoziarnistym na lessach i lessopodobnych. Badania tej silnie zmienionej części wód prowadzono w ramach monitoringu operacyjnego, realizowany był także program dla obszarów chronionych wrażliwych na eutrofizację pochodzenia komunalnego. Zarówno element biologiczny fitobentos jak i grupa wskaźników fizykochemicznych kształtowały się na poziomie II klasy, a wymagania dla obszarów chronionych zostały spełnione. Potencjał ekologiczny JCWP o nazwie Siennica określono jako DOBRY i POWYŻEJ DOBREGO. Rejka, ppk. Borowica w jednolitej części wód o nazwie Rejka, typ abiotyczny 17 potok nizinny piaszczysty. Badania w tym punkcie i tej JCWP prowadzono w zakresie monitoringu operacyjnego oraz realizowany był program dla obszarów chronionych wrażliwych na eutrofizację pochodzenia komunalnego. Stwierdzono III klasę dla grupy wskaźników biologicznych, o czym zadecydował fitobentos. W grupie elementów fizykochemicznych przekroczenie wartości granicznej dla II klasy odnotowano jedynie dla fosforanów, które określiły stan tej grupy wskaźników jako poniżej dobrego. Woda nie spełniała wymagań dla obszarów wrażliwych na eutrofizację komunalną ze względu na fitobentos. Stan ekologiczny JCWP o nazwie Rejka określono jako UMIARKOWANY (zarówno ze względu na element biologiczny jak i fizykochemiczny), natomiast stan wód jako ZŁY. 44

46 wody Zlewnia III rzędu - Wieprz od Giełczewki do Bystrzycy Wieprz, ppk. Kijany w jednolitej części wód o nazwie - Wieprz od Stoków do Bystrzycy, typ abiotyczny 19 rzeka nizinna piaszczysto-gliniasta. W tym ppk. zlokalizowanym w naturalnej JCWP realizowane były następujące programy: diagnostyczny, operacyjny, dla obszarów NATURA 2000 oraz dla obszarów chronionych wrażliwych na eutrofizację pochodzenia komunalnego. Obydwa przebadane wskaźniki biologiczne fitobentos i makrofity wykazały wartości na poziomie dobrej II klasy. Wskaźniki fizykochemiczne również ukształtowały się na tym poziomie (wskaźnik decydujący to OWO). Stan chemiczny określono jako dobry. Potwierdzeniem dobrej jakości wody w tej JCWP jest spełnienie wymagań dla wszystkich obszarów chronionych. Stan ekologiczny JCWP o nazwie Wieprz od Stoków do Bystrzycy określono jako DOBRY. Zlewnia III rzędu - Wieprz od Bystrzycy do Tyśmienicy Wieprz, ppk. Wola Skromowska w jednolitej części wód o nazwie - Wieprz od Bystrzycy do Tyśmienicy, typ abiotyczny 19 rzeka nizinna piaszczysto-gliniasta. W tym ppk. w naturalnej JCWP realizowano program monitoringu operacyjnego oraz dla obszarów chronionych wrażliwych na eutrofizację pochodzenia komunalnego. Przebadane makrofity i fitoplankton wskazały na III klasę elementów biologicznych, natomiast w grupie elementów fizykochemicznych OWO, azot Kjeldahla i fosforany zdeterminowały dobrą, II klasę tych wskaźników. Woda nie spełniała wymagań dla obszarów wrażliwych na eutrofizację komunalną ze względu na fitoplankton. Stan ekologiczny JCWP o nazwie Wieprz od Bystrzycy do Tyśmienicy określono jako UMIAR- KOWANY (ze względu na elementy biologiczne), natomiast stan wód jako ZŁY. Zlewnia III rzędu - Wieprz od Tyśmienicy do ujścia Wieprz, ppk. Dęblin w jednolitej części wód o nazwie - Wieprz od Tyśmienicy do ujścia, typ abiotyczny 19 rzeka nizinna piaszczysto-gliniasta. W tym ppk. zlokalizowanym w naturalnej JCWP realizowane były następujące programy: diagnostyczny, operacyjny, dla wód przeznaczonych do bytowania ryb w warunkach naturalnych, obszarów NATURA 2000 oraz dla obszarów chronionych wrażliwych na eutrofizację pochodzenia komunalnego. Na podstawie badań makrofitów i fitoplanktonu określono III klasę elementów biologicznych. Stan elementów fizykochemicznych określono jako dobry. Klasę II wykazały również wartości specyficznych zanieczyszczeń syntetycznych i niesyntetycznych, a stan chemiczny określono jako dobry. Wymagania dla wód przeznaczonych do bytowania ryb, dla obszarów NA- TURA 2000 oraz obszarów zagrożonych eutrofizacją pochodzenia komunalnego nie zostały dotrzymane. Stan wód JCWP o nazwie Wieprz od Tyśmienicy do ujscia określono jako UMIARKOWANY (ze względu na elementy biologiczne), natomiast stan wód jako ZŁY. Irenka, ppk. Dęblin w jednolitej części wód o nazwie Irenka, typ abiotyczny 17 potok nizinny piaszczysty. W tym ppk. usytuowanym w naturalnej JCWP realizowano program monitoringu operacyjnego oraz dla obszarów chronionych wrażliwych na eutrofizację pochodzenia komunalnego. Stan elementów biologicznych oceniono na poziomie III klasy, natomiast stan elementów fizykochemicznych na poniżej stanu dobrego. Zadecydowały o tym wskaźniki warunków tlenowych oraz substancji biogennych. Woda nie spełniała wymagań dla obszarów chronionych ze względu na eutrofizację ze źródeł komunalnych dla większości badanych wskaźników. Stan ekologiczny JCWP o nazwie Irenka określono jako UMIARKOWANY (zarówno ze względu na elementy biologiczne jak i fizykochemiczne), natomiast stan wód jako ZŁY. Minina, ppk. Drewnik w jednolitej części wód o nazwie - Minina od Ciemięgi do ujścia, typ abiotyczny 19 rzeka nizinna piaszczysto-gliniasta. Badania tej silnie zmienionej JCWP prowadzono w ramach monitoringu operacyjnego oraz dla obszarów chronionych wrażliwych na eutrofizację pochodzenia komunalnego. Badania fitobentosu wskazały na dobry potencjał biologiczny, a wartości wskaźników fizykochemicznych zdeterminowały dobry potencjał w tej grupie. Wartość graniczną dla I klasy przekroczył tylko OWO. Woda odpowiadała wymaganiom obszarów chronionych wrażliwych na eutrofizację ze źródeł komunalnych. Potencjał ekologiczny JCWP o nazwie Minina od Ciemięgi do ujścia określono jako DOBRY i POWY- ŻEJ DOBREGO. 45

47 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2011 roku Zlewnia III rzędu - Tyśmienica Tyśmienica, ppk. Buradów w jednolitej części wód o nazwie - Tyśmienica od Brzostówki do Piwonii, typ abiotyczny 24 mała i średnia rzeka na obszarze będącym pod wpływem procesów torfotwórczych. Badania tej silnie zmienionej części wód prowadzono w ramach monitoringu operacyjnego, dla wód przeznaczonych do bytowania ryb w warunkach naturalnych, obszarów NATURA 2000, jak również realizowany był program dla obszarów chronionych wrażliwych na eutrofizację pochodzenia komunalnego. Wśród elementów biologicznych przebadano fitoplankton oraz makrofity. Klasę elementów biologicznych określono jako III ze względu na wartość makrofitowego indeksu rzecznego (MIR). Klasę II wyznaczono dla elementów fizykochemicznych, a przekroczenie wartości granicznych dla I klasy zanotowano jedynie dla azotu Kjeldahla i fosforanów. Wymagania dla wód przeznaczonych do bytowania ryb oraz obszarów zagrożonych eutrofizacją pochodzenia komunalnego zostały spełnione, natomiast dla obszarów NA- TURA 2000 wody nie spełniały wymagań. Potencjał ekologiczny JCWP o nazwie Tyśmienica od Brzostówki do Piwonii określono jako UMIARKOWANY (ze względu na element biologiczny), a stan wód jako ZŁY. Tyśmienica, ppk. Niewęgłosz w jednolitej części wód o nazwie - Tyśmienica od Piwonii do Bystrzycy, typ abiotyczny 24 mała i średnia rzeka na obszarze będącym pod wpływem procesów torfotwórczych. W tym ppk. zlokalizowanym w silnie zmienionej JCWP prowadzono monitoring operacyjny, dla wód przeznaczonych do bytowania ryb w warunkach naturalnych, obszarów NATURA 2000, jak również realizowany był program dla obszarów chronionych wrażliwych na eutrofizację pochodzenia komunalnego. Potencjał biologiczny określono jako umiarkowany, o czym zadecydowały obydwa przebadane elementy fitoplankton oraz makrofity. Klasę elementów fizykochemicznych określono jako II ze względu na wskaźniki: BZT 5, odczyn ph, azot Kjeldahla oraz fosforany. Wymagania dla wód przeznaczonych do bytowania ryb zostały spełnione, natomiast dla obszarów NATURA 2000 oraz obszarów zagrożonych eutrofizacją pochodzenia komunalnego wody nie spełniały wymagań, dla eutrofizacji ze względu na fitoplankton. Potencjał ekologiczny JCWP o nazwie Tyśmienica od Piwonii do Bystrzycy określono jako UMIAR- KOWANY (ze względu na elementy biologiczne), a stan wód jako ZŁY. Tyśmienica, ppk. Kock w jednolitej części wód o nazwie - Tyśmienica od Bystrzycy do ujścia, typ abiotyczny 24 mała i średnia rzeka na obszarze będącym pod wpływem procesów torfotwórczych. Dla tego ppk. w silnie zmienionej JCWP realizowane były następujące programy: diagnostyczny, operacyjny, dla wód przeznaczonych do bytowania ryb w warunkach naturalnych, obszarów NATURA 2000 oraz dla obszarów chronionych wrażliwych na eutrofizację pochodzenia komunalnego. Na podstawie badań fitoplanktonu oraz makrofitów określono dobry potencjał biologiczny (fitoplankton I klasa, makrofity II klasa). Potencjał fizykochemiczny określono również jako dobry, a wartości specyficznych zanieczyszczeń syntetycznych i niesyntetycznych uplasowały się na poziomie dobrej, II klasy, podobnie stan chemiczny. Na podstawie zrealizowanych programów dla obszarów chronionych stwierdzono, że w każdym przypadku woda spełniała założone wymagania jakości. Potencjał ekologiczny JCWP o nazwie Tyśmienica od Bystrzycy do ujścia określono jako DOBRY I POWYŻEJ DOBREGO, a stan wód jako DOBRY. Bobrówka, ppk. Rudka w jednolitej części wód o nazwie Bobrówka, typ abiotyczny 17 - potok nizinny piaszczysty. Badania tej silnie zmienionej części wód prowadzono w ramach monitoringu operacyjnego, obszarów NATURA 2000, jak również realizowany był program dla obszarów chronionych wrażliwych na eutrofizację pochodzenia komunalnego. Wynik badania fitobentosu wskazał na umiarkowany potencjał elementów biologicznych. Elementom fizykochemicznym przypisano dobrą, II klasę, a zadecydowały o tym tlen rozpuszczony, BZT 5, azot Kjeldahla oraz fosforany. Wymagania dla wód na obszarach chronionych nie zostały spełnione. Potencjał ekologiczny JCWP o nazwie Bobrówka określono jako UMIARKOWANY (ze względu na element biologiczny), a stan wód jako ZŁY. Piwonia, ppk. Koczergi w jednolitej części wód o nazwie - Piwonia od dopływu ze Stawu Hetman do ujścia, typ abiotyczny 19 rzeka nizinna piaszczysto-gliniasta. W tej silnie zmienionej JCWP realizowany był program monitoringu operacyjnego oraz dla obszarów chronionych wrażliwych na eutrofizację pochodzenia komunalnego. Przebadany wskaźnik biologiczny makrofity, wskazał na dobry potencjał tej grupy elementów. Wskaźniki fizykochemiczne zakwalifikowano do II klasy, chociaż przekroczenie wartości 46

48 wody granicznych odnotowano jedynie dla dwóch wskaźników: azotu Kjeldahla oraz fosforanów. Wymagania dla wód zlokalizowanych na obszarach zagrożonych eutrofizacją pochodzenia komunalnego nie zostały spełnione. Potencjał ekologiczny JCWP o nazwie Piwonia od dopływu ze Stawu Hetman do ujścia określono jako DOBRY I POWYŻEJ DOBREGO. Piwonia, ppk. Zienki w jednolitej części wód o nazwie - Piwonia od źródeł do dopł. ze stawu Hetman bez dopł. ze stawu Hetman z jez. Uściwierz, Bikcze, Łukie, typ abiotyczny 23 potok lub strumień na obszarze będącym pod wpływem procesów torfotwórczych. W tej silnie zmienionej JCWP realizowany był program monitoringu operacyjnego oraz dla obszarów chronionych wrażliwych na eutrofizację pochodzenia komunalnego. Wynik MIR zdeterminował II klasę elementów biologicznych, natomiast przekroczenie wartości granicznej dla II klasy przez azot Kjeldahla zdecydowało o potencjale poniżej dobrego dla grupy wskaźników fizykochemicznych. Ocena wód wrażliwych na zanieczyszczenia komunalne nie została dokonana ze względu na brak badań odpowiedniego wskaźnika biologicznego. Potencjał ekologiczny JCWP o nazwie Piwonia od źródeł do dopł. ze stawu Hetman bez dopł. ze stawu Hetman z jez. Uściwierz, Bikcze, Łukie określono jako UMIARKOWANY ze względu na azot Kjeldahla, a stan wód jako ZŁY. Konotopa, ppk. Parczew w jednolitej części wód o nazwie Konotopa, typ abiotyczny 17 - potok nizinny piaszczysty. Dla tej silnie zmienionej JCWP realizowany był program monitoringu operacyjnego oraz - podobnie jak dla wszystkich ppk. operacyjnych - dla obszarów chronionych wrażliwych na eutrofizację pochodzenia komunalnego. Przebadane makrofity zdecydowały o dobrej, II klasie wskaźników biologicznych. Elementy fizykochemiczne również uplasowały się na poziomie dobrej, II klasy, a przekroczenie wartości granicznych dla I klasy zanotowano jedynie dla azotu Kjeldahla. Woda spełniała wymagania dla obszaru chronionego. Potencjał ekologiczny JCWP o nazwie Konotopa określono jako DOBRY I POWYŻEJ DO- BREGO. Stara Piwonia, ppk. Branica w jednolitej części wód o nazwie Stara Piwonia, typ 17 potok nizinny piaszczysty. W tej silnie zmienionej JCWP realizowany był program monitoringu operacyjnego oraz dla obszarów chronionych wrażliwych na eutrofizację pochodzenia komunalnego. Przebadany wskaźnik biologiczny fitobentos zadecydował o dobrej, II klasie tych elementów, natomiast potencjał elementów fizykochemicznych określono na poziomie poniżej dobrego ze względu na większość badanych wskaźników. Wymagania dla wód zlokalizowanych na obszarach zagrożonych eutrofizacją pochodzenia komunalnego nie zostały spełnione. Potencjał ekologiczny JCWP o nazwie Stara Piwonia określono jako UMIARKOWANY ze względu na elementy biologiczne, a stan wód jako ZŁY. Białka, ppk. Ostrówki w jednolitej części wód o nazwie Białka od źródeł do dopływu spod Niwek Turów, typ abiotyczny 23 - potok lub strumień na obszarze będącym pod wpływem procesów torfotwórczych. Dla ppk. w tej silnie zmienionej JCWP prowadzono następujące programy: operacyjny, dla obszarów chronionych wrażliwych na eutrofizację pochodzenia komunalnego oraz narażonego na zanieczyszczenia związkami azotu ze źródeł rolniczych. Przebadane makrofity zdeterminowały dobry potencjał elementów biologicznych, natomiast azot Kjeldahla - dobry potencjał elementów fizykochemicznych. W odniesieniu do obszaru chronionego zagrożonego azotanami pochodzenia rolniczego i eutrofizacji komunalną, woda spełniała założone wymagania. Białka, ppk. Ustrzesz w jednolitej części wód o nazwie Białka od źródeł do dopływu spod Turowa Niwek, typ abiotyczny 23 - potok lub strumień na obszarze będącym pod wpływem procesów torfotwórczych. W tym ppk. założonym na powyżej wskazanej JCWP prowadzono programy: operacyjny, dla obszarów chronionych wrażliwych na eutrofizację pochodzenia komunalnego oraz narażonego na zanieczyszczenia związkami azotu ze źródeł rolniczych. Przebadane makrofity i w tym ppk. zdeterminowały dobry potencjał elementów biologicznych, natomiast azot Kjeldahla i twardość ogólna zdeterminował dobry potencjał elementów fizykochemicznych. Woda spełniała wymagania zarówno dla obszaru chronionego zagrożonego azotanami pochodzenia rolniczego, jak i eutrofizację ze źródeł komunalnych. Potencjał ekologiczny JCWP o nazwie Białka od źródeł do dopływu spod Turowa Niwek określono jako DOBRY I POWYŻEJ DOBREGO. 47

49 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2011 roku Białka, ppk. Paszki w jednolitej części wód o nazwie Białka od dopływu spod Turowa Niwek do ujścia, typ abiotyczny 19 rzeka nizinna piaszczysto-gliniasta. W tym ppk. założonym w silnie zmienionej JCWP, realizowano następujące programy: operacyjny, dla obszarów chronionych wrażliwych na eutrofizację pochodzenia komunalnego oraz narażonego na zanieczyszczenia związkami azotu ze źródeł rolniczych. Wyznaczono dobry potencjał biologiczny na podstawie wyniku fitobentosu, natomiast potencjał fizykochemiczny określono jako poniżej dobrego ze względu na azot Kjeldahla. Woda nie spełniała wymagania dla obszarów chronionych ze względu na eutrofizację ze źródeł komunalnych z powodu przekroczenia wartości dopuszczalnej dla azotu Kjeldahla, natomiast w odniesieniu do obszaru chronionego zagrożonego azotanami pochodzenia rolniczego woda spełniała wymagania. Potencjał ekologiczny JCWP o nazwie Białka od dopływu spod Turowa Niwek do ujścia określono jako UMIARKOWANY ze względu na element fizykochemiczny, a stan wód jako ZŁY. Bystrzyca, ppk. Świderki w jednolitej części wód o nazwie Bystrzyca do Samicy, typ abiotyczny 17 potok nizinny piaszczysty. Dla tej silnie zmienionej JCWP realizowano programy: operacyjny oraz dla obszarów chronionych wrażliwych na eutrofizację pochodzenia komunalnego. Na podstawie badań fitobentosu określono III klasę elementów biologicznych, natomiast zawartość fosforanów przesądziła o dobrym potencjale fizykochemicznym. Woda nie spełniała wymagań dla obszarów wrażliwych na zanieczyszczenia ze źródeł komunalnych ze względu na fitobentos. Potencjał ekologiczny JCWP o nazwie Bystrzyca do Samicy określono jako UMIARKOWANY ze względu na fitobentos, a stan wód jako ZŁY. Bystrzyca, ppk. Borki w jednolitej części wód o nazwie Bystrzyca od Samicy do ujścia, typ abiotyczny 24 mała i średnia rzeka na obszarze będącym pod wpływem procesów torfotwórczych. W tym ppk. zlokalizowanym w silnie zmienionej JCWP realizowano program operacyjny oraz dla obszarów chronionych wrażliwych na eutrofizację pochodzenia komunalnego. Badania fitoplanktonu i makrofitów określiły dobry potencjał elementów biologicznych. Potencjał fizykochemiczny również określono jako dobry. Woda spełniała również wymagania dla obszarów wrażliwych na eutrofizację ze źródeł komunalnych. Potencjał ekologiczny JCWP o nazwie Bystrzyca od Samicy do ujścia, określono jako DOBRY I POWYŻEJ DOBREGO. Mała Bystrzyca, ppk. Wola Osowińska w jednolitej części wód o nazwie Mała Bystrzyca, typ abiotyczny 17 potok nizinny piaszczysty. Badania tej silnie zmienionej JCWP prowadzono w ramach monitoringu diagnostycznego, operacyjnego oraz realizowano program dla obszarów chronionych wrażliwych na eutrofizację pochodzenia komunalnego. Przebadane wskaźniki biologiczne fitobentos i makrofity określiły III klasę dla tej grupy elementów. Wskaźniki fizykochemiczne sklasyfikowano na poziomie dobrej, II klasy, podobnie jak specyficzne zanieczyszczenia syntetyczne i niesyntetyczne. Stan chemiczny tej JCWP określono jako dobry. Woda nie spełniała wymagań dla wód wrażliwych na zanieczyszczenia komunalne ze względu na fitobentos. Potencjał ekologiczny JCWP o nazwie Mała Bystrzyca określono jako UMIARKOWANY ze względu na elementy biologiczne, a stan wód jako ZŁY. Czarna, ppk. Kock w jednolitej części wód o nazwie Czarna, typ abiotyczny 17 potok nizinny piaszczysty. W tej silnie zmienionej JCWP realizowano program monitoringu operacyjnego oraz dla obszarów chronionych wrażliwych na eutrofizację pochodzenia komunalnego. Badania makrofitów określiły III klasę elementów biologicznych, natomiast stężenia BZT 5 i azotu Kjeldahla powyżej wartości granicznych dla I klasy wyznaczyły II klasę dla grupy wskaźników fizykochemicznych. Oceny obszaru chronionego nie dokonano ze względu na brak badań odpowiedniego wskaźnika biologicznego. Potencjał ekologiczny JCWP o nazwie Czarna określono jako UMIARKOWANY ze względu na element biologiczny, a stan wód jako ZŁY. Zlewnia III rzędu - Bystrzyca Bystrzyca, ppk. Osmolice w jednolitej części wód o nazwie Bystrzyca do Kosarzewki, typ abiotyczny 6 potok wyżynny węglanowy z substratem drobnoziarnistym na lessach i lessopodobnych. W tym ppk. założonym w naturalnej JCWP realizowany był program diagnostyczny, operacyjny, oraz dla obszarów chronionych wrażliwych na eutrofizację pochodzenia komunalnego. Wyznaczono II, dobrą klasę elementów biologicznych na podstawie badań fitobentosu i makrofitów. Elementy fizykochemiczne również ukształtowały się 48

50 WODY na poziomie II klasy o czym zadecydowały takie wskaźniki jak: zasadowość ogólna, azot Kjeldahla oraz fosforany. Specyfi czne zanieczyszczenia syntetyczne i niesyntetyczne osiągnęły II klasę ze względu na przekroczenie wartości granicznej dla I klasy przez węglowodory ropopochodne. Stwierdzono dobry stan chemiczny. Woda spełniała wymagania dla obszarów chronionych wrażliwych na eutrofi zację ze źródeł komunalnych. Stan ekologiczny JCWP o nazwie Bystrzyca do Kosarzewki oraz stan wód określono jako DOBRY. Bystrzyca, ppk. Lublin-Wrotków w jednolitej części wód o nazwie Bystrzyca od zbiornika Zemborzyckiego do ujścia, typ abiotyczny 15 - średnia rzeka wyżynna. Badania w tym ppk. w tej naturalnej JCWP prowadzono w ramach monitoringu operacyjnego oraz obszarów chronionych wrażliwych na eutrofi zację pochodzenia komunalnego. Prowadzone badania wskaźnika biologicznego fi tobentosu, wskazały na stan umiarkowany (III klasa) tej grupy elementów. Stan fi zykochemiczny określono jako dobry ze względu na BZT 5, odczyn ph oraz azot Kjeldahla. Woda nie spełniała wymagań dla obszarów wrażliwych na eutrofi zację komunalną, ze względu na przekroczenie wartości dopuszczalnej przez fi tobentos. Dla tego ppk. określono umiarkowany stan ekologiczny. Bystrzyca, ppk. Spiczyn w jednolitej części wód o nazwie Bystrzyca od zbiornika Zemborzyckiego do ujścia, typ abiotyczny 15 - średnia rzeka wyżynna. Badania tego ppk. zlokalizowanego w powyżej wymienionej, naturalnej JCWP prowadzono w ramach następujących programów monitoringowych: diagnostycznego, operacyjnego, dla wód przeznaczonych do bytowania ryb w warunkach naturalnych, obszarów NATURA 2000 oraz dla obszarów chronionych wrażliwych na eutrofi zację pochodzenia komunalnego. Na podstawie przebadanych wskaźników biologicznych fi tobentosu i makrofi - tów, stwierdzono III klasę tej grupy wskaźników. Stan wskaźników fi zykochemicznych wykazał dobrą, II klasę, podobnie jak stan zanieczyszczeń syntetycznych i niesyntetycznych oraz substancji chemicznych. Wymagania dla wód przeznaczonych do bytowania ryb, dla obszarów NATURA 2000 oraz obszarów zagrożonych eutrofi zacją pochodzenia komunalnego, nie zostały dotrzymane. Stan ekologiczny został określony jako umiarkowany. Stan ekologiczny JCWP o nazwie Bystrzyca od zbiornika Zemborzyckiego do ujścia określono jako UMIARKOWANY ze względu na elementy biologiczne, natomiast stan wód jako ZŁY. Zlewnia III rzędu - Łabuńka Łabuńka, ppk. Krzak w jednolitej części wód o nazwie Łabuńka od Czarnego Potoku do ujścia, typ abiotyczny 9 mała rzeka wyżynna węglanowa. Dla tego ppk. w naturalnej JCWP realizowany był program diagnostyczny, operacyjny, oraz dla obszarów chronionych wrażliwych na eutrofi zację pochodzenia komunalnego. Badania elementów biologicznych fi tobentosu i makrofi tów, wykazały III klasę w tej grupie wskaźników. Wskaźniki fi zykochemiczne uplasowały się na poziomie II klasy, determinując dobry stan tej grupy elementów. Klasę II osiągnęły również specyfi czne zanieczyszczenia syntetyczne i niesyntetyczne, a stan chemiczny określono jako dobry. Woda nie spełniała wymagań dla obszarów chronionych wrażliwych na zanieczyszczenia ze źródeł komunalnych ze względu na fi tobentos. Stan ekologiczny JCWP o nazwie Łabuńka od Czarnego Potoku do ujścia określono jako UMIARKOWANY ze względu na fitobentos, natomiast stan wód jako ZŁY. W zlewni Wieprza stwierdzono: 67% JCWP o UMIARKOWANYM stanie/potencjale ekologicznym 33% JCWP osiągnęło DOBRY/DOBRY I POWY- ŻEJ DOBREGO stan/potencjał ekologiczny. Stan fizyczny Warunki tlenowe Zasolenie Substancje biogenne 69,3 85,7 87, % 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% I klasa II klasa PSD 27,2 14,3 10,5 1,8 0,0 0,0 Wykres 13. Ocena wskaźników fi zykochemicznych rzek w ppk. w zlewni Wieprza w 2010 r. Stan fizyczny Warunki tlenowe Zasolenie Substancje biogenne 77,5 76,3 91,3 100,0 21,3 19,2 0% 20% 40% 60% 80% 100% I klasa II klasa PSD 4,4 0,0 8,7 0,0 0,0 0,0 Wykres 14. Ocena wskaźników fi zykochemicznych rzek w ppk. w zlewni Wieprza w 2011 r. 1,1 4,5 49

51 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2011 roku Podsumowanie Mapa 7. Prezentacja oceny stanu ekologicznego w ppk. rzek w zlewni Wieprza w 2011 r. (źródło: WIOŚ) Ocena biologiczna Spośród ocenionych 55 ppk. II klasę osiągnęło 27 ppk. (49%), o czym głównie decydował fitoplankton, rzadziej makrofity. Natomiast dla 28 ppk. (51%) określono III klasę, o czym najczęściej decydował fitobentos, rzadziej makrofity. Ocena fizykochemiczna Spośród ocenionych wszystkich 57 ppk. tylko 3 ppk. (5,3%) osiągnęły stan bardzo dobry, w 39 ppk. (68,4%) określono stan/potencjał dobry, natomiast dla w 15 ppk. wyznaczono stan/potencjał poniżej dobrego. O stanie/potencjale poniżej dobrego decydowały: wskaźniki warunków tlenowych, najczęściej ogólny węgiel organiczny oraz substancje biogenne, wśród których przekroczenia wartości granicznych dla II klasy odnotowano głównie dla azotu Kjeldahla oraz fosforanów. Ocena chemiczna We wszystkich 12 ppk. monitoringu diagnostycznego w których badano zawartość substancji chemicznych, a więc substancji priorytetowych i innych substancji zanieczyszczających, stan chemiczny oceniono jako dobry. Nie odnotowano żadnych przekroczeń dla tych substancji, a ich zawartość w wodach kształtowała się na poziomie poniżej granicy oznaczalności. Ocenę stanu JCWP dla wszystkich badanych JCWP w 2011 r. przedstawiono w tabeli 3. Szczegółowe tabele zwierające całkowitą ocenę poszczególnych rodzajów monitoringu dostępne są na stronie internetowej WIOŚ w zakładce - Ocena jakości wód rzek. Tabela 3. Ocena stanu jednolitych części wód powierzchniowych płynących w województwie lubelskim w roku 2011 (źródło: WIOŚ) Lp. Nazwa JCWP Kod JCWP Nazwa punktu pomiarowo-kontrolnego Typ abiotyczny Silnie zmieniona lub sztuczna JCWP (T/N) Klasa elementów biologicznych Klasa elementów hydromorfologicznych Klasa elementów fizykochemicznych Klasa elementów fizykochemicznych - specyficzne zanieczyszczenia syntetyczne i niesyntetyczne STAN / POTENCJAŁ EKOLO- GICZNY (wg MD, MO lub MB) Ocena spełnienia wymagań dla obszarów chronionych STAN CHEMICZNY (wg MD) STAN JCWP Wyżnica od źródeł do Urzędówki bez Urzędówki PLRW Urzędówka PLRW Wrzelowianka PLRW Chodelka do dopł. spod Wronowa PLRW Chodelka od dopł. spod Wronowa do ujścia Urzędówka - Bęczyn Wrzelowianka - Kolczyn Chodelka - Ruda Maciejowska 6 N III I II 6 N III I II Wyżnica - Dzierzkowice UMIARKO- WANY UMIARKO- WANY 6 N II I II DOBRY T 6 N II I II DOBRY PLRW Chodelka - Podgórz 9 N III I II II UMIARKO- WANY N N ZŁY ZŁY N DOBRY ZŁY 50

52 WODY Tabela 3 c.d. Ocena stanu jednolitych części wód powierzchniowych płynących w województwie lubelskim w roku 2011 (źródło: WIOŚ) Lp. Nazwa JCWP Kod JCWP Nazwa punktu pomiarowo-kontrolnego Typ abiotyczny Silnie zmieniona lub sztuczna JCWP (T/N) Klasa elementów biologicznych Klasa elementów hydromorfologicznych Klasa elementów fizykochemicznych Klasa elementów fizykochemicznych - specyficzne zanieczyszczenia syntetyczne i niesyntetyczne Wrzelowianka PLRW N II I PSD STAN / POTENCJAŁ EKOLO- GICZNY (wg MD, MO lub MB) Wrzelówka - Szczekarków UMIARKO- WANY Ocena spełnienia wymagań dla obszarów chronionych STAN CHEMICZNY (wg MD) STAN JCWP ZŁY 7. Wieprz do Jacynki PLRW Wieprz - Namule 23 N II I II II DOBRY T DOBRY 8. Wieprz od Jacynki do Zbiornika Nielisz PLRW Wieprz - Michalów 9 N III I PSD UMIARKO- WANY N ZŁY 9. Wieprz od Zbiornika Nielisz do Żółkiewki PLRW Wieprz - Staw Noakowski 15 N III I II UMIARKO- WANY N ZŁY 10. Wieprz od Żółkiewki do oddz. się Kanału Wieprz-Krzna PLRW Wieprz - Borowica 19 N III I II II UMIARKO- WANY N DOBRY ZŁY 11. Wieprz od Stoków do Bystrzycy PLRW Wieprz - Kijany 19 N II I II II DOBRY T DOBRY DOBRY 12. Wieprz od Bystrzycy do Tyśmienicy PLRW Wieprz - Wola Skromowska 19 N III I II 13. Wieprz od Tyśmienicy do ujścia PLRW Wieprz - Dęblin 19 N III I II II 14. Pór od Wierzbówki do ujścia PLRW Por - Nawóz 9 N III I I Łabuńka od Czarnego Potoku do ujścia Wolica od dopł. spod Huszczki Dużej do ujścia PLRW Łabuńka - Krzak 9 N III I II II PLRW Wojsławka PLRW N III I II 6 N III I II II 18. Siennica PLRW Siennica-Kasjan 6 T III II II 19. Rejka PLRW Rejka-Borowica 17 N III I PSD 20. Bystrzyca do Kosarzewki PLRW Bystrzyca od Zbiornika Zemborzyckiego do ujścia PLRW Bystrzyca - Osmolice Bystrzyca - Lublin (Wrotków) UMIARKO- WANY UMIARKO- WANY UMIARKO- WANY UMIARKO- WANY Wolica - Skierbieszów UMIARKO- WANY Wojsławka-Krasnystaw UMIARKO- WANY DOBRY I POWYŻEJ DOBREGO UMIARKO- WANY N ZŁY N DOBRY ZŁY N ZŁY N DOBRY ZŁY N ZŁY N DOBRY ZŁY 6 N II I II II DOBRY T DOBRY DOBRY 15 N Bystrzyca - Spiczyn 15 N III I II II 22. Minina od Ciemięgi do ujścia PLRW Minina - Drewnik 19 T II II II Tyśmienica od Brzostówki do Piwonii Tyśmienica od Piwonii do Bystrzycy Tyśmienica od Bystrzycy do ujścia Piwonia od źródeł do dopł. ze stawu Hetman bez dopł. ze stawu Hetman z jez. Uściwierz, Bikcze, Łukie Piwonia od dopł. ze Stawu Hetman do ujścia PLRW PLRW Stara Piwonia PLRW Tyśmienica - Buradów 24 T III II II 24 T III II II PLRW Tyśmienica - Kock 24 T II II II II PLRW Piwonia - Zienki 23 T II II PPD PLRW Piwonia - Koczergi 19 T II II II Stara Piwonia - Branica 17 T II II PPD 29. Bobrówka PLRW Bobrówka - Rudka 17 T III II II 30. Konotopa PLRW Białka od źródeł do dopł. spod Turowa Niwek PLRW Konotopa - Parczew Białka - Ostrówki Białka - Ustrzesz 17 T II II II 23 T II II II UMIARKO- WANY DOBRY I POWYŻEJ DOBREGO UMIARKO- WANY Tyśmienica - Niewęgłosz UMIARKO- WANY DOBRY I POWYŻEJ DOBREGO UMIARKO- WANY DOBRY I POWYŻEJ DOBREGO UMIARKO- WANY UMIARKO- WANY DOBRY I POWYŻEJ DOBREGO DOBRY I POWYŻEJ DOBREGO T N ZŁY N DOBRY ZŁY T N N ZŁY ZŁY T DOBRY DOBRY N N N T T ZŁY ZŁY ZŁY ZŁY 32. Białka od dopł. spod Turowa Niwek do ujścia PLRW Białka - Paszki 19 T II II PPD UMIARKO- WANY N ZŁY 51

53 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2011 roku Tabela 3 c.d. Ocena stanu jednolitych części wód powierzchniowych płynących w województwie lubelskim w roku 2011 (źródło: WIOŚ) Lp Nazwa JCWP Kod JCWP Nazwa punktu pomiarowo-kontrolnego Typ abiotyczny Silnie zmieniona lub sztuczna JCWP (T/N) Klasa elementów biologicznych Klasa elementów hydromorfologicznych Klasa elementów fizykochemicznych Klasa elementów fizykochemicznych - specyficzne zanieczyszczenia syntetyczne i niesyntetyczne Bystrzyca do Samicy PLRW Bystrzyca - Świderki 17 T IIII II II 34. Bystrzyca od Samicy do ujścia PLRW Bystrzyca - Borki 24 T II I III II 35. Mała Bystrzyca PLRW Mała Bystrzyca - Wola Osowińska 17 T III II II II 36. Czarna PLRW Czarna - Kock 17 T III II II 37. Irenka PLRW Irenka - Dęblin 17 N III I PSD 38. Kanał Wieprz-Krzna od dopł. z lasu przy Żulinkach do wypływu Danówki ze zb. Żelizna PLRW Kanał Wieprz- -Krzna - Żelizna 0 T II II II II 39. Bug od granicy RP do Huczwy PLRW Bug - Kryłów 21 N II I PSD 40. Lepitucha PLRW Lepietucha - Sawin 23 T III II II 41. Włodawka od źródeł do Mietułki PLRW Tarasienka PLRW Hanna bez Romanówki PLRW Włodawka - Kołacze Tarasienka - Okuninka Hanna - Kuzawka 24 T III II II 23 N III I II 23 T III II II 44. Bug od Huczwy do Studianki PLRW Bug - Zosin 21 N II I PSD I 45. Bug od Studianki do Zołotuchy PLRW Bug - Horodło 21 N II I PSD I STAN / POTENCJAŁ EKOLO- GICZNY (wg MD, MO lub MB) UMIARKO- WANY DOBRY I POWYŻEJ DOBREGO UMIARKO- WANY UMIARKO- WANY UMIARKO- WANY DOBRY I POWYŻEJ DOBREGO UMIARKO- WANY UMIARKO- WANY UMIARKO- WANY UMIARKO- WANY UMIARKO- WANY UMIARKO- WANY UMIARKO- WANY Ocena spełnienia wymagań dla obszarów chronionych N T STAN CHEMICZNY (wg MD) STAN JCWP ZŁY N DOBRY ZŁY N ZŁY ZŁY T DOBRY DOBRY N N N N N ZŁY ZŁY ZŁY ZŁY ZŁY ZŁY ZŁY 46. Bug od Uherki do Włodawki PLRW Bug - Włodawa 21 N II I II I DOBRY 47. Bug od Włodawki do Grabara PLRW Bug - Sławatycze 21 N II I II I DOBRY 48. Bug od Grabara do Krzny PLRW Bug - Terespol - tama Bug - Krzyczew 21 N II I PSD I UMIARKO- WANY ZŁY 49. Bug od Krzny do Niemirowa PLRW Bug - Gnojno 21 N III I PSD I 50. Czapelka PLRW N III I PSD I 51. Krzna od Krzymoszy do ujścia PLRW Krzna - Neple 24 N II I PSD I 52. Czyżówka z dopływami PLRW Świerszcz PLRW Czyżówka - Janów Podlaski Świerszcz - Malowany Most Świerszcz - Żwierzyniec UMIARKO- WANY Czapelka - Starzynka UMIARKO- WANY UMIARKO- WANY 23 N II I II I DOBRY 6 N I ZŁY ZŁY ZŁY Legenda ocena spełnienia wymagań dla obszaru chronionego MD MO MB T N spełnione wymogi niespełnione wymogi monitoring diagnostyczny monitoring operacyjny monitoring badawczy klasa elementów JCWP naturalnych I II III PSD stan bardzo dobry stan dobry stan umiarkowany poniżej stanu dobrego klasa elementów JCWP silnie zmienionych II III PSD potencjał dobry potencjał umiarkowany poniżej potencjału dobrego klasa elementów JCWP sztucznych II potencjał dobry 52

54 WODY Wody powierzchniowe stojące W 2011 r. Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Lublinie realizując zadania ujęte w Programie Państwowego Monitoringu Środowiska województwa lubelskiego na lata przeprowadził badania siedmiu jezior. Wszystkie badane jeziora objęto monitoringiem operacyjnym, 4 z nich badano również w ramach monitoringu diagnostycznego oraz 1 jezioro Białe Włodawskie w ramach monitoringu reperowego. Badania prowadzono zgodnie z rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 13 maja 2009 r. w sprawie form i sposobu prowadzenia monitoringu jednolitych części wód powierzchniowych i podziemnych (Dz. U. Nr 81, poz. 685). Monitoring diagnostyczny obejmował: pełny zakres badań elementów biologicznych (fi toplankton, fi tobentos i makrofi ty), parametry fizykochemiczne charakteryzujące: natlenienie, przezroczystość, substancje biogenne i zasolenie, a także ocenę stanu chemicznego tj. ze względu na obecność substancji priorytetowych i szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego. W jeziorach objętych monitoringiem operacyjnym, zgodnie z ww. rozporządzeniem, realizowano badania fi toplanktonu i wspierających wskaźników fi zykochemicznych. Ocenę stanu jednolitych części wód jeziornych w dorzeczach, na zlecenie Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska, wykonuje Instytut Ochrony Środowiska. Ocena za rok 2011 jest w trakcie weryfi kacji, w raporcie przedstawiono wstępną ocenę stanu monitorowanych jezior, określając ich stan ekologiczny oraz w przypadku jezior objętych monitoringiem diagnostycznym, także ich stan chemiczny. Ocenę stanu przeprowadzono zgodnie z: rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 9 listopada 2011 r. w sprawie sposobu klasyfi - kacji stanu jednolitych części wód powierzchniowych oraz środowiskowych norm jakości dla substancji priorytetowych (Dz. U. Nr 258, poz. 1545) Procedurą oceny stanu ekologicznego jezior w oparciu o multimetriks fi toplanktonowy PMPL. Jezioro Piaseczno Tabela 4. Zakresy wartości granicznych dla PMPL Fot. Archiwum WIOŚ Wartość PMPL Stan ekologiczny jeziora 0-1,00 bardzo dobry 1,01-2,00 dobry 2,01-3,00 umiarkowany 3,01-4,00 słaby 4,01-5,00 zły Wstępną ocenę stanu wód jeziornych przestawiono w tabeli 5. Z siedmiu przebadanych w 2011 r. jezior jedno osiągnęło bardzo dobry stan ekologiczny (Piaseczno), pięć charakteryzuje się dobrym stanem ekologicznym (Białe Włodawskie, Łukcze, Rogóźno, Sumin i Zagłębocze), jedno uzyskało umiarkowany stan ekologiczny (Białe Sosnowickie). Zaproponowane w Procedurze oceny stanu ekologicznego jezior... wartości graniczne multimetriksa fitoplanktonowego (PMPL) przedstawiono w tabeli 4, zostaną one wprowadzone do ww. rozporządzenia Ministra Środowiska w sprawie klasyfikacji stanu jednolitych części wód powierzchniowych oraz środowiskowych norm jakości dla substancji priorytetowych przy jego najbliższej aktualizacji. Jezioro Rogóźno Fot. Archiwum WIOŚ 53

55 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2011 roku Tabela 5. Wstępna ocena stanu czystości jezior badanych w 2011 r. (źródło: WIOŚ) Białe Włodawskie Białe Sosnowickie Łukcze Zagłębocze Piaseczno Rogóźno Sumin Nr katalogowy Typ abiotyczny jeziora 7a 7b 7b 7a 7a 7a 7b Współczynnik Schindlera <2 >2 <2 <2 <2 <2 >2 Rodzaj monitoringu MD, MO MD, MO MD, MO MD, MO MO MO MO PMPL multimetriks fitoplanktonowy Elementy biologiczne 0,50 1,9 1,5 0,88 0,82 1,5 1,0 Fitobentos 0,68 0,56 0,76 0,66 0,9 n.b. n.b. Makrofity 0,54 0,25 0,38 0,40 n.b. n.b. n.b. Przewodność [µs/cm] Nasycenie hypolimnionu O 2 [%] Elementy fizykochemiczne ,25 n.d. n.d. 0 28,8 1,3 n.d. Tlen nad dnem [mgo 2 /l] n.d. 10,2 0,6 n.d. n.d. n.d. 6,1 Przezroczystość [m] 3,8 0,63 1,23 2,2 4,4 2,3 1,2 Azot całk. [mg N/l] 0,83 1,22 1,21 1,30 1,00 1,39 1,16 Fosfor całk. [mgp/l] 0,003 0,005 0,006 0,004 0,003 0,011 0,006 Ocena stanu ekologicznego Element decydujący o ocenie stanu ekologicznego Dobry fitobentos, makrofity, nie uwzględnione warunki tlenowe Umiarkowany makrofity, przezroczystość Dobry PMPL, fitobentos, makrofity, nie uwzględnione warunki tlenowe i przezroczystość Dobry fitobentos, makrofity, nie uwzględnione warunki tlenowe i przezroczystość Bardzo dobry PMPL, fitobentos Dobry PMPL, nie uwzględnione warunki tlenowe i przezroczystość Ocena stanu chemicznego Dobry Dobry Dobry Dobry n.b. n.b. n.b. Ocena stanu wód DOBRY ZŁY DOBRY DOBRY Legenda Dobry PMPL Elementy biologiczne I stan bardzo dobry II stan dobry III stan umiarkowany Elementy fizykochemiczne I/II stan dobry PSD poniżej stanu dobrego n.b. - nie badano; n.d. - nie dotyczy MD monitoring diagnostyczny reperowy MD monitoring diagnostyczny MO monitoring operacyjny Parametrami decydującymi o stanie ekologicznym jezior były badania biologiczne. We wszystkich badanych jeziorach zgodnie z zaleceniami Głównego Inspektora Ochrony Środowiska wyznaczono multimetriks fitoplanktonowy, dodatkowy nowo wypracowany parametr charakteryzujący fitoplankton. Zawartość chlorofilu a, a także skład i obfitość glonów, są cenną informacją przy ocenie stanu ekologicznego jezior, ponieważ odzwierciedlają ogólne warunki środowiska zachodzące w danym zbiorniku. Multimetriks fitoplanktonowy (PMPL), będący uśrednioną wartością trzech wskaźników: biomasy fitoplanktonu, biomasy sinic i chlorofilu a, w przypadku wszystkich badanych w 2011 r. jezior, mieścił się w granicach od 0 do 2, odpowiadając bardzo dobremu i dobremu stanowi ekologicznemu. Procedura oceny stanu ekologicznego jezior w oparciu o multimetriks fitoplanktonowy definiuje również wartości graniczne koncentracji: chlorofilu, biomasy ogólnej i biomasy sinic dla poszczególnych klas. W analizowanych jeziorach bardzo korzystnie wypada koncentracja biomasy sinic i biomasy ogólnej nie przekracza wartości granicznej dla klasy I, jedynie w jeziorze Białym Sosnowickim koncentracja biomasy ogólnej spełniła wymagania II klasy. Gorzej wypada metriks - chlorofil a, wskaźnik ten jedynie w 4 jeziorach nie przekracza wartości granicznych II klasy (Białe Włodawskie, Piaseczno, Sumin i Zagłębocze). W przypadku jeziora Łukcze mieści się w granicach III klasy, a w pozostałych jeziorach: Białym Sosnowickim i Rogóźnie spełnia wymagania IV klasy. Wyniki klasyfikacji multimetriksu fitoplanktonowego przedstawiono na wykresie

56 WODY µg/l 2 1,8 1,6 typ 7a typ 7b multimetriks fitoplanktonowy 1,4 1,2 1 0,8 0,6 0,4 0,2 0 granica klasy stanu dobrego zgodna z wytycznymi GIOŚ Wykres 15. Wyniki klasyfi kacji multimetriksu fi toplanktonowego (PMPL) jezior badanych w 2011 r. (źródło: WIOŚ) W jeziorach objętych monitoringiem diagnostycznym badano również pozostałe parametry biologiczne: fi tobentos (multimetryczny indeks okrzemkowy) i makrofi ty (makrofi towy indeks stanu ekologicznego). Wartości tych wskaźników spełniały wymagania stanu dobrego, za wyjątkiem jeziora Białego Sosnowickiego, w przypadku którego odpowiadały umiarkowanemu stanowi ekologicznemu. Makrofi ty, a w szczególności rośliny zanurzone, są bardzo wrażliwe na zmianę warunków siedliskowych, stanowią więc bardzo dobry wskaźnik stanu trofi cznego jezior. Ich rozwój jest uzależniony w dużej mierze od dostępu światła, dlatego zmiany widzialności wody znacząco wpływają na skład gatunkowy i zasiedlenie makrofi tów. Fitolitoral jezior płytkich (Łukcze i Białe Sosnowickie) badanych w 2011 r. był mało zróżnicowany, szuwar właściwy tworzyła przede wszystkim trzcina pospolita, zajmująca około 50% powierzchni pokrytej roślinnością. Licznie występowały nimfeidy (rośliny o liściach pływających) grążele i grzybienie, a także sporadycznie rdestnica pływająca. Podwodne łąki tworzyły zbiorowiska wywłócznika kłosowego i rogatka sztywnego. W jeziorach stratyfi kowanych: Białym Włodawskim i Zagłęboczu, gdzie przezroczystość wody sięgała lub przekraczała wartość graniczną dla stanu dobrego (2,5 m), zróżnicowanie zbiorowisk roślinnych było bardziej widoczne, w fi tolitoralu przeważały eloidy (rośliny zanurzone), które wraz z nimfeidami zasiedlały około 80% powierzchni pokrytej roślinnością. Roślinność zanurzoną stanowiły zbiorowiska wywłócznika kłosowego, rogatka sztywnego i osoki aleosowatej, wśród roślinności pływającej dominowały grążele i grzybienie. W obydwu tych jeziorach stwierdzono występowanie ramienic, roślin wskaźnikowych dobrego stanu ekologicznego jezior. W jeziorze Białym Włodawskim łąki ramienicowe stanowiły ponad 22% fi tolitoralu, w Zagłęboczu występowanie ramienicy Nitellopsis obtusa stwierdzono tylko na 1 transekcie. Okrzemki dzięki wąskiemu zakresowi tolerancji na zmiany parametrów wskaźnikowych są uważane za jedne z najlepszych bioindykatorów. W zespołach okrzemkowych badanych jezior dominowały (ponad 70%) okrzemki z rodzajów: Achnanthes, Navicula i Nitzschia. Ocenę stanu ekologicznego przeprowadzono również w oparciu o analizę wartości parametrów wspomagających, fizyko-chemicznych tj.: zawartości tlenu, przezroczystości, przewodności elektrolitycznej, azotu ogólnego i fosforu ogólnego. Przewodność elektrolityczna i zawartość substancji biogennych we wszystkich badanych jeziorach spełniała wymagania RDW dla stanu dobrego. Niska przezroczystość wód potwierdzała umiarkowany stan ekologiczny jeziora Białego Sosnowickiego. W przypadku trzech jezior (Łukcze, Rogóźno i Zagłębocze) w ocenie nie uwzględniono obniżonej nieznacznie widzialności, na którą niekorzystnie mogła wpłynąć podwyższona barwa wody. Znowelizowane rozporządzenie klasyfi kacyjne dopuszcza wystąpienie jednego parametru w niższej klasie, jeśli biologia jest w stanie bardzo dobrym lub dobrym, ponadto w poprzednich latach w omawianych jeziorach widzialność spełniała wymagania RDW. Wyniki pomiarów tego wskaźnika w roku 2011 w stosunku do poprzedniego roku badań przedstawiono na wykresie

57 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2011 roku m 6 5 typ 7a typ 7b 4 przezroczystość granica klasy stanu dobrego zg. z rozporządzniem MŚ z 2011r. zależna od wielkości współczynnika Schindlera Wykres 16. Wyniki klasyfi kacji przezroczystości jezior badanych w 2011 r. (źródło: WIOŚ) Zaobserwowane w niektórych jeziorach niekorzystne warunki tlenowe również nie zostały uwzględnione w ocenie, gdyż nadmierne odtlenienie hypolimnionu w szczycie stagnacji letniej jest naturalnym zjawiskiem występującym często w jeziorach głębokich (Białe Włodawskie, Rogóźno, Zagłębocze). Analiza profi li termiczno-tlenowych wykonana przez Instytut Ochrony Środowiska w ramach weryfi kacji wyników ocen z lat pozwoliła na stwierdzenie, że warunki tlenowe zmieniają się z roku na rok, a zmiany te nie są kierunkowe (wartości elementów biologicznych wskazują na stan co najmniej dobry), to parametr ten nie powinien być uwzględniany w ocenie. Na wykresie 17 przedstawiono warunki tlenowe zaobserwowane w szczycie stagnacji letniej w jeziorach stratyfi kowanych. Wykres 17. Warunki tlenowe w jeziorach stratyfi kowanych w szczycie stagnacji letniej w 2011 r. (źródło: WIOŚ) Jeziora objęte monitoringiem diagnostycznym zostały przebadane również pod kątem obecności substancji priorytetowych, szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego, wszystkie uzyskały stan chemiczny dobry, a badane wskaźniki nie przekraczały wartości dopuszczalnych. Jeziora polskie generalnie należą do zbiorników eutrofi cznych ze względu na niekorzystne cechy morfometryczne i hydrografi czne, które sprzyjają naturalnemu procesowi starzenia się jezior. O stanie czystości decydują nie tylko cechy naturalne, ale również różnorodna presja antropogeniczna oraz użytkowanie zlewni. W tabeli 6 przedstawiono charakterystykę jezior badanych w 2011 r. 56

58 wody Tabela 6. Charakterystyka jezior badanych w 2011 r. Nazwa jeziora Białe Włodawskie Białe Sosnowickie Powierzchnia* [ha] Pojemność* [tys. m 3 ] Głębokość* max [m] 106, ,6 144, ,7 Łukcze 56, ,9 Piaseczno 84, ,8 Rogóźno 57, ,4 Sumin 91, ,5 Zagłębocze Zagospodarowanie** Jezioro intensywnie użytkowane rekreacyjnie, liczna zabudowa rekreacyjna w zlewni bezpośredniej jeziora. Ścieki z ośrodków wypoczynkowych i zabudowy indywidualnej odprowadzane są kanalizacją poza zlewnię jeziora. Użytkowane jako staw hodowlany i okresowo zasilane wodami Kanału Wieprz-Krzna. W zlewni całkowitej zdecydowaną większość stanowią grunty orne i tereny o zabudowie rozproszonej. Otoczenie jeziora jest bardzo mocno zabudowane i ogrodzone. Zabudowa letniskowa i pobliskie wsie nie są skanalizowane. Ścieki przetrzymywane są w zbiornikach bezodpływowych i wywożone do oczyszczalni. Jezioro jest intensywnie wykorzystywane rekreacyjnie, liczna zabudowa letniskowa i pobliskie wsie nie są skanalizowane. Ścieki przetrzymywane są w zbiornikach bezodpływowych i wywożone do oczyszczalni. Jezioro jest dość podatne na degradację, a duża presja wędkarska nasila procesy eutrofizacyjne. Nieliczna zabudowa letniskowa nie jest skanalizowana. Ścieki przetrzymywane są w zbiornikach bezodpływowych i wywożone do oczyszczalni. Jezioro z niewielką i rozproszoną zabudową rekreacyjną. Ze względu na niedostępne dla rozwoju turystyki brzegi (bagna i torfowiska) podlega niewielkiej antropopresji. W strukturze użytkowania zlewni przeważają lasy, łąki i ugory, a rozproszona zabudowa rekreacyjna zlokalizowana jest m. in. na glebach potorfowych, zalewanych w okresie wysokich wód. Powoduje to przesiąkanie ścieków z szamb do wód gruntowych a nawet zalewanie zbiorników bezodpływowych. Układ rowów melioracyjnych pozwala na odprowadzanie wód z terenów zalewanych (torfowisk i działek rekreacyjnych z zabudową) do jeziora. Podatność na degradację** Jezioro charakteryzuje się wysoką odpornością na degradację dzięki korzystnym warunkom morfometrycznym - dużej głębokości i objętości oraz niedużej powierzchni zlewni całkowitej. Jezioro bardzo podatne na degradację ze względu na niekorzystne wskaźniki morfometryczne - małą głębokość średnią, brak stratyfikacji. Jezioro ze względu na cechy morfometryczne, rolniczo-rekreacyjną zlewnię, małą głębokość i brak pełnej stratyfikacji bardzo podatne na degradację. Jezioro odporne na degradację dzięki dużej głębokości i objętości zgromadzonej w nim wody, niedużej zlewni całkowitej oraz przewadze lasów w zlewni. Jezioro posiada średnią odporność na degradację. Dobre cechy to niski procent wymiany wody w roku i niewielka zlewnia, mniej korzystne wartości przyjmuje stosunek objętości jeziora do długości linii brzegowej oraz procent stratyfikacji wód. Jezioro posiadające niską odporność na degradację ze względu na zespół niekorzystnych cech morfometrycznych: małą głębokość, brak stratyfikacji i dobrze rozwiniętą linię brzegową. Jezioro posiada średnią odporność na degradację, decydują tutaj głównie wskaźniki zlewniowe: wymiana wody w roku i współczynnik Schindlera, a także sposób zagospodarowania zlewni bezpośredniej i stratyfikacja wód. * dane morfometryczne wg Jeziora łęczyńsko-włodawskie Monografia przyrodnicza UMCS wyd. BMŚ 1998 ** - opracowano na podstawie projektu Sformułowanie w warunkach korzystania z wód regionu wodnego ograniczeń w korzystaniu wód jezior lub zbiorników oraz w użytkowaniu ich zlewni, MGGP S.A. oraz Instytut Ochrony Środowiska 2010 oraz danych WIOŚ. 57

59 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2011 roku Monitoring geochemiczny osadów Stężenia metali ciężkich w osadach są bardzo dobrym wskaźnikiem stanu zanieczyszczenia środowiska wodnego ze względu na znacznie wyższe ich koncentracje w osadach dennych, niż w wodach. Analiza chemiczna osadów umożliwia śledzenie zmian stężeń tych metali w środowisku wodnym, nawet przy stosunkowo niskiej ich zawartości w wodach powierzchniowych. W zanieczyszczonych osadach obserwuje się najczęściej podwyższone koncentracje takich metali jak: kadm, chrom, miedź, nikiel, ołów czy cynk - pierwiastków które mają szerokie zastosowanie w przemyśle i gospodarce, jak również trwałych zanieczyszczeń organicznych (TZO) m.in. wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych (WWA), pestycydów chloroorganicznych i polichlorowanych bifenyli (PCB). Badania osadów wodnych rzek i jezior wykonywane są przez Państwowy Instytut Geologiczny w ramach podsystemu Państwowego Monitoringu Środowiska - Monitoring jakości śródlądowych wód powierzchniowych i obejmują określenie zawartości metali ciężkich i wybranych szkodliwych związków organicznych w osadach powstających współcześnie w rzekach i jeziorach na obszarze kraju. Badania są wykonywane od 1990 roku. Bezpośredni nadzór nad realizacją programu badań sprawuje Główny Inspektorat Ochrony Środowiska. Jezioro Rogóźno Fot. Archiwum WIOŚ Kryteria oceny osadów Ocena jakości osadów dennych na potrzeby monitoringu wykonywana jest w oparciu o kryteria geochemiczne (Bojakowska I., Sokołowska G., 1998 Geochemiczne klasy czystości osadów wodnych Przegląd Geologiczny 46 [1]:49-54). Wyniki badań odnoszone są do wartości charakteryzujących tło geochemiczne, a więc do warunków naturalnych bez piętna antropopresji. Wartości przekraczające ten poziom oceniane są w trzystopniowej skali (tabela 7). Osad oceniony zostaje za zanieczyszczony nawet w przypadku, gdy przekroczenie zawartości dopuszczalnej stwierdzono tylko dla jednego pierwiastka. Jedynym aktem prawnym w naszym kraju traktującym o jakości osadów jest rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 kwietnia 2002 roku w sprawie rodzajów oraz stężeń substancji, które powodują, że urobek jest zanieczyszczony (Dz. U. Nr 55, poz. 498). Kryteria zawarte w tym rozporządzeniu odnoszą się do arsenu, chromu, cynku, kadmu, miedzi, niklu, ołowiu i rtęci oraz WWA (tabela 8). Do oceny ekotoksykologicznej zastosowano wartości PEL (ang. Probable Effects Levels) określające zawartości pierwiastków, powyżej których często obserwowany jest szkodliwy wpływ zanieczyszczonych osadów na organizmy wodne. Wartości PEL zostały wyznaczone dla pierwiastków śladowych, niektórych pestycydów chloroorganicznych, polichlorowanych bifenyli i WWA (tabela 8). Charakterystyka zanieczyszczenia osadów wodnych województwa lubelskiego w 2011 r. Sieć monitoringu osadów rzecznych i jeziornych województwa lubelskiego w 2011 r. obejmowała 24 punkty obserwacyjne: 21 rzecznych - zlokalizowanych głównie przy ujściach większych rzek oraz 3 jeziorne. Osady aluwialne na obszarze województwa lubelskiego charakteryzują się niskimi zawartościami metali ciężkich, w większości zbliżonymi do wartości tła geochemicznego. 58

60 wody Tabela 7. Kryteria geochemicznej oceny osadów (źródło: PIG) Pierwiastek Tło geochemiczne Klasa I - osady słabo zanieczyszczone Klasa II - osady miernie zanieczyszczone Klasa III- osady zanieczyszczone Jednostka mg/kg mg/kg mg/kg mg/kg Srebro <0, Arsen < Bar < Kadm <0, Kobalt Chrom Miedź Rtęć <0,05 0,1 0,5 1 Nikiel Ołów Cynk Rzeki We wszystkich badanych punktach według kryteriów określonych rozporządzeniem, osady uznano za niezanieczyszczone. Jedynie, analogicznie do lat ubiegłych, w osadach Bugu utrzymywała się podwyższona zawartość strontu, wynosząca maksymalnie 206 ppm w Kryłowie, jednak mieszcząca się w granicach I klasy. Jest to związane z naturalnie wyższą zawartością tego pierwiastka na obszarach węglanowo-marglistych utworów kredowych na Roztoczu. Osady miernie zanieczyszczone (II klasa) w oparciu o kryterium geochemiczne odnotowano w Wieprzu w miejscowości Wola Skromowska oraz w Wiśle w miejscowościach Piotrawin oraz Gołąb. Przekroczenie tła geochemicznego odnotowano prawie dla wszystkich badanych metali, pestycydów oraz WWA. Według trzeciego z kryteriów oceny ekotoksykologicznej, we wszystkich badanych punktach odnotowano sporadycznie szkodliwe oddziaływanie osadów na organizmy żywe. Jeziora Z badanych jezior tylko Zagłębocze posiada osady niezanieczyszczone wg kryterium geochemicznego, pozostałe dwa oceniono jako miernie zanieczyszczone. Podobnie jak w poprzednich latach, największa koncentracja badanych substancji, wystąpiła w osadach jeziora Białego Włodawskiego, jak również w osadach jeziora Białego Sosnowickiego. Przekroczenia tła geochemicznego wystąpiły w przypadku zawartości: As, Ba, Cd, Cr, Cu, Hg, Ni i Pb. Wykonana przez Instytut ocena według kryterium ekotoksykologicznego (biogeochemicznego) określiła osady jeziorne jako sporadycznie szkodliwie Tabela 8. Wartości graniczne szkodliwego odziaływania pierwiastków na organizmy wodne wg rozporządzenia MŚ i wartości PEL Składnik Rozporządzenie MŚ Wartości PEL Pierwiastek (mg/kg) Arsen (As) Chrom (Cr) Cynk (Zn) Kadm (Cd) 7,5 3,5 Miedź (Cu) Nikiel (Ni) Ołów (Pb) Rtęć (Hg) 1 0,487 Wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne (mg/kg) Antracen 0,245 Fluoren 0,144 Fenantren 0,544 Fluoranten 1,494 Benzo(a)antracen 1,5 0,385 Benzo(b)fluoranten 1,5 Benzo(k)fluoranten 1,5 Benzo(ghi)perylen 1,0 Benzo(a)piren 1,0 0,782 Chryzen 0,862 Dibenzo(a,h)antracen 1,0 0,135 Indeno(1,2,3-c,d)piren 1,0 Piren 0,875 w przypadku Białego Sosnowickiego i Zagłębocza, a często szkodliwie oddziaływujące na organizmy żywe w przypadku osadów Białego Włodawskiego. Lokalizację punktów obserwacyjnych osadów wodnych w województwie w 2011 roku oraz wyniki ocen według opisanych trzech kryteriów przedstawia tabela 9. 59

61 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2011 roku Tabela 9. Lokalizacja punktów pomiarowych osadów wodnych w województwie lubelskim w 2011 roku oraz wyniki oceny według 3 kryteriów (źródło: PIG) Lp. Nazwa punktu Dł. geogr. Szer. geogr. Gmina Data poboru 1. Jez. Białe Włodawskie 23, ,49721 Włodawa Jez. Białe Sosnowickie 23, ,53327 Sosnowica Jez. Zagłębocze 23, ,43088 Ludwin Bug - Krzyczew 23, ,14689 Terespol Chodelka - Podgórz 21, ,29278 Wilków Bug - Sławatycze 23, ,76189 Sławatycze Bug - Włodawa 23, ,55139 Włodawa Bug - Horodło 24, ,83952 Horodło Bug - Dorohusk 23, ,16181 Dorohusk Bug - Zosin 24, ,86528 Horodło Bug - Kryłów 24, ,68272 Mircze Sanna - Opoka 21, ,81472 Annopol Świder Wólka Poznańska 21, ,97917 Stoczek Łukowski 14. Kanał Wieprz-Krzna 22, ,865 Komarówka Podlaska 15. Wieprz - Borowica 23, ,06806 Łopiennik Górny Wieprz - Michalów 23, ,73306 Sułów Wieprz - Jaszczów 22, ,21231 Milejów Kurówka - Puławy Wieprz - Dęblin 21, ,54350 Puławy Wisła - Gołąb 21, ,47667 Puławy Wieprz - Wola Skromowska 22, ,61194 Firlej Krzna - Neple 23, ,12497 Terespol Wisła Piotrawin (Solec) 21, ,11306 Łaziska Wisła - Annopol 21, ,88306 Annopol Klasa (na podstawie rozp. Dz.U. 2002, Nr 55,poz pierwiastki, TZO) Osady niezanieczyszczone Klasa (geochemiczne) osady miernie zanieczyszczone osady miernie zanieczyszczone osady niezanieczyszczone osady niezanieczyszczone osady niezanieczyszczone osady niezanieczyszczone osady niezanieczyszczone osady niezanieczyszczone osady niezanieczyszczone osady niezanieczyszczone osady niezanieczyszczone osady niezanieczyszczone osady niezanieczyszczone osady niezanieczyszczone osady niezanieczyszczone osady niezanieczyszczone osady niezanieczyszczone osady niezanieczyszczone osady niezanieczyszczone osady miernie zanieczyszczone osady miernie zanieczyszczone osady niezanieczyszczone osady miernie zanieczyszczone osady niezanieczyszczone Klasa (biogeochemiczne) osady często szkodliwie oddziaływujące na organizmy żywe osady sporadycznie szkodliwie oddziaływujące na organizmy żywe osady sporadycznie szkodliwie oddziaływujące na organizmy żywe osady sporadycznie szkodliwie oddziaływujące na organizmy żywe osady sporadycznie szkodliwie oddziaływujące na organizmy żywe osady sporadycznie szkodliwie oddziaływujące na organizmy żywe osady sporadycznie szkodliwie oddziaływujące na organizmy żywe osady sporadycznie szkodliwie oddziaływujące na organizmy żywe osady sporadycznie szkodliwie oddziaływujące na organizmy żywe osady sporadycznie szkodliwie oddziaływujące na organizmy żywe osady sporadycznie szkodliwie oddziaływujące na organizmy żywe osady sporadycznie szkodliwie oddziaływujące na organizmy żywe osady sporadycznie szkodliwie oddziaływujące na organizmy żywe osady sporadycznie szkodliwie oddziaływujące na organizmy żywe osady sporadycznie szkodliwie oddziaływujące na organizmy żywe osady sporadycznie szkodliwie oddziaływujące na organizmy żywe osady sporadycznie szkodliwie oddziaływujące na organizmy żywe osady sporadycznie szkodliwie oddziaływujące na organizmy żywe osady sporadycznie szkodliwie oddziaływujące na organizmy żywe osady sporadycznie szkodliwie oddziaływujące na organizmy żywe osady sporadycznie szkodliwie oddziaływujące na organizmy żywe osady sporadycznie szkodliwie oddziaływujące na organizmy żywe osady sporadycznie szkodliwie oddziaływujące na organizmy żywe osady sporadycznie szkodliwie oddziaływujące na organizmy żywe 60

62 WODY Wody podziemne Jakość wód źródeł W województwie lubelskim występowanie źródeł skoncentrowane jest na Wyżynie Lubelskiej i Roztoczu. Naturalne wypływy wód podziemnych występują dość powszechnie i mają niezwykle cenne walory przyrodnicze oraz gospodarcze. Źródła wypływające na obszarze Lubelszczyzny i Roztocza zasilane są z zasobu kredowego poziomu wodonośnego i są to wody wysokiej jakości. Zadaniem monitoringu wód podziemnych jest kontrola ich jakości w celu określenia zmian chemizmu w warunkach oddziaływania antropopresji oraz ocena stopnia zagrożenia tych wód. Program PMŚ realizowany na terenie woj. lubelskiego w 2011 r. w ramach monitoringu regionalnego obejmował 13 źródeł. Przeprowadzone badania wykazały, że dominowały wody bardzo dobrej jakości I klasy i dobrej jakości - II klasy. W badanych źródłach nie stwierdzono wysokich stężeń azotanów, ich zawartość mieściła się w I i II klasie jakości. Wody podziemne na Lubelszczyźnie Fot. M. Sobocińska Tabela 10. Lokalizacja oraz ocena jakości wód źródeł w 2011 r. (źródło: WIOŚ) Lp. Dorzecze /zlewnia rzeki Lokalizacja źródła miejscowość/ gmina 1. Giełczew/Wieprz Piaski Radomirka/ Giełczew/Wieprz Czerniejówka/ Bystrzyca/Wieprz Kosarzewka/ Bystrzyca/Wieprz Krężniczanka/ Bystrzyca/Wieprz Kosarzewka/ Bystrzyca/Wieprz Stryjno/ Rybczewice Piotrków Kolonia/ Jabłonna Wierciszów/ Jabłonna Użytkowanie terenu Zabudowania, staw Nieużytki, las liściasty Ocena fizykochemiczna wody klasa wskaźniki decydujące o niższej klasie Azotany mg/ l Ocena mikrobiologiczna Liczba bakterii grupy coli / w tym typu kałowego [w 100 ml] II Ca, NO 3 17,50 <3 I - 8,46 <3 Zabudowania I - 8,81 4 Zabudowania II PO 4,Ca 13,70 43/15 Babin/ Bełżyce Zabudowania II Ca 15,00 4 Bychawka Modre / Bychawa Kosarzew Górny/ Krzczonów 8. Łopa/Wieprz Łopiennik Górny I 9. Łopa/Wieprz 10. Łopa/ Wieprz 11. Łopa/Wieprz Łopiennik Górny 18 Glińska Łopiennik Górny Majdan Krzywski Łopiennik Górny 12. Garka/Uherka Stołpie/Chełm 13. Garka/Uherka Nowosiółki/ Chełm Podmokła łąka Zabudowania, łąka Nieużytki naturalne Nieużytki naturalne Użytki zielone Nieużytki naturalne Zabudowa, użytki zielone Zabudowa, użytki zielone II Ca 10,4 9 II Ca 13,8 4 I II wodorowęglany, wapń, cynk wodorowęglany, cynk, wapń 4,12 4/4 4,39 4/4 I wapń, cynk 4,34 43/23 I wapń, cynk 3,77 7/4 II I wodorowęglany, wapń (III), cynk, azotany wodorowęglany, wapń 14,88 4/4 8,55 9/4 Uwagi wypływ naturalny wypływ obudowany wypływ naturalny wypływ naturalny wypływ obudowany wypływ naturalny Klasyfi kację wód oparto o 30 wskaźników fi zyko-chemicznych: temperatura, przewodność, odczyn, tlen rozpuszczony, ogólny węgiel organiczny, amoniak, azotynyh, azotanyh, fosforany, fl uorkih, chlorki, wodorowęglany, siarczany, sód, potas, wapń, magnez, żelazo, mangan, arsenh, chromh, cynk, kadmh, miedź, nikielh, rtęćh, ołówh, bar, borh, glinh (H wskaźniki, których wartości nie mogą przekroczyć granicy dopuszczalnej dla danej klasy). Ocenie mikrobiologicznej poddano 2 wskaźniki: NPL bakterii coli, NPL bakterii coli typu kałowego. 61

63 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2011 roku charakteryzują się podwyższoną zawartością wapnia i wodorowęglanów, co wynika z budowy geologicznej regionu. Podwyższone stężenia tych związków zarejestrowane w badanych próbach mają więc charakter geogeniczny, nie antropogeniczny. Zawartość fosforanów na poziomie II klasy jakości wód wystąpiła w źródle Wierciszów, na co mogły mieć wpływ zanieczyszczenia bytowe, bądź rolnicze przedostające się z pobliskich zabudowań do wód gruntowych. Spośród badanych źródeł w 5 stwierdzono występowanie cynku na poziomie II klasy jakości. Badane wody podziemne we wszystkich punktach osiągnęły dobry stan chemiczny. Ocena wód przeprowadzona na podstawie badań mikrobiologicznych zgodnie z rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 20 kwietnia 2010 r. w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi (Dz.U. Nr 72, poz. 466) wypadła niekorzystnie. Badania wykazały zanieczyszczenia wód źródlanych bakteriami grupy coli, w tym typu kałowego. Monitoring składowisk Najbardziej rozpowszechnioną metodą unieszkodliwiania odpadów komunalnych w województwie lubelskim, podobnie jak w całej Polsce, jest ich składowanie. Składowiska odpadów komunalnych oraz przemysłowych, lokalizowane zarówno w sposób legalny jak i niezgodny z obowiązującymi przepisami, mogą być źródłem negatywnego oddziaływania na wszystkie elementy środowiska naturalnego: wody podziemne i powierzchniowe, gleby, rośliny oraz powietrze. Ze względu na dużą różnorodność składu morfologicznego i chemicznego składowanych odpadów, dochodzi do biochemicznych przemian masy odpadowej, co wpływa na ilość zanieczyszczeń wynoszonych ze skarpy składowiska. Zastosowanie zabezpieczenia podłoża lub jego brak ma bezpośredni wpływ na przedostawanie się powstających w miąższu składowiska zanieczyszczeń do środowiska. Na przestrzeni ostatnich lat skład morfologiczny składowanych odpadów zmienia się, co rzutuje na objętość i skład wód odciekowych oraz gazów wysypiskowych. W wyniku rozkładu substancji organicznych uwalniane są do środowiska niebezpieczne substancje chemiczne: produkty ciekłe mogą zagrażać środowisku gruntowo-wodnemu, lotne zanieczyszczać atmosferę. Do oceny wpływu składowisk odpadów na środowisko przyrodnicze niezbędne jest prowadzenie monitoringu. Obowiązek monitorowania składowisk spoczywa na zarządzających, co wynika z ustawy z 27 kwietnia 2001 roku o odpadach (tekst jednolity Dz. U. z 2007 r., Nr 39, poz. 251 z późn. zm.), natomiast zakres i częstotliwość określa rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 grudnia 2002 r. w sprawie zakresu, czasu, sposobu oraz warunków prowadzenia monitoringu składowisk odpadów (Dz.U. z 2002 r., Nr 220, poz.1858). W roku 2011 na terenie woj. lubelskiego badania jakości wód podziemnych w ramach monitoringu składowisk prowadzone były wokół 100 składowisk komunalnych, w tym 57 w fazie eksploatacji i 43 w fazie poeksploatacyjnej (wykres 18), oraz 3 składowisk gromadzących odpady przemysłowe. Stanowiło to ponad 84% obiektów, wokół których możliwe było prowadzenie tego typu badań. W porównaniu z rokiem poprzednim wzrósł udział jednostek prowadzących monitoring poeksploatacyjny z 28 do 43 obiektów. Ocenę stanu wód podziemnych w rejonie składowisk przeprowadzono na podstawie wyników badań monitoringowych nadesłanych przez zarządzających tymi obiektami. Rozporządzenie dotyczące monitoringu składowisk przewiduje określoną częstotliwość prowadzonych badań: 4 razy w roku w fazie eksploatacji oraz 2 razy w fazie poeksploatacyjnej. Spośród nadesłanych wyników w przypadku 74% składowisk częstotliwość badań została zachowana. W pozostałych przypadkach odnotowano odstępstwa od zaleceń zawartych w rozporządzeniu. Jakość wód podziemnych wokół badanych obiektów oceniona została w oparciu o rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 23 lipca 2008 roku w sprawie kryteriów i sposobu oceny stanu wód podziemnych (Dz. U. z 2008 r., Nr 143, poz. 896). Wyniki badań wód podziemnych pobranych z piezometrów zlokalizowanych wokół składowisk porównano z wartościami granicznymi wskaźników, przyporządkowując je do jednej z pięciu klas jakości. Klasyfikacja poszczególnych elementów fizykochemicznych wykazała, że badane wody charakteryzowały się zróżnicowaną jakością: od wód o bardzo wysokiej jakości (klasa I) do wód złej jakości (klasa V). Przeprowadzona klasyfikacja wód podziemnych badanych wokół składowisk komunalnych, wskazywała na ponad 60%-owy udział składowisk charakteryzujących się dobrym stanem chemicznym wód (I, II i III klasa czystości). W pozostałych przypadkach określony został słaby stan chemiczny. O zaklasyfikowaniu wód podziemnych wokół składowisk odpadów do klasy IV i V zadecydowały przede wszystkim związki organiczne, wśród których najczęściej występował ogólny węgiel organiczny oraz przewodność elektrolityczna. Stwierdzono również podwyższone i wysokie stężenia kadmu, cynku, ołowiu. 62

64 WODY Na podstawie wyników badań poddanych analizie można stwierdzić, że najmniej korzystnie wypadło Składowisko Odpadów Komunalnych w Kol. Stara Wieś, zarządzane przez PGKiM w Łęcznej, gdzie w próbkach wody pobranej z piezometrów stwierdzono wysokie stężenia (klasa V) WWA, Cd, Pb, Al, Mn, Fe, NH 4, PO 4, ogólnego węgla organicznego oraz wysoką przewodność elektrolityczną. Podobnie niekorzystne oddziaływanie zaobserwowano wokół składowiska w Poniatowej Wsi, gdzie odnotowano wysokie stężenia Ni, NH 4, PO 4, No 2 (klasa IV) oraz Cd, Pb (klasa V). Również wokół Składowiska Odpadów Komunalnych w Rykach stwierdzono wysokie stężenia (klasa V) Cl, Mn, PO 4, NH 4, Cr oraz OWO. W otoczeniu składowisk gromadzących odpady przemysłowe wystąpiły przekroczenia badanych wskaźników na poziomie klasy IV i V. W rejonie składowiska Zakładów Azotowych PUŁAWY S.A. były to: siarczany, amoniak, azotyny, żelazo oraz ph, natomiast w rejonie składowiska odpadów pogórniczych Lubelski Węgiel BOGDANKA S.A.: siarczany, amoniak, azotany, Na, Ca, Ni, Fe, Cl, ph oraz Mn. Stan chemiczny określony został jako słaby. W rejonie składowiska zarządzanego przez Związek Międzygminny Strefa Usług Komunalnych w Kraśniku stan chemiczny badanych wód uznany został jako dobry. Monitoring prowadzony w sposób systematyczny umożliwia śledzenie zmian w środowisku wód podziemnych, zachodzących pod wpływem zanieczyszczeń migrujących ze składowiska. Najbardziej niebezpieczne są składowiska stare, bez odpowiednich zabezpieczeń, w których zachodzące procesy zmieniają charakter powstających odcieków. Mogą być one źródłem długotrwałego zanieczyszczenia środowiska. Nowoczesne składowiska odpadów posiadające uszczelnienia w postaci geomembran skutecznie ograniczają odpływ odcieków do wód podziemnych i gleb. Działania podejmowane w celu ograniczenia składowania odpadów, ich segregowania oraz recyklingu pozwolą znacznie ograniczyć, bądź wyeliminować negatywny wpływ składowisk odpadów na środowisko. Obszar Szczególnie Narażony (OSN) W roku 2011 Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Lublinie kontynuował zadania na obszarze szczególnie narażonym na zanieczyszczenia związkami azotu pochodzącymi ze źródeł rolniczych (OSN) wyznaczonym na terenie gminy Komarówka Podlaska. Omawiany obszar, o powierzchni 32 ha, wyznaczony został na postawie przekroczeń poziomów zawartości azotanów w płytkich 16% brak wyników 84% składowiska prowadzące monitoring 43% nieczynne 57% czynne Wykres 18. Monitoring składowisk prowadzony w 2011 r. na terenie woj. lubelskiego (źródło: WIOŚ) Pompowanie wody ze studni Przegaliny Duże Fot. Archiwum WIOŚ wodach podziemnych. Granice obszaru oraz działania zmierzające do poprawy naruszonych standardów jakości środowiska określone zostały w rozporządzeniu Dyrektora Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej (RZGW) w Warszawie, obowiązującym od 2008 roku. Zgodnie z ww. rozporządzeniem WIOŚ w Lublinie prowadził kontrole rolniczych źródeł zanieczyszczenia oraz monitoring wód podziemnych i powierzchniowych. Uzyskane wyniki są elementem składowym oceny efektywności działań prowadzonych na tym terenie. W wyniku 12 kontroli przeprowadzonych przez WIOŚ w Lublinie w 2011 roku, ukierunkowanych na sprawdzenie realizacji obowiązków wynikających z programu, wydano 9 pouczeń oraz 9 zarządzeń pokontrolnych. Stwierdzone nieprawidłowości dotyczyły najczęściej niewłaściwego przechowywania obornika oraz braku planu nawożenia i bilansu azotu. Monitoring skuteczności programu prowadzony był w oparciu o 4 ppk. płytkich wód gruntowych oraz 3 ppk. wód powierzchniowych na rzece 63

65 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2011 roku Białka. Dodatkowo, na zlecenie RZGW, wykonano pomiary w 3 studniach położonych poza wyznaczonym OSN. Ocenę sporządzono na podstawie rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 23 lipca 2008 r. w sprawie kryteriów i sposobu oceny stanu wód podziemnych (Dz. U r. Nr 143 poz. 896). Na podstawie uzyskanych wyników elementów fizykochemicznych, stan płytkich wód podziemnych odpowiadał klasie IV w 2 punktach pomiarowych zlokalizowanych w m. Przegaliny Duże 48 oraz w m. Brzeziny. W miejscowości Derewiczna odnotowano III klasę czystości, a V klasę w miejscowości Przegaliny Duże 137. Decydującym parametrem była zawartość azotanów w wodzie, których stężenie wahało się w granicach od 0,4 mg/l do 294,4 mg/l. Zgodnie z Dyrektywą Azotanową 91/676/EWG stężenie azotanów w wodach nie powinny przekraczać 50 mg/l. Na podstawie rekomendacji RZGW w 2011 r. przeprowadzono dodatkowe badania płytkich wód gruntowych (studnie kopane) wykonane w 3 z 4 zaproponowanych punktów pomiarowych leżących poza granicami wyznaczonego OSN. Pobór w 1 z punktów pomiarowym nie był możliwy z powodu niskiego poziomu wód. Uzyskane zawartości azotanów przekroczyły dopuszczalną zawartość (50 mg/l) w 2 analizowanych punktach. Poziom azotanów mieścił się w przedziale od 23,9 do 135,5 mg/l. Wody rzeki Białki nie wykazały przekroczeń w stosunku do wartości granicznych, określonych rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 23 grudnia 2002 r. w sprawie kryteriów wyznaczania wód wrażliwych na zanieczyszczenia związkami azotu ze źródeł rolniczych (Dz. U r. Nr 241, poz. 2093). Wartość średnioroczna azotanów mieściła się w zakresie od 0,81 do 4,20 mgno 3 /l, przy dopuszczalnej granicy wynoszącej 10 mgno 3 /l. Należy więc uznać, że wody powierzchniowe przepływające przez wyznaczony OSN nie są wrażliwe na zanieczyszczenia związkami azotu ze źródeł rolniczych. W II połowie 2012 r. zostanie zakończony drugi 4-letni program realizowany na wyznaczonym obszarze szczególnie narażonym na zanieczyszczenia związkami azotu ze źródeł rolniczych położonym na terenie gminy Komarówka Podlaska. Ocena końcowa efektywności programu pozwoli podjąć decyzję co do dalszych rozwiązań. Dotychczasowe działania przyniosły efekty w postaci podniesienia świadomości rolników objętych programem i przestrzegania zasad Dobrej Praktyki Rolnej. Racjonalizacja działań rolnych nie przyniosła jednak widocznej poprawy stanu wód podziemnych. Działania zmierzające do poprawy ich jakości muszą objąć wszystkie aspekty racjonalnego gospodarowania środowiskiem na omawianym terenie, a przede wszystkim gospodarki wodno-ściekowej. Reakcje Rok 2010 był kolejnym, w którym prowadzono szereg inwestycji w zakresie rozwoju gospodarki wodno - ściekowej. Nakłady finansowe związane były z budową nowych obiektów jak również z modernizacją już funkcjonujących. Ogółem w roku 2010 na ten cel przeznaczono około 295 mln zł z budżetów własnych gmin, funduszy strukturalnych Unii Europejskiej, funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej, budżetu państwa oraz innych (źródło: GUS). W roku 2011 kontynuowano inwestycje w zakresie gospodarki ściekowej dotyczące budowy nowych oraz modernizacji już istniejących oczyszczalni ścieków. Na terenie województwa lubelskiego w 2011 roku oddano do użytku 6 nowych oczyszczalni ścieków zlokalizowanych w miejscowościach: Dąbrowica Mała, Pańków, Rejowiec, Michalów Kolonia, Niemirówek Kolonia i Tuczna. Zakończono prace modernizacyjne 2 obiektów położonych na terenie województwa lubelskiego zlokalizowane w miejscowości Wisznice i Piszczac. Prace te dotyczyły rozbudowy obiektów w celu zwiększenia ich przepustowości. Wpływ na poprawę stanu gospodarki ściekowej ma realizacja Krajowego Programu Oczyszczania Ścieków Komunalnych, który zakłada wyposażenie do 2015 r. wszystkich aglomeracji powyżej 2000 RLM w systemy kanalizacji zbiorczej i oczyszczalnie ścieków komunalnych zapewniające odpowiednie oczyszczanie. W województwie lubelskim w realizacji KPOŚK, udział biorą 132 aglomeracje. Kontynuacja rozbudowy systemów kanalizacyjnych i oczyszczalni ścieków, będzie się przyczyniać do poprawy jakości wód w kolejnych latach. Gospodarkę wodną oraz zapewnienie pełnego oczyszczania wytwarzanych ścieków zaliczono do działań priorytetowych w ochronie środowiska Lubelszczyzny. Ważnym i kompleksowym zadaniem jest ograniczenie oddziaływań obszarowych, związanych z działalnością rolniczą. Niezbędne jest uświadomienie rolników o konieczności właściwego zagospodarowania gruntów oraz bilansowania składników mineralnych i substancji organicznych przy organizacji produkcji roślinnej i zwierzęcej, zwłaszcza przestrzeganie dawek i terminów stosowania nawozów i środków ochrony roślin. Priorytetem powinno być wdrażanie dobrej praktyki rolniczej oraz wspieranie rolników przy realizowaniu inwestycji służących ochronie wód, m.in. budowie płyt i zbiorników do przechowywania nawozów. 64

66 HAŁAS

67 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2011 roku Hałas Ochrona przed hałasem polega na zapewnieniu jak najlepszego stanu akustycznego środowiska, w szczególności poprzez utrzymanie poziomu hałasu poniżej dopuszczalnego lub co najmniej na tym poziomie oraz na zmniejszaniu poziomu hałasu do co najmniej dopuszczalnego, gdy nie jest on dotrzymany - art. 112 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2008 r. Nr 25, poz. 150). Poziomy dopuszczalne hałasu określa rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 2001 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (Dz.U. 2007, Nr 120, poz. 826). Ochronie akustycznej podlegają tereny zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej, wielorodzinnej i zagrodowej oraz tereny szpitali, szkół, domów opieki społecznej, uzdrowisk oraz tereny rekreacyjno-wypoczynkowe. Presje [ % ] Fot. Archiwum WIOŚ Ruch drogowy, w niewielkim stopniu kolejowy oraz obiekty przemysłowe, są głównymi źródłami emisji hałasu do środowiska w województwie lubelskim. A zatem, klimat akustyczny środowiska w województwie kształtuje hałas drogowy, którego natężenie może być znacznie zróżnicowane: jest zależny od obciążenia drogi ruchem samochodowym, udziału pojazdów ciężkich w potoku ruchu, prędkości i płynności jazdy, parametrów technicznych oraz stanu nawierzchni drogi. Przekroczenia dopuszczalnych wartości hałasu pochodzącego od ruchu samochodowego spowodowane są także zbyt bliską lokalizacją zabudowy mieszkaniowej od drogi, jak i brakiem zabezpieczeń przeciwhałasowych. Poza tym, z roku na rok wzrasta liczba pojazdów na drogach województwa lubelskiego, od 2000 r. o ponad 60% (wykres 1). Stan Sporządzenie oceny stanu akustycznego środowiska w województwie na terenach nie objętych obowiązkiem opracowywania map akustycznych spoczywa na wojewódzkim inspektorze ochrony środowiska (art. 117 ust. 5 ustawy Poś.). W ramach monitoringu hałasu w 2011 r. WIOŚ w Lublinie wykonał badania hałasu komunikacyjnego w 10 punktach pomiarowych w większych miastach województwa. Wskaźnikami mającymi zastosowanie [rok] ogółem s. ciężarowe ciągniki s. osobowe Wykres 1. Zmiany liczby zarejestrowanych pojazdów w latach w województwie lubelskim, przy założeniu, że wartość wskaźników w 2000 roku równa jest 100% (źródło: GUS) w prowadzeniu długookresowej polityki w zakresie ochrony środowiska przed hałasem, w szczególności do sporządzania map akustycznych oraz programów ochrony środowiska przed hałasem są: - LDWN długookresowy średni poziom dźwięku A wyrażony w decybelach [db], wyznaczony w ciągu wszystkich dób w roku, z uwzględnieniem pory dnia od godz , pory wieczoru od godz oraz pory nocy od godz , - LN - długookresowy średni poziom dźwięku A wyrażony w decybelach [db], wyznaczony w ciągu wszystkich pór nocy w roku od godz Na obszarze miasta Biała Podlaska oraz miasta Chełm wykonano pomiary w celu określenia wskaźników rocznych wyrażonych wskaźnikami LN i LDWN. W obu punktach wystąpiły przekroczenia dopuszczalnych poziomów dźwięku zarówno dla pory dnia jak i nocy: w Chełmie niewielkie, wynoszące: 1,2 db 66

68 hałas w dzień oraz 2,6 db w nocy, o wiele większe w Białej Podlaskiej, wynoszące: 6,0 db w dzień oraz 14,6 db w nocy (wykres 2). [db] Chełm, ul.i Pułku Szwoleżerów 14 Biała Podlaska, ul.sidorska 8 dopuszczalne poziomy hałasu -pora dzienna -pora nocna pora dzienna pora nocna LDWN Wykres 2. Monitoring hałasu drogowego - wskaźniki długookresowe LDWN i LN w województwie lubelskim w 2011 r. W pozostałych ośmiu punktach wykonano pomiary w celu określenia wartości wskaźników dobowych LAeqD i LAeqN, mających zastosowanie do ustalania i kontroli warunków korzystania ze środowiska w odniesieniu do jednej doby, przy czym: LAeqD jest to równoważny poziom dźwięku A dla pory dnia, rozumianej jako przedział czasu w godz , LN LAeqN - równoważny poziom dźwięku A dla pory nocy, rozumianej jako przedział czasu w godz Pomiary krótkookresowe w 2011 r. wykazały, że największe przekroczenia sięgające ponad 11 db w dzień wystąpiły w Biłgoraju oraz ok. 10 db w nocy, w Białej Podlaskiej. Ponadto pomiary wskazały, że nieco wyższe wartości dźwięków wystąpiły jesienią niż wiosną. W tabeli 2 przedstawiono pomiary krótkookresowe hałasu drogowego w latach z okresu jesiennego. Z uwagi na ubogą sieć linii kolejowych w województwie i zmniejszenie liczby połączeń, hałas powstający w wyniku ich eksploatacji nie jest tak dotkliwy, jak w przypadku hałasu drogowego. W 2010 r., według danych PKP Polskie Linie Kolejowe S.A. Zakład Linii Kolejowych w Lublinie, strukturę ruchu stanowiły pociągi osobowe, pospieszne lokalne i dalekobieżne oraz towarowe. Jak wynika z badań, jedynie wzdłuż linii kolejowej nr 7 Warszawa Wschodnia Osobowa - Dorohusk występowały przekroczenia dopuszczalnych norm hałasu w porze dziennej o 10, 4 db i nocnej o 17,4 db, na odcinku od stacji Zarzeka do stacji Puławy Azoty (Mapa 8, tabela 3). Łączna ilość przejazdów na linii nr 7 wynosiła około 20 pociągów w porze dziennej i około 5 w porze nocnej, przy średniej prędkości 100 km/h. Tabela 1. Wyniki pomiarów długookresowych hałasu drogowego w latach L.p. Miejscowość Lokalizacja LDWN [db] LN [db] Wartość przekroczenia LDWN [db] LN [db] Źródło danych 2009 r. 1. Biała Podlaska ul. Zamkowa 68,9 60,2 13,9 10,2 WIOŚ 2. Chełm Ul. Kolejowa 60,3 53,4 0,3 3,4 WIOŚ 2010 r. 3. Puławy ul. Lubelska 71,6 61,3 16,6 11,3 IOŚ 4. Kraśnik ul. Janowska 66,9 58,1 11,9 8,1 IOŚ 5. Łuków ul. Radzyńska 66,0 56,6 6,0 6,6 IOŚ 6. Radzyń Podlaski ul. Warszawska 66,8 57,2 6,8 7,2 IOŚ 7. Międzyrzec Podlaski ul. Łosicka 71,5 60,9 11,5 10,9 IOŚ 8. Biłgoraj ul. Zamojska 66,3 60,8 11,3 10,8 IOŚ 9. Krasnystaw ul. Okrzei 62,6 55,9 7,6 5,9 IOŚ 10. Zamość ul. Lwowska 67,7 63,1 12,7 13,1 WIOŚ 11. Chełm Al. Armii Krajowej 64,5 57,0 4,5 7,0 WIOŚ 12. Hrubieszów ul. Zamojska 66,1 59,7 11,1 9,7 IOŚ 2011 r. 13. Biała Podlaska ul. Sidorska 66,0 64,6 6,0 14,6 WIOŚ 14. Chełm ul. I Płk. Szwoleżerów 61,2 52,6 1,2 2,6 WIOŚ 67

69 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2011 roku Tabela 2. Wyniki pomiarów krótkookresowych hałasu drogowego w latach r. (pora jesienna) L.p. Nazwa odcinka LAeqD [db] LAeqN [db] 2009 r. Wartość przekroczenia Dzień [db] Noc [db] 1. Biała Podlaska, ul.terebelska 76 57,6 52,8 0,0 2,8 2. Biała Podlaska, ul. Warszawska 52 61,9 54,7 6,9 4,7 3. Chełm, Al. Piłsudskiego 23 59,1 46,5 0,0 0,0 4. Chełm, ul. I Armii Wojska Polskiego 21 58,8 54,6 0,0 4,6 5. Hrubieszów, ul. Piłsudskiego 63,0 53,9 3,0 3,9 6. Hrubieszów, ul. Żeromskiego 67,1 58,7 12,1 8, r. Źródło danych 7. Biłgoraj, ul. Zamojska IOŚ 8. Chełm, Al. Armii Krajowej 29 61,2 52,2 1,2 2,2 9. Chełm, Al. Armii Krajowej 30 65,4 56,1 5,4 6,1 10. Chełm, Al. Armii Krajowej 42 64,7 55,6 4,7 5,6 11. Hrubieszów, ul. Zamojska Krasnystaw, ul. Okrzei Kraśnik, ul. Janowska Łuków, ul. Radzyńska Łuków, ul. Wyszyńskiego 22 71,2 66,6 11,2 16,6 16. Łuków, ul. Warszawska 64,2 59,1 4,2 9,1 17. Międzyrzec Podlaski, ul. Łosicka Puławy, ul. Lubelska Radzyń Podlaski, ul. Warszawska Zamość, ul. Lwowska 64,8 55,6 4,8 5,6 21. Zamość, ul. Hrubieszowska 59,9 52,4 4,9 2,4 22. Zamość, ul. Młyńska 65,4 55,7 10,4 5, r. 23. Biała Podlaska, ul.lubelska 30 64,4 59,7 4,4 9,7 24. Biała Podlaska, ul.narutowicza 48 65,4 59,3 5,4 9,3 25. Biała Podlaska, ul.al. Jana Pawła II 65,0 55,3 5,0 5,3 26. Biłgoraj, ul. Kościuszki 64,3 57,6 9,3 7,6 27. Biłgoraj, ul. Zamojska 66,8 58,2 11,8 8,2 28. Chełm, ul. I Pułku Szwoleżerów 17 57,8 44,4 0,0 0,0 29. Chełm, ul. I Pułku Szwoleżerów 27 62,9 48,7 2,9 0,0 30. Chełm, ul. Czackiego 8 54,7 45,1 0,0 0,0 WIOŚ WIOŚ IOŚ WIOŚ IOŚ WIOŚ WIOŚ Tabela 3. Wyniki pomiarów krótkookresowych hałasu kolejowego w 2010 r. (źródło: PKP Polskie Linie Kolejowe S.A. Zakład Linii Kolejowych w Lublinie) L.p. Nazwa odcinka Nr linii LAeq [db] LAeqN [db] 1. Zarzeka-Puławy Azoty Wartość przekroczenia Dzień [db] Noc [db] 70,4 67,4 10,4 17,4 2. Sadurki-Motycz 54,8 49, Lublin 55,1 51,1 0 1, Rejowiec-Zawadówka 58,2 55,5 0 5,5 5. Chełm Wschodni 38,8 36, Motycz-Lublin 55, Łuków-Radom 26 53,5 54,5 0 4,5 8. Stawy-Dęblin 26 28, Zwierzyniec-Biłgoraj 66 52,9 55,9 0 5,9 68

70 hałas W porze dziennej przekroczenia dopuszczalnych norm stwierdzono w 9 obiektach, natomiast w 8 nocą. Przedziały przekroczeń przedstawiono na wykresach 3 i 4. [ % ] db >5-10 db >10-15 db >15-20 db >20 db pora nocna rok Wykres 4. Rozkład procentowy przekroczeń hałasu przemysłowego dla pory nocnej w latach w województwie lubelskim (źródło: WIOŚ) Mapy akustyczne Mapa 8. Lokalizacja punktów oraz wyniki pomiarów krótkookresowych hałasu kolejowego w 2010 r. (źródło: PKP LK Lublin) [ % ] db >5-10 db >10-15 db >15-20 db >20 db pora dzienna rok Wykres 3. Rozkład procentowy przekroczeń hałasu przemysłowego dla pory dziennej w latach w województwie lubelskim (źródło: WIOŚ) Pomiarami hałasu przemysłowego objęto w 2011 r. 35 zakładów przemysłowych zlokalizowanych na terenie województwa lubelskiego. Były to w większości zakłady usługowe i produkcyjne oraz jednostki handlowe zlokalizowane w bezpośrednim sąsiedztwie zabudowy mieszkaniowej, przez co stanowiły uciążliwość i były przyczyną wpływających do WIOŚ skarg. Źródłami hałasu w tych obiektach były urządzenia wentylacyjne, chłodnicze i urządzenia produkcyjne wykorzystywane do produkcji materiałów budowlanych. Ustawa Prawo ochrony środowiska zobowiązuje starostów miast oraz zarządzających drogami, liniami kolejowymi i lotniskami do sporządzania map akustycznych. Pierwszy etap mapowania akustycznego w województwie lubelskim, zakończony w 2007 r., dotyczył miasta Lublin - aglomeracji o liczbie ludności większej niż 250 tys. oraz głównych dróg o przejeżdżającej liczbie pojazdów ponad 6 milionów rocznie: DK Nr 12, na odcinkach: Puławy - Końskowola, Kurów Lublin, Lublin Piaski, Piaski obwodnica, DK Nr 17 na odcinku Tomaszów Lubelski przejście graniczne Hrebenne. Drugi etap realizacji map akustycznych w województwie lubelskim został zakończony z początkiem 2012 r. Dotyczył otoczenia głównych dróg o liczbie przejeżdżających pojazdów ponad 3 miliony rocznie, to jest: 55 odcinków dróg krajowych nr: 17, 19, 48, 63, 74, 82 występujących w województwie, oddziałujących na klimat akustyczny powiatów: bialskiego, hrubieszowskiego, janowskiego, krasnostawskiego, kraśnickiego, lubartowskiego, lubelskiego, łęczyńskiego, łukowskiego, puławskiego, ryckiego, świdnickiego, tomaszowskiego, zamojskiego oraz miast: Lublina i Zamościa, 10 odcinków dróg wojewódzkich nr: 801, 824, 830, 833, 835, oddziaływujących na klimat akustyczny powiatów: puławskiego, lubelskiego, kraśnickiego, biłgorajskiego. 69

71 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2011 roku Z analizy wyżej wymienionych map wynika, że najbardziej niekorzystne warunki akustyczne występują w Lublinie, gdzie na wszystkich badanych odcinkach stwierdzono przekroczenia wartości dopuszczalnych hałasu. Do najbardziej uciążliwych pod względem występowania hałasu zaliczono: Aleję Solidarności, Aleję Warszawską, Aleję Spółdzielczości Pracy oraz Aleję Kraśnicką. liczba mieszkańców w pow iatach LDWN [km²] w powiatach LDWN 0 0 bialski hrubieszowski janowski krasnostawski kraśnicki lubartowski lubelski Lublin* łęczyński łukowski puławski rycki świdnicki tomaszowski zamojski Zamość* bialski hrubieszowski janowski krasnostawski kraśnicki lubartowski lubelski Lublin* łęczyński łukowski puławski rycki świdnicki tomaszowski zamojski Zamość* db db db db powyżej 75 db liczba mieszkańców , w województwie LDWN Wykres 5. Rozkład liczby osób narażonych na hałas w przedziałach stref imisji dla wskaźnika LDWN, których tereny wchodzą w zakres analizowanych obszarów wokół odcinków dróg krajowych db db db db powyżej 70 db [km²] ,03 49,3, w województwie 24, ,4 LDWN Wykres 7. Rozkład powierzchni obszarów eksponowanych na hałas oceniany wskaźnikiem LDWN, których tereny wchodzą w zakres analizowanych obszarów wokół odcinków dróg krajowych 8,61 liczba mieszkańców bialski w pow iatach hrubieszowski janowski krasnostawski kraśnicki lubartowski lubelski Lublin* łęczyński łukowski puławski rycki świdnicki LN tomaszowski zamojski Zamość* [km²] 25 w pow iatach bialski hrubieszowski janowski krasnostawski kraśnicki lubartowski lubelski Lublin* łęczyński łukowski puławski rycki świdnicki tomaszowski LN zamojski Zamość* db db db db powyżej 70 db db db db db powyżej 70 db liczba mieszkańców , w województwie LN [km²] ,43 37,79, w województwie LN 18,76 10,27 3,82 1 Wykres 6. Rozkład liczby osób narażonych na hałas w przedziałach stref imisji dla wskaźnika LN, których tereny wchodzą w zakres analizowanych obszarów wokół odcinków dróg krajowych Wykres 8. Rozkład powierzchni obszarów eksponowanych na hałas oceniany wskaźnikiem LN, których tereny wchodzą w zakres analizowanych obszarów wokół odcinków dróg krajowych * miasta na prawach powiatu 70

72 HAŁAS W przypadku map akustycznych dotyczących dróg krajowych stwierdzono, że na większości obszarów chronionych akustycznie, w szczególności bezpośrednio przyległych do analizowanych odcinków dróg krajowych, występowały przekroczenia dopuszczalnych poziomów hałasu. Ludność zamieszkująca w tym rejonie narażona jest na przekroczenia hałasu w zakresie do 5 db, zarówno dla pory dnia jak i nocy. Zakres przekroczeń powyżej 20 db dotyczył odcinka drogi DW 835 Lublin-Mętów oraz DW 835 Biłgoraj. Na wykresach 5-8 przedstawiono grafi cznie wielkość obszarów narażonych na oddziaływanie ponadnormatywnych poziomów hałasu oraz liczbę zamieszkałej na tych obszarach ludności. Reakcje Najpilniejszymi zadaniami w zakresie ochrony przed hałasem jest idące w ślad za mapami akustycznymi z 2012 r. opracowanie programów ochrony środowiska przed hałasem dla wyżej wymienianych 55 odcinków dróg krajowych i 10 wojewódzkich oraz realizacja zadań zawartych w już opracowanych programach ochrony środowiska przed hałasem: Programie ochrony środowiska przed hałasem dla miasta Lublin i Programie ochrony środowiska przed hałasem dla województwa lubelskiego, terenów poza aglomeracjami, położonymi wzdłuż dróg krajowych, na których poziom hałasu przekracza poziom dopuszczalny. Pierwszy dokument zakłada opracowanie projektów i budowę ekranów akustycznych oraz wymianę stolarki otworowej w mieszkaniach, gdzie żyją ludzie najbardziej narażeni na hałas, całodobowe pomiary natężenia ruchu oraz monitoring prędkości pojazdów na miejskich odcinkach dróg krajowych i wojewódzkich, wykonanie tablicy informacyjnej o zagrożeniu hałasem w Lublinie oraz opracowanie mapy akustycznej linii kolejowych, w terminie do 2020 r. Ze względu na dużą liczbę narażonej na hałas ludności Lublina, kolejność realizacji zadań ustalono zaczynając od terenów o najwyższej wartości wskaźnika zagrożenia ludności M, charakteryzującego wielkość przekroczenia dopuszczalnego poziomu hałasu i liczbę mieszkańców na terenie jego odziaływania. Drugi dokument wskazuje kierunki i działania niezbędne do poprawy klimatu akustycznego, m.in.: opracowanie projektów i budowę ekranów akustycznych, sporządzenie sprawozdania określającego wpływ zrealizowanych ekranów na stan akustyczny środowiska, wprowadzenie ograniczeń Fot. Archiwum WIOŚ prędkości i urządzeń monitoringu, wprowadzenie obszaru ograniczonego użytkowania. Termin wykonania zadań wymienionych w dokumencie przypada na 2021 r. Adresy internetowe: Mapy akustyczne: - Lublin: d=6382, - odcinki dróg: Programy ochrony środowiska przed hałasem: - dla miasta Lublin: - dla województwa lubelskiego, terenów poza aglomeracjami, położonymi wzdłuż dróg krajowych, na których poziom hałasu przekracza poziom dopuszczalny: 71

73

74 odpady

75 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2011 roku Odpady Problem wytwarzanych odpadów, zarówno pochodzących z gospodarki komunalnej, jak i z przemysłu jest najbardziej palącym problemem ekologicznym obecnych czasów. Nieprawidłowe gospodarowanie odpadami wywiera negatywny wpływ na jakość wszystkich elementów środowiska: powierzchni ziemi, wód i powietrza, a tym samym na kondycję ekosystemów i zdrowie ludzi. Ze względu na te zagrożenia minimalizacja ilości wytwarzanych odpadów i racjonalne nimi gospodarowanie, należą do najważniejszych kierunków ochrony środowiska. Ważnym czynnikiem stymulującym pozytywne zmiany w gospodarce odpadami jest świadomość ekologiczna społeczeństwa. Jej wynikiem jest akceptacja wprowadzanych zmian w istniejących systemach zbierania, transportu, składowania, odzysku i unieszkodliwiania odpadów. Monitoring gospodarki odpadami w województwie lubelskim w 2011 r. realizowano na podstawie informacji pochodzących z prowadzonej i aktualizowanej przez WIOŚ bazy danych Karta Składowiska i Karta Spalarni, działalności kontrolnej WIOŚ oraz statystyki publicznej GUS. Odpady przemysłowe Informacje o ilościach i rodzajach odpadów z sektora gospodarczego oraz sposobach gospodarowania nimi w woj. lubelskim w 2010 r. pochodzą z danych Urzędu Statystycznego w Lublinie. Według WUS odpady przemysłowe stanowią od wielu lat dominujący strumień (ponad 90%) odpadów wytworzonych w woj. lubelskim. Na przestrzeni lat zauważalny jest wzrost ilości wytwarzanych odpadów przemysłowych. Najmniej odpadów wytworzono w 2001 r ,4 tys. Mg, a najwięcej w 2009 r. 5264,5 tys. Mg (wykres 1). odpady przemysłowe [tys. Mg] odpady przemysłowe wartość PKB rok wartość PKB [mln zł] Wykres 1. Ilość odpadów wytworzonych w woj. lubelskim w latach na tle zmian PKB (źródło: GUS) Stacja demontażu Fot. Archiwum WIOŚ W 2009 r. nastąpił wzrost wskaźnika masy wytworzonych odpadów na jednostkę PKB w porównaniu do roku ubiegłego i osiągnął wartość 1030 kg/ zł. PKB. (wykres 2). Mg/ zł PKB 1,500 1,400 1,300 1,200 1,100 1,000 0,900 0,800 1,410 1,343 1,222 1,210 1,196 1,182 1,109 1,129 0, rok 1,030 Wykres 2. Ilość wytworzonych w latach odpadów przemysłowych w przeliczeniu na zł PKB woj. lubelskiego (źródło: GUS) W 2010 r. wytworzonych zostało 4 860,4 tys. Mg odpadów przemysłowych, co stanowiło 4,3% odpadów przemysłowych wytworzonych w Polsce. Najwięcej odpadów pochodzących z sektora gospodarczego powstało w powiatach: łęczyńskim, hrubieszowskim, krasnostawskim, puławskim i w m. Lublin - ok. 90% wszystkich odpadów wytworzonych w województwie. Natomiast najmniej odpadów powstało w powiatach: włodawskim, parczewskim i janowskim (wykres 3). Spośród wytwórców odpadów przemysłowych zewidencjonowanych w 2010 r. przez GUS do najbardziej znaczących od wielu lat należy Lubelski Węgiel BOGDANKA S. A., który generuje ok. 60% ogółu odpadów przemysłowych rocznie. 74

76 ODPADY , tys. Mg ,5 11,4 32,5 37, bialski Biała Podlaska biłgorajski Chełm chełmski hrubieszowski janowski krasnostawski kraśnicki lubartowski lubelski Lublin łęczyński łukowski opolski parczewski puławski radzyński rycki świdnicki tomaszowski włodawski zamojski Zamość 446,6 6,9 278,1 40,1 69,2 20,2 121,9 21,5 11,4 6,4 189,9 48,2 10,4 14,4 30,6 5,5 24,2 21,5 Wykres 3. Odpady przemysłowe wytworzone w woj. lubelskim w 2010 r. wg powiatów (źródło: GUS) W ilości wytworzonych odpadów przemysłowych w 2010 r. największy udział procentowy (ok. 93%) stanowiły trzy grupy: 01,02 i ,3% 0,8% 0,4% odzysk składowanie Grupa odpadu 01 Nazwa grupy Odpady powstałe przy poszukiwaniu, wydobyciu, fi zycznej i chemicznej przeróbce rud oraz innych kopalin czasowe magazynowanie unieszkodliwianie 02 Odpady z rolnictwa, sadownictwa, hodowli, rybołówstwa, leśnictwa oraz przetwórstwa żywności 10 Odpady z procesów termicznych W gospodarce odpadami ważną rolę pełnią procesy odzysku i unieszkodliwiania. Od kilku lat w woj. lubelskim odzyskuje się ok. 90% odpadów wytworzonych, wyjątek stanowił 2009 r., w którym odzyskano ponad 54%. odpadów (wykres 4). W 2010 r. odzyskowi poddano ok. 80% odpadów przemysłowych, unieszkodliwiono poza składowaniem 0,4%, składowano na składowiskach 19,3% oraz czasowo magazynowano 0,8% odpadów (wykres 5). 100% 80% 60% 40% 20% 0% czasowe magazynowanie odzysk unieszkodliwianie składowanie Wykres 4. Gospodarka odpadami przemysłowymi w województwie lubelskim w latach (źródło: GUS) 79,5% Wykres 5. Gospodarowanie odpadami przemysłowymi w województwie lubelskim w 2010 r. (źródło: GUS) System gospodarowania odpadami azbestowymi Działania podejmowane w zakresie usuwania wyrobów zawierających azbest na terenie kraju oraz województwa lubelskiego określone zostały w obowiązujących dokumentach: Program Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata przyjęty uchwałą Rady Ministrów 14 lipca 2009 r. Program usuwania wyrobów zawierających azbest dla terenu województwa lubelskiego na lata uchwalony 28 listopada 2011 r. przez Sejmik Województwa Lubelskiego. 75

77 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2011 roku Głównymi założeniami programu wojewódzkiego są: usunięcie i unieszkodliwienie wyrobów zawierających azbest, minimalizacja negatywnych skutków zdrowotnych spowodowanych obecnością azbestu na terenie województwa lubelskiego, likwidacja szkodliwego oddziaływania azbestu na środowisko. Dokument ten jest aktualizacją Programu usuwania wyrobów zawierających azbest dla terenu województwa lubelskiego na lata Podstawą zarządzania procesami usuwania azbestu i gospodarowania odpadami azbestowymi jest szczegółowa informacja o ilości azbestu w województwie zawarta w bazie azbestowej. Baza azbestowa jest to narzędzie do gromadzenia i przetwarzania informacji uzyskanych z inwentaryzacji wyrobów zawierających azbest, prowadzone przez Ministerstwo Gospodarki. Dane inwentaryzacyjne wprowadzają urzędy gminne i urzędy marszałkowskie. Stanowi jedno z narzędzi monitorowania realizacji zadań wynikających z Programu Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata Można tam znaleźć informacje o gminnych, powiatowych i wojewódzkich Programach Usuwania Azbestu oraz dokumenty i publikacje przybliżające problematykę związaną z usuwaniem wyrobów azbestowych od strony praktycznej i fi - nansowej. Wg danych zawartych w bazie azbestowej spośród 213 gmin w województwie lubelskim 105, tj. 49% gmin objętych zostało inwentaryzacją osób fi - zycznych. W przypadku pozostałych 108 gmin brak jest na ten temat danych. W przypadku osób prawnych sytuacja przedstawia się dużo korzystniej gminy, tj. 81% spośród wszystkich, objętych zostało inwentaryzacją (dane zawarte w bazie pochodzą z końca 2009 r.). Uzyskanie pełnych i wiarygodnych danych na temat ilości wyrobów zawierających azbest, znajdujących się na terenie poszczególnych gmin pozwoliłoby przyjąć odpowiednią strategię działań związanych z ich usuwaniem. Od 1 stycznia 2011 roku na terenie woj. lubelskiego wprowadzony został przez Samorząd Województwa Lubelskiego we współpracy z samorządami lokalnymi projekt pt. Pilotażowy system gospodarowania odpadami azbestowymi na terenie województwa lubelskiego wzmocniony sprawnym monitoringiem ilości oraz kontroli ich usuwania i unieszkodliwiania. Inicjatywa ta została podjęta w ramach obszaru priorytetowego Środowisko i infrastruktura, obszaru tematycznego Odbudowa, remont, przebudowa i rozbudowa Fot. T. Grzywaczewska podstawowej infrastruktury oraz poprawa stanu środowiska Szwajcarsko-Polskiego Programu Współpracy. Zakończenie projektu przewidziane jest do końca czerwca 2015 r. W ramach projektu refundacją objęte zostaną koszty związane z demontażem, odbiorem (załadunkiem, transportem, rozładunkiem) i unieszkodliwieniem odpadów zawierających azbest. O dofi - nansowanie ubiegać się mogą: osoby fi zyczne nie będące przedsiębiorcą, wspólnoty i spółdzielnie mieszkaniowe z terenu gmin, które przystąpiły do projektu, a także jednostki samorządu terytorialnego z terenu województwa lubelskiego (gmina lub powiat), które przystąpiły do projektu, oraz Województwo Lubelskie będące właścicielem obiektu, na którym znajdują się wyroby zawierające azbest lub działki, na których porzucono odpady zawierające azbest ( dzikie wysypiska ). Na terenie województwa lubelskiego eksploatowane były 3 składowiska przyjmujące odpady zawierające azbest: Srebrzyszcze Chełm, Piaski Zarzecze Kraśnik, Poniatowa Wieś. Na składowiska tego typu trafi ają głównie odpady usuwane z dachów i elewacji budynków oraz odpady konstrukcyjne zawierające azbest. W 2011 r. na tych obiektach zdeponowano ,546 Mg odpadów (wykres 6), co daje łącznie 71,68 tys. Mg odpadów nagromadzonych. Ponad 88% odpadów unieszkodliwionych poprzez składowanie trafi ło na składowisko w Kraśniku. Zagadnienia dotyczące kontroli gospodarowania odpadami azbestowymi powstającymi podczas 76

78 ODPADY usuwania wyrobów zawierających azbest, w tym ich magazynowanie, transport oraz unieszkodliwianie, znajdują się w zakresie obowiązków realizowanych przez Inspekcję Ochrony Środowiska. Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Lublinie, w ramach działalności inspekcyjnej, przeprowadził w 2011 r. 17 kontroli jednostek i instytucji, których działalność związana była z postępowaniem z wyrobami zawierającymi azbest (wykres 7), przy czym kontrole interwencyjne stanowiły ok. 35%. [tys. Mg] Rozładunek zabezpieczonych odpadów azbestowych przeznaczonych do składowania Fot. Archiwum WIOŚ r r r r r r r. Wykres 6. Ilość odpadów zawierających azbest unieszkodliwionych na składowiskach woj. lubelskiego w latach (źródło: WIOŚ) Liczba kontroli r r r r r r r. Wykres 7. Liczba kontroli przeprowadzonych przez WIOŚ w Lublinie w latach (źródło: WIOŚ) Odpady komunalne Według danych WIOŚ na terenie województwa lubelskiego w 2011 r. eksploatowano 64 składowiska odpadów innych niż niebezpieczne i obojętne przyjmujące odpady komunalne. W 2011 r. na podstawie stosownych decyzji administracyjnych wyłączono z eksploatacji następujące składowiska: Międzyrzec Podlaski, Kopyłów, Batorz I, Chrzanów III, Kolonia Niedźwiada, Kolonia Kolechowice, Królewski Dwór, Glinny Stok, Gołąb, Przestrzeń i Zaboreczno. Natomiast w ciągu ostatnich jedenastu lat ogółem zamknięto 70 składowisk nie spełniających wymagań ochrony środowiska (wykres 8), z tego do końca 2011 r. ponad 38% poddano rekultywacji r r r r r r r r r r r. 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% eksploatowane nieeksploatowane Wykres 8. Składowiska odpadów komunalnych w woj. lubelskim w latach (źródło: WIOŚ) W 2011 r. na składowiskach zdeponowano ogółem ,4 Mg odpadów komunalnych tj. 12% mniej niż w ubiegłym roku, natomiast nagromadzenie wyniosło ,8 Mg. (tabela 1 i wykres 9) Najwięcej odpadów złożono w powiatach: lubartowskim, puławskim, zamojskim, bialskim, kraśnickim, ich udział stanowił ok. 73% wszystkich odpadów składowanych w województwie. W większości powiatów zmniejszyła się ilość odpadów składowanych. Jest to szczególnie widoczne w powiecie chełmskim, gdzie redukcja odpadów składowanych w 2011 r. wyniosła ok. 82% w stosunku do roku 2010 (ok. 60% masy przyjętych niesegregowanych odpadów komunalnych zostało przeznaczone do kompostowania). Taki stan jest efektem działalności nowoczesnego Zakładu Przetwarzania Odpadów Komunalnych Regionu Chełma w m. Srebrzyszcze, który spełnia warunki regionalnej instalacji przetwarzania odpadów komunalnych, oraz zamknięcia składowisk gminnych. 77

79 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2011 roku Zakład ten prowadzi następujące procesy technologiczne: sortowanie odpadów zmieszanych i z selektywnej zbiórki, przygotowanie paliwa alternatywnego dla cementowni Chełm, kompostowanie odpadów organicznych, składowanie odpadów balastowych, składowanie odpadów azbestowych, przyjmowanie i czasowe magazynowanie oraz wysyłka do utylizacji zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego. [Mg] bialski biłgorajski chełmski hrubieszowski janowski krasnostawski kraśnicki lubartowski lubelski łęczyński łukowski opolski parczewski puławski rycki świdnicki tomaszowski włodawski zamojski Wykres 9. Odpady złożone na składowiskach wg powiatów w 2011 r. (źródło: WIOŚ) Zgodnie z danymi GUS w 2010 r. zorganizowanym systemem zbierania odpadów komunalnych zostało objętych ok. 80% ludności w województwie, podobnie jak w Polsce 79,8%. W przeliczeniu na jednego mieszkańca województwa w 2010 r. zebrano 157 kg odpadów komunalnych, natomiast wskaźnik ten dla kraju wynosił 263 kg / mieszkańca (wykres 10). Mg/mieszkańca/rok 0,3 0,25 0,2 0,15 0,1 0,05 100% 98% 96% 94% 92% 90% 88% 86% zebrane bez wyselekcjonowania zebrane selektywnie Wykres 11. Odpady zebrane selektywnie w ogólnej masie odpadów komunalnych (źródło: GUS) W celu efektywniejszego gospodarowania odpadami w województwie lubelskim uruchomiono w 2011 r. pięć nowych instalacji: 1 zakład unieszkodliwiania odpadów w Chełmie, 2 kompostownie w Chełmie i Biłgoraju, 2 linie do segregacji odpadów w Chełmie i Międzyrzecu Podlaskim. Na koniec 2011 r. ogółem funkcjonowały następujące instalacje: 64 składowiska odpadów innych niż obojętne i niebezpieczne, 3 zakłady unieszkodliwiania odpadów, 22 linie do segregacji odpadów, 8 kompostowni, 2 współspalarnie w Cementowniach: Chełm i Rejowiec Fabryczny, 36 stacji demontażu pojazdów i 20 punktów zbierania odpadów. Głównymi celami w gospodarce odpadami komunalnymi nadal pozostają: 1. zwiększenie udziału odzysku, szczególnie recyklingu szkła, metali, tworzyw sztucznych, papieru i tektury, także odzysku energii z odpadów, 2. zwiększenie ilości zbieranych selektywnie odpadów niebezpiecznych występujących w strumieniu odpadów komunalnych, 3. eliminacja nielegalnego składowania odpadów. rok rok Wykres 10. Odpady komunalne zebrane w przeliczeniu na 1 mieszkańca w woj. lubelskim (źródło: GUS) Z roku na rok rozwija się system selektywnej zbiórki odpadów, który funkcjonuje w większości gmin województwa. Od roku 2003 widać niewielki, ale systematyczny wzrost odpadów zebranych selektywnie (wykres 11). Wskaźnik ten wyniósł 9,2% ogółu zebranych odpadów. Fot. Archiwum WIOŚ 78

80 odpady Tabela 1. Wykaz czynnych składowisk odpadów komunalnych w 2011 r. w województwie lubelskim (źródło: WIOŚ) Lp. Gmina Nazwa przedsiębiorstwa eksploatującego Miejscowość Spełnia wymagania techniczne TAK/NIE Powierzchnia składowiska [ha] Pojemność składowiska [m 3 ] Ilość złożona w roku 2011 r. [Mg] Ilość odpadów nagromadzona do końca 2011 r. [Mg] 1. Biała Podlaska bialski Bialskie Wodociągi i Kanalizacja,,WOD-KAN,, Sp. z o.o. Powiat bialski Biała Podlaska T 2, , ,41 2. Konstantynów P. W. KOMUNALNIK Komarno T 1, , ,4 3. Janów Podlaski w Białej Podlaskiej Janów Podlaski T 4, , ,2 4. Kodeń U. G. w Kodniu Kodeń I T 4, , ,74 5. Piszczac EKO NOWA Sp. z o.o. w Piszczacu Kolonia Piszczac T 2, , ,42 6. Terespol EKO - BUG Sp. z o.o. w Kobylanach Lebiedziew T 1, , ,56 Powiat biłgorajski 7. Biłgoraj P. G. K. Sp. z o.o. w Biłgoraju Korczów T 9, , ,4 8. Józefów Z. W. i K. w Józefowie Józefów T 2, , ,2 9. Łukowa Z. G. K. w Łukowej Podsośnina Łukowska T 1, ,5 3046,5 10. Obsza Z. G. K. w Obszy Wola Obszańska T 0, ,5 657,6 11. Potok Górny Z. G. K. w Potoku Górnym Potok Górny T 1, ,8 1849,3 Powiat chełmski 12. Chełm P. G. O. Sp. z o.o. w Chełmie Srebrzyszcze T 4, ,88* ,98 2, ,98 # 2 445, Dorohusk G. Z. O. w Dorohusku Świerże T 1, , , Ruda Huta Z. U. K. w Rudzie Hucie Kolonia Rudka T 1, ,31 985, Sawin U. G. w Sawinie Malinówka T 1, , ,53 Powiat hrubieszowski 16. Hrubieszów P. G. K. i M. w Hrubieszowie Hrubieszów T 2, , ,1 17. Dołhobyczów G. Z. U. K. w Dołhobyczowie Hulcze T 0, ,7 638,4 18. Mircze G. Z. K. w Mirczu Łasków T 4, , ,6 19. Trzeszczany G. Z. K. w Trzeszczanach Trzeszczany T 1, , ,1 Powiat janowski 20. Janów Lubelski Z. G. K. i M. w Janowie Lubelskim Borownica T 26, , ,6 21. Potok Wielki U. G. w Potoku Wielkim Potok Wielki T 0, , ,84 Powiat krasnostawski 22. Krasnystaw M. S. O. K. Kras Eko w Wincentowie Wincentów T 3, , ,4 23. Siennica Różana U. G. w Siennicy Różanej Zagroda T 1, , , Żółkiewka Z. U. K. w Żółkiewce Wola Żółkiewska T 1, ,0 2740,6 Powiat kraśnicki 25. Kraśnik Z. K. G. w Kraśniku Piaski Zarzecze II T 3, , , Annopol Z. G. K. i M. w Annopolu Annopol T** 2, , , Szastarka U. G. w Szastarce Polichna Dolna IV N*** 0, , ,54 Powiat lubartowski 28. Lubartów M. P. W. i K. w Lublinie Rokitno T 5, , , Lubartów Z. G. K. w Lubartowie Nowodwór T 3, , ,99 Powiat lubelski 30. Bełżyce Z. G. K. i M. w Bełżycach Bełżyce T 1, , , Bychawa Bychawskie Przeds. Komunalne w Bychawie Zdrapy N 3, , , Jabłonna U. G. w Jabłonnej Tuszów T 0, , , Wysokie U. G. w Wysokim Wysokie T 0, , , Zakrzew U. G. w Zakrzewie Zakrzew N 0, , ,40 Powiat łęczyński 35. Łęczna P. G. K. i M. w Łęcznej Kolonia Stara Wieś T 3, , , Ludwin U. G. w Ludwinie Kolonia Dratów T 2, , ,22 79

81 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2011 roku Tabela 1 c.d. Wykaz czynnych składowisk odpadów komunalnych w 2011 r. w województwie lubelskim (źródło: WIOŚ) Lp. Gmina Nazwa przedsiębiorstwa eksploatującego Miejscowość Spełnia wymagania techniczne TAK/NIE Powierzchnia składowiska [ha] Pojemność składowiska [m 3 ] Ilość złożona w roku 2011 r. [Mg] Ilość odpadów nagromadzona do końca 2011 r. [Mg] Powiat łukowski 37. Adamów Z. G. K. w Adamowie Adamów T 1, , ,1 38. Krzywda Z. K. w Krzywdzie Krzywda T 2, , , Łuków P. U. i I. K. w Łukowie Łuków T 17, , , Stoczek Łukowski M. Z. G. K.. w Stoczku Łukowskim Stoczek Łukowski T 3, , , Wola Mysłowska U. G. w Woli Mysłowskiej Wola Mysłowska T 0, , Stanin Z. G. K. w Staninie Niedźwiadka T 2, , ,2 Powiat opolski 43. Opole Lubelskie Z. G. K. i M. w Opolu Lubelskim Ożarów T 2, , , Poniatowa P. G. K. i M. w Poniatowej Poniatowa Wieś T 4, , , Wilków U. G. w Wilkowie Rogów T 2, , ,05 Powiat parczewski 46. Dębowa Kłoda Pomocnicze Gospod. U. G. w Dębowej Kłodzie Lubiczyn T 3, , ,04 Powiat puławski 47. Puławy M. P. W. i K. WODOCIĄGI PUŁAWSKIE w Puławach Puławy T 3, , , Kazimierz Dolny M. Z. K. w Kazimierzu Dolnym Dąbrówka T 0, , , Baranów U. G. w Baranowie Baranów T 1, , , Markuszów U. G. w Markuszowie Markuszów T 0, , , Kurów U. G. w Kurowie Szumów T 2, , ,27 Powiat rycki 52. Ryki P. G. K. i M. w Rykach Ryki T 0, , , Stężyca U. G. w Stężycy Brzeźce T 3, , ,27 Powiat świdnicki 54. Trawniki U. G. w Trawnikach Dorohucza T 0, , ,70 Powiat tomaszowski 55. Jarczów U. G. w Jarczowie Wereszczyca T 1, ,1 893,5 56. Łaszczów U. G. w Łaszczowie Zimno T 1, , ,0 57. Rachanie U. G. w Rachaniach Grodysławice T 1, , ,9 58. Susiec G. Z. U. K. w Suścu Susiec T 0, , ,4 59. Tarnawatka U. G. w Tarnawatce Tarnawatka T 1, , ,7 60. Telatyn U. G. w Telatynie Telatyn T 0, , ,1 61. Ulhówek G. Z. U. K. w Ulhówku Dyniska T 2, , ,7 Powiat włodawski 62. Włodawa M. P. G. K. w Włodawie Włodawa T 8, , ,43 Powiat zamojski 63. Skierbieszów P. G. K. w Zamościu Dębowiec T 11, , ,4 64. Krasnobród Z. G. K. w Krasnobrodzie Grabnik T 1, , ,7 Ogółem 202, , ,77 * odpady wykorzystane do rekultywacji składowiska, (eksploatacja niecki zakończona w 2011 r.) ** składowisko w trakcie postępowania o wydanie zezwolenia na unieszkodliwianie odpadów *** składowisko zamknięte w 2011 r. # nowa niecka składowiska odp. balastowych, eksploatacja rozpoczęta w 2011 r. 80

82 odpady Konstantynów Janów Podl. Leœna Podl. Rokitno Terespol Stoczek ukowski Wola Mys³owska K³oczew Stanin Krzywda Adamów uków Wojcieszków Serokomla Ulan-Majorat Trzebieszów Borki K¹kolewnica Wschodnia Radzyñ Podlaski Czemierniki Miêdzyrzec Podl. Drelów Wohyñ Bia³a Podlaska Komarówka Podlaska Milanów Jab³oñ omazy Rossosz Wisznice Podedwórze Zalesie Sosnówka Piszczac Tuczna Kodeñ S³awatycze Hanna Stê yca Dêblin Wilków aziska Ryki Pu³awy Janowiec Józefów Kazimierz D. Opole Lub. Annopol Legenda: Nowodwór U³ê yrzyn Baranów Jeziorzany Michów Abramów Koñskowola Kurów Markuszów Garbów Karczmiska Poniatowa W¹wolnica Na³êczów Dzierzkowice Goœcieradów Chodel Urzêdów Wojciechów Be³ yce Trzydnik Du y Borzechów Potok Wielki Skladowiska eksploatowane Skladowiska nieeksploatowane Sk³adowiska zrekultywowane Kraœnik Kock Firlej Kamionka Jastków Konopnica Niedrzwica Du a Wilko³az Szastarka Skladowisko odpadów azbestowych Janów Lub. Ostrówek Lubartów Niemce Lublin Strzy ewice Zakrzówek Modliborzyce Godziszów 7x G³usk Bychawa Siemieñ NiedŸwiada Serniki Wólka Jab³onna Œwidnik Bi³goraj Parczew êczna Dêbowa K³oda Ostrów Lub. Uœcimów Spiczyn Krzczonów Wysokie Me³giew Piaski 7x Ludwin Milejów Rybaczewice ó³kiewka Puchaczów Trawniki Fajs³awice Gorzków Batorz Zakrzew Rudnik Dzwola Potok Górny Turobin Chrzanów Goraj Frampol Biszcza 18 Radecznica Ksiê pol Tereszpol Su³ów 18 Aleksandrów Sosnowica Urszulin Cyców opiennik Górny Siedliszcze Rejowiec F. Krasnystaw Nielisz Szczebrzeszyn Zwierzyniec ukowa Izbica Wyryki Stary Brus Hañsk Wierzbica Stary Zamoœæ Rejowiec Siennica Ró ana Kraœniczyn Zamoœæ Józefów Adamów Krasnobród Susiec W³odawa 94 Sawin Che³m Skierbieszów Sitno abunie Wola Uhruska Leœniowice Krynice Tarnawatka Wojs³awice Ruda Huta Kamieñ Grabowiec Mi¹czyn Komarów Osada Tomaszów Lub. Be³ ec Rachanie Jarczów Lubycza Królewska mudÿ Dorohusk Uchanie Bia³opole Trzeszczany Tyszowce Werbkowice aszczów Dubienka Hrubieszów Mircze Telatyn Ulhówek Horod³o Do³hobyczów Kompostownie Linia do segregacji odpadów Zak³ad Unieszkodliwiania Odpadów Tarnogród Obsza Mapa 9. Lokalizacja składowisk odpadów komunalnych i innych instalacji na terenie woj. lubelskiego (źródło: WIOŚ) 81

83

84 Promieniowanie elektromagnetyczne

85 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2011 roku Promieniowanie elektromagnetyczne Presje Promieniowanie elektromagnetyczne jest naturalnym elementem natury i zawsze istniało w środowisku ziemskim. Do niedawna pochodziło głównie z naturalnych źródeł jakimi są Ziemia, Słońce i Wszechświat, a także naturalnych wyładowań elektrycznych w trakcie burzy. Rozwój techniki wnosi jednak do naszego codziennego życia nowe, coraz to liczniejsze sztuczne źródła promieniowania elektromagnetycznego. Głównymi źródłami promieniowania elektromagnetycznego są elektroenergetyczne linie wysokiego napięcia i instalacje radiokomunikacyjne, takie jak: stacje bazowe radiokomunikacji ruchomej (w tym telefonii komórkowej) i stacje nadające programy radiowe i telewizyjne. Stacje elektroenergetyczne nie są źródłami pól o poziomach istotnych ze względów ochrony środowiska, ponieważ natężenia pól elektrycznego i magnetycznego, maleją szybko wraz ze wzrostem odległości od linii elektroenergetycznych. Obiektami o istotnym z punktu widzenia ochrony środowiska oddziaływaniu są: duże radiowo-telewizyjne centra nadawcze ze względu na zasięg oddziaływania, stacje bazowe telefonii komórkowej i radiowego dostępu do Internetu ze względu na powszechność występowania. Obiekty takie są zlokalizowane zarówno w miastach, jak i poza miastami. Najbardziej rozpowszechnionym rodzajem obiektów radiokomunikacyjnych są stacje bazowe telefonii komórkowej i stacje radiowego dostępu do Internetu. W ostatnich latach masowo pojawiają się nadajniki telefonii komórkowej i innych urządzeń radiokomunikacyjnych. Jest to spowodowane koniecznością zwiększenia dostępu do sieci, a to jest możliwe dzięki budowie nowych stacji bazowych. W sieciach telefonii komórkowej wykorzystuje się częstotliwość z zakresów 900, 1800 i 2100 MHz. Według danych prezentowanych na stronie internetowej wyszukiwarki btsearch.pl, która prezentuje i aktualizuje istniejące i działające stacje, w województwie lubelskim są zlokalizowane 854 stacje bazowe. Stan Fot. Archiwum WIOŚ Prowadzenie okresowych badań poziomów pól elektromagnetycznych (PEM) w środowisku jest zadaniem ustawowym wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska. Pomiary przeprowadza się zgodnie z rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 12 listopada 2007 r. w sprawie zakresu i sposobu prowadzenia okresowych badań poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku (Dz. U. z 2007 r. Nr 221, poz. 1645). Zakres prowadzenia badań poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku obejmuje pomiary natężenia składowej elektrycznej pola elektromagnetycznego w przedziale częstotliwości co najmniej od 3 MHz do MHz. Pomiary PEM na terenie województwa realizowane są w trzyletnim cyklu pomiarowym łącznie w 135 punktach, po 45 w roku, w każdym z tych punktów pomiary powtarza się co trzy lata. Punkty rozmieszczone są równomiernie na obszarze województwa. Rok 2011 rozpoczął drugi trzyletni cykl pomiarowy, pomiary powtarzano w tych samych punktach, co w roku W 2011 roku pomiary PEM wykonano w: 1. centralnych dzielnicach lub osiedlach miast o liczbie mieszkańców przekraczającej 50 tys. w 15 punktach; 2. pozostałych miastach w 15 punktach; 3. terenach wiejskich w 15 punktach. Lokalizację punktów pomiarowych przedstawiono na mapie

86 PROMIENIOWANIE ELEKTROMAGNETYCZNE Mapa 10. Lokalizacja punktów pomiarowych promieniowania elektromagnetycznego w 2011 r. na terenie województwa lubelskiego (źródło: WIOŚ) 85

87 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2011 roku Analiza wyników badań przeprowadzonych na obszarze województwa nie wykazała przekroczeń dopuszczalnej wartości składowej elektrycznej pola elektromagnetycznego wynoszącej 7 V/m, określonej w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 30 października 2003 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku oraz sposobów sprawdzania dotrzymania tych poziomów (Dz. U. Nr 192, poz. 1883). Średnie arytmetyczne zmierzonych wartości skutecznych natężeń pól elektrycznych promieniowania elektromagnetycznego dla zakresu częstotliwości co najmniej od 3 MHz do MHz uzyskanych dla wszystkich punktów pomiarowych utrzymywały się na niskim poziomie i wynosiły od 0,02 V/m (0,3% wartości poziomu dopuszczalnego) do 0,44 V/m (6,3% wartości poziomu dopuszczalnego) tabela 1. Najniższą wartość składowej elektrycznej odno- towano w miejscowości Obrocz a najwyższą w Zamościu przy ul. Peowiaków - wykres 1. Porównując średnie wartości z poszczególnych rodzajów terenów, można zauważyć, że najwyższe średnie wartości występują na terenach miast powyżej 50 tys. mieszkańców i pozostałych miast, a najniższe na terenach wiejskich wykres 2. Średnia arytmetyczna wszystkich wyników wykonanych w 2011 r. wynosi 0,14 V/m, co stanowi 2% wartości dopuszczalnego poziomu pól elektromagnetycznych określonego prawem. Uzyskane wyniki pokazują, że największe natężenie PEM występuje na obszarach miejskich i przemysłowych, gdzie liczba sztucznych źródeł jest wprost proporcjonalna do gęstości zaludnienia. Znacznie mniejsze natężenie jest na terenach wiejskich o małej gęstości zaludnienia. [V/m] miasta powyżej 50 tys. mieszkańców pozostałe miasta tereny wiejskie 0,50 0,40 0,30 0,20 0,10 0,00 Lublin Lublin Lublin Biała Podl. Biała Podl. Biała Podl. Chełm Chełm Chełm Zamość Zamość Zamość Puławy Puławy Puławy Lubartów Łęczna Dęblin Świdnik Kraśnik Janów Lub. Hrubieszów Biłgoraj Tomaszów Lub. Włodawa Krasnystaw Parczew Radzyń Podl. Łuków Międzyrzecz Podl. Kąkolewnica Wsch. Gołąbki Borki Kołacze Krupe Janki Trawniki Wilkołaz Polichna Żyrzyn Rogóźno Firlej Sitaniec Obrocz Susiec Wykres 1. Średnia wartości zmierzonej składowej elektrycznej uzyskanej w punktach pomiarowych na terenie województwa lubelskiego w 2011 r. (źródło: WIOŚ) [V/m] 0,20 0,15 0,18 0,16 0,10 0,05 0,08 0,00 Miasta powyżej 50 tys. mieszkańców Pozostałe miasta Tereny wiejskie Wykres 2. Średnie wartości składowej elektrycznej dla poszczególnych kategorii terenów w 2011 r. na terenie województwa lubelskiego (źródło: WIOŚ) 86

88 PROMIENIOWANIE ELEKTROMAGNETYCZNE Tabela 1. Wyniki badań poziomów PEM w środowisku na terenie woj. lubelskiego wykonane w 2011 r. (źródło: WIOŚ) L.p. Lokalizacja punktu pomiarowego PEM Średnia arytmetyczna zmierzonych wartości skutecznych natężeń pól elektrycznych promieniowania elektromagnetycznego dla zakresu częstotliwości co najmniej od 3 MHz do MHz uzyskanych dla punktu pomiarowego [V/m] Centralne dzielnice lub osiedla miast o liczbie mieszkańców przekraczającej 50 tys. 1. Lublin, ul. Obywatelska / Hirszfelda 0,08 2. Lublin, ul. Śliwińskiego 0,07 3. Lublin, Al. Kraśnicka 0,35 4. Biała Podlaska, ul. Szkolny Dwór 0,09 5. Biała Podlaska, ul. Terebelska 0,11 6. Biała Podlaska, ul. Orzechowa 0,16 7. Chełm, ul. Zachodnia 0,16 8. Chełm, ul. K. Szymanowskiego 0,12 9. Chełm, ul. Droga Męczenników 0, Zamość, ul. Zamojskiego 0, Zamość, ul. Peowiaków/Partyzantów 0, Zamość, ul. Partyzantów 0, Puławy, ul. Królewska 0, Puławy, ul. Lubelska 27 0, Puławy, ul. Skłodowskiej 0,10 Pozostałe miasta 16. Lubartów, ul. Słowackiego 0, Łęczna, ul lecia 0, Dęblin, Rynek 40/Piłsudskiego 0, Świdnik, Al. Lot. Polskich 42 0, Kraśnik, ul. Koszarowa 10A 0, Janów Lubelski, ul. Kilińskiego 0, Hrubieszów, ul. 3-go Maja 15 0, Biłgoraj, ul. Kościuszki 0, Tomaszów Lubelski, ul. Lwowska 68 0, Włodawa, ul. Jana Pawła II 0, Krasnystaw, ul. Lwowska 0, Parczew, ul. Spółdzielcza 7 0, Radzyń Podlaski, ul. Jana Pawła II 2 0, Łuków, ul. Wyszyńskiego/Laskowskiego 0, Międzyrzec Podl., Pl. Jana Pawła II 0,11 Tereny wiejskie 31. Kąkolewnica Wschodnia 0, Gołąbki 0, Borki 0, Kołacze 0, Krupe 0, Janki 0, Trawniki 0, Wilkołaz 0, Polichna 0, Żyrzyn 0, Rogóźno 0, Firlej 0, Sitaniec 0, Obrocz 0, Susiec 0,05 Reakcje Fot. Archiwum WIOŚ Zestawione w tabeli 1 wyniki pomiarów monitoringowych pokazują, że w roku 2011, podobnie jak w latach ubiegłych, wartości natężenia PEM utrzymywały się na niskich poziomach. W trakcie przeprowadzonych kontroli wokół instalacji nie wykazano przekroczeń obowiązujących norm PEM, także sprawozdania otrzymane od prowadzących instalację oraz użytkowników urządzeń emitujących pola elektromagnetyczne nie wykazały przekroczeń dopuszczalnego poziomu promieniowania elektromagnetycznego w środowisku. Mimo ciągłego wzrostu liczby stacji bazowych radiokomunikacji ruchomej, jaki ma miejsce w ostatnich latach, nie nastąpił istotny wzrost średnich arytmetycznych wartości zmierzonych poziomów składowych elektrycznych pól elektromagnetycznych na terenie województwa lubelskiego. W związku z powyższym WIOŚ w Lublinie nie stwierdził występowania w województwie lubelskim terenów z przekroczeniem dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku, w szczególności terenów przeznaczonych pod zabudowę mieszkaniową oraz miejsc dostępnych dla ludności. 87

89

90 MONITORING PRZYRODY

91 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2011 roku Monitoring przyrody Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Lublinie w ramach PMŚ prowadził w 2011 r. badania na potrzeby funkcjonowania Stacji Bazowej Zintegrowanego Monitoringu Środowiska w Roztoczańskim Parku Narodowym. Badaniami objęto następujące komponenty środowiska: wody powierzchniowe, podziemne, gleby i rośliny. Jakość wód powierzchniowych Monitoring wód powierzchniowych prowadzony był w zlewni badawczej rzeki Świerszcz, w profilu pomiarowym Malowany Most i Zwierzyniec, w zakresie elementów biologicznych i fizykochemicznych z częstotliwością 4 razy w roku. W celu oceny stanu ekologicznego wód badano następujące wskaźniki: temperaturę, ph, tlen rozpuszczony, BZT 5, ogólny węgiel organiczny, przewodność, substancje rozpuszczone, twardość ogólną, azot amonowy, azot Kjeldahla, azot azotanowy, azot ogólny, fosforany i fosfor ogólny. Badane wskaźniki osiągnęły I klasę jakości. Na obu stanowiskach pomiarowych prowadzone były również badania makrobezkręgowców bentosowych, jednak z uwagi na fakt, że ten element biologiczny jest nieuwzględniony w klasyfikacji wód (warunki referencyjne w trakcie ustalania), nie dokonano oceny stanu ekologicznego w ww. punktach pomiarowo-kontrolnych. Jakość wód podziemnych Monitoring wód podziemnych prowadzony był w 5 studniach zlokalizowanych na terenie RPN, które ujmowały kredowy poziom wodonośny charakteryzujący się naturalną izolacją od powierzchni terenu. W badanych wodach stężenia azotanów osiągnęły wartości poniżej 10 mg/l. Stwierdzone podwyższone wartości wodorowęglanów i wapnia były wynikiem naturalnych procesów zachodzących w wodach podziemnych Roztocza. Stwierdzono występowanie cynku w zakresie stężeń wahających się od I do IV klasy jakości. Pozostałe wskaźniki odpowiadały I klasie jakości. Przeprowadzona ocena wód wykazała, że w 4 studniach wystąpiły wody o dobrym stanie chemicznym, natomiast w studni na terenie leśniczówki Rybakówka odnotowano słaby stan chemiczny ze względu na cynk, którego wartość przekroczyła granicę III klasy jakości. Konik polski w Roztoczańskim Parku Narodowym Fot. J. Tkaczyk Zawartość metali ciężkich i siarki w glebach i mchach Pospolite gatunki mchu Pleurozium schreiberi są to organizmy wyraźnie reagujące na naturalne i antropogeniczne zmiany w środowisku i z tego względu są wykorzystywane jako bioindykatory w ocenie zagrożenia środowiska. Z uwagi na fakt, że są dobrymi absorbentami stosuje się je do określania zanieczyszczenia środowiska metalami ciężkimi oraz związkami siarki. Badania prowadzone na terenie RPN obejmowały określenie zawartości następujących metali: ołowiu, kadmu, cynku, niklu, chromu ogólnego oraz siarki ogólnej i siarczanowej w próbkach glebowych i mchach. W glebach przeprowadzono dodatkowo badanie odczynu. Próbki gleb pobrane zostały z dwóch warstw: do 30 cm i od 30 cm do 60 cm głębokości. Wyniki badanych gleb w punktach rozmieszczonych w sąsiedztwie przebiegających tras komunikacyjnych wykazały, że stężenia metali są niewielkie - niższe od dopuszczalnych dla kategorii A w obowiązującym rozporządzeniu w sprawie standardów jakości gleby oraz standardów jakości ziemi. Zawartości metali wskazują na naturalny poziom ich występowania. Na podstawie wartości odczynu ph, gleby zaliczono do gleb bardzo kwaśnych i kwaśnych. Ocenę wyników zawartości siarki ogólnej i siarki siarczanowej przeprowadzono w oparciu o 4-stopniową skalę zasobności i zanieczyszczenia gleb siarką (wg kryteriów 90

92 MONITORING PRZYRODY opracowanych przez IUNiG w Puławach dla gleb użytkowanych rolniczo). Siarka ogólna we wszystkich badanych próbach gleb była na poziomie naturalnej zawartości. W przypadku siarki siarczanowej zanotowano podwyższone zawartości (II stopień) w obwodzie ochronnym Obrocz. Wyniki badań gleb na terenie RPN przedstawione zostały w tabeli 2. Monitoring prowadzony na terenie RPN obejmował również badania mchów w tych samych profilach pomiarowych co gleby. Wyniki badań przedstawiono w tabeli 3. Z analizy uzyskanych wyników badań zawartości metali w mchach wynika, że utrzymywały się one na poziomie zbliżonym do lat ubiegłych. W obwodzie ochronnym Kruglik znacznemu obniżeniu uległa zawartość siarki, natomiast w obwodzie Słupy odnotowano prawie 3-krotny wzrost w stosunku do roku Porównując wyniki przeprowadzonych badań do lat wcześniejszych można stwierdzić, że utrzymują się one w dalszym ciągu w zakresie niskich stężeń charakterystycznych dla,,czystych obszarów Polski. Tabela 1. Ocena jakości wód podziemnych na terenie Roztoczańskiego Parku Narodowego w 2011 r. (źródło: WIOŚ) Lp Lokalizacja studni Leśniczówka Florianka st. wiercona Leśniczówka Kruglik st. wiercona Leśniczówka Bezednia st. wiercona Leśniczówka Rybakówka st. wiercona Leśniczówka Dębowiec st. kopana Głębokość punktu [mp.p.t] Ocena fizykochemiczna wody Klasa wody Zawartość azotanów [mg/l] ok.50 III 5,13 Wskaźniki odpowiadające niższej klasie jakości wodorowęglany, wapń, cynk Ocena bakteriologiczna Liczba bakterii grupy coli/w tym typu kałowego [w 100ml] ok.50 II 5,44 wapń, cynk 3/3 ok.50 III 9,42 wapń, cynk 3/3 ok.20 IV 9,43 wodorowęglany, wapń, cynk ok.20 I 4,71 wodorowęglany, wapń 0/0 0/0 1/1 Tabela 2. Wyniki badań gleb na terenie Roztoczańskiego Parku Narodowego w 2011 r. (źródło: WIOŚ) Lp. Lokalizacja punktów Odl./głeb. Odczyn Zawartość metali [mg/kg s. m.] Siarka Siarka ph ogólna siarczanowa ołów kadm nikiel miedź cynk chrom [mg/kg s. m.] [mg/kg s. m.] 1. Obwód Ochronny 150/30 4,79 3,84 <0,33 <0,7 1,12 3,65 1,88 36,7 11,1 Obrocz (Malowany Most przy torach LHS) 150/60 5,14 2,04 <0,33 <0,7 0,99 2,50 19,7 52,4 16,1 2. Obwód Ochronny Obrocz (Malowany 80/30 4,33 5,14 <0,33 0,89 1,62 6,79 2,89 85,6 77,7 Most po drugiej stronie torów LHS) 80/60 4,96 3,37 <0,33 0,91 1,19 5,23 4,69 64,5 60,4 3. Obwód Ochronny 30 3,58 12,55 <0,33 1,07 3,32 10,19 3,95 96,7 28,7 Kruglik 60 4,20 3,49 <0,33 1,75 2,04 8,33 4,23 68,8 20,9 4. Obwód Ochronny 30 4,54 11,04 <0,33 1,39 2,12 11,16 4,37 77,7 23,2 Słupy 60 5,18 4,49 <0,33 1,89 2,51 9,84 3,99 114,3 34,1 5. Obwód Ochronny 30 3,52 8,26 <0,33 0,81 2,54 6,54 3,78 106,5 32,0 Bukowa Góra 60 4,29 2,25 <0,33 1,44 1,44 6,30 3,20 80,7 24,0 Tabela 3. Wyniki badań mchów na terenie Roztoczańskiego Parku Narodowego w 2011 r. (źródło: WIOŚ) Lp Lokalizacja punktów Obwód Ochronny Obrocz (Malowany Most przy torach LHS) odl. 150 m Obwód Ochronny Obrocz (Malowany Most po drugiej stronie torów LHS) odl. 80 m Zawartość metali [mg/kg s. m.] Ołów kadm Nikiel miedź cynk chrom Siarka ogólna [mg/kg s.m.] 2,47 <0,15 0,87 6,90 35,7 2,07 828,6 2,14 <0,15 0,76 5,87 29,0 1,75 778,1 3. Obwód Ochronny Kruglik 2,58 <0,15 0,85 5,48 31,7 1,42 613,1 4. Obwód Ochronny Słupy 2,30 <0,15 0,96 4,68 24,4 2,19 733,4 5. Obwód Ochronny Bukowa Góra 2,32 <0,15 0,87 6,19 31,3 2,01 814,8 91

93

94 DZIAŁALNOŚĆ kontrolna

95 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2011 roku Działalność kontrolna Inspekcja Ochrony Środowiska działa na podstawie ustawy z 20 lipca 1991 r. o Inspekcji Ochrony Środowiska (Dz. U. z 2007 r. Nr 44, poz. 287 ze zm.). Ponadto organy IOŚ, jako organy administracji publicznej prowadzą postępowania administracyjne wg przepisów ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (Dz. U. z 2000 r. Nr 98, poz ze zm.) zgodnie z właściwością rzeczową w przypadkach określonych w prawie materialnym. Kontrole prowadzone przez Inspekcję Ochrony Środowiska nie podlegają procedurom określonym w Kpa. Inspekcja Ochrony Środowiska w ramach przyznanych kompetencji prowadzi kontrole przestrzegania wymagań ochrony środowiska, których celem jest uzyskanie przez korzystających ze środowiska właściwych zachowań w obszarze środowisko, a w szczególności korzystania ze środowiska w ramach prowadzonej działalności, zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa polskiego i wspólnotowego. Obecnie Inspekcja realizuje wiele zadań z zakresu przestrzegania prawa ekologicznego przez podmioty korzystające ze środowiska. Liczba wykonywanych zadań z roku na rok zwiększa się o nowe obowiązki nałożone na Inspekcję przepisami prawa. Dla sprostania wszystkim zadaniom niezbędna jest ich hierarchizacja, polegająca na określeniu zadań priorytetowych, wyszczególnieniu nowych obowiązków oraz zadań. Kontrola przestrzegania przepisów o ochronie środowiska jest procesem kilkuetapowym, na który składa się planowanie kontroli, przeprowadzanie i dokumentowanie kontroli oraz podejmowanie działań pokontrolnych. Według wytycznych GIOŚ za najważniejsze cele do osiągnięcia w 2011 r. uznano między innymi wzmocnienie skuteczności działań kontrolnych WIOŚ, w tym eliminacja tzw. szarej strefy w zakresie gospodarowania odpadami opakowaniowymi, pojazdami wycofanymi z eksploatacji oraz zużytym sprzętem elektrycznym i elektronicznym. Kontrolom poddano podmioty podejrzane o prowadzenie nielegalnego demontażu pojazdów wycofanych z eksploatacji oraz przetwarzanie zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego niezgodnie z przepisami prawa. Uwzględniając powyższe uwarunkowania oraz wszystkie obowiązki zawarte w przepisach prawa, do realizacji w roku 2011 ustalono następujące cele kontrolne: 1. przestrzeganie wymogów ochrony środowiska przez prowadzących instalacje wymagające uzyskania pozwolenia zintegrowanego, CEMEX Polska - Cementownia CHEŁM Fot. Archiwum WIOŚ 2. przestrzeganie wymogów w zakresie ochrony wód powierzchniowych i podziemnych, w tym przed substancjami niebezpiecznymi, 3. realizacja Dyrektywy azotanowej, 4. wypełnianie wymagań ochrony środowiska przez prowadzących instalacje energetyczne i technologiczne, 5. wypełnianie wymogów w zakresie systemu monitorowania i kontrolowania jakości paliw, 6. przestrzeganie wymagań w zakresie postępowania z substancjami zubażającymi warstwę ozonową, 7. ocena jakości danych przekazanych przez prowadzących instalacje w ramach Krajowego Rejestru Uwalniania i Transferu Zanieczyszczeń, 8. wypełnianie wymogów przez podmioty prowadzące działalność w zakresie gospodarki odpadami wytwarzanie, zbieranie, transport, odzysk i unieszkodliwianie, 9. ocena eksploatacji składowisk i spalarni odpadów, w tym ocena dostosowania składowisk do wymogów ustawy o odpadach, 10. wypełnianie obowiązków wynikających z ustawy o międzynarodowym przemieszczaniu odpadów, 11. spełnianie przez wyroby zasadniczych wymagań nadzór rynku, w tym przestrzeganie przepisów o opakowaniach i odpadach opakowaniowych, a także eliminacja hałasu emitowanego przez urządzenia używane na zewnątrz pomieszczeń, 12. ocena spełniania wymogów ochrony środowiska przez stacje demontażu pojazdów, 13. przestrzeganie obowiązków wynikających z ustawy o zużytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym oraz ustawy o bateriach i akumulatorach, 94

96 DZIAŁALNOŚĆ KONTROLNA 14. realizacja obowiązków wynikających z przeciwdziałania poważnym awariom w zakładach, w tym o zwiększonym ryzyku (ZZR) i o dużym ryzyku (ZDR) - oraz bazach i stacjach paliw, 15. ocena wypełniania wymagań Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie rejestracji, oceny, udzielania zezwoleń i stosowanych ograniczeń w zakresie chemikaliów (REACH) Rozporządzenie Nr 1907/2006 PEiR oraz substancji i preparatów chemicznych, 16. przestrzeganie obowiązków w zakresie ochrony przed emisją ponadnormatywnego poziomu hałasu do środowiska. Trzy z wyżej wymienionych celów realizowano w ramach krajowych cykli kontrolnych, pod nazwą: Ocena stanu realizacji zadań ujętych w Krajowym Programie Oczyszczania Ścieków Komunalnych, Ocena stanu usunięcia i unieszkodliwiania instalacji i urządzeń zawierających PCB, Ogólnokrajowy cykl kontrolny w zakresie realizacji obowiązku ograniczenia ilości odpadów ulegających biodegradacji kierowanych do składowania. Obok ww. zadań, realizowane były inne, kwalifikowane jako kontrole pozaplanowe oraz kontrole na podstawie przedkładanej dokumentacji, bez wyjazdu w teren, między innymi: związane z analizą przekazywanych przez podmioty wyników samokontrolnych pomiarów emisji ( ścieków, zanieczyszczeń wprowadzanych do powietrza, itp.), zwłaszcza pod kątem wymierzania kar pieniężnych, analizą wyników pomiarów pól elektromagnetycznych przedkładanych na podstawie art. 122a ustawy Poś, analizą dokumentów w celu wydania opinii dotyczącej raportu o bezpieczeństwie, weryfikacją sprawozdań PRTR, analizą danych o rodzaju, kategorii i ilości substancji niebezpiecznych znajdujących się na terenie ZDR wystąpienia poważnej awarii. W ewidencji WIOŚ w Lublinie, według stanu na dzień r., znajdowały się 2803 podmioty. Łącznie w 2011 r. zaplanowano przeprowadzenie 650 kontroli, w tym 66 kontroli kompleksowych i 584 kontrole problemowe. Zgodnie z założeniami Systemu Kontroli wprowadzona została zasada podziału podmiotów przewidzianych do kontroli wg kategorii ryzyka w następujący sposób: Kategoria I ryzyko najwyższe kontrole co roku Kategoria II ryzyko wysokie kontrole co dwa lata lub rzadziej Kategoria III ryzyko średnie kontrole raz na trzy lata lub rzadziej Kategoria IV ryzyko niskie kontrole raz na cztery lata lub rzadziej Kategoria V pozostałe instalacje nie objęte systemem planowania rocznego. W 2011 r. WIOŚ w Lublinie przeprowadził 2101 kontroli, w tym: - kontroli planowych 650, - kontroli pozaplanowych 240, w tym 173 kontrole interwencyjne, - kontrole w oparciu o dokumentację 737, - kontrole transportów towarów lub odpadów 474. Inspekcja podczas realizacji tych kontroli oceniała stopień przestrzegania wymagań określonych w dyrektywach i rozporządzeniach Parlamentu Europejskiego i Rady WE. Przestrzeganie wymagań ochrony środowiska zawartych w 34 dyrektywach przedstawia tabela 1. Tabela 1. Przestrzeganie wymagań dyrektyw i rozporządzeń UE w 2011 r. (źródło: WIOŚ) Lp. Dyrektywa/ Rozporządzenie UE Opis Liczba zakładów w ewidencji WIOŚ Liczba zakładów skontrolowanych Pouczenie Zastosowane sankcje Mandat karny Zarządzenia pokontrolne Wystąpienia do innych organów Kara pieniężna Wstrzymanie ruchu instalacji Ogółem Dotycząca zintegrowanego zapobiegania zanieczyszczeniom i ich kontroli /1/WE Ustanawiającą system handlu przydziałami emisji gazów cieplarnianych we Wspólnocie, z uwzględnieniem mechanizmów /87/WE projektowych Protokołu z Kioto, zmieniona dyrektywą 2004/101/ WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia oraz z późn.zm

97 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2011 roku Tabela 1 c.d. Lp. Dyrektywa/ Rozporządzenie UE Opis Liczba zakładów w ewidencji WIOŚ Liczba zakładów skontrolowanych Pouczenie Zastosowane sankcje Mandat karny Zarządzenia pokontrolne Wystąpienia do innych organów Kara pieniężna Wstrzymanie ruchu instalacji Ogółem /32/WE Odnosząca się do redukcji zawartości siarki w niektórych paliwach ciekłych oraz zmieniająca dyrektywę 93/12/EWG W sprawie kontroli emisji lotnych związków organicznych (LZO) wynikających 4. 94/63/WE ze składowania paliwa i jego dystrybucji z terminali do stacji paliw W sprawie ograniczenia emisji niektórych /80/WE zanieczyszczeń do powietrza z dużych obiektów energetycznego spalania. W sprawie ograniczenia emisji lotnych związków organicznych spowodowanej użyciem organicznych rozpuszczalników podczas niektórych czynności i w niektórych urządzeniach zmieniona dyrektywą 2004/42/WE Parlamentu Europejskiego /13/WE i Rady z dnia 21 kwietnia w sprawie ograniczeń emisji lotnych związków organicznych w wyniku stosowania rozpuszczalników organicznych w niektórych farbach i lakierach oraz produktach do odnawiania pojazdów /76/WE W sprawie spalania odpadów W sprawie opakowań i odpadów opakowaniowych /62/WE /31/WE W sprawie składowania odpadów /689/EWG[zastąpiona przez dyrektywę 2008/98/WE] W sprawie odpadów niebezpiecznych /12/WE [zastąpiona przez dyrektywę 2008/98/WE] Ramowa dyrektywa w sprawie odpadów Rozporządzenie nr 1013/2006 PEiR W sprawie przemieszczania odpadów W sprawie zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego (WEEE) /96/WE W sprawie pojazdów wycofanych /53/WE z eksploatacji W sprawie ochrony środowiska, w szczególności /278/EWG gleby, w przypadku wykorzysty- wania osadów ściekowych w rolnictwie W sprawie zanieczyszczenia spowodowanego przez niektóre substancje /11/WE niebezpieczne odprowadzane do środowiska wodnego Wspólnoty W sprawie ochrony wód podziemnych /68/EWG przed zanieczyszczeniem przez niektóre substancje niebezpieczne Dotycząca oczyszczania ścieków komunalnych /271/EWG Dotycząca ochrony wód przed zanieczyszczeniami /676/EWG powodowanymi przez azotany pochodzenia rolniczego /14/WE W sprawie zbliżenia ustawodawstw Państw Członkowskich odnoszących się do emisji hałasu do środowiska przez urządzenia używane na zewnątrz pomieszczeń zmieniona dyrektywą 2005/88/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia r. Odnosząca się do oceny i zarządzania /49/WE poziomem hałasu w środowisku W sprawie ograniczania zanieczyszczenia /217/EWG środowiska azbestem i zapobie- gania temu zanieczyszczeniu

98 DZIAŁALNOŚĆ KONTROLNA Tabela 1 c.d. Lp. Dyrektywa/ Rozporządzenie UE Opis Liczba zakładów w ewidencji WIOŚ Liczba zakładów skontrolowanych Pouczenie Zastosowane sankcje Mandat karny Zarządzenia pokontrolne Wystąpienia do innych organów Kara pieniężna Wstrzymanie ruchu instalacji Ogółem /66/WE /439/EWG [zastąpiona przez dyrektywę 2008/98/WE] /59/WE 26. Rozporządzenie 1005/2009/WE 27. Rozporządzenie 842/2006 PEiR /82/WE 29. Rozporządzenie nr 1907/2006 PEiR /41/WE /18 EC /2006/WE /35/WE /21/WE W sprawie baterii i akumulatorów oraz zużytych baterii i akumulatorów oraz uchylająca dyrektywę 91/157/EWG. W sprawie unieszkodliwiania olejów odpadowych. W sprawie usuwania polichlorowanych bifenyli i polichlorowanych trifenyli (PCB/ PCT). W sprawie substancji zubożających warstwę ozonową. W sprawie niektórych fluorowanych gazów cieplarnianych. W sprawie kontroli niebezpieczeństwa poważnych awarii związanych z substancjami niebezpiecznymi. W sprawie rejestracji, oceny, udzielania zezwoleń i stosowanych ograniczeń w zakresie chemikaliów (REACH), utworzenia Europejskiej Agencji Chemikaliów zmieniające dyrektywę 1999/45/ WE oraz uchylające rozporządzenie Rady (EWG) nr 793/93 i rozporządzenie Komisji (WE) nr 1488/94, jak również dyrektywę Rady 76/769/EWG i dyrektywy Komisji 91/155/EWG, 93/67/EWG, 93/105/WE i 2000/21/WE. W sprawie ograniczonego stosowania mikroorganizmów zmodyfikowanych genetycznie. W sprawie zamierzonego uwalniania do środowiska organizmów zmodyfikowanych genetycznie i uchylająca dyrektywę Rady 90/220/EWG. W sprawie ustanowienia Europejskiego Rejestru Uwalniania i Transferu Zanieczyszczeń i zmieniająca dyrektywę Rady 91/689/EWG i 96/61/WE. W sprawie odpowiedzialności za środowisko w odniesieniu do zapobiegania i zaradzania szkodom wyrządzonym środowisku naturalnemu. W sprawie gospodarowania odpadami pochodzącymi z przemysłu wydobywczego Z analizy tabeli wynika, iż w 2011 r. najwyższy procent naruszeń w stosunku do liczby skontrolowanych podmiotów stwierdzono odnośnie przestrzegania dyrektyw dotyczących: wykorzystania osadów ściekowych w rolnictwie (86/278/EWG), ochrony wód przed zanieczyszczeniami powodowanymi przez azotany pochodzenia rolniczego (91/676/EWG), instalacji posiadających pozwolenia zintegrowane (2008/1/WE), lotnych związków organicznych (1999/13/WE), składowisk odpadów (1999/31/WE). Pozwolenia zintegrowane Według stanu na dzień r., na terenie działania województwa lubelskiego, zlokalizowanych jest 129 podmiotów eksploatujących 151 instalacji zobowiązanych do posiadania pozwolenia zintegrowanego. Trzy podmioty posiadające trzy instalacje, które nie uzyskały pozwolenia zintegrowanego nie eksploatują tych instalacji. W 2011 r. przeprowadzono 61 kontroli 59 podmiotów prowadzących 67 instalacji posiadających pozwolenia zintegrowane. Naruszenia warunków korzystania ze środowiska 97

99 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2011 roku stwierdzono podczas 30 kontroli, w tym: naruszenia 1 kategorii podczas 21 kontroli, naruszenia 2 kategorii podczas 9 kontroli. W czasie prowadzonych kontroli nałożono 8 mandatów karnych oraz udzielono 17 pouczeń. W wyniku działań pokontrolnych: wydano 27 zarządzeń zobowiązujących do usunięcia stwierdzonych nieprawidłowości, skierowano 7 wystąpień do organów ochrony środowiska, naliczono 4 kary pieniężne. Szara strefa W 2011 r. skontrolowano 11 podmiotów podejrzanych o prowadzenie nielegalnego demontażu pojazdów. W przypadku 4 podmiotów stwierdzono prowadzenie nielegalnego demontażu pojazdów. Podmioty, u których stwierdzono nielegalny demontaż pojazdów posiadały wpis do ewidencji działalności gospodarczej. W 3 przypadkach przeważającym rodzajem działalności była sprzedaż detaliczna części i akcesoriów do pojazdów samochodowych, z wyłączeniem motocykli. Ponadto w 1 przypadku, według oświadczenia właściciela, firma zajmowała się naprawą pojazdów oraz demontażem pojazdów z przeznaczeniem na części. W 2 przypadkach firma zajmowała się nabywaniem pojazdów, ich naprawą i sprzedażą. W 1 przypadku przedmiotem działalności była sprzedaż hurtowa złomu i odpadów. Podmioty, w przypadku których nie stwierdzono demontażu pojazdów zajmowały się: usługami transportowymi, zbieraniem odpadów, głównie metali żelaznych i nieżelaznych, naprawą pojazdów, sprzedażą części samochodowych. W 1 przypadku kontrolowano osobę fizyczną, nie prowadzącą działalności gospodarczej. W przypadku 4 podmiotów, u których stwierdzono prowadzenie demontażu pojazdów wydano zarządzenia pokontrolne zobowiązujące do zaprzestania tej działalności. W 4 przypadkach, w związku ze stwierdzeniem demontażu pojazdów poza instalacjami spełniającymi minimalne wymagania, pouczono kontrolowane podmioty o przepisach wynikających z ustawy o recyklingu pojazdów wycofanych z eksploatacji. W 2011 r. 4 podmiotom wymierzono w drodze decyzji kary pieniężne na podstawie art. 53 a ustawy z dnia 20 stycznia 2005 r. o recyklingu pojazdów wycofanych z eksploatacji na łączną kwotę złotych. W 4 stwierdzonych przypadkach podmioty poinformowały o zaprzestaniu demontażu pojazdów. Kontrole interwencyjne W 2011 r. w wyniku rozpatrywania skarg oraz interwencji przeprowadzono jedną kontrolę skargową i 172 kontrole interwencyjne. W związku z wniesioną skargą przeprowadzono kontrolę w zakresie nieprawidłowego opróżniania zbiorników bezodpływowych przez właścicieli prywatnych posesji oraz zaburzenia stosunków wodnych na terenach wiejskich. Kontrole interwencyjne dotyczyły między innymi: gospodarki odpadami nieprawidłowej eksploatacji składowisk odpadów komunalnych, spalania odpadów na powierzchni ziemi, nieprawidłowości w gospodarowaniu odpadami medycznymi oraz zawierającymi azbest, prowadzenia działalności w zakresie zbierania odpadów bez wymaganych zezwoleń, ochrony czystości wód i gospodarki ściekowej nieprawidłowości eksploatacyjnych komunalnych oczyszczalni ścieków oraz rolniczego wykorzystania ścieków głównie przez zakłady zajmujące się ubojem i przetwórstwem mięsa, ochrony powietrza - nadmiernej emisji zanieczyszczeń do powietrza z kotłowni zakładowych oraz procesów technologicznych, uciążliwości zapachowych powodowanych przez obiekty zlokalizowane w sąsiedztwie zabudowy mieszkaniowej, głównie przez fermy hodowlane, ochrony przed hałasem - nadmiernego hałasu emitowanego do środowiska, powodowanego eksploatacją między innymi urządzeń technologicznych, urządzeń chłodniczych i wentylacyjnych oraz uciążliwości dla otoczenia powodowanych przez hałas komunikacyjny i tor kartingowy. Podobnie jak w latach ubiegłych, najwięcej kontroli interwencyjnych dotyczyło gospodarki odpadami 75 kontroli, gospodarki wodno-ściekowej 44 kontrole, ochrony powietrza - 25 kontroli oraz ochrony przed hałasem - 20 kontroli. W wyniku działań pokontrolnych wydano 70 zarządzeń, nałożono 18 mandatów karnych oraz skierowano 56 wystąpień do organów administracji rządowej i samorządowej. Ponadto wszczęto 8 postępowań karno administracyjnych i 5 decyzji nakładających zobowiązania pieniężne oraz jedną decyzję niepieniężną. Ilość kontroli interwencyjnych w roku 2011 w porównaniu z rokiem 2010, zwiększyła się o

100 DZIAŁALNOŚĆ KONTROLNA Działania pokontrolne W przypadku stwierdzenia nieprawidłowości zastosowano następujące instrumenty prawne: zarządzenia pokontrolne 346, skierowane wnioski do organów ścigania 4, nałożone grzywny w drodze mandatu 57 na kwotę zł, skierowane wnioski do organów administracji: rządowej 12, samorządowej 70. Ponadto w 2011 r. wydano 82 decyzje administracyjne, w tym: 76 decyzji o charakterze pieniężnym, tj.: decyzje ustalające kary biegnące za przekroczenie ustalonych warunków korzystania ze środowiska - 7, decyzje ustalające administracyjne kary za okres trwania naruszenia 43, decyzje w zakresie odroczenia terminu płatności kar pieniężnych 15, decyzje rozliczone w związku z realizacją inwestycji 2, decyzje o rozłożeniu płatności kar pieniężnych na raty 2, decyzje o kosztach ponoszonych w związku z prowadzeniem kontroli 7 5 decyzji o charakterze niepieniężnym, tj.: o wstrzymaniu użytkowania instalacji 2, o wyrażeniu zgody na podjęcie wstrzymanej działalności 2, wyznaczającej termin usunięcia naruszeń lub zaniedbań 1. Wysokość wymierzonych w 2011 roku administracyjnych kar pieniężnych przedstawia tabela nr 2. W 2011 r. przeprowadzono 737 kontroli w oparciu o dokumenty. W wyniku podjętych działań pokontrolnych wydano 26 decyzji wymierzających administracyjne kary pieniężne za stwierdzone naruszenia warunków dopuszczalnych, w tym 23 decyzje dotyczące odprowadzania ścieków do środowiska, 2 decyzje dotyczące emisji zanieczyszczeń do powietrza oraz 1 decyzję dotyczącą emisji hałasu do środowiska. Ponadto do zakładów kierowano pisma informujące o stwierdzeniu naruszeń bez wszczęcia postępowań wymierzających administracyjne kary pieniężne ze względu na przewidywaną wysokość kary nieprzekraczającą kwotę 800 zł. Ponadto kierowano wystąpienia do zakładów dotyczące uzupełnienia przesyłanych sprawozdań i wyników analiz, jak też ujednolicenia danych zawartych w PRTR i wykazach danych do opłat. Ponadto w omawianym okresie WIOŚ w Lublinie wydał 231 zaświadczeń, opinii i informacji w zakresie oddziaływania na środowisko. Największą liczbę stanowiły (154) zaświadczenia o niezaleganiu z płatnościami z tytułu administracyjnych kar pieniężnych za naruszanie warunków korzystania ze środowiska. Tabela 2. Kary pieniężne wymierzone w 2011 r. (źródło: WIOŚ) Wyszczególnienie Ilość decyzji Kwota [zł] Kary za przekroczenia ustalonych warunków korzystania ze środowiska - Ogółem - za wprowadzanie do wód lub do ziemi ścieków - za przekroczenie ustalonych warunków poboru wody - za przekroczenie dopuszczalnej ilości wprowadzania do powietrza gazów i pyłów za przekroczenie dopuszczalnego poziomu hałasu - za nieprzestrzeganie przepisów ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach ( z wyłączeniem opłaty sankcyjnej) - za nieprzestrzeganie przepisów w zakresie recyklingu pojazdów wycofanych z eksploatacji - za nieprzestrzeganie przepisów w zakresie międzynarodowego przemieszczania odpadów - za nieptrzestrzeganie przepisów w zakresie zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego - za nieprzestrzeganie przepisów dot. PRTR , , , , , , , , , ,00 99

101

102 DZIAŁALNOŚĆ LABORATORyJNA

103 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2011 roku Działalność laboratoryjna Laboratorium WIOŚ w Lublinie realizuje na zlecenie Wydziału Monitoringu Środowiska i Wydziału Inspekcji ustawowe zadania polegające na prowadzeniu badań stanu środowiska, pomiarów kontrolnych jednostek organizacyjnych oraz na potrzeby wynikające z nadzwyczajnych zagrożeń środowiska. Prowadzi szeroki zakres badań wód powierzchniowych i podziemnych, ścieków, gleb, odpadów, osadów, imisji i emisji do powietrza, hałasu oraz pomiary pól elektromagnetycznych (PEM). Laboratorium pracuje w trzech zakresach badawczych: analityka w zakresie zanieczyszczeń fi zykochemicznych wszystkich komponentów środowiska, badania mikrobiologiczne wód, gleb, powietrza, ścieków i osadów, badania hydrobiologiczne wód powierzchniowych i osadów czynnych, badania i pomiary terenowe w szerokim zakresie pomiarów jakości powietrza i gazów odlotowych. W grupie tej wykonuje się także pomiary hałasu i PEM oraz dokonuje poboru wszelkiego rodzaju próbek do badań laboratoryjnych. W 2011 roku w wyniku dostosowania organizacji Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Lublinie do wymagań rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 30 maja 2011 w sprawie zasad i sposobu organizacji wojewódzkich inspektoratów ochrony środowiska oraz ich delegatur, zmieniona została struktura Laboratorium WIOŚ w Lublinie. Obecnie w skład Laboratorium WIOŚ w Lublinie wchodzą: Pracownia analiz manualnych i instrumentalnych, Pracownia analiz mikrobiologicznych i hydrobiologicznych, Pracownia pomiarów terenowych, poboru prób i obsługi sieci pomiarowej monitoringu powietrza. Poszczególne Pracownie, poza swoim podstawowym zakresem, specjalizują się w specyficznych metodach badawczych. Laboratorium prowadzi badania i pomiary w oparciu o polskie i międzynarodowe normy, zarządzenia GIOŚ, noty aplikacyjne producentów aparatury, bądź własne sprawdzone i udokumentowane metodyki. Wszystkie badania i pomiary prowadzone są przy Waga elektroniczna MYA 0,8/3 Fot. B. Hiżewska - Kwiecińska użyciu nowoczesnej aparatury i sprzętu pomiarowego. Potencjał aparaturowy obejmuje między innymi: chromatografy gazowe, cieczowe i jonowe chromatograf gazowy z detekcją masową spektrofotometry UV-VIS spektrometry absorpcji atomowej z kuwetami grafi towymi spektrometry ICP mikroskopy odwrócone mikroskopy stereoskopowe analizatory węgla organicznego aparaty do oznaczania BZT aparaty do oznaczania ChZT aparaty do oznaczania azotu Kjeldahla analizatory spalin pyłomierze przemysłowe aparaty do oznaczania ekstraktu eterowego analizatory rtęci mobilne laboratoria do poboru wód i ścieków automatyczny miernik pyłu zawieszonego do pomiaru PM2.5 poborniki LVS pyłu PM2.5 i PM10 mierniki pól elektromagnetycznych przenośny detektor płomieniowo-jonizacyjny- (FID) do pomiarów stężeń LZO automatyczne analizatory dwutlenku siarki, tlenków azotu, ozonu pehametry, konduktometry, tlenomierze, wagi analityczne oraz specjalistyczny sprzęt pomocniczy. W 2011 roku laboratorium Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Lublinie doposażone zostało: w ramach realizowanego projektu PIOŚ /08-00 Wdrażanie nowoczesnych technik monitorowania powietrza, wody i hałasu poprzez zakupy aparatury 102

104 DZIAŁALNOŚĆ LABORATORYJNA kontrolno-pomiarowej i analitycznej dla sieci laboratoriów Inspekcji Ochrony Środowiska. Doskonalenie systemu zapewnienia jakości poprzez organizację laboratoriów wzorcujących i referencyjnych dla potrzeb wzmocnienia systemu zarządzania jakością środowiska i ocen efektów ekologicznych programu. Etap I fi nansowanego ze środków Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko, Priorytet III - Zarządzanie zasobami i przeciwdziałanie zagrożeniom środowiska Działanie Monitoring Środowiska : w chromatograf gazowy Clarus szt. w automatyczny system mobilnego monitoringu hałasu 2 szt. w ramach realizowanego projektu PIOŚ /09 pt Zakupy sprzętu do szybkiej oceny ryzyka w przypadku wystąpienia poważnej awarii, organizacja systemu monitoringu dynamicznego przeciwdziałania poważnym awariom, w tym organizacja systemu i sieci teleinformatycznych finansowanego ze środków Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko, Priorytet III - Działanie 3.2 Zapobieganie i ograniczanie skutków zagrożeń naturalnych oraz przeciwdziałanie poważnym awariom : w spektrometr w podczerwieni do badania próbek stałych i ciekłych Mobile-IR w analizator chemiczny spektroskopia ramanowska Morpho Detection StreetLab Mobile. w ramach zakupów restytucyjnych sprzętu i wyposażenia dla laboratoriów Inspekcji Ochrony Środowiska : w mikrowagę MYA 0,8/3 ze stołem wagowym SAM/M w zmywarkę laboratoryjną w suszarki laboratoryjne 3 szt. Całe wyposażenie pomiarowe i badawcze objęte jest opracowanym przez laboratorium programem wzorcowania, sprawdzeń i legalizacji. Laboratorium zatrudnia wysoko kwalifi kowany personel, legitymujący się w większości wyższym wykształceniem oraz długoletnim doświadczeniem zawodowym. Pracownicy laboratorium doskonalą swoje umiejętności poprzez uczestnictwo w szkoleniach zewnętrznych i wewnętrznych. Szkolenia dotyczą zarówno systemu zarządzania jak i działalności technicznej (techniki pomiarowe i badawcze, aparatura pomiarowa, wyrażanie niepewności, walidacja metod itd.). W celu zapewnienia spójności pomiarowej laboratorium stosuje: udokumentowane i zwalidowane procedury badawcze, certyfikowane materiały odniesienia i materiały odniesienia o potwierdzonych i udokumentowanych właściwościach, wyznaczanie niepewności pomiaru, wzorcowanie i kalibracje wyposażenia pomiarowego i badawczego, zachowanie odstępów czasu między wzorcowaniami i sprawdzeniami, odniesienie stosowanych jednostek do jednostek układu SI, dokumentowanie danych, prowadzenie i nadzór nad dokumentami i zapisami. Od ponad 20 lat Laboratorium Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Lublinie posiada wdrożony system zarządzania jakością potwierdzony stosownym certyfi katem akredytacji laboratorium badawczego. Obecnie jest to certyfi kat akredytacji laboratorium badawczego Nr AB 118 ważny do dnia r. wydany przez Polskie Centrum Akredytacji w Warszawie potwierdzający spełnienie wymagań normy PN-EN ISO/IEC 17025:2005 oraz wymagań PCA. Laboratorium stale doskonali funkcjonujący system zarządzania jakością i dostosowuje go do nowych wymagań Polskiego Centrum Akredytacji. W wyniku nowelizacji dokumentów PCA laboratorium opracowało strategię uczestnictwa w badaniach biegłości i międzylaboratoryjnych badaniach porównawczych obejmujących cały cykl akredytacyjny, w których systematycznie uczestniczy, uzyskując bardzo dobre wyniki, co jest potwierdzeniem wysokich kwalifi kacji i doświadczenia pracowników laboratorium. Street Lab Mobile Fot. B. Hiżewska - Kwiecińska 103

105

106 WSPÓŁPRACA MIĘDZYNARODOWA

107 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2011 roku Współpraca międzynarodowa Współpraca z Białorusią Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Lublinie, z racji przygranicznego położenia prowadzi współpracę międzynarodową z instytucją odpowiedzialną za ochronę środowiska na terytorium Republiki Białoruś. Współpraca ta polega przede wszystkim na wymianie informacji o stanie środowiska, pozyskiwaniu danych, zdobywaniu doświadczeń, jak również rozwijaniu i doskonaleniu systemu wzajemnego powiadamiania w przypadku wystąpienia awarii lub nadzwyczajnego zanieczyszczenia wód granicznych. WIOŚ w Lublinie kierując się ustaleniami Polsko- -Białoruskiej Podkomisji do Spraw Współpracy Przygranicznej, działającej w ramach Polsko-Białoruskiej Międzyrządowej Komisji Koordynacyjnej do Spraw Współpracy Transgranicznej kontynuował w 2011 roku współpracę z Brzeskim Obwodowym Komitetem ds. Zasobów Naturalnych i Ochrony Środowiska w Brześciu. W jej ramach koncentrowano się nad problemem czystości rzeki Bug i kontroli jej stanu na wspólnym odcinku granicznym. W tym celu odbyły się dwa spotkania robocze: w maju po stronie białoruskiej i we wrześniu po stronie polskiej. Podczas spotkań dokonywano wspólnego poboru prób wody rzeki Bug, dokonano oceny wcześniejszych badań oraz kontynuowano prace nad ustaleniem wspólnych kryteriów granicznych dla rzeki Bug, o przekroczeniu których informowana będzie strona współpracująca. Wymieniono także informacje na temat przebiegu prac modernizacyjnych miejskiej oczyszczalni ścieków w Brześciu. Zakres dalszej współpracy wyznaczają rekomendacje zawarte w protokole z X posiedzenia Polsko- -Białoruskiej Podkomisji ds. Współpracy Przygranicznej z grudnia 2011 r. Strony wyraziły wolę kontynuacji wspólnych badań jakości wód granicznych. Współpraca z Ukrainą Współpraca Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Lublinie z Ukrainą opiera się na realizacji zadań wynikających z umów międzynarodowych i regionalnych porozumień zawartych ze służbami ochrony środowiska Ukrainy. Podstawę współpracy stanowi Umowa między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej i Rządem Ukrainy sporządzona w Kijowie w dniu 10 października 1996 r., Spotkanie robocze w Brześciu na Białorusi Fot. Roman Panasiuk która weszła w życie z dniem 6 stycznia 1999 r. Ważnym elementem na szczeblu regionalnym są porozumienia o współpracy w dziedzinie ochrony środowiska zawarte pomiędzy Wojewódzkim Inspektoratem Ochrony Środowiska w Lublinie, a Państwową Inspekcją Ekologiczną Obwodu Lwowskiego oraz podpisane w 2011 r. porozumienie z Państwową Inspekcją Obwodu Wołyńskiego. Stałym elementem współpracy jest wymiana informacji na temat stanu środowiska wodnego granicznej rzeki Bug. Prowadzone są badania fizykochemiczne i biologiczne wód rzeki Bug w punktach pomiarowo-kontrolnych Kryłów, Zosin i Horodło w zakresie zgodnym z PMŚ. W 2011 r. wyniki badań przekazywano raz na kwartał Państwowym Inspekcjom Ekologicznym Obwodów Wołyńskiego i Lwowskiego. Wyniki dla dziesięciu rekomendowanych wskaźników przekazywano za pośrednictwem Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Rzeszowie na potrzeby Grupy Roboczej Ochrony Wód (OW), działającej w ramach Polsko-Ukraińskiej Komisji do spraw Wód Granicznych. Na początku roku 2011 przekazano partnerom ukraińskim materiały na temat zasad i sposobu prowadzenia monitoringu, punktów pomiarowo- -kontrolnych i zaplanowanych terminów poboru wód granicznego odcinka rzeki Bug w celu zsynchronizowania terminów poboru po stronie ukraińskiej. Ważnym elementem współpracy ze stroną ukraińską jest współdziałanie w przypadku pogorszenia stanu wód granicznych rzeki Bug i dążenie do wyjaśnienia ewentualnych przyczyn. W 2011 r., anonimowy rozmówca z Ukrainy przekazał informację o zanieczyszczeniu wód rzeki Bug przez ciek bez nazwy, odprowadzający ścieki z zakładu produkującego płyty wiórowe w miejscowości Kamionka Buska. O powyższym poinformowano 106

108 WSPÓŁPRACA MIĘDZYNARODOWA Państwową Inspekcję Ekologiczną Obwodu Lwowskiego oraz pobrano próbę wody w miejscowości Kryłów do badań w zakresie rozszerzonym o formaldehyd. Strona ukraińska poinformowała, że w planowanym kolejnym poborze prób uwzględni informację o zanieczyszczeniu. W celu upowszechniania informacji o stanie środowiska na naszym terenie przekazano instytucjom ukraińskim Raport o stanie środowiska województwa lubelskiego w 2009 roku. 107

109

110 spis map Spis map Mapa 1. Podział administracyjny województwa lubelskiego (źródło: GUS) Mapa 2. Emisja zanieczyszczeń do powietrza ze źródeł punktowych w 2011 r. o łącznej ilości powyżej 100 Mg - bez CO 2 (źródło: WIOŚ) Mapa 3. Lokalizacja stacji i stanowisk pomiarowych funkcjonujących w 2011 r. (źródło: WIOŚ) Mapa 4. Prezentacja stanu/potencjału ekologicznego JCWP w województwie lubelskim w 2011 r. (źródło: WIOŚ) Mapa 5. Prezentacja stanu ekologicznego w ppk. rzek w zlewni Wisły (źródło: WIOŚ) Mapa 6. Prezentacja oceny stanu/potencjału ekologicznego w ppk rzek w zlewni Bugu w 2011 r. (źródło: WIOŚ) Mapa 7. Prezentacja oceny stanu ekologicznego w ppk. rzek w zlewni Wieprza w 2011 r. (źródło: WIOŚ) Mapa 8. Lokalizacja punktów oraz wyniki pomiarów krótkookresowych hałasu kolejowego w 2010 r. (źródło: PKP LK Lublin) Mapa 9. Lokalizacja składowisk odpadów komunalnych i innych instalacji na terenie woj. lubelskiego (źródło: WIOŚ) Mapa 10. Lokalizacja punktów pomiarowych promieniowania elektromagnetycznego w 2011 r. na terenie województwa lubelskiego (źródło: WIOŚ) 109

111

112 wykaz skrótów Wykaz skrótów zastosowanych w tekście BZT 5 pięciodobowe biochemiczne zapotrzebowanie tlenu ChZT Mn chemiczne zapotrzebowanie tlenu (indeks nadmanganianowy) DK droga krajowa db decybele GUS Główny Urząd Statystyczny hm 3 hektometr sześcienny IMGW Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej IOŚ Instytut Ochrony Środowiska IUNG Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa w Puławach JCWP jednolita część wód powierzchniowych Kpa. Kodeks postępowania administracyjnego KPOŚK Krajowy Program Oczyszczania Ścieków Komunalnych LZO Lotne związki organiczne MD monitoring diagnostyczny MO monitoring operacyjny Mg tona mg/kg s.m. miligram na kilogram suchej masy mg/nm 3 miligram na normalny metr sześcienny MHz megaherc MŚ Minister Środowiska µg/m 3 mikrogram na metr sześcienny ng/m 3 nanogram na metr sześcienny OSN Obszar Szczególnie Narażony OWO ogólny węgiel organiczny OZE odnawialne źródła energii PCA Polskie Centrum Akredytacji PCB polichlorowane bifenyle PEM pola elektromagnetyczne PIG Państwowy Instytut Geologiczny PIS Państwowa Inspekcja Sanitarna PKB Produkt Krajowy Brutto PM2,5 pył o średnicy aerodynamicznej ziaren do 2,5 µm PM10 pył o średnicy aerodynamicznej ziaren do 10 µm PMPL multimetriks fitoplanktonowy POP Program Ochrony Powietrza Poś Prawo ochrony środowiska ppk. punkt pomiarowo-kontrolny PRTR Europejski Rejestr Uwalniania i Transferu Zanieczyszczeń RDW Ramowa Dyrektywa Wodna RLM Równoważna Liczba Mieszkańców RPN Roztoczański Park Narodowy RZGW Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej TZO trwałe zanieczyszczenia organiczne WIOŚ Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska WUS Wojewódzki Urząd Statystyczny WWA wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne V/m volt na metr 111

113 WOJEWÓDZKI INSPEKTORAT OCHRONY ŚRODOWISKA W LUBLINIE Lublin, ul. Obywatelska 13 tel Delegatura Biała Podlaska Biała Podlaska ul. Brzegowa 2 tel Delegatura Chełm Chełm Pl. Niepodległości 1 tel Delegatura Zamość Zamość ul. Hrubieszowska 69 tel ISBN