Inspekcja Ochrony Środowiska Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Lublinie. Raport o stanie środowiska województwa lubelskiego w 2017 roku

Transkrypt

1 Inspekcja Ochrony Środowiska Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Lublinie Raport o stanie środowiska województwa lubelskiego w 2017 roku Biblioteka Monitoringu Środowiska Lublin 2018

2 Wydano ze środków: Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Lublinie Opracowano przez zespół pracowników: Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Lublinie Pod kierunkiem Leszka Żelaznego Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska w Lublinie Redakcja Alicja Roguska Autorzy: Zuzanna Balcerek, Jolanta Dobrzyńska, Grażyna Gleń, Teresa Grzywaczewska, Arkadiusz Iwaniuk, Renata Lesicka, Joanna Miazga, Magdalena Milanowska-Pitura, Krystyna Michna, Piotr Mirosław, Bernadeta Nowosielska, Irena Orzeł, Dorota Parcheta, Małgorzata Skwarek, Margaryta Sobocińska, Michał Solis, Magda Sztorc, Joanna Śluz, Jadwiga Tkaczyk, Urszula Tychmanowicz, Grzegorz Uliński W opracowaniu wykorzystano materiały: Wydziału Inspekcji Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Lublinie Głównego Urzędu Statystycznego Wojewódzkiego Urzędu Statystycznego w Lublinie Lubelskiego Urzędu Wojewódzkiego Urzędu Marszałkowskiego w Lublinie Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Lublinie Instytutu Ochrony Środowiska w Warszawie Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad Oddział w Lublinie Zarządu Dróg Wojewódzkich w Lublinie PKP S.A. Zakładu Linii Kolejowych w Lublinie Urzędu Komunikacji Elektronicznej Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Lublinie Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej Państwowy Instytut Badawczy Zdjęcia na okładce: R. Gulbierz, F. Zachwieja Zdjęcia na przekładkach: M. Domalewski, T. Grzywaczewska, P. Marczakowski, D. Suryś, M. Sztorc, Archiwum PGO Sp. z o.o. w Chełmie, Archiwum WIOŚ Raport jest dostępny na stronie internetowej WIOŚ Lublin pod adresem ISBN Przygotowanie do druku: Arkadiusz Zawadzki/Aureusart Druk i oprawa: System-Graf Drukarnia Agencja Reklamowo-Wydawnicza

3 Lubelskie należy do regionów szczególnie cennych przyrodniczo i jednocześnie cieszy się opinią województwa o czystym środowisku. Czy jest to pogląd uzasadniony, czy stan powietrza, wód i gleby pozostaje niezmienny, pogarsza się czy poprawia? Odpowiedź na te pozornie proste pytania wymaga analizy licznych danych skrupulatnie dostarczanych przez Państwowy Monitoring Środowiska oraz kontrole terenowe. Część wyników, a także zbiorcze wnioski prezentowane są w tym Raporcie. Pozwolą one spojrzeć na przestrzeń wokół nas chłodnym okiem i obiektywnie wartościować cele polityki ekologicznej na poziomie gmin, powiatów oraz całego województwa. Życzę interesującej i pomocnej lektury. Lubelski Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska Leszek Żelazny z zespołem WIOŚ

4 SPIS TREŚCI Informacje o województwie 7 Powietrze 11 Wody 35 Wody powierzchniowe płynące 39 Wody powierzchniowe stojące 55 Wody podziemne 60 Hałas 69 Odpady 89 Promieniowanie elektromagnetyczne 97 Działalność kontrolna 103 Działalność laboratoryjna 111 Współpraca międzynarodowa 117 Informowanie o stanie środowiska w województwie 123 Spis map 127 Wykaz skrótów 129

5 INFORMACJE O WOJEWÓDZTWIE

6 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2017 ROKU Widok na Dom na Podwalu i Zamek Lubelski Fot. M. Sztorc Informacje o województwie Województwo lubelskie położone jest we wschodniej części Polski. Jego obszar obejmuje 8% powierzchni kraju. Graniczy z województwami: podlaskim, mazowieckim, świętokrzyskim i podkarpackim, a od wschodu z Białorusią i Ukrainą. Stolicą regionu jest miasto Lublin, które zamieszkuje mieszkańców. Wyb rane informacje charakteryzujące województwo lubelskie przedstawiono w tabeli 1. Kazimierz Dolny nad Wisłą Fot. R.Lesicka 8

7 Tabela.1 Województwo lubelskie na tle kraju (źródło: GUS, 2016 r.) Wyszczególnienie Polska Województwo lubelskie Powierzchnia [km 2 ] Gęstość zaludnienia na 1 km Ludność w tys. osób wg faktycznego miejsca zamieszkania w tym: w miastach na wsi Liczba powiatów Miasta na prawach powiatu Liczba gmin Miejsce w kraju Liczba miast Stopa bezrobocia rejestrowanego [%] 8,2 10,3 6 Ścieki przemysłowe i komunalne odprowadzane do wód powierzchniowych 8 895,2 150,5 10 lub do ziemi [hm 3 ] Ścieki oczyszczone [hm 3 ] 2 061,3 68,8 11 Ludność korzystająca z oczyszczalni ścieków [tys.] , ,9 11 Emisja przemysłowych zanieczyszczeń powietrza z zakładów szczególnie uciążliwych [tys. ton] pyłowych gazowych gazowych (bez CO 2 ) , , , Odpady komunalne wytworzone w ciągu roku [tys. ton] , ,5 12 Odpady komunalne wytworzone na 1 mieszkańca [kg] Produkt krajowy brutto w cenach bieżących [mln. zł] (2015 r.) 1 799, Produkt krajowy brutto na 1 mieszkańca [zł] (2015 r.) Nakłady na środki trwałe służące ochronie środowiska (ceny bieżące) [mln zł] 6 517,0 142,2 14 Powierzchnia o szczególnych walorach przyrodniczych prawnie chroniona ha % powierzchni ogółem W tym [tys. ha] parki narodowe rezerwaty przyrody parki krajobrazowe obszary chronionego krajobrazu ,7 32, , , , , ,0 22, , , , , Park Zdrojowy w Nałęczowie Fot. R. Lesicka Pałac w Kozłówce Fot. R. Lesicka 9

8 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2017 ROKU Mapa 1. Podział administracyjny województwa lubelskiego (źródło: GUS) 10

9 POWIETRZE

10 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2017 ROKU Powietrze Presje Lublin Fot. Archiwum Rady Osiedla Bronowice III-Maki Powietrze pozbawione naturalnych granic umożliwia rozprzestrzenianie się zanieczyszczeń na duże odległości. Wyemitowane zanieczyszczenia w zależności od ich charakteru, wysokości emitora, warunków meteorologicznych i topograficznych mogą przekraczać granice państw i kontynentów. Źródła zanieczyszczeń powietrza podzielić można na naturalne (pożary lasów, wybuchy wulkanów, erozja skał i gleb, burze piaskowe) oraz na źródła antropogeniczne związane z działalnością człowieka. W zależności od rodzaju źródła emisji zanieczyszczeń powietrza wyróżnia się: emisję punktową pochodzącą z energetyki zawodowej, procesów technologicznych i innych jednostek organizacyjnych wprowadzających zanieczyszczenia w sposób zorganizowany, emisję powierzchniową z sektora komunalno-bytowego, emisję liniową ze źródeł związanych z transportem, emisję z rolnictwa, w tym z pól uprawnych i hodowli, emisję naturalną pochodzącą od lasów (emisja biogenna), emisję niezorganizowaną z kopalń i hałd. W tabeli 1 i na wykresie 1 przedstawiono oszacowaną wielkość emisji poszczególnych zanieczyszczeń z terenu województwa lubelskiego na podstawie danych zgromadzonych w bazie emisji wykonanej przez ATMOTERM S.A. w ramach pracy pt.: Zgromadzenie danych emisyjnych wraz z oceną ich poprawności i kompletności będącej elementem projektu pt. Wzmocnienie systemu oceny jakości powietrza w Polsce w oparciu o doświadczenia norweskie. Wykresy 2, 3 przedstawiają udziały poszczególnych rodzajów emisji oraz rodzajów zanieczyszczeń. Tabela 1. Szacowana emisja zanieczyszczeń do powietrza z obszaru woj. lubelskiego w 2017 r. (źródło: Baza emisji ATMOTERM S.A.) Wyszczególnienie Łączna emisja (Mg) emisja powierzchniowa (Mg) emisja liniowa (Mg) emisja punktowa (Mg) emisja z rolnictwa (Mg) emisja naturalna z lasów (Mg) emisja niezorganizowana (Mg) PM , , , ,1* 4 103,9-924,4 BaP 8,527 6,86 0,006 1, NO ,3 419, , ,5 468,7 - - SO , ,1 60, ,7 9,0 - - CO , , , , ,3 - - NMLZO , ,7 614, , , ,1 - NH ,9 272, , , ,2 - * wielkość emisji pyłu całkowitego 3 085,5 Mg/rok 12

11 powierzchniowa liniowa punktowa rolnictwo niezorganizowana lasy powierzchniowa liniowa punktowa 180 9, ,0 7,0 19,49% 0,07% 120 6,0 [tys. Mg] [Mg] 5,0 4,0 3,0 80,44% 40 2,0 20 1,0 0 PM 10 Mg/rok NO2 Mg/rok SO 2 Mg/rok CO Mg/rok NMLZO Mg/rok NH 3 Mg/rok 0,0 BaP Wykres 1. Wielkość emisji zanieczyszczeń z województwa lubelskiego w 2017 r. (źródło: Baza emisji ATMOTERM S.A.) 3,9% 14,8% 68,4% 8,2% 12,7% 58,6% 8,6% 6,0% 8,1% 3,9% 6,5% 0,3% powierzchniowa liniowa punktowa rolnictwo niezorganizowana lasy Wykres 2. Udział poszczególnych rodzajów emisji w 2017 r. (źródło: Baza emisji ATMOTERM S.A.) PM 10 NO 2 SO 2 CO NMLZO NH 3 Wykres 3. Udział poszczególnych rodzajów zanieczyszczeń w 2017 r. (źródło: Baza emisji ATMOTERM S.A.) Emisja ze źródeł punktowych powstaje podczas wytwarzania energii i w trakcie procesów technologicznych. Wielkość emisji punktowej spadła o około 6,3% w stosunku do roku poprzedniego i wynosiła około 8,2% emisji całkowitej. Według danych udostępnionych przez GUS, w roku 2016 z 96 zakładów szczególnie uciążliwych działających na terenie województwa lubelskiego, wyemitowano do powietrza 5 098,751 tys. Mg zanieczyszczeń, z czego 1,728 tys. Mg stanowiły pyły, a 5 097,023 tys. Mg gazy (z uwzględnieniem CO 2 ). W 2016 r. zanotowano wzrost emisji zanieczyszczeń gazowych o około 1,94% oraz spadek emisji pyłów około 12,5% w odniesieniu do 2015 r. Wielkość emisji pyłów stanowiła 4,4%, a gazów (łącznie z CO 2 ) 2,4% emisji krajowej, co usytuowało województwo lubelskie na 11 miejscu w kraju pod względem emisji Województwo lubelskie 4,4% Województwo lubelskie 2,4% Pozostałe województwa 95,6% Pozostałe województwa 97,6% Wykres 4. Udział emisji zanieczyszczeń pyłowych z zakładów szczególnie uciążliwych w Polsce w 2016 r. (źródło: GUS) Wykres 5. Udział emisji zanieczyszczeń gazowych z zakładów szczególnie uciążliwych w Polsce w 2016 r. (źródło: GUS) 13

12 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2017 ROKU zanieczyszczeń pyłowych i 12 miejscu pod względem emisji zanieczyszczeń gazowych (wykresy 4 i 5). Z funkcjonujących w 2016 r. na terenie woj. lubelskiego 96 zakładów szczególnie uciążliwych dla czystości powietrza, (5,16% zakładów w Polsce), 89,74% posiadało urządzenia do redukcji zanieczyszczeń pyłowych, ale tylko 5,37% do redukcji zanieczyszczeń gazowych (źródło GUS). Zakładami, które wprowadziły do powietrza największą ilość zanieczyszczeń (bez CO 2 ) były: 1. Zakłady Azotowe PUŁAWY S.A. w Puławach 6 030,0 Mg (22,6%), 2. Cemex Polska Sp. z o.o. Zakład Cementownia Chełm 3 651,93 Mg (13,7%), 3. Grupa Ożarów S.A. Zakład Cementownia Rejowiec w Rejowcu Fabrycznym 930,42 Mg (3,4%), 4. Miejskie Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplnej Sp. z o.o. w Chełmie 788,77 Mg (3,0%), 5. MEGATEM EC- LUBLIN Sp. z o. o. w Lublinie 525,95 Mg (2,0%) 6. Pozostałe zakłady ,87 Mg (55,3%). Lokalizację emitorów punktowych, które wprowadziły do powietrza powyżej 100 Mg/rok zanieczyszczeń przedstawia mapa 2. Źródłami emisji powierzchniowej są niskie emitory, odprowadzające produkty spalania z domowych palenisk i lokalnych kotłowni węglowych, składowiska, oczyszczalnie ścieków. Zanieczyszczenia gromadzą się wokół miejsc powstawania, najczęściej na obszarach o zwartej zabudowie mieszkaniowej, co utrudnia proces przemieszczania i rozpraszania się zanieczyszczeń. Prowadzi to do kumulowania się dużych ładunków szkodliwych substancji na niewielkiej przestrzeni o dużej gęstości zaludnienia. W porównaniu do roku ubiegłego wielkość wyemitowanych zanieczyszczeń pozostała na tym samym poziomie. Udział emisji powierzchniowej stanowił około 68,4% emisji całkowitej. Emisję liniową stanowią głównie zanieczyszczenia pochodzące od szlaków komunikacyjnych. Substancje emitowane z silników pojazdów oraz emisja poza spalinowa i wtórna: ścieranie opon, okładzin hamulcowych, nawierzchni jezdni, unos z jezdni, powodują wzrost stężeń zanieczyszczeń w najbliższym otoczeniu dróg, a ich wpływ maleje wraz z odległością. W porównaniu do roku ubiegłego wielkość emisji liniowej wzrosła o około 5,3%. Udział zanieczyszczeń pochodzących z emitorów liniowych stanowił około 3,9% emisji całkowitej. Duży wpływ na jakość powietrza mają znajdujące się na terenie województwa lubelskiego obszary działalności rolniczej. Nowoczesne zmechanizowane rolnictwo emituje zanieczyszczenia powstające podczas użytkowania pojazdów i maszyn rolniczych oraz ogrzewania obiektów. Do powietrza dostają się rozpylane pestycydy, cząstki nawozów sztucznych, produkty rozkładu materii organicznej. Ilość wyemitowanych zanieczyszczeń z sektora rolniczego zmniejszyła się o około 1,4% w porównaniu do roku 2016 i wynosiła około 12,7% emisji całkowitej. Emisja niemetanowych lotnych związków organicznych (NMLZO) i amoniaku (NH 3 ) prekursorów zanieczyszczeń, pochodzi między innymi ze źródeł naturalnych, jakimi są lasy. Obszary leśne zajmują około 24% powierzchni woj. lubelskiego. Emisja z lasów stanowiła około 6,4% emisji całkowitej. Emisja zanieczyszczeń pochodzących ze źródeł niezorganizowanych (z terenów kopalni odkrywkowych i hałd) stanowiła około 0,3% całkowitej emisji do powietrza. Zakłady Azotowe "PUŁAWY" S.A. w Puławach 55,3% "Cemex" Polska Sp. z o.o. Zakład Cementownia Chełm 2,0% Grupa Ożarów S.A. Cementownia Rejowiec w Rejowcu Fabrycznym 3,0% 13,7% 22,6% Miejskie Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplnej Sp. z o.o. w Chełmie "Megatem EC- Lublin" Sp. z o. o. w Lublinie 3,4% Pozostałe zakłady Wykres 6. Udziały emisji zanieczyszczeń do powietrza z największych zakładów woj. lubelskiego w emisji całkowitej punktowej w 2017 r. (źródło: Baza emisji ATMOTERM S.A., WIOŚ, EkoPłatnik ) 14

13 Mapa 2. Emisja zanieczyszczeń powietrza ze źródeł punktowych o łącznej ilości powyżej 100 Mg w 2017 r. bez CO 2 (źródło: Baza emisji ATMOTERM S.A., WIOŚ, EkoPłatnik ) 15

14 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2017 ROKU Suma pyłu PM10 ze wszystkich źródeł emisji z terenu województwa lubelskiego w 2017 roku wynosiła ,5 Mg (8,1% wszystkich zanieczyszczeń). Pył PM10 pochodzący ze źródeł powierzchniowych stanowił 63,7%, liniowych 9,4%, punktowych 6,7%, rolniczych 16,5%, niezorganizowanych 3,7% emisji całkowitej. Mapa 3 przedstawia wielkość emisji pyłu PM10 oraz udział poszczególnych rodzajów źródeł emisji w województwie lubelskim. Mapa 3. Emisja pyłu PM10 w województwie lubelskim w 2017 r. (źródło: Baza emisji ATMOTERM S.A.) Frakcja pyłu PM2,5 zawarta w pyle PM10 wynosiła ,8 Mg, w tym udział źródeł powierzchniowych stanowił 84,0%, liniowych 4,3%, punktowych 7,2%, rolniczych 3,2%, niezorganizowanych 1,2% emisji całkowitej. Mapa 4 przedstawia wielkość emisji pyłu PM2,5 oraz udział poszczególnych rodzajów źródeł emisji w województwie lubelskim. Mapa 4. Emisja pyłu PM2,5 w województwie lubelskim w 2017 r. (źródło: Baza emisji ATMOTERM S.A.) 16

15 Suma dwutlenku siarki ze wszystkich źródeł emisji z terenu województwa lubelskiego w 2017 roku wynosiła ,5 Mg (6,0% wszystkich zanieczyszczeń). Dwutlenek siarki pochodzący ze źródeł powierzchniowych stanowił 70,4%, liniowych 0,3%, punktowych 29,3%, rolniczych 0,05% ogółu emisji SO 2. Mapa 5 przedstawia wielkość emisji SO 2 oraz udział poszczególnych rodzajów źródeł emisji w województwie lubelskim. Mapa 5. Emisja dwutlenku siarki w województwie lubelskim w 2017 r. (źródło: Baza emisji ATMOTERM S.A.) Łączna emisja dwutlenku azotu ze wszystkich źródeł emisji z terenu województwa lubelskiego w 2017 roku wynosiła ,4 Mg (3,9% wszystkich zanieczyszczeń), a jej udział ze źródeł powierzchniowych stanowił 3,5%, liniowych 21,3%, punktowych 71,2%, rolniczych 4,0%. Mapa 6 przedstawia wielkość emisji NO 2 oraz udział poszczególnych rodzajów źródeł emisji w województwie lubelskim. Mapa 6. Emisja dwutlenku azotu w województwie lubelskim w 2017 r. (źródło: Baza emisji ATMOTERM S.A.) 17

16 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2017 ROKU Suma tlenku węgla ze wszystkich źródeł emisji z terenu województwa lubelskiego w 2017 roku wynosiła ,5 Mg (58,6% wszystkich zanieczyszczeń). Tlenek węgla pochodzący ze źródeł powierzchniowych stanowił 90,4%, liniowych 3,6%, punktowych 3,7%, rolniczych 2,3% emisji całkowitej. Mapa 7 przedstawia wielkość emisji CO oraz udział poszczególnych rodzajów źródeł emisji w województwie lubelskim. Mapa 7. Emisja tlenku węgla w województwie lubelskim w 2017 r. (źródło: Baza emisji ATMOTERM S.A.) Suma benzo/a/pirenu ze wszystkich źródeł emisji z terenu województwa lubelskiego w 2017 roku wyniosła 8,527 Mg (0,003% wszystkich zanieczyszczeń). Udział emisji ze źródeł powierzchniowych stanowił 80,4%, liniowych 0,07%, punktowych 19,5% emisji całkowitej. Mapa 8 przedstawia wielkość emisji BaP oraz udział poszczególnych rodzajów źródeł emisji w województwie lubelskim. Mapa 8. Emisja BaP w województwie lubelskim w 2017 r. (źródło: Baza emisji ATMOTERM S.A.) 18

17 Łączna emisja amoniaku ze wszystkich źródeł z terenu województwa lubelskiego w 2017 roku wynosiła ,9 Mg (8,6% wszystkich zanieczyszczeń). Amoniak pochodzący ze źródeł powierzchniowych stanowił 1,0%, punktowych 7,3%, rolniczych 83,2%, lasów 8,4% emisji całkowitej. Mapa 9 przedstawia wielkość emisji NH 3 oraz udział poszczególnych rodzajów źródeł emisji w województwie lubelskim. Mapa 9. Emisja amoniaku w województwie lubelskim w 2017 r. (źródło: Baza emisji ATMOTERM S.A.) Suma NMLZO ze wszystkich źródeł emisji z terenu województwa lubelskiego w 2017 roku wynosiła ,9 Mg (14,8% wszystkich zanieczyszczeń). NMLZO pochodzące ze źródeł powierzchniowych stanowiły: 39,0%, liniowych 1,3%, punktowych 2,6%, rolniczych 18,4%, lasów 38,7% emisji całkowitej. Mapa 10 przedstawia wielkość emisji NMLZO oraz udział poszczególnych rodzajów źródeł emisji w województwie lubelskim. Mapa 10. Emisja NMLZO w województwie lubelskim w 2017 r. (źródło: Baza emisji ATMOTERM S.A.) 19

18 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2017 ROKU Chemizm opadów atmosferycznych Celem realizacji zadania jest określenie rozkładu ładunków zanieczyszczeń wprowadzanych z mokrym opadem do podłoża w ujęciu czasowym i przestrzennym. Systematyczne badania składu fizyko chemicznego opadów oraz równoległe obserwacje i pomiary parametrów meteorologicznych dostarczają informacji o obciążeniu obszarów leśnych, gleb i wód powierzchniowych substancjami deponowanymi z powietrza związkami zakwaszającymi, biogennymi i metalami ciężkimi. Kontynuując badania, Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Lublinie we współpracy z Instytutem Meteorologii i Gospodarki Wodnej prowadził w 2017 roku stałą kontrolę i ocenę stanu zanieczyszczenia opadów atmosferycznych na stacji synoptycznej IMGW-PIB we Włodawie, funkcjonującej w sieci stacji pomiarowo-kontrolnych Ogólnopolskiego Monitoringu Chemizmu Opadów Atmosferycznych i Oceny Depozycji Zanieczyszczeń do Podłoża. Próby opadu atmosferycznego mokrego pobierane były za pomocą automatycznego kolektora bezpośrednio na stacji, zaś analizy w cyklach miesięcznych wykonywano w laboratorium WIOŚ w Lublinie pod względem zawartości: chlorków, siarczanów, azotu azotynowego, azotu azotanowego, azotu amonowego, azotu ogólnego, fosforu ogólnego, potasu, sodu, wapnia, magnezu, cynku, miedzi, ołowiu, kadmu, niklu i chromu. Kontrolowany był też odczyn ph oraz przewodność elektrolityczna opadów. W 2017 r. na stacji IMGW we Włodawie zanotowano roczny opad atmosferyczny w wysokości 617,4 mm o ok. 5,4% niższy niż w roku Największe miesięczne opady wystąpiły w lipcu i wrześniu. Natomiast najmniejsze ilości opadów zanotowano w styczniu. Miesięczne sumy opadów w latach przedstawiono na wykresie 7. Uzyskane wyniki badań wykazały, że odczyn (ph) opadów atmosferycznych wahał się w zakresie 4,93-6,50. Średnia roczna wartość ważona ph wynosiła 5,60. W przypadku 6 próbek (50%) stwierdzono kwaśne deszcze opady o wartości ph poniżej 5,6 oznaczającej naturalny stopień zakwaszenia wód opadowych mocnymi kwasami mineralnymi. Opady o odczynie obniżonym stanowią znaczne zagrożenie zarówno dla środowiska, wywołując negatywne zmiany w strukturze oraz funkcjonowaniu ekosystemów lądowych i wodnych, jak również dla infrastruktury technicznej (np. linii energetycznych). Wartości przewodności elektrycznej właściwej w badanych próbkach były niskie (maksymalnie 27,9 µs/cm), co wskazuje na niewielką ilość substancji mineralnych w opadzie. Stężenia zanieczyszczeń w uśrednionych miesięcznych próbkach opadu atmosferycznego oraz wysokości opadu na stacji we Włodawie w 2017 r. (źródło: IMGW) przedstawiono na wykresie 8. [mm] styczeń luty marzec Miesięczne sumy opadów kwiecień 2016 r 2017 r maj czerwiec Wykres 7. Miesięczne sumy opadów atmosferycznych na stacji we Włodawie w latach (źródło: IMGW) Opady atmosferyczne gromadzą i przenoszą zanieczy szczenia oddziałując na ekosystemy poprzez procesy eutrofizacji oraz zakwaszania gleb i wód. Procesy te związane są z obecnością w powietrzu substancji takich jak: dwutlenek siarki, tlenki azotu i amoniak oraz ich depozycją do podłoża. Opady są źródłem składników mineralnych pochodzących nie tylko z atmosfery, ale również spłukiwanych z powierzchni roślin i różnych obiektów. Stężenia poszczególnych substancji zależą od wielu czynników, m.in. takich jak czas trwania opadów, ich intensywność lub długość okresu bezdeszczowego poprzedzającego opad. Z powodu dużej zmienności warunków meteorologicznych w skali miesięcy, sezonów i roku, w zależności od miejsca i czasu, ilości wnoszonych przez opady zanieczyszczeń są bardzo zróżnicowane. Spośród badanych substancji, szczególnie ujemny wpływ na stan środowiska mogą mieć kwasotwórcze związki siarki i azotu, związki biogenne i metale ciężkie. Związki biogenne (azotu i fosforu) wpływają na zmiany warunków troficznych gleb i wód. Metale ciężkie stanowią zagrożenie dla produkcji roślinnej i zlewni ujęć wody. Występujące w opadach kationy zasadowe (sód, potas, wapń i magnez), są pod względem znaczenia ekologicznego przeciwieństwem substancji kwasotwórczych, biogennych i metali ciężkich. Ich oddziaływanie na środowisko jest pozytywne, ponieważ neutralizują wody opadowe. Ładunki jednostkowe (kg/ha*rok) badanych substancji wniesionych przez opady atmosferyczne w latach na tle rocznych sum opadów ze stacji monitoringowej we Włodawie przedstawia wykres 9. Monitoring chemizmu opadów atmosferycznych i oceny depozycji zanieczyszczeń do podłoża poszerza wiedzę o jakości wód opadowych i przestrzennym rozkładzie mokrej depozycji zanieczyszczeń w odniesieniu do obszaru całego kraju jak i terenów poszczególnych województw, a także dostarcza informacji o przyczynach tego stanu i daje możliwość określenia tendencji zmian. lipiec sierpień wrzesień październik listopad grudzień 20

19 I II 2,5 140, ,0 100,0 (mg/m 3 ) s tężenie 1,5 1 80,0 60,0 40,0 wysokość opadu w (mm ) 0,5 20,0 0 0,0 III IV V VI VII VIII IX X XI XII I wysokość opadu chlorki siarczany azot azotynowy azot amonowy azot ogólny azot azotanowy 1,4 140,0 1,2 120, ,0 (mg/m 3 ) s tężenie 0,8 0,6 0,4 80,0 60,0 40,0 wysokość opadu w (mm ) wysokość opadu sód potas wapń 0,2 20,0 0 II 0,0 III IV V VI VII VIII IX X XI XII 0, , ,1 100 stężenie (mg/m 3 ) 0,08 0, wysokość opadu w (mm) wysokość opadu magnez cynk miedź Fosfor ogólny 0, , I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII 0 Wykres 8. Stężenia zanieczyszczeń w uśrednionych miesięcznych próbkach opadu atmosferycznego oraz wielkości opadu na stacji we Włodawie w 2017 r. (źródło: IMGW) [kg/ha] [mm] opad Siarczany Azot ogólny Fosfor ogólny [kg/ha] [mm] opad Sód Potas Wapń Magnez r 2014 r 2015 r 2016 r 2017r r 2014 r 2015 r 2016 r 2017r 0 Wykres 9. Roczne ładunki jednostkowe badanych substancji wniesione przez opady atmosferyczne w latach w rejonie stacji we Włodawie (źródło: IMGW) 21

20 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2017 ROKU Stan W 2017 r. w ramach systemu monitoringu jakości powietrza w województwie lubelskim funkcjonowało 11 stacji pomiarowych. Zakres pomiarowy obejmował zanieczyszczenia wymagane do rocznej oceny jakości powietrza oraz zanieczyszczenia wspomagające ocenę, określone programem państwowego monitoringu środowiska. Jakość powietrza w 2017 r. określona została w szesnastej rocznej ocenie jakości powietrza w województwie lubelskim, wykonanej zgodnie z art. 89 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (t.j. Dz. U. 2018, poz. 799). Analizy i oceny poziomów stężeń zanieczyszczeń powietrza dokonuje się w strefach, które zdefiniowane są rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 2 sierpnia 2012 r. w sprawie stref, w których dokonuje się oceny jakości powietrza (Dz. U. 2012, poz. 914). W województwie lubelskim określone są dwie strefy: aglomeracja lubelska obejmująca miasto Lublin, strefa lubelska obejmującą pozostały obszar województwa, nie wchodzący w skład aglomeracji. Ocenie pod względem spełnienia kryteriów ochrony zdrowia podlegają obie strefy, pod względem ochrony roślin tylko strefa lubelska. Metody i zakres dokonywania oceny określa rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 13 września 2012 r. w sprawie dokonywania oceny poziomów substancji w powietrzu (Dz.U.2012, poz.1032). Do zanieczyszczeń, które uwzględniono w ocenie ze względu na ochronę zdrowia należały: benzen, dwutlenek azotu, dwutlenek siarki, tlenek węgla, ozon, pył zawieszony PM10 i PM2,5, metale ciężkie (ołów, arsen, kadm, nikiel) oraz benzo/a/piren. Ze względu na ochronę roślin uwzględniono dwutlenek siarki, tlenki azotu oraz ozon. Dla tego kryterium wykorzystywane są wyniki pomiarów ze stanowisk zlokalizowanych poza obszarami zurbanizowanymi. Kryteria klasyfikacji, tj. poziomy dopuszczalne, poziomy docelowe i poziomy celu długoterminowego, określa rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 24 sierpnia 2012 r. w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu (Dz. U. 2012, poz. 1031). Ocenę stanu zanieczyszczenia powietrza dla stref województwa lubelskiego za 2017 r. wykonano w oparciu o: 1) wyniki pomiarów automatycznych ciągłych dla SO 2, NO 2, NO x, CO, C 6 H 6, O 3, PM10, PM2,5, 2) wyniki pomiarów manualnych pyłu PM10, PM2,5 prowadzonych codziennie w stałych punktach oraz C 6 H 6 prowadzonych w cyklach rozłożonych równomiernie w ciągu roku, 3) wyniki pomiarów manualnych prowadzonych codziennie w stałych punktach dla Pb, As, Cd, Ni, benzo/a/pirenu, oznaczanych w próbach łączonych, 4) Wyniki modelowania stężeń PM10, PM2,5, SO 2, NO 2, B(a)P na potrzeby rocznej oceny jakości powietrza dla roku 2017 pracę wykonaną przez AT- MOTERM S.A. na zlecenie GIOŚ, wariant II polegający na wykorzystaniu metody łączenia wyników modelowania stężeń zanieczyszczeń z wynikami pomiarów dla obszaru województwa lubelskiego, 5) Wyniki modelowania stężeń ozonu troposferycznego na potrzeby rocznej oceny jakości powietrza dla roku 2017, pracę wykonaną przez AT- MOTERM S.A. na zlecenie GIOŚ, 6) wyniki pomiarów 1h udostępnione przez Zakłady Azotowe Puławy S.A. w Puławach. Parametry meteorologiczne pozyskano z Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej w Warszawie. Wyniki pomiarów zgromadzone w wojewódzkiej bazie danych WIOŚ zostały zweryfikowane, a następnie zatwierdzone w bazie JPOAT2.0. Do oceny wykorzystano wyniki pomiarów z 47 stanowisk, pozostałe pełniły rolę wspomagającą. Po przeprowadzeniu analizy poziomu stężeń zanieczyszczeń określono klasy stref dla danego zanieczyszczenia, oddzielnie ze względu na ochronę zdrowia ludzi i ze względu na ochronę roślin. O klasie strefy decydowały obszary o najwyższych stężeniach zanieczyszczenia na terenie strefy. Zanieczyszczenia, dla których standardy określone są dla dwu czasów uśredniania, zostały sklasyfikowane dla każdego z nich odrębnie, przy czym jako ostateczną przyjęto klasę mniej korzystną. Zaliczenie strefy do określonej klasy zależy od stężeń zanieczyszczeń występujących na jej obszarze i skutkuje potrzebą podejmowania określonych działań: utrzymania jakości powietrza na dotychczasowym poziomie bądź prowadzenia działań naprawczych. Ocena według kryteriów określonych w celu ochrony zdrowia Dwutlenek siarki Kryteria oceny jakości powietrza pod względem zanieczyszczenia dwutlenkiem siarki dotyczą stężeń 24-godz. i 1-godz. Analizę przeprowadzono w oparciu o wyniki pomiarów uzyskanych na 4 stanowiskach automatycznych i 1 manualnym w Jarczewie; wyznaczone parametry statystyczne przedstawia tabela 2. 22

21 Tabela 2. Stężenia średnie roczne, maksymalne średnie dobowe i jednogodzinne w 2017 r. (źródło: WIOŚ, IMGW, RPN) Lp. Monitorowane zanieczyszczenia [µg/m 3 ] Lokalizacja stacji SO 2 SO 2 SO 2 NO 2 NO 2 benzen czas uśredniania rok 24 godz. 1 godz. rok 1 godz. rok 1. Lublin ul. Obywatelska 5,2 25,5 40,5 21,7 119,7 1,84 2. Puławy ul. Karpińskiego ,5 116,6-3. Biała Podlaska ul. Orzechowa 5,3 18,6 46,5 11,6 102,7 1,76 4. Biały Słup 2,8 24,9 67,7 6,8 58,9-5. Jarczew 1,9 9,2-7, Zamość ul. Hrubieszowska 3,9 25,1 63,8 14,5 97,1 1,76 Uzyskane wyniki pomiarów wykazały niewielkie zanieczyszczenie powietrza dwutlenkiem siarki. Stężenia utrzymywały się na niskim poziomie i od wielu już lat nie przekraczały poziomów dopuszczalnych. Stężenia średnie roczne wynosiły do 5,3 μg/m 3. Maksymalne stężenie 1-godz. wynosiło 67,7 μg/m 3, tj. 19,3% poziomu dopuszczalnego, 24 godzinne 25,5 μg/m 3, tj. 20,4% poziomu dopuszczalnego (wykres 10). Zmierzone wartości stężeń w ostatnich latach utrzymywały się na zbliżonym poziomie. Nieco wyższe w stosunku do 2016 r. wartości średnie roczne odnotowano na stacjach w Lublinie i Białej Podlaskiej. W okresie od 2010 r. do 2017 r. wartości średnie roczne SO 2 na stacjach tła miejskiego zmniejszyły się z 8 μg/m 3 do 5 μg/m 3 (wykres 11). Na stacjach pozamiejskich w ww. okresie stężenia średnie roczne były porównywalne i wynosiły poniżej 4 μg/m 3. W rocznych seriach pomiarowych występowała wyraźna zależność wartości stężeń od pór roku. Zanieczyszczenie powietrza dwutlenkiem siarki wokół Z.A. Puławy S.A. w Puławach było również niewielkie. Najwyższe stężenia godzinowe w punktach zlokalizowanych na [µg/m 3 ] 80 1-godz. 24-godz. Sa granicy zakładu wynosiły 13,4-78,8 μg/m 3, co stanowi maksymalnie 22,5% poziomu dopuszczalnego. Rozkład stężeń dwutlenku siarki wykonany na podstawie obliczeń modelowych dla obszaru województwa lubelskiego nie wykazał również przekroczeń stężeń dopuszczalnych 1-godz. i 24-godz. Dwutlenek azotu Kryteria oceny zanieczyszczenia powietrza dwutlenkiem azotu dotyczą stężenia średniego dla roku i stężeń 1-godz. Podstawę oceny stanowiły wyniki pomiarów uzyskanych z 5 stanowisk automatycznych i 1 manualnego w Jarczewie (tabela 2). Wyniki pomiarów monitoringowych wykazały niski poziom zanieczyszczenia powietrza dwutlenkiem azotu. Wyznaczone parametry statystyczne, zarówno w 2017 r. jak w latach wcześniejszych, nie przekraczały poziomów dopuszczalnych i były na poziomie 2016 r. Najwyższa wartość stężenia średniego rocznego występowała w aglomeracji lubelskiej i wynosiła 21,7 µg/m 3, co stanowi 54,3% poziomu dopuszczalnego wynoszącego 40 µg/m 3 (wykres 12). Na pozostałych stacjach tła miejskiego zlokalizowanych w strefie lubelskiej stężenia NO 2 wynosiły 11,5-14,5 µg/m 3, co stanowi maksymalnie 36,3% wartości dopuszczalnej. Znacznie niższe Lublin ul.obywatelska Biała Podlaska ul. Orzechowa Biały Słup Jarczew Zamość ul. Hrubieszowska [μg/m 3 ] 4 0 Lublin Biała Podlaska Zamość Jarczew Biały Słup (tło miejskie) (tło miejskie) (tło miejskie) pozamiejska pozamiejska Wykres 10. Stężenia średnie roczne, maksymalne 24-godzinne i 1-godzinne dwutlenku siarki na stacjach monitoringowych w województwie lubelskim w 2017 r. (źródło: WIOŚ, RPN, IMGW) Wykres 11. Średnie roczne stężenia dwutlenku siarki w woj. lubelskim w latach (źródło: WIOŚ,IMGW,RPN) 23

22 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2017 ROKU [µg/m 3 ] Sa 1-godz. Da= 40 μg/m Lublin ul. Obywatelska Puławy ul. Karpińskiego Biała Podlaska ul. Orzechowa Wykres 12. Stężenia średnie roczne i maksymalne 1-godzinne dwutlenku azotu na stacjach monitoringowych w województwie lubelskim w 2017 r. (źródło: WIOŚ, RPN, IMGW) wartości 6,8 µg/m 3 i 7,1 µg/m 3 (maksymalnie 17,8% dopuszczalnej) odnotowano na stacjach pozamiejskich, tj. w Jarczewie i Białym Słupie, gdzie mniejsza była presja zanieczyszczeń komunikacyjnych. Na żadnym stanowisku nie stwierdzono przekroczeń dopuszczalnego stężenia 1-godzinnego wynoszącego 200 μg/m 3. Najwyższe wystąpiło na obszarze najbardziej zurbanizowanym, tj. w aglomeracji lubelskiej i wynosiło 119,7 μg/m 3 (59,9% dopuszczalnego). W punktach zlokalizowanych na granicy Z.A. Puławy najwyższe stężenia godzinowe zawierały się w przedziale 21,5-91,6 μg/m 3, czyli maksymalnie do 45,8% poziomu dopuszczalnego. W przebiegu rocznym stężenia dwutlenku azotu nie wykazywały dużej zależności od pór roku. W latach wartości stężeń średnich rocznych na stacjach tła miejskiego wynosiły poniżej 20 μg/m 3, tylko w Lublinie były na poziomie μg/m 3. Na stacjach pozamiejskich stężenia średnie roczne w analizowanym okresie wynosiły poniżej 12 μg/m 3, jednoznaczna tendencja malejąca widoczna jest w Jarczewie (wykres 13). Rozkład stężeń NO 2 wykonany na podstawie obliczeń modelowych również nie wykazał przekroczeń poziomów dopuszczalnych. Najwyższe wartości średnie roczne zawierające się w przedziale μg/m 3 zidentyfikowano w Lublinie, Zamościu oraz na terenie przylegającym do Lublina od strony północno-zachodniej, natomiast na pozostałym, przeważającym obszarze województwa, wynosiły poniżej 15 μg/m 3. Stężenia 1-godzinne dwutlenku azotu, wyrażone jako percentyl 99,8, na znacznej części województwa były niższe od 50 μg/m 3. Benzen Oceny zanieczyszczenia powietrza benzenem dokonuje się na podstawie wartości średniej rocznej. Wyniki pomiarów Biały Słup D1h= 200 μg/m 3 Jarczew Zamość ul. Hrubieszowska [μg/m 3 ] Wykres 13. Średnie roczne stężenia dwutlenku azotu w woj. lubelskim w latach (źródło: WIOŚ, IMGW, RPN) benzenu wykonywane na 3 stanowiskach, w tym na 2 automatycznych, nie wykazały przekroczeń poziomu dopuszczalnego wynoszącego 5 μg/m 3 (tabela 2). Stężenia średnie roczne na wszystkich stanowiskach wynosiły 1,8 μg/m 3, tj. 36% poziomu dopuszczalnego. W rocznym przebiegu stężeń 1-godz. widoczna jest wyraźna zmienność sezonowa. W latach zanieczyszczenie powietrza benzenem mieściło się w zgranicach dopuszczalnej normy i dla większości serii wartość średnia roczna wynosiła poniżej 2 μg/m 3 (wykres 14). [µg/m 3 ] Lublin Biała Zamość Puławy Jarczew Biały Słup Podlaska tło miejskie tło miejskie tło miejskie tło miejskie pozamiejska pozamiejska 2010 r r r r r r r r. Biała Podl. ul. Orzechowa Da=5 µg/m3 Lublin ul. Obywatelska Zamość ul. Hrubieszowska Wykres 14. Średnie roczne stężenia benzenu na stacjach monitoringowych województwa lubelskiego w latach r. (źródło: WIOŚ) Tlenek węgla Kryterium oceny zanieczyszczenia powietrza tlenkiem węgla stanowi maksymalna średnia ośmiogodzinna spośród średnich kroczących, liczonych ze stężeń 1-godzinnych w ciągu doby. Na terenie województwa funkcjonuje jedno stanowisko monitorujące tlenek węgla, zlokalizowane na obszarze o spodziewanych wysokich stężeniach, tj. [mg/m 3 ] Da=40 µg/m3 D a =10 mg/m r r r r r r r r. Wykres 15. Maksymalne średnie 8-godzinne stężenie tlenku węgla w Lublinie przy ul. Obywatelskiej w latach (źródło: WIOŚ) 24

23 w Lublinie przy ul. Obywatelskiej. W 2017 r. maksymalne 8-godzinne stężenie wynosiło 3,95 mg/m 3, tj. 39,5% poziomu dopuszczalnego wynoszącego 10 mg/m 3. W latach wartości te zmieniały się w przedziale od 5,95 do 3,95 mg/m 3 (wykres 15). Ozon Zanieczyszczenie powietrza ozonem monitorowano na 5 stanowiskach. Wszystkie serie pomiarowe spełniały warunek kompletności. Poziom docelowy oraz poziom celu długoterminowego ozonu w powietrzu definiowany jest jako maksymalna średnia ośmiogodzinna spośród średnich kroczących obliczanych ze stężeń 1-godzinnych w ciągu doby. Poziom docelowy traktuje się jako dotrzymany, jeśli liczba dni przekraczających wartość 120 μg/m 3, uśredniona w ciągu kolejnych trzech lat, wynosi nie więcej niż 25. Warunkiem dotrzymania poziomu celu długoterminowego jest brak przekroczeń wartości 120 μg/m 3. Serie pomiarowe uzyskane z wszystkich stanowisk dotrzymywały dopuszczalną ilość przekroczeń. Liczba dni z przekroczeniami poziomu docelowego uśredniona w latach była mniejsza od 25 i wynosiła: w Lublinie przy ul. Obywatelskiej 4, w Jarczewie 6, w Białym Słupie (teren RPN) 15, w Białej Podlaskiej 14, w Wilczopolu 7. Wyniki pomiarów potwierdzone zostały wynikami modelowania ozonu troposferycznego wykonanego na poziomie krajowym. Ilość dni z przekroczeniem wartości stężenia 120 µg/m 3 uśredniona dla trzech lat nie przekraczała wartości docelowej, czyli dozwolonych 25 dni. Najmniej dni z wartością powyżej 120 µg/m 3 z wielolecia wystąpiło w powiatach chełmskim, hrubieszowskim i zamojskim, a także w aglomeracji lubelskiej i na części obszarów w powiatach puławskim i ryckim. W pozostałej części województwa liczba dni nie przekraczała 20 (mapa 11). Maksymalna średnia ośmiogodzinna w 2017 roku wyznaczona z pomiarów była wyższa od 120 μg/m 3, na trzech stacjach (w Lublinie, Białym Słupie i Wilczopolu) wystąpiło przekroczenie poziomu celu długoterminowego. Na obszarze prawie całego województwa liczba przekroczeń w 2017 r. wyznaczona z modelowania zawierała się w przedziale 1-10, co oznacza, że w obu strefach nastąpiło przekroczenie poziomu celu długoterminowego ozonu dla kryterium ochrony zdrowia. Wyraźna malejąca tendencja liczby dni z przekroczeniami poziomu docelowego widoczna jest od 2012 r. na stacji w Jarczewie (wykres 16). Mapa 11. Liczba dni z przekroczeniami poziomu docelowego w woj. lubelskim, uśredniona dla lat na podstawie łączenia wyników modelowania z pomiarami (źródło: GIOŚ) 25

24 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2017 ROKU r r r r r r r r. D a = 25 dni Lublin Biała Podlaska Jarczew Biały Słup Wilczopole stacja miejska stacja miejska stacja pozamiejska stacja pozamiejska stacja podmiejska Wykres 16. Liczba dni z przekroczeniami poziomu docelowego ozonu w woj. lubelskim w latach średnie 3L (źródło: WIOŚ, IMGW, RPN) Pył zawieszony PM10 Zanieczyszczenie powietrza pyłem zawieszonym o średnicy ziaren poniżej 10 µm oceniane jest na podstawie dwóch kryteriów: stężeń 24-godzinnych i średniej rocznej. W 2017 r. pomiary wykonywane były na 8 stanowiskach, w tym 7 manualnych i 1 automatycznym. Kolejny już rok stężenia średnie roczne na wszystkich stanowiskach nie przekroczyły poziomu dopuszczalnego 40 μg/m 3 i stanowiły od 67,7% do 82,5% tego poziomu. Na 6 stanowiskach wystąpiło natomiast przekroczenie dopuszczalnej ilości dni ze stężeniem wyższym od 50 μg/m 3, tj.: w Lublinie przy ul. Obywatelskiej, w Białej Podlaskiej przy ul. Orzechowej, w Chełmie przy ul. Jagiellońskiej, Kraśniku przy ul. Koszarowej, Radzyniu przy ul. Sitkowskiego i w Zamościu przy ul. Hrubieszowskiej. Oznacza to, że na tych stanowiskach było więcej niż 35 dni ze stężeniami powyżej 50 μg/m 3 (tabela 3). Najwyższe stężenie 24-godzinne wynosiło 203 μg/m 3 i wystąpiło 27 stycznia w Chełmie przy ul. Jagiellońskiej. Nie stwierdzono przekroczenia poziomu alarmowego (300 μg/m 3 ). Liczbę dni ze stwierdzonymi przekroczeniami stężeń 24-godz. na tle średnich miesięcznych zmian temperatur zilustrowano na wykresie 17. Najwyższe stężenia występowały w sezonie grzewczym, w okresie niskich temperatur, którym towarzyszyła mała prędkość wiatru. Wyniki modelowania wykonanego na poziomie krajowym dla terenu województwa lubelskiego potwierdziły występowanie przekroczeń stężeń 24-godzinnych. W 2017 r. zarówno stężenia średnie roczne, jak i liczba przekroczeń stężeń dobowych, były wyższe niż w roku poprzednim. Od 2010 r. wartości średnie roczne pyłu PM10 utrzymywały się na zbliżonym poziomie wynoszącym około 30 µg/m 3, z wyjątkiem stacji w Lublinie przy ul. Śliwińskiego i Puławach przy ul. Karpińskiego, gdzie w dwu ostatnich latach odnotowano stężenia na poziomie 27 μg/m 3 (wykres 18, 19). [ o C] Lublin ul. Obywatelska średnia miesięczna temperatura liczba przekroczeń w miesiącu 2 [ o C] Biała Podlaska ul. Orzechowa I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII średnia miesięczna temperatura liczba przekroczeń w miesiącu [ o C] Chełm ul. Jagiellońska I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII średnia miesięczna temperatura liczba przekroczeń w miesiącu [ o C] 25 Kraśnik ul. Koszarowa 10A I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII średnia miesięczna temperatura liczba przekroczeń w miesiącu [ o C] Radzyń Podlaski ul. Sitkowskiego 1B I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII średnia miesięczna temperatura liczba przekroczeń w miesiącu [ o C] 25 Zamość ul. Hrubieszowska 69A I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII średnia miesięczna temperatura liczba przekroczeń w miesiącu Wykres 17. Liczba przekroczeń pyłu PM10 na tle warunków termicznych w 2017 r. (źródło: WIOŚ) 26

25 2010 r r r r r r r r Da= 40 µg/m 3 [μg/m 3 ] Lublin1 Lublin2 Biała Podlaska Chełm Zamość Puławy Kraśnik Radzyń Podlaski Lublin1 ul. Obywatelska Lublin2 ul. Śliwińskiego Wykres 18. Średnie roczne stężenia pyłu PM10 na stanowiskach pomiarowych w latach w woj. lubelskim (źródło: WIOŚ) 2010 r r r r r r r r Da = 35 dni Lublin1 Lublin2 Biała Podlaska Chełm Zamość Puławy Kraśnik Radzyń Podlaski Lublin1 ul. Obywatelska, Lublin2 ul. Śliwińskiego Wykres 19. Liczba przekroczeń dopuszczalnego stężenia 24h pyłu PM10 na stanowiskach pomiarowych w latach w woj. lubelskim (źródło: WIOŚ) Pył zawieszony PM2,5 Pomiary zanieczyszczenia powietrza pyłem o średnicy ziaren poniżej 2,5 µm prowadzone były na 5 stanowiskach. Oceny dokonuje się na podstawie stężenia uśrednionego dla roku. Zestawienie wyznaczonych średnich rocznych przedstawia tabela 3. Stężenia średnie dla roku na wszystkich stanowiskach nie przekraczały poziomu dopuszczalnego, zawierały się w przedziale od 20,7 do 25 μg/m 3, tj. do 100% poziomu dopuszczalnego wynoszącego 25 μg/m 3. Najwyższe wartości odnotowano w Chełmie przy ul. Jagiellońskiej i Bia- [µg/m 3 ] r r. Da= 25 µg/m r r. Lublin1 Lublin2 Biała Podlaska 2012 r r. Chełm Lublin1-ul. Obywatelska, Lublin2- ul. Śliwińskiego 2013 r r. Zamość Wykres 20. Średnie roczne stężenia pyłu PM2,5 na stacjach monitoringowych woj. lubelskiego w latach (źródło: WIOŚ) łej Podlaskiej przy ul. Orzechowej. W 2017 r. na 4 stanowiskach nastąpił niewielki wzrost stężeń w stosunku do roku poprzedniego. Na przestrzeni lat widoczna jest tendencja spadkowa poziomu stężeń pyłu PM2,5 w Lublinie przy ul. Śliwińskiego (wykres 20). Tabela 3. Zestawienie parametrów kryterialnych pyłu PM10 i PM2,5 oraz benzo/a/pirenu za 2017 r. (źródło: WIOŚ) Lokalizacja stacji Liczba przekroczeń stężeń 24h pyłu PM10 Stężenie średnie roczne pyłu PM10 [μg/m 3 ] pyłu PM2,5 [μg/m 3 ] b/a/p [ng/m 3 ] Lublin ul. Obywatelska 47 32,5 22,0 - Lublin ul. Śliwińskiego 30 27,0 20,7 2,15 Puławy ul. Karpińskiego 26 26,5 - - Biała Podlaska ul. Orzechowa 45 31,3 24,6 3,82 Radzyń Podl. ul. Sitkowskiego 53 31,7 - - Zamość ul. Hrubieszowska 40 30,6 23,1 3,01 Kraśnik ul. Koszarowa 49 30,5-3,30 Chełm ul. Jagiellońska 46 32,4 25,2 3,17 27

26 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2017 ROKU Benzo/a/piren Badania zawartości benzo/a/pirenu w pyle PM10 prowadzone były na 5 stanowiskach. Poziom docelowy dla benzo/a/pirenu wynosi 1 ng/m 3 i wyrażony jest jako wartość średnia roczna. Wyznaczone dla poszczególnych serii pomiarowych wartości średnie roczne wynosiły od 2,15 ng/m 3 do 3,82 ng/m 3 i na wszystkich stanowiskach przekraczały poziom docelowy (tabela 3). W porównaniu do poprzedniego roku wartości stężeń zwiększyły się, szczególnie niekorzystnym okresem był I kwartał 2017 r., kiedy to odnotowano wartości dobowe sięgające 20 ng/m 3. W miesiącach letnich od maja do września zanieczyszczenie powietrza benzo/a/pirenem było niewielkie, znacznie poniżej 1 ng/m 3 (wykres 21). Wynika to z faktu, że głównym źródłem emisji benzo(a)pirenu jest niepełne spalanie paliw i najwyższe wartości tego zanieczyszczenia występują w sezonie grzewczym na obszarach wyposażonych w indywidualne kotły opalane węglem lub drewnem. Wyniki modelowania wykonane na poziomie krajowym potwierdziły występowanie obszarów przekroczeń na terenie całego województwa. Stężenia benzo/a/pirenu, jako wskaźnika poziomu zanieczyszczenia powietrza związkami z grupy WWA, w latach były zróżnicowane (wykres 22). Na wszystkich stanowiskach wartości średnie roczne były wyższe od poziomu docelowego. Celem określenia udziału benzo/a/pirenu w WWA na stacji w Lublinie przy ul. Śliwińskiego równolegle prowadzone były pomiary benzo(a)antracenu, benzo(b)fluorantenu, benzo(j)fluorantenu, benzo(k)fluorantenu, indeno(1,2,3- -cd)pirenu i dibenzo(a,h)antracenu w pyle PM10. Wartości średnie roczne przedstawia tabela 4. W 2017 r., w stosunku do roku poprzedniego, pomimo wzrostu stężeń średnich rocznych benzo/a/pirenu, wartości stężeń ww. WWA uległy zmniejszeniu. Udział benzo/a/pirenu w monitorowanych WWA wynosił: w 2017 r. 25,8%, w 2016 r. 13,2%, w 2014 r. 24,2%. Tabela 4. Zestawienie wyników pomiarów stężeń WWA monitorowanych w Lublinie przy ul. Śliwińskiego (źródło: WIOŚ) Lp. Wyszczególnienie Stężenie średnie roczne [ng/m 3 ] 2014 r r r r. 1. benzo(a)antracen 2,24 2,56 2,57 1,77 2. benzo(b)fluoranten 1,88 3,14 2,70 1,68 3. benzo(j)fluoranten 0,29-1,05 0,42 4. benzo(k)fluoranten 1,29 1,20 3,34 0,98 5. indeno(1,2,3-cd)piren 0,37 0,91 1,40 1,11 [ng/m 3 ] Biała Podlaska ul. Orzechowa Chełm ul. Jagiellońska Kraśnik ul. Koszarowa Lublin ul. Śliwińskiego Zamość ul. Hrubieszowska Wykres 21. Przebieg 24-godzinnych stężeń benzo/a/pirenu na stacjach monitoringowych woj. lubelskiego w 2017 r. (źródło: WIOŚ) [ng/m 3 ] Da=1 ng/m r r r r. Lublin Biała Podlaska Chełm Zamość Kraśnik Wykres 22. Średnie roczne stężenia benzo/a/pirenu na stacjach monitoringowych woj. lubelskiego w latach (źródło: WIOŚ) Metale Stężenia ołowiu, arsenu, kadmu i niklu w pyle zawieszonym PM10 oznaczano w Lublinie i Zamościu. Standardy jakości powietrza pod względem zanieczyszczenia metalami określone są dla stężeń średnich rocznych. Poziomy tych stężeń charakteryzowały się bardzo niskimi wartościami (tabela 5). Stężenie średnie roczne ołowiu wynosiło 0,007 µg/m 3, co stanowi 1,4% poziomu dopuszczalnego. Bardzo niskie wartości odnotowano również w zakresie stężeń arsenu, kadmu i niklu. Stężenie średnie roczne arsenu wynosiło 0,51 i 0,52 ng/m 3, co stanowi maksymalnie 8,7% poziomu docelowego, kadmu 0,26 i 0,27 ng/m 3, tj. do 5,4% poziomu Tabela 5. Stężenia średnie roczne metali w pyle zawieszonym PM10 w 2017 r. (źródło: WIOŚ) Lp. Substancja Stężenie średnie roczne Lublin ul. Śliwińskiego Zamość ul. Hrubieszowska Poziom dopuszczalny/ docelowy 1. ołów [µg/m 3 ] 0,007 0,007 0,5 2. arsen [ng/m 3 ] 0,51 0, kadm [ng/m 3 ] 0,26 0, nikiel [ng/m 3 ] 2,71 2, dibenzo(a,h)antracen 0,37 0,42 0,34 0,24 28

27 Tabela 6. Klasy stref uzyskane w ocenie rocznej za 2017 r. według kryteriów ochrony zdrowia (źródło: WIOŚ) Nazwa strefy Kod strefy Symbol klasy wynikowej dla poszczególnych zanieczyszczeń dla obszaru całej strefy SO 2 NO 2 PM10 C 6 H 6 CO O 3 1) O 3 2) Pb As Cd Ni BaP PM2,5 aglomeracja lubelska PL0601 A A C A A A D 2 A A A A C A strefa lubelska PL0602 A A C A A A D 2 A A A A C A klasa A klasa strefy dla zanieczyszczenia o stężeniach poniżej poziomu dopuszczalnego bądź docelowego, klasa C klasa strefy dla zanieczyszczenia o stężeniach powyżej poziomu dopuszczalnego bądź docelowego, klasa D 2 klasa strefy o stężeniach ozonu przekraczających poziom celu długoterminowego, 1) wg poziomu docelowego, 2) wg poziomu celu długoterminowego. docelowego, niklu 2,71 i 2,74 ng/m 3, tj. do 13,7% poziomu docelowego. W latach wcześniejszych stężenia metali w powietrzu również były niskie i bardzo niskie. Wyniki klasyfikacji stref według kryteriów określonych w celu ochrony zdrowia Analiza wyników pomiarów oraz rozkładów przestrzennych były podstawą dokonania, w ramach rocznej oceny jakości powietrza, klasyfikacji stref dla każdego zanieczyszczenia za 2017 r. Do klasy C, o poziomach stężeń powyżej poziomu dopuszczalnego bądź docelowego, zaliczono aglomerację lubelską oraz strefę lubelską ze względu na przekroczenia 24-godzinnych stężeń pyłu PM10 i benzo/a/ pirenu (tabela 6). Na terenie stref, którym przypisana została klasa C, wyodrębnione zostały obszary o ponadnormatywnych wartościach stężeń zanieczyszczeń, nazywane obszarami przekroczeń. Szacunkową powierzchnię obszarów przekroczeń oraz liczbę ludności narażonej na ponadnormatywne stężenia w woj. lubelskim w 2017 r. przedstawia tabela 7. Lokalizację obszarów przekroczeń zaprezentowano na mapie 12. W analizowanym roku zidentyfikowano nieco większą powierzchnię obszarów przekroczeń pyłu PM10 w stosunku do roku poprzedniego, natomiast oszacowana została mniejsza liczba mieszkańców narażonych na ponadnormatywne stężenia. W przypadku benzo/a/pirenu zmniejszeniu uległa zarówno powierzchnia obszarów przekroczeń, jak również liczba mieszkańców narażona na ponadnormatywne wartości stężeń. Z bilansu emisji wynika, że największy udział w emisji pyłów i benzo/a/pirenu ma emisja powierzchniowa, stanowi ona zatem główną przyczynę ponadnormatywnego zanieczyszczenia powietrza. Wysokie wartości stężeń pyłów i benzo/a/pirenu odnotowano prawie wyłącznie w sezonie grzewczym, najwyższe w I kwartale 2017 r., kiedy to występowały szczególnie niekorzystne warunki meteorologiczne (m.in. duże spadki temperatur, małe prędkości wiatru). Utrzymuje się więc obowiązek monitorowania stężeń na obszarach przekroczeń, a także konieczność realizowania zadań nakreślonych w Programach Ochrony Powietrza dla aglomeracji lubelskiej i strefy lubelskiej. Stężenia dwutlenku siarki, dwutlenku azotu, benzenu, tlenku węgla, pyłu PM2,5, ołowiu, arsenu, kadmu i niklu dotrzymywały obowiązujących standardów i obie strefy dla tych zanieczyszczeń zostały zaliczone do klasy A. Pod względem zanieczyszczenia powietrza ozonem aglomerację lubelską i strefę lubelską, zaliczono do klasy A, ze względu na brak przekroczeń poziomu docelowego oraz do klasy D 2 z powodu przekroczenia poziomu celu długoterminowego. Ocena według kryteriów określonych w celu ochrony roślin Dwutlenek siarki Podstawą oceny zanieczyszczenia powietrza dwutlenkiem siarki były wyniki pomiarów manualnych prowadzonych w Jarczewie i automatycznych wykonywanych w Białym Słupie na terenie Roztoczańskiego Parku Narodowego. Kryteria oceny dotyczą roku kalendarzowego i pory zimowej. Wyniki pomiarów nie wykazały przekroczeń wartości dopuszczalnych. Stężenie średnie roczne w Jarczewie wynosiło 1,94 µg/m 3, tj. 9,7% poziomu dopuszczalnego, stężenie średnie dla pory zimowej 2,78 µg/m 3, tj. 13,9 % tego poziomu wynoszącego 20 µg/m 3 dla obu okresów. Stężenie średnie roczne w Białym Słupie wynosiło 2,8 µg/m 3, tj. 14,0% poziomu dopuszczalnego, stężenie średnie dla pory zimowej 4,32 µg/m 3, tj. 21,6% poziomu dopuszczalnego dla tego okresu. W ostatnich latach na ww. 29

28 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2017 ROKU Tabela 7. Powierzchnia i liczba ludności narażonej na ponadnormatywne stężenia w 2017 r. na podstawie wyników modelowania wykonanego na poziomie krajowym (źródło: ATMOTERM S.A.) Wyszczególnienie PM10(24h) B(a)P Liczba mieszkańców województwa narażonych na ponadnormatywne stężenia zanieczyszczeń [tys.] Odsetek mieszkańców województwa narażonych na ponadnormatywne stężenia zanieczyszczeń [%] 392,6 972, 2 18,4 45,6 Obszar przekroczeń wartości dopuszczalnych [km 2 ] 92, ,7 Udział powierzchni z przekroczeniami w powierzchni całkowitej województwa [%] 0,37 5,8 Mapa 12. Obszary przekroczeń pyłu PM10 i benzo/a/pirenu w woj. lubelskim w 2017 r. (źródło: ATMOTERM S.A.) 30

29 [µg/m3 ] D a =30 µg/m r r r r r r r. Wykres 23. Stężenia średnie roczne tlenków azotu monitorowane na stacji w Białym Słupie w latach (źródło: RPN) stacjach wartości stężeń SO 2, zarówno średnich rocznych oraz średnich dla pory zimowej, utrzymywały się na bardzo niskim poziomie. Tlenki azotu Ocenę zanieczyszczenia powietrza tlenkami azotu wykonuje się w oparciu o stężenie uśrednione dla roku. Podstawą klasyfikacji były wyniki pomiarów automatycznych prowadzonych w Białym Słupie. Stężenie średnie roczne wynosiło 8,11 µg/m 3, tj. 27% poziomu dopuszczalnego wynoszącego 30 µg/m 3. W latach wcześniejszych dotrzymane było również kryterium dopuszczalne (wykres 23). Wartości stężeń NO x uzyskane na stanowiskach tła miejskiego (LbBiaPodOrze, LbPulaKarpin, LbZamoHrubie) nie spełniających kryteriów ochrony roślin w zakresie lokalizacji wynosiły μg/m 3, co stanowi maksymalnie 70% poziomu dopuszczalnego. Ozon Oceny jakości powietrza dla ozonu w celu ochrony roślin dokonuje się w oparciu o parametr AOT40, obliczany dla okresu wegetacyjnego. Wartość tę, wynoszącą μg/m 3 h, traktuje się jako dotrzymaną, jeżeli nie przekracza jej średnia obliczona z pięciu kolejnych lat. Uśredniona z kolejnych lat wartość parametru AOT40 dla 3 stanowisk pozamiejskich zlokalizowanych w Białym Słupie, Jarczewie i w Wilczopolu nie przekroczyła poziomu docelowego i wynosiła: w Białym Słupie μg/m 3 h dla lat 2013, , w Jarczewie μg/m 3 h dla lat , w Wilczopolu μg/m 3 h dla lat Prezentowane dane zostały potwierdzone wynikami modelowania. Rozkład stężeń ozonu troposferycznego wykonany na poziomie krajowym z zastosowaniem łączenia wyników modelowania z pomiarami wykazał, że wskaźnik AOT40 odniesiony do poziomu docelowego w latach nie wykazał przekroczenia wartości normowanej równej µg/m 3 h. Na przeważającym obszarze województwa przyjmował wartości poniżej µg/m 3 h. Wartości wyższe, z przedziału µg/m 3 h, występowały na obszarze południowo-zachodnich powiatów (biłgorajskiego, kraśnickiego, opolskiego i janowskiego) (mapa 13). Wartość parametru AOT40 dla 2017 r. na dwu stacjach była wyższa od μg/m 3 h, najwyższa wynosiła μg/m 3 h. Wyniki modelowania wykazały również przekroczenie poziomu celu długoterminowego. W ostatnich latach parametr był na zbliżonym poziomie wynoszącym Mapa 13. Parametr AOT40 w województwie lubelskim uśredniony dla lat wyznaczony metodą łączenia wyników modelowania z pomiarami (źródło: GIOŚ) 31

30 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2017 ROKU [µg/m 3 h] D a = µg/m 3. h [mln zł] ,1 161,5 158, r r r r r r ,3 39,1 51,9 21, Jarczew Biały Słup Wilczopole Wykres 24. Parametr AOT40 (5L) monitorowany na stacjach pozamiejskich woj. lubelskiego w latach (źródło: IMGW, RPN, WIOŚ) μg/m 3 h z wyjątkiem Białego Słupa, gdzie w latach jego wartość wynosiła ok μg/m 3 h (wykres 24). Wyniki klasyfikacji stref według kryteriów określonych w celu ochrony roślin W wyniku analizy poziomu stężeń za 2017 r. ze względu na kryteria ochrony roślin, strefę lubelską dla wszystkich zanieczyszczeń zaliczono do klasy A (tabela 8), natomiast z powodu stwierdzonych kolejny już rok przekroczeń poziomu celu długoterminowego ozonu do klasy D 2. Tabela 8. Klasy stref uzyskane w ocenie rocznej za 2017 r. według kryteriów ochrony roślin (źródło: WIOŚ) Nazwa strefy Kod strefy Klasa strefy dla zanieczyszczeń SO 2 1) NO x 1) O 3 2) O 3 3) strefa lubelska PL0602 A A A D 2 klasa A klasa strefy dla zanieczyszczenia o stężeniach poniżej poziomu dopuszczalnego bądź docelowego, klasa D 2 klasa strefy dla ozonu o stężeniach powyżej poziomu celu długoterminowego, 1) wg poziomu dopuszczalnego, 2) wg poziomu docelowego, 3) wg poziomu celu długoterminowego Reakcje Utrzymujące się na terenie woj. lubelskiego przekroczenia dopuszczalnego 24-godzinnego poziomu pyłu zawieszonego PM10, a od 2014 r. również benzo/a/pirenu, skutkują potrzebą prowadzenia działań zmierzających do poprawy jakości powietrza. Realizacji tego celu powinno towarzyszyć zwiększanie nakładów finansowych wydatkowanych w tym obszarze i priorytetowym traktowaniu działań służących ochronie powietrza. Wykres 25. Nakłady na środki trwałe służące ochronie powietrza i klimatu w woj. lubelskim w latach (źródło: US w Lublinie) Według danych US w Lublinie nakłady na środki trwałe służące ochronie powietrza i klimatu w województwie w 2016 r. wyniosły ,7 tys. zł i znacznie zmniejszyły się w stosunku do ostatnich kilku lat wykres 25. Instrumentem administracyjnym służącym do zarządzania jakością powietrza są programy naprawcze. Poza wdrażonymi już dla obu stref województwa aglomeracji lubelskiej i strefy lubelskiej programami ochrony powietrza w zakresie pyłu PM10 i BaP, w 2017 r. uchwałami Sejmiku Województwa Lubelskiego z dnia 20 listopada 2017 r., Nr XXXV/483/2017 i Nr XXXV/482/2017, przyjęto do realizacji odpowiednio dla strefy aglomeracja lubelska i strefy lubelskiej Aktualizacje Programu ochrony powietrza ze względu na przekroczenie poziomu dopuszczalnego pyłu zawieszonego PM10 z uwzględnieniem pyłu PM2,5. Konieczność wykonania aktualizacji programów wynikała z art. 91, ust. 9 c ustawy Poś oraz z bieżącej oceny jakości powietrza w województwie lubelskim za 2015 r. Zgodnie z wynikami oceny obie strefy zostały zakwalifikowane do klasy C pod względem zanieczyszczenia pyłem zawieszonym PM10 i PM2,5 oraz benzo/a/pirenem (programy dostępne są na stronie Urzędu Marszałkowskiego Województwa Lubelskiego Podejmowane przez zakłady działania zmierzają do poprawy efektywności energetycznej, zmniejszenia zapotrzebowania na ciepło i energię elektryczną, instalowania i skuteczniejszego działania urządzeń oczyszczających, wdrażania odnawialnych źródeł energii. Na tle rosnącego produktu krajowego brutto obserwowana tendencja zmian w wielkości emisji z zakładów szczególnie uciążliwych jest korzystna. Na przełomie ostatnich kilkunastu lat znaczny spadek emisji nastąpił w zakresie dwutlenku siarki i pyłu, mniejszy tlenków azotu i dwutlenku węgla. Przykłady działań na rzecz poprawy jakości powietrza przeprowadzonych w 2017 r. w zakładach województwa lubelskiego (wg danych Wydziału Inspekcji WIOŚ): 32

31 1. Spółdzielnia Mleczarska MLEKOWITA Zakład w Łaszczowie Za kotłem OR-5 nr 1 dokonano wymiany dotychczasowego urządzenia odpylającego baterii czterocyklonowej o teoretycznej skuteczności odpylania 85%, na nową dwustopniową instalację odpylania o skuteczności 98%. Instalację stanowi multicyklon (I stopień odpylania) oraz cyklofiltr (II stopień odpylania). W 2018 r. planowana jest wymiana instalacji odpylania za drugim kotłem. Realizacja tego przedsięwzięcia zapewnia dotrzymanie dopuszczalnej emisji pyłu ze spalania węgla określonej w pozwoleniu. Aktualne wyniki pomiarów automonitoringowych wskazują na znaczną redukcję pyłu emitowanego do powietrza z kotła posiadającego nową instalację odpylającą. Obecnie emisja pyłu z tego kotła kształtuje się na poziomie 50,38 mg/m 3 59,85 mg/m 3, przy dopuszczalnej wartości 200 mg/m FORTACO JL Spółka z o.o. w Janowie Lubelskim Wyłączono z eksploatacji kotłownię węglową, w której zainstalowane były 2 kotły WR 5 o mocy 5,8 MW każdy o niskiej sprawności cieplnej (ok. 60%). Uruchomiono natomiast na terenie zakładu 3 kotłownie opalane gazem ziemnym, w których zainstalowano 4 kotły typu De Dietrich o łącznej mocy cieplnej 2,55 MW. Zrealizowana inwestycja pozwoli na znaczne ograniczenie emisji pyłów i dwutlenku siarki do powietrza. 3. Chłodnia MORS Sp. z o.o. w Zamościu Wybudowano nową kotłownię technologiczną o mocy 1,576 MW opalaną gazem ziemnym. Eksploatowana dotychczas kotłownia o mocy 3 MW, opalana węglem kamiennym, wyposażona w mechaniczne urządzenia odpylające, została wyłączona i przeznaczona do likwidacji. Zrealizowana inwestycja spowodowała całkowitą redukcję zanieczyszczeń emitowanych do powietrza. Kotłownia węglowa emitowała w ciągu roku 1,7 Mg pyłu; 1,6 Mg dwutlenku siarki; 3,9 Mg tlenku węgla oraz 407,4 Mg dwutlenku węgla, przy zużyciu ok.200 Mg miału węglowego. Na potrzeby grzewcze i ciepłej wody użytkowej eksploatowane są 3 mniejsze instalacje spalania gazu ziemnego włączone do eksploatacji w 2016 roku. 4. SCO-PAK S.A w Chełmie Zainstalowano nowy palnik olejowy firmy Weishaupt z automatyczną regulacją ciśnienia pary oraz analizator stężenia tlenu w spalinach. Spowodowało to zmniejszenie do 259 mg/nm u 3 (standard emisyjny 400 mg/nm u3 ) stężenia NO 2 w emitowanych gazach. 5. NATURA Sp. jawna w Bełżcu W 2017 r. rozpoczęto szeroko zakrojoną modernizację eksploatowanej instalacji spalania poprodukcyjnych odpadów drewna. Emisja zanieczyszczeń z instalacji powodowała zadymianie terenów zabudowy mieszkaniowej sąsiadujących z zakładem i była przyczyną licznych skarg wnoszonych przez mieszkańców od wielu lat. Doraźne działania zakładu w zakresie poprawy procesu spalania nie przynosiły oczekiwanego efektu. Realizowane przedsięwzięcie polega na włączeniu do eksploatacji nowego, przystosowanego do spalania odpadów drzewnych, kotła o dużej mocy i wysokiej sprawności, który będzie głównym źródłem spalania. Kocioł zostanie wyposażony w urządzenia odpylające, a spaliny będą odprowadzane do powietrza oddzielnym emitorem. Niektóre z dotychczas eksploatowanych kotłów zostaną wyłączone, w tym kocioł z ręcznym narzutem odpadów drewna. Włączenie tego kotła do eksploatacji i jego praca w dłuższym przedziale czasowym pozwoli na ocenę efektywności tego przedsięwzięcia w zakresie ograniczenia niekorzystnej emisji zanieczyszczeń do powietrza. Dzięki wyżej wymienionym i wcześniej realizowanym inwestycjom, stopień redukcji zanieczyszczeń w zakładach województwa lubelskiego był stosunkowo wysoki. Według danych US w Lublinie ilość zanieczyszczeń zatrzymanych lub zneutralizowanych w urządzeniach ochronnych w 2016 r. (w % zanieczyszczeń wytworzonych) wynosiła: pyłów 97,8% (Polska 99,8%), gazów 89,4% (Polska 62,8%). Liczne inwestycje oraz modernizacje prowadzone w zakładach przyczyniły się do znacznego zmniejszenia udziału zanieczyszczeń przemysłowych w emisji całkowitej województwa. Za występowanie na terenie naszego województwa przekroczeń standardów pyłu zawieszonego PM10 oraz benzo(a)pirenu odpowiedzialna jest głównie emisja niska powstająca ze spalania paliw stałych w budynkach sektora komunalno-bytowego, a na terenie Lublina również emisja liniowa. Do sukcesywnie prowadzonych działań naprawczych należały: likwidacja lokalnych źródeł ciepła, tj. indywidualnych kotłowni, palenisk węglowych oraz kotłowni osiedlowych poprzez podłączenie do miejskiej sieci cieplnej, wymiana starych wysokoemisyjnych urządzeń grzewczych opalanych węglem kamiennym na niskoemisyjne piece ekologiczne, w tym olejowe, gazowe oraz wysokosprawne piece na biomasę, termomodernizacja i termorenowacja budynków w celu zmniejszenia zapotrzebowania na ciepło, 33

32 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2017 ROKU budowa, modernizacja i rozbudowa sieci cieplnej i gazowej, wykorzystanie odnawialnych źródeł energii, edukacja i informowanie społeczeństwa poprzez prasę, ulotki informacyjne, programy telewizyjne, pogadanki, pikniki ekologiczne itp., rozbudowa ścieżek rowerowych, rozbudowa sieci bezobsługowych wypożyczalni rowerów (istniejącej na terenie Lublina i Świdnika), rozwój i unowocześnianie transportu zbiorowego. W 2017 r. realizowano m.in. budowę przyłączy do miejskiej sieci ciepłowniczej oraz budowę sieci gazowej na terenie miasta Zamość. Na obszarach wielu gmin zakończono budowę energooszczędnego oświetlenia ulicznego dróg. Wykonano również termomodernizacje i termorenowacje budynków. Były to głównie budynki będące własnością samorządów, stowarzyszeń, spółdzielni mieszkaniowych, obiekty kościelne oraz państwowych jednostek budżetowych, takich jak komisariaty policji i inne. Wykonano termomodernizację budynku świetlicy wiejskiej w Gminie Wysokie, sześciu budynków Spółdzielni Mieszkaniowej Medyk w Lublinie, Posterunków Policji w Lubyczy Królewskiej i Nałęczowie, kilku budynków OSP oraz zakończono realizację zadania polegającego na dociepleniu budynków Samodzielnego Publicznego Szpitala Klinicznego nr 4 w Lublinie. Wykonano również modernizacje kotłowni, m.in.: w budynku Aeroklubu Lubelskiego, w budynku Powiatowej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Parczewie, w budynku parafialnym w Nasutowie oraz w 105 budynkach osób fizycznych w ramach realizowanego od 2016 r. przez WFOŚiGW w Lublinie projektu pn. EKODOM. Projekt skierowany jest do osób fizycznych posiadających tytuł prawny do nieruchomości, które są zainteresowane modernizacją kotłowni lub budową odnawialnych źródeł energii. Ma na celu ograniczenie emisji do atmosfery szkodliwych gazów i pyłów, zwiększenie udziału energii pochodzącej z OZE oraz upowszechnienie nowoczesnych technologii służących ograniczeniu niskiej emisji na terenie województwa lubelskiego. Udział OZE w produkcji energii elektrycznej sukcesywnie wzrasta, w 2016 r. wynosił 18,7% i wzrósł o 13,4% w stosunku do 2015 r (wykres 26). Województwo lubelskie jako jedno z pierwszych opracowało i opublikowało program dotyczący rozwoju odnawialnych źródeł energii. Już 117 gmin na Lubelszczyźnie otrzymało wsparcie finansowe na inwestycje OZE, które będą realizowane do 2020 roku. Do tego czasu blisko 10% gospodarstw domowych będzie wykorzystywać rozwiązania, takie jak kolektory słoneczne, kotły na biomasę, pompy ciepła. Obecnie gospodarstw domowych w naszym regionie wytwarza energię z odnawialnych źródeł energii. [%] ,8 0,9 1,5 3,8 4,4 5,3 18, Wykres 26. Udział energii odnawialnej w produkcji energii elektrycznej ogółem w latach w woj. lubelskim (źródło: US w Lublinie) Realizowana w województwie rozbudowa ścieżek rowerowych zachęca do rezygnacji z samochodu i w większym stopniu korzystania z roweru. Na terenie Lubelszczyzny jest 7 tras i szlaków rowerowych, poprzez różnego rodzaju tereny: lasy, łąki czy wąwozy lessowe. Korzystając z nich można poznać wiele ciekawych miejsc i zabytków. Nie bez znaczenia jest poszukiwanie alternatywnych środków komunikacji. Ciągle rozbudowywana jest bezobsługowa sieć stacji rowerowych. W sezonie wiosennym 2018 r. przybyło 5 nowych stacji i 50 rowerów. Aktualnie w skład systemu Lubelskiego Roweru Miejskiego wchodzi 96 stacji wypożyczeń i 951 rowerów, z których można korzystać w Lub linie i Świdniku. 34

33 WODY

34 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2017 ROKU Wody Dopływ z jeziora Brudno Fot. M. Domalewski Ramowa Dyrektywa Wodna (RDW) 1 jako podstawowy dokument prawa wspólnotowego ustanawia ramy i określa ogólny kierunek działania w dziedzinie polityki wodnej. Art. 4 RDW wyznacza cele środowiskowe, których osiągnięcie, w szczególności poprzez realizowanie programów działań, jest koordynowane w całym obszarze dorzecza. Cele te mają zapewnić długookresowe i zrównoważone gospodarowanie wodami poprzez: wdrożenie koniecznych środków aby zapobiec pogarszaniu stanu wód, ochronę i poprawę stanu jednolitych części wód powierzchniowych i podziemnych w celu osiągnięcia ich dobrego stanu, stopniową redukcję zanieczyszczenia substancjami priorytetowymi poprzez zaprzestanie lub stopniowe eliminowanie emisji i zrzutów tych substancji, spełnienie wymagań specjalnych dla obszarów chronionych, w tym m.in. narażonych na zanieczyszczenia związkami azotu ze źródeł rolniczych, narażonych na eutrofizację ze źródeł komunalnych, przeznaczonych do celów rekreacyjnych oraz do ochrony siedlisk lub gatunków od wody zależnych (obszary Natura 2000), zmniejszenie skutków powodzi i susz. Transpozycja przepisów RDW do prawodawstwa polskiego nastąpiła poprzez ustawę Prawo wodne 2. Reguluje ona gospodarowanie wodami zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju poprzez kształtowanie i ochronę zasobów wodnych, właściwe korzystanie z wód oraz za- 1 Ramowa Dyrektywa Wodna Dyrektywa 2000/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 23 października 2000 r. ( Dz.U.UE.L ) 2 Od 1 stycznia 2018 r. obowiązuje nowa ustawa Prawo wodne (Dz.U. poz ze zm.) rządzanie zasobami wodnymi. Zgodnie z art. 315 ustawy, jednym z dokumentów planistycznych są plany gospodarowania wodami na obszarze dorzecza. Dokumenty te stanowią podstawę podejmowania decyzji kształtujących stan zasobów wodnych i zasady gospodarowania nimi w przyszłości. Dokumenty te są poddawane przeglądowi i aktualizacji cyklicznie co 6 lat. 18 listopada 2016 r. Rada Ministrów przyjęła aktualizacje PGW w formie rozporządzeń. Dla obszaru województwa lubelskiego obowiązujący jest dokument Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 18 października 2016 r. w sprawie Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Wisły. Rozporządzenie zawiera identyfikację znaczących oddziaływań i oceny ich wpływu na stan wód powierzchniowych i podziemnych, rodzaje obszarów chronionych i cele środowiskowe do osiągnięcia, wykaz działań i organów właściwych w gospodarowaniu wodami dla obszaru dorzecza, wyniki analizy ekonomicznej związanej z korzystaniem z wód, a także system monitorowania realizacji celów. Presje Oddziaływania na jakościowy stan wód Wpływ na stan jakościowy wód mają zanieczyszczenia zarówno ze źródeł punktowych, jak i obszarowych. Punktowe źródła zanieczyszczeń Na obszarze województwa lubelskiego punktowe źródła zanieczyszczeń stanowią głównie zrzuty ścieków komunalnych i przemysłowych, działalność górnicza, składowiska odpadów oraz incydentalne skażenia środowiska gruntowo- -wodnego. 36

35 Ładunek [kg/rok] BZT5 CHZT zawiesina ogólna azot ogólny fosfor ogólny Wykres 1. Ładunki zanieczyszczeń wprowadzonych do wód lub do ziemi w latach w województwie lubelskim (źródło: GUS) Oczyszczalnia ścieków Hajdów w Lublinie Fot. Archiwum WIOŚ Na przestrzeni lat zauważalny jest systematyczny spadek ilości odprowadzanych ścieków w stosunku do lat wcześniejszych. Według danych GUS, w roku 2016 z terenu województwa lubelskiego odprowadzono do wód lub do ziemi średnio 68,9 hm 3 ścieków przemysłowych i komunalnych wymagających oczyszczenia, co stanowiło 3,2% ścieków odprowadzonych na terenie całego kraju. Największą ilość ścieków wymagających oczyszczenia odprowadzono z terenu miasta Lublin oraz powiatu puławskiego. Ogółem oczyszczonych zostało 99,7% odprowadzonych ścieków (w Polsce średnio 95,2%). W roku 2016 na terenie województwa funkcjonowało 66 oczyszczalni przemysłowych i 281 komunalnych. Zestawienie wielkości ładunków podstawowych zanieczyszczeń odprowadzanych do wód lub do ziemi na terenie województwa lubelskiego na przestrzeni lat przedstawia wykres 1. Według danych GUS ścieki w większości podlegały oczyszczeniu z zastosowaniem technologii podwyższonego usuwania biogenów - 57,8% ogółu ścieków (wykres 2). Wielkość ładunku zawiesiny ogólnej, BZT 5 oraz ChZT- -Cr w 2016 r. wzrosła o 16% w stosunku do roku 2015, pomimo mniejszej ilości odprowadzonych ścieków (wykres 1), co wskazuje na wzrost efektywności oczyszczania. Zmniejszył się natomiast o 9% ładunek odprowadzonych substancji biogennych, tj. azotu ogólnego oraz fosforu ogólnego. Największa ilość ścieków komunalnych została odprowadzona z oczyszczalni zlokalizowanych w dużych ośrodkach miejskich: Lublinie, Białej Podlaskiej, Chełmie, Zamościu oraz powiatach: łukowskim i puławskim. W przypadku ścieków przemysłowych największa ilość odprowadzona została z terenu miasta Lublin oraz powiatów: puławskiego i łęczyńskiego. Związane jest to z funkcjonowaniem na tych obszarach odpowiednio: Elektrowni Lublin-Wrotków, Zakładów Azotowych w Puławach oraz Kopalni Lubelski Węgiel Bogdanka. Łączna ilość ścieków [hm 3 /rok] ścieki nieoczyszczone oczyszczane chemicznie oczyszczane mechanicznie oczyszczane z podw.usuw. biogenów oczyszczane biologicznie Wykres 2. Udział ścieków oczyszczonych mechanicznie, chemicznie, biologicznie i z podwyższonym usuwaniem biogenów, odprowadzanych z terenu województwa lubelskiego w latach (źródło: GUS) Na terenie województwa lubelskiego oddano do eksploatacji w 2016 roku 181,0 km sieci kanalizacyjnej, w wyniku czego długość całkowita sieci wyniosła 6 459,9 km i stanowiła 4,2% długości sieci w Polsce. Z sieci kanalizacyjnej korzystało 52,5% ogółu mieszkańców województwa lubelskiego, z czego mieszkańcy miast stanowili 88,8%, natomiast mieszkańcy wsi 21,1%. Tak znaczna dysproporcja dostępności do sieci kanalizacyjnej w miastach oraz na terenach wiejskich wynika z braku ekonomicznego uzasadnienia rozbudowy sieci na terenach słabo zaludnionych. Na obszarach tych stosuje się oczyszczalnie przydomowe lub zbiorniki bezodpływowe. Na gospodarkę wodną województwa lubelskiego duży wpływ wywiera Kopalnia Lubelski Węgiel Bogdanka S.A., w której wydobycie węgla kamiennego odbywa się na obszarze górniczym Puchaczów V (powierzchnia około 73 km 2 ). Obszar ten podzielony jest na trzy rejony eksploatacyjne: główny w Bogdance oraz peryferyjne w Nadrybiu i Stefanowie. Proces wydobywczy powoduje odwodnienia terenu, prowadzące do powstania lejów depresyjnych. Wody kopalniane oraz wody przesączające się z hałd, charakteryzujące się obniżonym ph, podwyższonymi stężeniami wskaźników 37

36 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2017 ROKU z grupy zasolenia oraz podwyższoną zawartością związków żelaza i siarczanów, stanowią potencjalne zagrożenie dla wód powierzchniowych. Deformacje terenu związane z działalnością górniczą wpływają na zmiany stosunków wodnych na powierzchni, w tym na powstawanie zalewisk, podtopień i zabagnień terenu. Zjawiska te zaburzają równowagę ekologiczną w obszarze funkcjonowania kopalni. Punktowymi, potencjalnymi źródłami zanieczyszczeń wód powierzchniowych i podziemnych są składowiska odpadów, w szczególności te, na których składowane są odpady niebezpieczne. W roku 2016 na terenie województwa lubelskiego funkcjonowały tylko 33 składowiska komunalne. Rozwój Regionalnych Instalacji do Przetwarzania Odpadów Komunalnych umożliwił zakończenie eksploatacji 6 składowisk komunalnych. Składowiska, również te nieczynne, podlegają monitorowaniu przez eksploatujących lub nadzorujących, w celu śledzenia ich wpływu na środowisko. Incydentalne skażenia środowiska gruntowo-wodnego występują rzadko. W roku 2017 WIOŚ w Lublinie nie odnotował żadnego zdarzenia stanowiącego ewentualne zagrożenie dla wód, spełniającego kryteria poważnej awarii. Obszarowe źródła zanieczyszczeń Zanieczyszczenia ze źródeł obszarowych dostają się do wód wraz z wodami opadowymi z terenów zurbanizowanych oraz obszarów nie posiadających kanalizacji, jak również w wyniku działalności rolniczej (m.in. nawożenia pól, hodowli zwierząt). Zanieczyszczenia te dopływają nieregularnie z różnych miejsc obszaru, dlatego ich źródło jest trudne do zidentyfikowania, a tym samym do kontrolowania. Dominującymi zanieczyszczeniami ze źródeł obszarowych są zanieczyszczenia pochodzenia rolniczego oraz ścieki bytowe z terenów nieobjętych kanalizacją; około 70% całkowitej powierzchni województwa stanowią tereny rolnicze. Zanieczyszczenia pochodzenia rolniczego powstają w głównej mierze w wyniku nieracjonalnego stosowania nawozów sztucznych i naturalnych. Nawozy, nieprzyswojone w pełni przez rośliny, przedostają się do zbiorników wodnych przez spływy powierzchniowe i są jedną z głównych przyczyn występowania zjawiska eutrofizacji wód. Dopływ do wody zbyt dużej ilości substancji biogennych (związków azotu i fosforu), powoduje obfite namnażanie się glonów planktonowych. Efektem są zmiany w ekosystemie wodnym i zakłócenia zależności ekologicznych między innymi organizmami. Odkładanie się na dnie zbiorników wodnych nadmiaru martwej materii organicznej prowadzi do wypłycania i zarastania zbiorników. Rozkład martwej materii prowadzi do zużycia dużej ilości tlenu i, w konsekwencji, może dojść do śnięcia ryb oraz wymierania innych organizmów wodnych. Wśród zanieczyszczeń pochodzenia rolniczego istotne są zanieczyszczenia związane z hodowlą zwierzęcą, pochodzące z niewłaściwie zabezpieczonych pryzm obornika, nieszczelnych zbiorników na gnojowicę oraz z wybiegów otwartych. Zanieczyszczenia obszarowe mogą być ograniczane przez rolników i hodowców poprzez przestrzeganie zasad, porad i zaleceń zawartych w Kodeksie Dobrych Praktyk Rolniczych. Oddziaływania na stan ilościowy wód Niekorzystny wpływ na stan ilościowy wód ma zużycie wody na potrzeby gospodarki komunalnej, rolnictwa i leśnictwa oraz przemysłu. Głównym źródłem zaopatrzenia w wodę mieszkańców województwa lubelskiego są wody podziemne. Wody powierzchniowe wykorzystywane są tylko częściowo, m.in. do celów produkcyjnych, np. do chłodzenia układów wytwarzających energię. Według danych GUS w 2016 roku zużycie wody wyniosło 314,3 hm 3, w tym w poszczególnych sektorach: na cele produkcyjne 113,4 hm 3 wody (36,1% ogółu poboru), na nawodnienia w rolnictwie i leśnictwie 129,1 hm 3 (41,1% ogółu poboru), w eksploatacji sieci wodociągowej 71,8 hm 3 (22,8%). Zużycie wody na cele produkcyjne wzrosło w roku 2016 w porównaniu do roku poprzedniego. Największe zużycie wody odnotowano w powiecie puławskim oraz w mieście Lublin. Związane jest to z działalnością Zakładów Azotowych w Puławach oraz Elektrociepłowni Lublin-Wrotków. Pozostałe sektory zanotowały spadek zużycia wody. Najwyższe zużycie wody do nawodnień rolniczych i leśnych zanotowano na terenie powiatów: zamojskiego, tomaszowskiego, parczewskiego i lubartowskiego, m.in. do uzupełniania wody w stawach hodowlanych. W ramach eksploatacji sieci wodociągowej największa ilość wody została zużyta w mieście Lublin oraz w powiatach: lubelskim, łukowskim oraz puławskim. W roku 2016 całkowita długość eksploatowanej sieci wodociągowej na terenie województwa lubelskiego wyniosła ,2 km, i wzrosła o 110,7 km w stosunku do roku W roku 2016, według danych GUS, średnie zużycie wody na jednego mieszkańca województwa lubelskiego wyniosło 147,2 m 3 /rok, przy średnim zużyciu wody w Polsce wynoszącym 263,8 m 3 /rok. Mniejsze zużycie wody wynikało m.in. ze stosunkowo wysokiej opłaty, wzrostu świadomości ekologicznej społeczeństwa, jak również z działań ograniczających straty wody w sieci. 38

37 Stan Wody powierzchniowe płynące Organizacja sieci monitoringu wód powierzchniowych płynących w roku 2017 W roku 2017 monitoring wód powierzchniowych realizowany był na podstawie Aneksu nr 1 do Programu Państwowego Monitoringu Środowiska województwa lubelskiego na lata Monitoringiem objęto 63 jednolite części wód powierzchniowych (jcwp) rzecznych w 65 punktach pomiarowo-kontrolnych (ppk.). Badania prowadzono w 53 punktach reprezentatywnych, służących wykonaniu oceny jcwp oraz w 13 punktach badawczych, ustanowionych w zależności od przyjętego celu badawczego. Monitoring w punktach reprezentatywnych realizowano w następujących sieciach pomiarowych: monitoringu diagnostycznym 13 jcwp, 13 ppk., monitoringu operacyjnym 49 jcwp, 49 ppk., monitoringu w obszarach chronionych 46 jcwp, 46 ppk. Monitoring diagnostyczny (MD) miał za zadanie dostarczenie ogólnej wiedzy na temat stanu wód powierzchniowych w zlewniach na obszarze dorzecza oraz umożliwienie oceny długoterminowych zmian w warunkach naturalnych, jak również oceny szeroko pojmowanych oddziaływań związanych z działalnością człowieka. Monitoring operacyjny (MO) realizowany był w celu ustalenia stanu jednolitych części wód, które zostały zidentyfikowane (m.in. na podstawie danych uzyskanych z monitoringu diagnostycznego) jako zagrożone nieosiągnięciem celów środowiskowych oraz oceny zmian ich stanu, wynikających z wdrożenia programów działań naprawczych określonych w programie wodno-środowiskowym kraju. Monitoring badawczy (MB) prowadzony był: w celu zebrania dodatkowych informacji o stanie wód rzeki Bug w związku z realizacją zobowiązań międzynarodowych (11 jcwp, 11 ppk), w celu weryfikacji źródła presji (4 jcwp, 4 ppk) oraz dokonania wyboru optymalnego wskaźnika biologicznego do badań w nowych punktach (4 jcwp, 4 ppk). Monitoring obszarów chronionych obejmował: obszary ochrony gatunków i siedlisk (Natura 2000) 6 jcwp, 6 ppk., obszary narażone na zanieczyszczenia ze źródeł komunalnych (MOEU) 46 jcwp, 46 ppk. i obszary chronione będące jednolitymi częściami wód przeznaczonymi do celów kapieliskowych (MORE) 2 jcwp, 2 ppk. W 2017 r. monitorowano cieki odpowiadające 10 typom abiotycznym, charakteryzującym zarówno rzeki i potoki wyżynne, jak i nizinne. Na obszarze województwa lubelskiego dominują cieki o typie 23 potoki lub strumienie na obszarze będącym pod wpływem procesów torfotwórczych oraz o typie 17 potoki nizinne piaszczyste. Spośród monitorowanych 63 jcwp: 50 stanowiły jcwp naturalne, 12 silnie zmienione i 1 sztuczna. 22% 14% 12% typ 0 Nieokreślony kanały i zbiorniki zaporowe typ 6 Potok wyżynny węglanowy z substratem drobnoziarnistym na lessach i lessopodobnych typ 9 Mała rzeka wyżynna węglanowa typ 15 Średnia rzeka wyżynna wschodnia typ 16 Potok nizinny lessowy lub gliniasty 2% 2% 16% 20% typ 17 Potok nizinny piaszczysty 8% 2% 6% typ 19 Rzeka nizinna piaszczysto-gliniasta typ 23 Potok lub strumień na obszarze będącym pod wpływem procesów torfotwórczych typ 24 Mała i średnia rzeka na obszarze będącym pod wpływem procesów torfotwórczych typ 26 Ciek w dolinie wielkiej rzeki nizinnej Wykres 3. Udział typów abiotycznych jcwp rzecznych województwa lubelskiego w 2017 r. (źródło: WIOŚ) Ocena stanu jcwp rzecznych badanych w roku 2017 Klasyfikacja elementów biologicznych Elementy biologiczne, w myśl założeń RDW, mają priorytetowe znaczenie w ocenie jakości wód powierzchniowych. Wykorzystując możliwości bioindykacyjne organizmów wodnych określa się rozmiar zakłóceń w ekosystemach. Regularnie prowadzony biomonitoring umożliwia wykrycie zarówno krótkoterminowych, jak i długoletnich zmian w środowisku wodnym. Ocena ma na celu odzwierciedlenie zmian antropogenicznych w ekosystemach, wynikających przede wszystkim z nasilonej eutrofizacji, z dopływu zanieczyszczeń ze zlewni oraz, w mniejszym stopniu, z przekształceń hydromorfologicznych. Kompleksową miarą reakcji bioindykatorów na zmiany w środowisku wodnym są wskaźniki multimetryczne. Klasyfikacji stanu/potencjału ekologicznego dokonuje się wykorzystując metriksy charakteryzujące zespoły fitoplanktonu (IFPL) i fitobentosu (IO), zbiorowisko makrofitów (MIR), makrobezkręgowce bentosowe (MMI) i ichtiofaunę (EFI+). O ostatecznej klasyfikacji stanu/potencjału decyduje element osiągający najgorszą klasę. Klasyfikacją elementów biologicznych w 2017 roku objęto 52 jcwp, w tym 39 naturalnych i 13 silnie zmienionych 39

38 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2017 ROKU Klasyfikacja ogólna 7,6% 15,4% 30,8% (ilość jcwp) ,2% 10 0 ogólna fitoplankton fitobentos makrofity makrobezkręgowce ichtiofauna klasa II klasa III klasa IV klasa V klasa V klasa IV klasa III klasa II klasa I Wykres 4. Klasyfikacja elementów biologicznych jcwp rzecznych monitorowanych w 2017 r. (źródło: WIOŚ) lub sztucznych. W ostatecznej klasyfikacji, stan/potencjał dobry (II klasa) stwierdzono w 8 jcwp, umiarkowany (klasa III) w 24 jcwp, słaby (klasa IV) w 16 jcwp, a zły (klasa V) w 4 jcwp (wykres 4). Stan/potencjał poniżej dobrego, potwierdzony przez niską klasę 2 elementów biologicznych, stwierdzono w przypadku 13 jcwp, a przez niską klasę 3 elementów w przypadku 6 jcwp. Różnica przynajmniej o dwie klasy między monitorowanymi elementami biologicznymi występowała w przypadku 12 jcwp. Fitobentos monitorowano w 47 jcwp. Stan/potencjał dobry osiągnął w 17 jcwp, bardzo dobry w 2 jcwp, umiarkowany w 24 jcwp, a słaby w 4 jcwp. Fitobentos osiągał stan/ potencjał umiarkowany i słaby w małych ciekach o podłożu węglanowym, lessowym lub piaszczystym (typ 6, 9, 16, 17) oraz w rzece średniej (typ 15). Stan dobry i bardzo dobry stwierdzono głównie w ciekach położonych na obszarach kształtowanych procesami torfotwórczymi (typ 23 i 24) i w dolinie rzeki Wisły (typ 26), a także w wydzielonych jcwp na rzece Wieprz (typ 19) i na Kanale Wieprz-Krzna (typ 0) (wykres 5). (ilość jcwp) typ abiotyczny klasa I klasa II klasa III klasa IV Wykres 5. Wyniki klasyfikacji fitobentosu w poszczególnych typach abiotycznych jcwp rzecznych monitorowanych w 2017 r. (źródło: WIOŚ) We wszystkich monitorowanych jcwp oznaczono łącznie 243 taksony okrzemkowe, wśród których dominantami było 38 taksonów. Stan/potencjał dobry i bardzo dobry determinowany był przede wszystkim większą ilością taksonów typowych dla określonego siedliska (tzw. referencyjnych). Udział tych taksonów w liczebności względnej okrzemek wynosił wśród jcwp o stanie bardzo dobrym 82-84%, a o stanie dobrym 35-75%. Dominującymi okrzemkami były taksony o dużej tolerancji na zmiany środowiskowe, w tym tolerujące zanieczyszczenia organiczne, jak Achnanthes minutissima var. minutissima, Achnanthes lanceolata ssp. frequentissima, Amphora pediculus, Melosira varians. Znaczny udział w liczebności miały również taksony wskaźnikowe dla czystszych wód, jak Navicula cryptotenella, Fragilaria capucina var. gracilis i Gomphonema parvulum var. parvulum. Wśród jcwp o stanie słabym, ilość taksonów referencyjnych była znacznie mniejsza, nie przekraczała 15%, a wśród jcwp o stanie umiarkowanym wynosiła 5-43%. Dominowały przede wszystkim okrzemki typowe dla siedlisk o podwyższonej trofii, jak Navicula lanceolata, Fragilaria ulna var. acus i Fragilaria ulna var. ulna, a także dla środowisk zanieczyszczonych materią organiczną (strefa α- i polisaprobowa), jak Nitzschia palea var. palea, Navicula goepertiana i Navicula lacunolaciniata. W fitobentosie jcwp Wieprz od Stoków do Bystrzycy znaczny udział w liczebności miała Nitzschia inconspicua, występująca w wodach zasolonych. Jej obecność jest związana z dopływem wód rzeki Świnki, obciążonej zasolonymi wodami odprowadzanymi z Kopalni Węgla Kamiennego Bogdanka. Fitoplankton był monitorowany w jcwp Wieprz od Bystrzycy do Tyśmienicy i Wieprz od Tyśmienicy do ujścia. Wartości wskaźnika IFPL w obu jcwp mieściły się w klasie IV (stan słaby). Dominującymi taksonami w fitoplanktonie były centryczne okrzemki Aulacoseira granulata, Stephanodiscus hantzschii, Cyclostephanos dubius i drobne zielenice chlorokokkalne, głównie z rodzaju Pediastrum. Obecność tych dominantów wskazuje na znaczną trofię wód. Stężenia chlorofilu a, okresowo ponad 100 µg/dm 3, oraz bioobjętość, okresowo osiągająca ponad 30 mm 3 /dm 3, są wartościami stwierdzanymi podczas zakwitów glonów w jeziorach i zbiornikach zaporowych. Znaczna obfitość fitoplanktonu 40

39 w rzece Wieprz związana jest z jego rozwojem przy powolnym przepływie wód tej rzeki. Makrofity monitorowano w 22 jcwp. Stan/potencjał dobry osiągnęły one w 11 jcwp, umiarkowany w 9 jcwp, a słaby w 2 jcwp. Stan/potencjał dobry makrofitów dominował w nizinnych potokach lessowych lub piaszczystych (typ 16 i 17), w małych i średnich rzekach położonych na obszarach będących pod wpływem procesów torfotwórczych (typ 24) oraz w Kanale Wieprz-Krzna (typ 0). Stan poniżej dobrego stwierdzono głównie w małych ciekach wyżynnych (typ 6 i 9), w rzekach nizinnych (typ 19) i w dolinie rzeki Wisły (typ 26) (wykres 6). (ilość jcwp) typ abiotyczny klasa II klasa III klasa IV Wykres 6. Wyniki klasyfikacji makrofitów w poszczególnych typach abiotycznych jcwp rzecznych monitorowanych w 2017 r. (źródło: WIOŚ) We wszystkich monitorowanych jcwp oznaczono łącznie 90 gatunków roślin, a w poszczególnych jcwp stwierdzano od 13 do 30 gatunków. Dominujące gatunki makrofitów były typowe dla siedlisk żyznych (eutroficznych). W jcwp o stanie/potencjale dobrym dobrze rozwinięta była przede wszystkim roślinność nadbrzeżna. Największą liczebność osiągnęły gatunki ziemnowodne (amfifity) Sparganium emersum, Sagittaria sagitifolia, Glyceria maxima, Butomus umbellatus i Carex acuta. W 2 silnie zmienionych jcwp występowały również obficie gatunki roślin o liściach pływających (nymfeidy) Nuphar luteum i Potamogeton natans. Wśród jcwp o stanie/potencjale umiarkowanym i słabym, roślinność szuwarowa z gatunkami Sagittaria sagittifolia, Sparganium emersum i Phalaris arundinacea dominowała w 6 jcwp, natomiast rośliny zanurzone (elodeidy) z gatunkami Ceratophyllum demersum, Myriophyllum verticillatum, Ranunculus circinatus, Potamogeton pectinatus i pływające (pleustofity) z gatunkami Spirodela polyrhiza i Lemna minor występowały w dużej ilości w 4 jcwp. Makrobezkręgowce bentosowe monitorowano w 26 jcwp. Stan/potencjał dobry wskaźnik ten osiągnął w 7 jcwp, umiarkowany w 14 jcwp, słaby w 4 jcwp, a zły w 1 jcwp. Makrobezkręgowce osiągnęły stan/potencjał dobry w ciekach położonych na obszarach kształtowanych przez procesy torfotwórcze (typ 23 i 24), w małej rzece o podłożu węglanowym (typ 9) oraz w potoku nizinnym piaszczystym (typ 17). Stan słaby i zły stwierdzono w nizinnych potokach (typ 16 i 17), w cieku położonym w dolinie rzeki Wisły (typ 26) oraz w potoku wyżynnym węglanowym (typ 6) (wykres 7). (ilość jcwp) typ abiotyczny klasa II klasa III klasa IV klasa V Wykres 7. Wyniki klasyfikacji makrobezkręgowców bentosowych w poszczególnych typach abiotycznych jcwp rzecznych monitorowanych w 2017 r. (źródło: WIOŚ) Większą różnorodność makrobezkręgowców, mierzoną liczbą oznaczonych rodzin (S) i indeksem Shannona-Wienera (H ), stwierdzono w jcwp o stanie/potencjale dobrym, niż w jcwp o stanie/potencjale poniżej dobrego. Duża różnorodność gatunkowa makrobezkręgowców, przy stosunkowo niskiej biomasie, jest typowa dla wód czystych. Na stan/potencjał wpływ miał także udział larw widelnic Plecoptera, jętek Ephemeroptera i niektórych chruścików Trichoptera. Liczebność tych szczególnie wrażliwych na zanieczyszczenia makrobezkręgowców była ponad 4-krotnie większa w jcwp o stanie/potencjale dobrym, niż w jcwp o stanie/potencjale poniżej dobrego. Natomiast w jcwp o stanie/potencjale poniżej dobrego, znacznie większą liczebność, tj. ponad 8-krotnie wyższą niż w jcwp o stanie/potencjale dobrym, osiągały Oligochaeta i Chironomidae, które są wskaźnikami znacznego zeutrofizowania wód, a nawet ich zanieczyszczenia. W 2017 roku ichtiofauna monitorowana była w 14 jcwp, przez Instytut Rybactwa Śródlądowego w Olsztynie, na zlecenie GIOŚ. Stan/potencjał dobry wskaźnik ten osiągnął w 4 jcwp, umiarkowany w 2 jcwp, słaby w 5 jcwp, a zły w 3 jcwp. Ichtiofauna osiągała stan/potencjał dobry głównie w wyżynnych potokach węglanowych (typ 6 i 9) i w wyżynnej rzece (typ 15), natomiast słaby i zły w potokach i rzekach nizinnych (typ 17 i 19), w potokach położonych na obszarach kształtowanych procesami torfotwórczymi (typ 23 i 24) oraz w sztucznym Kanale Wieprz-Krzna (typ 0) (wykres 8). 41

40 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2017 ROKU Wieprz w Kijanach typowe siedlisko makrobezkręgowców Fot. Archiwum WIOŚ Ephemera vulgata należąca do rzędu Ephemeroptera (Jętki) Fot. P. Bielak-Bielecki Isoptena serricornis należąca do rzędu Plecoptera (Widelnice) Fot. P. Bielak-Bielecki Lasiocephala basalis należąca do rzędu Trichoptera (Chruściki) Fot. P. Bielak-Bielecki (ilość jcwp) typ abiotyczny klasa II klasa III klasa IV klasa V Wykres 8. Wyniki klasyfikacji ichtiofauny w poszczególnych typach abiotycznych jcwp rzecznych monitorowanych w 2017 r. (źródło: WIOŚ) Prawie wszystkie jcwp zaliczono do kategorii Cyprynid (dominacja ryb karpiowatych), a tylko jcwp Wieprz do Jacynki do kategorii Salmonid (dominacja ryb łososiowatych). Jednakże występowanie w jcwp Wieprz do Jacynki tylko jednego gatunku ryb łososiowatych (troć wędrowna) zadecydowało o sklasyfikowaniu tej jcwp do stanu słabego. Tylko w jcwp o stanie/potencjale dobrym występowały gatunki: brzana i jelec oraz piekielnica, gatunek nieczęsty i preferujący wody czyste. Z kolei gatunkami występującymi tylko w jcwp o stanie/potencjale słabym i złym były: koza, ciernik, cierniczek, wzdręga i lin. Wśród gatunków inwazyjnych i obcych stwierdzono obecność czebaczka amurskiego w jcwp Bystrzyca od zbiornika Zemborzyckiego do ujścia oraz sumika karłowatego w jcwp Tarasienka i jcwp Tyśmienica od Bystrzycy do ujścia. 42

41 Terespol Biała Podlaska Międzyrzec Podlaski Stoczek Łukowski Łuków Radzyń Podlaski Parczew Kock Ryki Włodawa Dęblin Ostrów Lubelski Lubartów Puławy Kazimierz Dolny Łęczna Nałęczów Lublin Poniatowa Świdnik Bełżyce Chełm Piaski Opole Lubelskie Bychawa Krasnystaw Kraśnik Annopol Hrubieszów Zamość Janów Lubelski Szczebrzeszyn Frampol Zwierzyniec Krasnobród Biłgoraj Józefów Tomaszów Lubelski Legenda klasa II stan/potencjał DOBRY Tarnogród klasa III stan/potencjał UMIARKOWANY klasa IV stan/potencjał SŁABY klasa V stan/potencjał ZŁY nie badano miasta Mapa 14. Klasyfikacja elementów biologicznych jcwp rzecznych monitorowanych w 2017 r. (źródło: WIOŚ) granica województwa Klasyfikacja elementów hydromorfologicznych Zgodnie z wymaganiami RDW elementy hydromorfologiczne, wspierające elementy biologiczne, obejmują następujące parametry: reżim hydrologiczny - ilość i dynamika przepływu wody, ciągłość rzeki liczba i rodzaj barier, możliwość przemieszczania się organizmów wodnych w naturalnych jcwp lub obecność przejść dla organizmów wodnych zlokalizowanych na barierach w sztucznych jcwp, warunki morfologiczne głębokość, zmienność szerokości, struktura i podłoże koryta wraz ze strukturą strefy przybrzeżnej. Ocena tych elementów pozwala na przedstawienie stopnia naturalności cieku oraz wpływu działalności człowieka na ciek i jego dolinę. Do badań wyżej wymienionych parametrów służy wprowadzona w 2017 roku nowa metodyka oceny elementów hydromorfologicznych oparta o Hydromorfologiczny Indeks Rzeczny (HIR). Pierwowzorem HIR był brytyjski system River Habitat Survey (RHS), wykorzystany m.in. przy pracach nad europejskim standardem w dziedzinie hydromorfologii 43

42 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2017 ROKU Dopływ spod Rudki Fot. M. Domalewski Kanał Wieprz-Krzna w Żeliznie Fot. P. Mirosław rzek. Podstawą HIR są obserwacje terenowe uzupełnione analizą kameralną ortofotomap oraz innych ogólnodostępnych danych GIS zawartych w bazach danych (MPHP, BDOT, Geomelio, Geoportal KZGW). Obserwacje terenowe prowadzone są na odpowiednio dobranych, reprezentatywnych odcinkach badawczych o długości 500 m (rzeki małe i średnie o szerokości koryta 30 m) lub 1000 m (rzeki duże o szerokości koryta >30 m). Obserwacje wymagają ustanowienia od jednego do trzech stanowisk, a ilość wyznaczonych odcinków badawczych zależy od szerokości koryta rzeki oraz różnorodności zagospodarowania doliny rzecznej. Kompletny opis metodyki prowadzenia obserwacji hydromorfologicznych opartych o HIR i wyznaczania klasy elementów hydromorfologicznych 3 opublikowany został w postaci podręcznika na stronie internetowej GIOŚ. Wyniki analizy kameralnej oraz dane pochodzące z obserwacji terenowych wprowadzane są do protokołów, które wypełnia się oddzielnie dla rzek małych i średnich oraz dla rzek dużych. Na podstawie obserwacji terenowych obliczany jest hydromorfologiczny indeks rzeczny (HIR śr ), który po uwzględnieniu współczynnika korekty (W k ) wynikającego z oceny kameralnej, umożliwia nadanie jcwp jednej z pięciu klas elementów hydromorfologicznych. W roku 2017 klasyfikacji poddano 14 monitorowanych jcwp, z czego połowa jcwp osiągnęła I klasę elementów hydromorfologicznych (wykres 9, mapa 15). Spośród 12 naturalnych jcwp, 58% zostało zaklasyfikowanych do I klasy, natomiast pozostałym jcwp przypisano: klasę II (8%), klasę III (17%) oraz klasę IV (17%). Przyczynę obniżenia klasyfikacji tych elementów poniżej I klasy stanowi głównie rolnicze zagospodarowanie dolin rzek oraz inna działalność antropogeniczna. Rzeki często pozbawione są strefy buforowej, a grunty orne, uprawy trwałe oraz łąki i pastwiska sięgają 3 Szoszkiewicz K., Jusik Sz., Adynkiewicz-Piragas M. i in Podręcznik oceny wód płynących w oparciu o hydromorfologiczny indeks rzeczny, Biblioteka Monitoringu Środowiska, Warszawa 2017 koryta rzecznego. W przeszłości wiązało się to także ze stosowaniem zabiegów polegających na wyprostowaniu koryta na całej długości lub na poszczególnych odcinkach, następstwem czego jest obecnie niski współczynniki krętości rzek. W przypadku silnie zmienionych i sztucznych jcwp, ze względu na ich genezę, oczywistym jest silny wpływ antropopresji. W przypadku jcwp o tym statusie otrzymały one odpowiednio: silnie zmieniona jcwp (Mała Bystrzyca) III klasę, sztuczna jcwp (Kanał Wieprz-Krzna od dopł. z lasu przy Żulinkach do wypływu Danówki ze zb. Żelizna) V klasę. W jcwp, w których elementy hydromorfologiczne nie zostały zaklasyfikowane do klasy I, mogą być ograniczone warunki do wykształcenia się ekosystemów sprzyjających występowaniu bogatej flory i fauny wodnej. Klasyfikacja elementów fizykochemicznych Elementy fizykochemiczne podobnie jak elementy hydromorfologiczne stanowią elementy wspierające wskaźniki biologiczne i są brane pod uwagę, gdy klasyfikacja elementów biologicznych wskazuje bardzo dobry/maksymalny bądź dobry stan/potencjał (I lub II klasa). Elementy te obejmują wskaźniki charakteryzujące: stan fizyczny, warunki tlenowe, zanieczyszczenia organiczne, zasolenie, zakwaszenie oraz substancje biogenne. 22% 14% 7% 7% 50% klasa I klasa II klasa III klasa IV klasa V Wykres 9. Klasyfikacja elementów hydromorfologicznych jcwp rzecznych monitorowanych w 2017 r. (źródło: WIOŚ) 44

43 Terespol Biała Podlaska Międzyrzec Podlaski Stoczek Łukowski Łuków Radzyń Podlaski Parczew Kock Ryki Włodawa Dęblin Ostrów Lubelski Lubartów Puławy Kazimierz Dolny Łęczna Nałęczów Lublin Poniatowa Świdnik Bełżyce Chełm Piaski Opole Lubelskie Bychawa Krasnystaw Kraśnik Annopol Hrubieszów Zamość Janów Lubelski Legenda I klasa II klasa Szczebrzeszyn Frampol Zwierzyniec Krasnobród Biłgoraj Józefów III klasa IV klasa V klasa Tomaszów Lubelski Tarnogród nie badano miasta granica województwa Klasyfikacji tej grupy wskaźników dokonano poprzez porównanie wartości średniorocznych z wartościami dopuszczalnymi, określonymi w rozporządzeniu klasyfikacyjnym 4, przypisanymi do dwóch klas jakości: I klasa, oznaczająca stan bardzo dobry i II klasa stan dobry. Wskaźniki przekraczające wartości dopuszczalne dla II klasy, określono jako poniżej stanu/potencjału dobrego (PSD/PPD). Wartości wskaźników granicznych zależne są od typologii abiotycznej rzek. 4 Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 21 lipca 2016 r. w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych części wód powierzchniowych oraz środowiskowych norm jakości dla substancji priorytetowych (Dz.U. poz. 1187) Mapa 15. Klasyfikacja elementów hydromorfologicznych jcwp rzecznych monitorowanych w 2017 r. (źródło: WIOŚ) Analiza roczna wyników badań wykazała, że jedna sztuczna jcwp Kanał Wieprz-Krzna od dopł. z lasu przy Żulinkach do wypływu Danówki ze zb. Żelizna osiągnęła maksymalny potencjał elementów fizykochemicznych, 6 jcwp (4 naturalne i 2 silnie zmienione) osiągnęło dobry stan/potencjał ekologiczny, natomiast zdecydowanej większości, tj. 45 jcwp, przypisano stan/potencjał poniżej dobrego. Wskaźnikami, które zdecydowały o takiej klasyfikacji były głównie: BZT5, odczyn ph i fosfor fosforanowy. Wskaźnik BZT5 to wskaźnik określający biochemiczne zapotrzebowanie tlenu, czyli ilość tlenu wymaganą do utlenienia związków organicznych przez mikroorganizmy 45

44 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2017 ROKU Dopływ spod Łukówka Fot. A. Kraczkowski (bakterie aerobowe). Najwyższe stężenia tego wskaźnika odnotowano w jednolitych częściach wód w zlewni rzeki Wieprz, która jest odbiornikiem ścieków z licznych oczyszczalni ścieków komunalnych. Odczyn ph obok zasadowości ogólnej to wskaźnik charakteryzujący stan zakwaszenia wód. Przekroczenia wartości granicznych dotyczą wartości górnych tego wskaźnika, co wskazuje na alkalizację wód. Wydaje się, że przyczyną takiego stanu jest nie tylko degradacja środowiska spowodowana działalnością człowieka, ale również przepływanie jednolitych części wód przez Wyżynę Lubelską. Wody tych rzek, zasilane przez kredowo-trzeciorzędowy zbiornik wód podziemnych, mają skład określony przez zdysocjowane minerały węglanowe (głównie węglany wapnia), co kształtuje ich poziom mineralizacji na poziomie ok. 300 mg CaCO 3 /l. Odczyn wód rzecznych w wyniku częściowej degazacji dwutlenku węgla podnosi się przeciętnie o 0,2-1 jednostki w stosunku do wód podziemnych 5. Najwyższą mineralizację (ponad 500 mg/l) mają wody wypływające ze skał zbudowanych z miękkich margli i kredy oraz nadbudowanych pokrywą lessową. Są to jcwp o typie 6, 9, 17 i 19, dominujące na Wyżynie Lubel- 5 Michalczyk Z. (red.) Źródła Wyżyny Lubelskiej i Roztocza. Wydawnictwo UMCS, Lublin 2001 skiej i dla których w roku 2017 najczęściej obserwowano przekroczenia wartości granicznych odczynu ph. Nie bez znaczenia dla osiągniecia przez jcwp stanu poniżej dobrego dla tego wskaźnika pozostaje również fakt przypisania wartości granicznych do odpowiednich typów abiotycznych bez uwzględnienia tła geochemicznego, które w sposób naturalny, biorąc pod uwagę warunki hydrogeochemiczne omawianego obszaru, podwyższa wartość tego elementu fizykochemicznego. Fosfor fosforanowy to wskaźnik z grupy substancji biogennych, które mają silny wpływ na eutrofizację wód. W wodzie wskaźnik ten występuje w formie rozpuszczonej, natomiast forma nierozpuszczalna tworzy zawiesiny unoszące się w wodzie lub występujące w osadach dennych. Przyczyną podwyższonych stężeń tego elementu fizykochemicznego może być wzrost zrzutów ścieków zawierających duże ilości środków piorących i innych detergentów, jak również wypłukiwanie przez opady deszczu z powierzchniowych warstw gleb związków fosforu, pochodzących z nawozów mineralnych. Najwyższe stężenia tego wskaźnika w roku 2017 odnotowano dla jcwp w zlewni rzeki Krzny. Podobnie jak w roku 2016, dokonano wykluczenia wskaźników fizykochemicznych, które przekroczyły wartości graniczne dla stanu potencjału dobrego oraz występują w sposób naturalnie podwyższony w środowisku, stanowiąc tło geochemiczne. Dotyczy to wskaźników: Ogólny węgiel organiczny (OWO) pochodzący z substancji humusowych, który jest podwyższony w ciekach o typie abiotycznym 23 i 24 przepływających przez tereny zatorfione. Głównym składnikiem organicznej substancji gleb torfowych jest węgiel, który może stanowić ok. 60% ich suchej masy 6. Bardzo wysokie stężenia OWO są na pobagiennych terenach użytkowanych jako łąki (pastwiska) 7. Zgromadzony w torfach węgiel jest podatny na wymywanie i przedostaje się w różnych formach do środowiska wodnego. Stężenie rozpuszczonych związków węgla organicznego w wodzie odpływającej z ekosystemów pobagiennych często przekracza kilkukrotnie wartość tła hydrochemicznego typowego dla płytkich wód podziemnych 8. Wykluczenia OWO dokonano dla jcwp o typach 23 i 24 w zlewni Bugu, tj Włodawki od Mietułki do ujścia i Tarasienki 6 Górniak A Substancje humusowe i ich rola w funkcjonowaniu ekosystemów słodkowodnych. Warszawa, Wydaw. Dissertationes Universitatis Varsoviensis, str Kuryluk A Stężenie ogólnego węgla organicznego w wodzie ekosystemów pobagiennych różnie użytkowanych. Woda-Środowisko- -Obszary Wiejskie, t. 6, z 1 (16), str Jekatierynczuk-Rudczyk E Tło hydrochemiczne płytkich wód podziemnych w dorzeczu Supraśli. W: Gospodarka wodno ściekowa w euroregionie Niemen. Mater. Konf. Augustów, czerwiec Wydaw. Ekonomia i Środowisko, str

45 Wisełka w Kępie Gosteckiej Fot. P. Mirosław (torfowiska w zlewni Włodawki zajmują 11,7% jej powierzchni) 9 oraz dla jcwp w zlewni rzeki Krzny, tj.: Piszczanki, Lutni od Strugi do ujścia, Krzny od Krzny Południowej do Klukówki, Krzny do Krzymoszy z Krzymoszą, Klukówki od źródeł do Dopływu spod Walimia, Klukówki od Dopływu spod Walimia do ujścia (w zlewni Krzny znaczny udział mają torfowiska) 8. Twardość ogólna i wapń - wartości stężeń twardości ogólnej, wapnia, zasadowości i przewodności pozostają ze sobą w ścisłej korelacji jako wskaźniki zasolenia wód. Wskaźniki te niezmiennie od lat przekraczają normy środowiskowe w jcwp położonych w całości lub na znacznym obszarze Wyżyny Lubelskiej, Pagórów Chełmskich i Roztocza. Są to rejony o bardzo płytko zalegającej skale kredowej, z dużą ilością źródeł zasilających cieki. Według danych literaturowych 10 w zachodniej części Wyżyny Lubelskiej źródła dostarczają 34% wody, a udział zasilania podziemnego w średnim wieloletnim odpływie wynosi około 75%. W okresach bezopadowych z zasobów podziemnych pochodzi 100% wody rzecznej, w tym źródła dostarczają od 40 do prawie 100% wody. Zawartość wapnia uwzględniana jest przy pomiarze twardości ogólnej, a jonów wodorowęglanowych przy pomiarze zasadowości. Jony HCO 3 - i Ca 2+ są głównymi jonami w bilansie wód śródlądowych, dlatego też ze zmianami ich stężenia skorelowane są zmiany twardości ogólnej, zasadowości i przewodności. Woda dopływająca do cieków przez źródła zawiera dużą ilość wapnia i wodorowęglanów powstających podczas rozpuszczania skały kredowej i dysocjacji węglanu wapnia. Głównymi jonami w źródłach są jony HCO 3 - i Ca 2+, a woda rzeczna i źródlana mają niekiedy tę samą zawartość 9 Górniak A Ogólny węgiel organiczny w wodach rzek dorzecza Wisły i Niemna. Gospodarka Wodna, 1, Michalczyk Z Źródła Wyżyny Lubelskiej i Roztocza. Acta Universitatis Lodzienis, Folia Geographica Physica, 2: Dopływ spod Turki Fot. M. Domalewski wapnia, oraz przewodność elektrolityczną i twardość ogólną 11. Ponadto właściwości fizyko-chemiczne wód źródlanych wykazują małą zmienność sezonową. Jednolite części wód powierzchniowych drenujące skałę kredową i zasilane przez źródła wypływy wód podziemnych ze skały kredowej, obejmują: górną i środkową zlewnię Wieprza, początkową cześć Środkowej Wisły oraz początkowy odcinek Bugu położonego w granicach województwa lubelskiego 5. W 2017 r. wykluczono z oceny twardość ogólną dla następujących jcwp, znajdujących się na: Roztoczu Białka, Bukowa, Huczwa od Kanału Rokitna do Sieniochy, Huczwa od źródeł do Kanału Rokitna bez Kanału Rokitna, Kmiczynka, Łabuńka od Czarnego Potoku do ujścia; Wyżynie Lubelskiej Wyżnica od źródeł do Urzędówki bez Urzędówki, Wyżnica od Urzędówki do ujścia, Chodelka do dopł. spod Wronowa, Urzędówka, Poniatówka, Wolica od dopł. spod Huszczki Dużej do ujścia, Wojsławka, Siennica, Lepitucha. Wapń został wykluczony dla jcwp na: Roztoczu Łabuńka od Czarnego Potoku do ujścia, Wieprz do Jacynki; Wyżynie Lubelskiej Wieprz od Żółkiewki do oddzielenia się Kan. Wieprz-Krzna, Wojsławka. 11 Michalczyk Z. (red.) Źródła województwa lubelskiego. Wydajność i parametry fizykochemiczne w 1996 roku. Biblioteka Monitoringu Środowiska, Lublin,

46 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2017 ROKU Terespol Biała Podlaska Międzyrzec Podlaski Stoczek Łukowski Łuków Radzyń Podlaski Parczew Kock Ryki Włodawa Dęblin Ostrów Lubelski Lubartów Puławy Kazimierz Dolny Łęczna Nałęczów Lublin Poniatowa Świdnik Bełżyce Chełm Piaski Opole Lubelskie Bychawa Krasnystaw Kraśnik Annopol Hrubieszów Zamość Janów Lubelski Szczebrzeszyn Frampol Zwierzyniec Krasnobród Biłgoraj Józefów Legenda Tomaszów Lubelski Tarnogród I klasa potencjał MAKSYMALNY II klasa stan/potencjał DOBRY poniżej stanu/potencjału DOBREGO nie badano Mapa 16. Klasyfikacja elementów fizykochemicznych jcwp rzecznych monitorowanych w 2017 r. (źródło: WIOŚ) miasta granica województwa 1,9% 11,6% 86,5% klasa I 48 klasa II PSD/PPD Wykres 10. Klasyfikacja elementów fizykochemicznych jcwp rzecznych monitorowanych w 2017 r. (źródło: WIOŚ)

47 Fosfor ogólny (mgp/l) dla 51 jcwp Fosfor fosforanowy (mgp-po4/l) dla 51 jcwp Azot ogólny (mgn/l) dla 51 jcwp Azot azotanowy (mgn-no3/l) dla 51 jcwp Azot Kjeldahla (mgn/l) dla 51 jcwp Azot amonowy (mgn-nh4/l) dla 51 jcwp Zasadowość ogólna (mgcaco3/l) dla 7 17,8% Odczyn ph dla 50 jcwp Twardość ogólna (mgcaco3/l) dla 35 jcwp Magnez (mgmg/l) dla 11 jcwp Wapń (mgca/l) dla 7 jcwp Chlorki (mgcl/l) dla 11 jcwp Siarczany (mgso4/l) dla 11 jcwp Substancje rozpuszczone (mg/l) dla 42 jcwp 54,8% Przewodność w 20 C (us/cm) dla 50 jcwp 27,4% ChZT-Cr (mgo2/l) dla 16 jcwp OWO (mgc/l) dla 41 jcwp ChZT-Mn (mgo2/l) dla 13 jcwp BZT5 (mgo2/l) dla 51 jcwp Tlen rozpuszczony (mgo2/l) dla 51 jcwp I Zawiesina ogólna (mg/l) dla 11 jcwp II Temperatura (oc) dla 51 jcwp PSD/PPD I II PSD/PPD 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Wykres 11. Wyniki klasyfikacji elementów fizykochemicznych jcwp rzecznych monitorowanych w 2017 r. (źródło: WIOŚ) Stan i potencjał ekologiczny Na podstawie powyższych klasyfikacji elementów: biologicznych, hydromorfologicznych i fizykochemicznych dokonano klasyfikacji stanu ekologicznego dla 40 naturalnych jcwp rzecznych oraz potencjału ekologicznego dla: 11 silnie zmienionych jcwp i 1 sztucznej jcwp rzecznej. W zdecydowanej większości ocenę stanu/potencjału ekologicznego deter- minowały elementy biologiczne. Z ogólnej liczby 52 jcwp najwięcej, tj. 28 jcwp, osiągnęło umiarkowany stan/potencjał ekologiczny, 16 jcwp przypisano stan/potencjał słaby, 4 jcwp osiągnęło stan dobry i potencjał maksymalny lub dobry i dla 4 jcwp określono stan/potencjał ekologiczny zły. Wyniki klasyfikacji, odpowiednio dla jcwp naturalnych i silnie zmienionych, przedstawiono na wykresie 12. Naturalne jednolite części wód STAN 5,0% 7,5% Silnie zmienione/sztuczne jednolite części wód POTENCJAŁ 16,7% 8,3% 40,0% 47,5% 75,0% bardzo dobry dobry umiarkowany słaby zły maksymalny lub dobry umiarkowany słaby zły Wykres 12. Klasyfikacja stanu/potencjału ekologicznego jcwp rzecznych monitorowanych w 2017 r. (źródło: WIOŚ) Klasyfikacja stanu chemicznego jednolitych części wód powierzchniowych Klasyfikację stanu chemicznego przeprowadzono na podstawie wskaźników chemicznych, charakteryzujących występowanie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego: substancji priorytetowych (grupa 4.1) oraz innych substancji zanieczyszczających (grupa 4.2), wymienionych w załączniku nr 9 do rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 21 lipca 2016 r. w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych części wód powierzchniowych oraz środowiskowych norm jakości dla substancji priorytetowych. Zgodnie z rozporządzeniem klasyfikacji dokonano w oparciu o wartości średnioroczne oraz, dla niektórych 49

48 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2017 ROKU Terespol Biała Podlaska Międzyrzec Podlaski Stoczek Łukowski Łuków Radzyń Podlaski Parczew Kock Ryki Włodawa Dęblin Ostrów Lubelski Lubartów Puławy Kazimierz Dolny Łęczna Nałęczów Lublin Poniatowa Świdnik Bełżyce Chełm Piaski Opole Lubelskie Bychawa Krasnystaw Kraśnik Annopol Hrubieszów Janów Lubelski Szczebrzeszyn Frampol Legenda stan ekologiczny DOBRY Zamość Zwierzyniec Krasnobród Biłgoraj Józefów stan ekologiczny UMIARKOWANY Tomaszów Lubelski stan ekologiczny SŁABY stan ekologiczny ZŁY Tarnogród potencjał ekologiczny DOBRY potencjał ekologiczny UMIARKOWANY potencjał ekologiczny ZŁY miasta nie badano Mapa 17. Klasyfikacja stanu/potencjału ekologicznego jcwp rzecznych monitorowanych w 2017 r. (źródło: WIOŚ) granica województwa wskaźników, maksymalne stężenie. Badania wykonywane były w dwóch matrycach: w wodzie i biocie (ryby, skorupiaki, mięczaki). W 2017 roku WIOŚ w Lublinie prowadził badania 28 substancji priorytetowych i 8 pozostałych zanieczyszczających w wodzie, oraz 11 substancji w biocie odpowiednio w 12 i 8 jcwp w ramach monitoringu diagnostycznego. W jcwp, dla których realizowany był monitoring badawczy, z uwagi na istnienie źródła potencjalnego występowania substancji priorytetowych, monitorowane były: w 2 jcwp nikiel i jego związki i w 1 jcwp dodatkowo ołów i jego związki. 50 Badania substancji w biocie dla rzek i jezior zostały zrealizowane przez GIOŚ w ramach prac zleconych. Wyniki badań wykazały, że we wszystkich 8 badanych jcwp odnotowano przekroczenie EQS dla bromowanych difenyloeterów, w 4 jcwp dla wskaźnika: rtęć i jej związki oraz w 5 jcwp dla substancji heptachlor. W żadnej części wód nie przekroczono EQS dla heksachlorobenzenu, heksachlorobutadienu, dikofolu, kwasu perfluorooktanosulfonowego (PFOS), heksabromocyklodekanu (HBCDD), dioksyn, fluorantenu i benzo(a)pirenu.

49 Terespol Biała Podlaska Międzyrzec Podlaski Stoczek Łukowski Łuków Radzyń Podlaski Parczew Kock Ryki Włodawa Dęblin Ostrów Lubelski Lubartów Puławy Kazimierz Dolny Łęczna Nałęczów Lublin Poniatowa Świdnik Bełżyce Chełm Piaski Opole Lubelskie Bychawa Krasnystaw Kraśnik Annopol Hrubieszów Janów Lubelski Szczebrzeszyn Zamość Frampol Zwierzyniec Krasnobród Biłgoraj Józefów Legenda Tomaszów Lubelski Tarnogród stan DOBRY poniżej stanu DOBREGO nie badano miasta Mapa 18. Klasyfikacja stanu chemicznego jcwp rzecznych monitorowanych w 2017 r. (źródło: WIOŚ) granica województwa 9,4% Badanie fluorantenu i benzo(a)pireu prowadzono w skorupiakach i mięczakach, pozostałe substancje oznaczane były w rybach. Wyniki badań w biocie zostały włączone do klasyfikacji stanu chemicznego. W roku 2017 klasyfikację stanu chemicznego wykonano dla 14 jcwp, z czego 6 osiągnęło dobry stan chemiczny a 8 jcwp osiągnęło stan poniżej dobrego (wykres 13). O takim wyniku klasyfikacji zaważyły wyłącznie przekroczenia EQS substancji priorytetowych w biocie. 17,0% 73,6% dobry poniżej dobrego nie badano Wykres 13. Klasyfikacja stanu chemicznego jcwp rzecznych monitorowanych w 2017 r. (źródło: WIOŚ) 51

50 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2017 ROKU Rzeka Łopa Fot. M. Domalewski Ocena stanu wód jednolitych części wód powierzchniowych Oceny stanu jednolitych części wód powierzchniowych dokonano porównując wyniki klasyfikacji stanu/potencjału ekologicznego oraz stanu chemicznego. Jednolitą część wód oceniono jako będącą w dobrym stanie, gdy jej stan chemiczny był dobry i jednocześnie, gdy jej stan lub potencjał ekologiczny były co najmniej dobre. Jeśli chociaż jeden z tych warunków nie został dotrzymany, stan wód określono jako zły. Stan wód określono również jako zły w przypadku, kiedy nie dokonano oceny stanu chemicznego, a stan/potencjał ekologiczny jednolitej części wód określono jako umiarkowany, słaby, bądź zły. W 2017 roku oceniono stan 49 z 53 przebadanych jednolitych części wód (dla 4 jcwp nie określono stanu wód ponieważ nie dokonano oceny stanu chemicznego a stan ekologiczny określono jako dobry), wśród których 13 jcwp oceniono na podstawie kompletu elementów składowych, tzn. stanu/potencjału ekologicznego i stanu chemicznego. Stan pozostałych 39 jcwp określono na podstawie stanu/potencjału ekologicznego, zgodnie z zasadą podaną powyżej. Wszystkie ocenione jcwp osiągnęły zły stan wód. zły 7,5% 92,5% nie oceniono Wykres 14. Ocena stanu jcwp rzecznych monitorowanych w 2017 r. (źródło: WIOŚ) Ocenę stanu jednolitych części wód powierzchniowych badanych w roku 2017 przedstawiono w tabeli 1 oraz na mapie 19, natomiast szczegółowa ocena stanu wód każdej jcwp i dla każdego punktu znajduje się na stronie internetowej WIOŚ pod adresem w zakładce środowisko/ocena jakości wód rzek. Przedstawioną w raporcie ocenę jcwp w roku 2017 należy traktować jako wstępną. Ocena ostateczna, zweryfikowana przez GIOŚ dostępna będzie na stronie internetowej WIOŚ w III kwartale br. 52

51 Terespol Biała Podlaska Międzyrzec Podlaski Stoczek Łukowski Łuków Radzyń Podlaski Parczew Kock Ryki Włodawa Dęblin Ostrów Lubelski Lubartów Puławy Kazimierz Dolny Łęczna Nałęczów Lublin Poniatowa Świdnik Bełżyce Chełm Piaski Opole Lubelskie Bychawa Krasnystaw Kraśnik Annopol Hrubieszów Zamość Janów Lubelski Szczebrzeszyn Frampol Zwierzyniec Legenda Józefów stan ZŁY nie oceniono nie badano Krasnobród Biłgoraj Tomaszów Lubelski Tarnogród miasta granica województwa Mapa 19. Ocena stanu jcwp rzecznych monitorowanych w 2017 r. (źródło: WIOŚ) 53

52 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2017 ROKU Tabela 1. Ocena stanu jcwp rzecznych monitorowanych w ppk. reprezentatywnych w roku 2017 (źródło: WIOŚ) L.p. Nazwa jcwp Kod jcwp Nazwa reprezentatywnego punktu pomiarowokontrolnego Typ abiotyczny jcwp Status jcwp Program monitoringu Klasa elementów biologicznych Klasa elementów hydromorfologicznych Klasa elementów fizykochemicznych (grupa ) Klasa elementów fizykochemicznych-specyficzne zanieczyszczeniasyntetyczne i niesyntetyczne (grupa 3.6) Stan/potencjał ekologiczny Stan chemiczny Stan jcwp 1 Białka PLRW Białka - Obrowiec 16 NAT MO, MOEU III PSD UMIARKOWANY ZŁY 2 Bukowa PLRW Bukowa - Kosmów 16 NAT MO, MOEU III PSD UMIARKOWANY ZŁY 3 Huczwa od Kanału Rokitna do Sieniochy PLRW Huczwa - Wakijów 19 SZCW MO, MOEU III PPD UMIARKOWANY ZŁY 4 Huczwa od źródeł do Kanału Rokitna PLRW bez Kanału Rokitna Huczwa - Zimno 24 SZCW MO, MOEU II PPD UMIARKOWANY ZŁY 5 Kmiczynka PLRW Kmiczynka - Dobużek 16 NAT MO, MOEU, MB IV IV PSD SŁABY ZŁY 6 Łabuńka od Czarnego Potoku do ujścia PLRW Łabuńka - Krzak 9 NAT MD, MO,MOEU IV III PSD II SŁABY PSD_śr ZŁY 7 Wieprz do Jacynki PLRW Wieprz - Namule 23 NAT MD, MO,MDna, MORO IV I PSD II SŁABY PSD_śr ZŁY 8 Żarnica PLRW Żarnica - Dokudów 23 SZCW MOEU II PPD UMIARKOWANY ZŁY 9 Werbia PLRW Werbia - Ratarków 23 NAT MO II II DOBRY 10 Tyśmienica od Bystrzycy do ujścia PLRW Tyśmienica - Górka 24 NAT MD, MO, MDna, MOEU IV I PSD II SŁABY PSD_śr ZŁY 11 Rudka PLRW Rudka - Wólka Plebańska 23 SZCW MO, MOEU II II DOBRY 12 Piszczanka PLRW Piszczanka - Międzyrzec Podlaski 17 NAT MO, MOEU,MB III III PSD UMIARKOWANY ZŁY 13 Muława PLRW Muława - Rossosz 23 SZCW MO, MOEU III PPD UMIARKOWANY ZŁY 14 Mała Bystrzyca PLRW Mała Bystrzyca - Wola Osowińska 17 SZCW MD, MO, MOEU V III PPD II ZŁY PSD_śr ZŁY 15 Lutnia od źródeł do Strugi PLRW Lutnia - Kościeniewicze 23 NAT MO, MOEU II II DOBRY 16 Lutnia od Strugi do ujścia PLRW Lutnia - Kłoda Duża 24 SZCW MO, MOEU II PPD UMIARKOWANY ZŁY 17 Krzywula PLRW Krzywula - Rogoźniczka 17 NAT MO, MOEU III PSD UMIARKOWANY ZŁY 18 Krzna od Krzny Południowej do Klukówki PLRW Krzna - Sławacinek Stary 24 NAT MO, MOEU II PSD UMIARKOWANY ZŁY 19 Krzna od Krzymoszy do Krzny Krzna - Międzyrzec Podlaski, PLRW Południowej obwodnica 24 NAT MO III PSD UMIARKOWANY ZŁY 20 Krzna do Krzymoszy z Krzymoszą PLRW Krzna - Leszczanka 17 NAT MO, MOEU IV PSD SŁABY ZŁY 21 Klukówka od żródeł do Dopływu spod Walimia PLRW Klukówka - Stara Bordziłówka 17 NAT MO, MOEU III PSD UMIARKOWANY ZŁY 22 Klukówka od Dopływu spod Walimia PLRW do ujścia Klukówka - Cicibór 19 NAT MO, MOEU IV PSD SŁABY ZŁY 23 Kanał Wieprz-Krzna od dopł. z lasu przy Żulinkach do wypływu Danówki PLRW Kanał Wieprz-Krzna - Żelizna 0 SCW MD, MO, MOEU V V I II ZŁY PSD_śr ZŁY ze zb. Żelizna 24 Grabarka PLRW Grabarka - Lubenka 23 NAT MO II II DOBRY 25 Wieprz od Stoków do Bystrzycy PLRW Wieprz - Kijany 19 NAT MD III I PSD II UMIARKOWANY DOBRY ZŁY 26 Wieprz od Bystrzycy do Tyśmienicy PLRW Wieprz - Wola Skromowska 19 NAT MO, MOEU IV PSD SŁABY ZŁY 27 Wieprz od Tyśmienicy do ujścia PLRW Wieprz - Drążgów 19 NAT MD, MO, MDna, MOEU V I PSD II ZŁY PSD_śr ZŁY 28 Bystrzyca od zb. Zemborzyckiego MD, MO, MDna, PLRW Bystrzyca - Sobianowice 15 NAT do ujścia MOEU IV I PSD II SŁABY PSD_śr ZŁY 29 Wyżnica od źródeł do Urzędówki bez PLRW Urzędówki Wyżnica - Dzierzkowice 6 NAT MO, MOEU, MB IV PSD I SŁABY DOBRY ZŁY 30 Wyżnica od Urzędówki do ujścia PLRW Wyżnica - Bór 9 NAT MO, MOEU III PSD UMIARKOWANY ZŁY 31 Wrzelowianka PLRW Wrzelowianka - Kolczyn 6 NAT MO, MOEU III PSD UMIARKOWANY ZŁY 32 Wisełka PLRW Wisełka - Kępa Gostecka 26 NAT MD IV II PSD II SŁABY DOBRY ZŁY 33 Chodelka do dopł. spod Wronowa PLRW Chodelka - Ruda Maciejowska 6 NAT MO, MOEU III PSD UMIARKOWANY ZŁY 34 Chodelka od dopł. spod Wronowa do ujścia PLRW Chodelka - Podgórz 9 NAT MO, MOEU IV PSD SŁABY ZŁY 35 Minina od Ciemięgi do ujścia PLRW Minina - Węgielce 19 SZCW MO, MOEU III PPD UMIARKOWANY ZŁY 36 Zalesianka PLRW Zalesianka - Moszczanka 17 NAT MO, MOEU III PSD UMIARKOWANY ZŁY 37 Okrzejka od źródeł do Owni PLRW Okrzejka - Żabianka 17 SZCW MO, MOEU III PPD UMIARKOWANY ZŁY 38 Urzędówka PLRW Urzędówka - Bęczyn 6 NAT MO, MOEU III PSD UMIARKOWANY ZŁY 39 Poniatówka PLRW Poniatówka - Wymysłów 6 NAT MO, MOEU, MORE, MB V PSD ZŁY DOBRY ZŁY 40 Wrzelowianka PLRW Wrzelowianka - Szczekarków 6 NAT MO, MOEU IV PSD SŁABY ZŁY 41 Minina od źródeł do Ciemięgi PLRW Ciemięga - Dąbrówka 17 NAT MO, MOEU III PSD UMIARKOWANY ZŁY 42 Parysówka PLRW Parysówka - Kierzkówka 17 SZCW MO, MOEU III PPD UMIARKOWANY ZŁY 43 Irenka PLRW Irenka - Dęblin 17 NAT MO, MOEU IV PSD SŁABY ZŁY 44 Wieprz od Żółkiewki do oddzielenia się Kan. Wieprz-Krzna PLRW Wieprz - Borowica 19 NAT MD, MO, MOEU IV I PSD II SŁABY DOBRY ZŁY 45 Wolica od dopł. spod Huszczki Dużej do ujścia PLRW Wolica - Wólka Orłowska 9 NAT MO, MOEU III PSD UMIARKOWANY ZŁY 46 Wojsławka PLRW Wojsławka - Krasnystaw 6 NAT MD, MO, MDna, MOEU III IV PSD II UMIARKOWANY PSD_śr ZŁY 47 Siennica PLRW Siennica - Kasjan 6 NAT MO, MOEU III PSD UMIARKOWANY ZŁY 48 Włodawka od źródeł do Mietułki PLRW Włodawka - Kolonia Kołacze 23 SZCW MO, MOEU, MOna III II UMIARKOWANY ZŁY 49 Włodawka od Mietułki do ujścia PLRW Włodawka - Włodawa 24 NAT MD, MO, MDna, MOEU III I PSD II UMIARKOWANY DOBRY ZŁY 50 Hanna bez Romanówki PLRW Hanka - Kuzawka 23 NAT MO, MOEU III II UMIARKOWANY ZŁY 51 Lepitucha PLRW Lepitucha - Sawin 23 NAT MO, MOEU IV PSD SŁABY ZŁY 52 Tarasienka PLRW Tarasienka - Okuninka 23 NAT MO, MOEU IV PSD SŁABY ZŁY 53 Siniocha PLRW Siniocha - Niewirków 23 SZCW MD III ZŁY Objaśnienia: Ocena elementów biologicznych, hydromorfologicznych i fizykochemicznych Ocena stanu chemicznego I stan bardzo dobry (klasa I) IV stan słaby (klasa IV) dobry stan chemiczny dobry naturalna jcwp II stan dobry (klasa II) V stan zły (klasa V) PSD stan chemiczny poniżej dobrego silnie zmieniona jcwp III stan umiarkowany (klasa III) PSD poniżej stanu dobrego 54

53 Wody powierzchniowe stojące Gospodarowanie wodami jezior, a zwłaszcza ochrona przed eutrofizacją i zanieczyszczeniami antropogenicznymi, wymaga wiedzy o ich stanie ekologicznym i chemicznym, którą dostarcza państwowy monitoring środowiska. W roku 2017, zgodnie z założeniami WPMŚ na lata , WIOŚ w Lublinie objął badaniami monitoringowymi 5 jezior. Jeziora: Białe Włodawskie, Krasne i Łukcze badano zarówno w ramach monitoringu diagnostycznego jak i operacyjnego, natomiast Piaseczno i Rogóźno objęto monitoringiem operacyjnym. Wszystkie badane jeziora leżą na obszarach ochrony przyrody, a jezioro reperowe Białe Włodawskie, objęte jest również monitoringiem obszarów chronionych przeznaczonych do celów rekreacyjnych, w tym kąpieliskowych. Badania i ocenę stanu czystości jezior przeprowadzono zgodnie z przepisami obowiązującymi dla wód powierzchniowych. Monitoring diagnostyczny obejmował szeroki zakres badań elementów biologicznych: fitoplankton, fitobentos, makrofity oraz makrobezkręgowce bentosowe (nie uwzględnione w ocenie metodyka w trakcie weryfikacji) i parametrów fizykochemicznych charakteryzujących: natlenienie, przezroczystość, substancje biogenne, zasolenie oraz obecność specyficznych zanieczyszczeń syntetycznych i niesyntetycznych. Prowadzono również obserwacje hydromorfologiczne i badania substancji priorytetowych w wodzie, a w przypadku dwóch jezior (Białe Włodawskie i Krasne) również w matrycy będącej biotą. Badania w biocie na zlecenie GIOŚ wykonała firma Polcargo International Sp. z o.o. w Szczecinie. W jeziorach objętych monitoringiem operacyjnym realizowano badania fitoplanktonu oraz wspierających wskaźników fizykochemicznych. W tabeli przedstawiono wstępną ocenę stanu wód jezior. Do jej wykonania posłużyły wyniki badań elementów biologicznych, fizykochemicznych, hydromorfologicznych i chemicznych monitorowanych w 2017 roku. W ocenie, zgodnie z wytycznymi GIOŚ, odstąpiono od zasady dziedziczenia wyników pochodzących z lat wcześniejszych. Ocenę końcową stanu wód przeprowadzono w oparciu o klasyfikację stanu/potencjału ekologicznego i stanu chemicznego. Stan jcwp określa się jako dobry, jeżeli stan/potencjał ekologiczny jest co najmniej dobry (bardzo dobry/maksymalny lub dobry) i jednocześnie stan chemiczny jest dobry. W pozostałych przypadkach stan jcwp określany jest jako zły. Weryfikację ocen stanu jednolitych części wód jeziornych w dorzeczach na zlecenie Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska wykona Instytut Ochrony Środowiska w Warszawie. Jezioro Rogóźno Kaczka krzyżówka Fot. M. Domalewski Tabela 2. Klasyfikacja stanu/potencjału ekologicznego i stanu chemicznego oraz ocena stanu jcwp jezior badanych w 2017 r. (źródło: WIOŚ) Lp. Nazwa jcwp Kod jcwp Typ abio-ty-czny Status jcwp PMPL fitoplankton Elementy biologiczne ESMI makrofity IOJ fitobentos Ocena biologi-czna LMI 1 makrozoo- -bezkręgowce Przewod- -ność [µs/ cm] Widzial- -ność [m] Azot całk. [mgn/l] Elementy fizykochemiczne 1 Białe Włodawskie PLLW a SZCW 1,36 0,349 0,78 0,342 III 182 2,8 1,11 0,011 10,9 I-II II II umiarkowany 2 Krasne PLLW a NAT 2,91 0,779 0,743 0,501 III 248 3,3 1,66 0,013 6,4 3 I-II PSD II umiarkowany 3 Łukcze PLLW b NAT 2,29 0,394 0,815 0,448 III 206 1,55 1,55 pgo 0,8 I-II PSD II umiarkowany 4 Piaseczno PLLW a NAT 0,38 I ,02 pgo 54 II bardzo dobry 5 Rogóźno PLLW a NAT 1,45 II 270 2,95 1,67 4 0,006 6,4 3 II dobry Objaśnienia: Ocena elementów biologicznych Ocena elementów fizykochemicznych klasa I stan bardzo dobry klasa I stan bardzo dobry klasa II stan dobry klasa II stan dobry (dla fosforu całk. i widzialności), dla pozostałych elementów stan co najmniej dobry klasa III stan umiarkowany PSD poniżej stanu dobrego klasa IV stan słaby klasa V stan zły pgo wartość średnia roczna poniżej granicy oznaczalności Fosfor całk. [mgp/l] O 2 w hypolim-nionie [%] O 2 nad dnem [mgo2/l] Subst. synt. i niesynt. Ocena fizyko- -chemi-czna Ocena hydro-morfo-logiczna Stan/ potencjał ekologiczny Stan chemiczny Stan jcwp PSD 2 ZŁY PSD 2 ZŁY dobry ZŁY Ocena stanu/potencjału ekologicznego Ocena stanu chemicznego stan bardzo dobry naturalna JCWP dobry dobry stan chemiczny stan dobry silnie zmieniona jcwp PSD stan chemiczny poniżej dobrego stan umiarkowany 1 element czasowo nieuwzględniony w klasyfikacji wód (warunki referencyjne w trakcie ustalania) 2 o klasyfikacji zadecydowało przekroczenie dopuszczalnych wartości difenyloeterów bromowanych w matrycy będącej biotą 3 wskaźnik tlenowy odrzucony jako naturalnie zmienny i niewiarygodny w ocenie 4 wynik wykluczony z oceny przekroczenie mieści się w granicach pomiaru 55

54 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2017 ROKU W 2017 r. jeziora: Białe Włodawskie, Krasne i Łukcze osiągnęły umiarkowany stan/potencjał ekologiczny, Piaseczno bardzo dobry, a Rogóźno dobry stan ekologiczny. Parametrami determinującymi w największym stopniu stan wód były: multimetriks PMPL dla fitoplanktonu oraz ESMI dla makrofitów. Fitobentos osiągnął we wszystkich monitorowanych jeziorach stan bardzo dobry. Wskaźniki fizykochemiczne generalnie spełniały wymagania stanu dobrego, jedynie w jeziorze Krasne zawartość azotu całkowitego nieznacznie przekraczała wartości graniczne dla stanu dobrego, a w jeziorze Łukcze latem wystąpiło nadmierne odtlenienie warstwy naddennej. Elementy hydromorfologiczne oraz zanieczyszczenia syntetyczne i niesyntetyczne sklasyfikowano do stanu dobrego. Stan chemiczny jcwp objętych monitoringiem diagnostycznym w jeziorze Łukcze był dobry. W jeziorach: Białe Włodawskie i Krasne, ze względu na wyniki badań substancji priorytetowych w biocie, stan chemiczny oceniono poniżej stanu dobrego. Wykonane pomiary wykazały przekroczenia wartości granicznych dla difenyloeterów bromowanych badanych w rybach. Stan wód jezior badanych w ramach monitoringu diagnostycznego oceniono jako zły, ze względu na umiarkowany stan/potencjał ekologiczny oraz stan chemiczny sklasyfikowany poniżej stanu dobrego. W przypadku jezior badanych w ramach monitoringu operacyjnego dokonano jedynie oceny stanu ekologicznego. W roku 2017 badane jeziora objęto dodatkowo monitoringiem obszarów przeznaczonych do ochrony siedlisk lub gatunków, dla których utrzymanie lub poprawa stanu wód jest ważnym czynnikiem w ich ochronie. Na stan jakości wód jezior mają wpływ: warunki naturalne (głębokość, pojemność, wielkość zlewni) oraz presje (rekreacja, gospodarka rybacka, użytkowanie zlewni). Poniżej przedstawiono krótką charakterystykę jezior badanych w 2017 roku. Białe Włodawskie Jezioro jest jednym z najgłębszych jezior Pojezierza Łęczyńsko-Włodawskiego. Charakteryzuje się wysoką odpornością na degradację dzięki korzystnym warunkom morfometryczno-zlewniowym. Intensywne zagospodarowanie bezpośredniego otoczenia jeziora i jego rekreacyjne użytkowanie wpływa niekorzystnie na jakość wód. Wstępna ocena, przeprowadzona w oparciu o wykonane w 2017 roku pomiary, wykazała, że wody jeziora Białego Włodawskiego są w klasie III (umiarkowany potencjał ekologiczny) O ocenie zdecydowały makrofity, wskaźnik ESMI odpowiadał III klasie. Wyniki badań makrofitów prowadzone od 10 lat wykazują Jezioro Białe Włodawskie Fot. P. Bielak-Bielecki zmniejszenie zasięgu zasiedlenia roślin naczyniowych oraz zmianę liczebności i składu zbiorowisk. W jeziorze zanikły łąki ramienicowe, zajmujące w 2007 roku ponad 20% fitolitoralu, natomiast pojawiły się zbiorowiska jezierzy morskiej i zwiększył się udział rogatka sztywnego, roślin będących wskaźnikami wód eutroficznych. Pozostałe elementy biologiczne: fitoplankton i fitobentos osiągnęły przynajmniej dobry potencjał. Zawartość chlorofilu i biomasa sinic wskazuje, iż proces eutrofizacji jeziora jest powolny, ale podlega dużym wahaniom. Elementy fizykochemiczne spełniały wymagania stanu dobrego i nie miały wpływu na ocenę potencjału ekologicznego. Stan chemiczny jeziora, ze względu na przekroczenia wartości dopuszczalnych badanych substancji priorytetowych w biocie, oceniono jako nie spełniający wymagań stanu dobrego. Stan jednolitej części wód powierzchniowych oceniono jako zły. Krasne Jezioro Krasne jest głębokim, stratyfikowanym zbiornikiem. Misa jeziorna składa się z dwóch lejów o różnej głębokości (zachodniego o głębokości 23 m i wschodniego o głębokości 33 m). Zasilane jest ono wodami gruntowymi i opadowymi. Krasne jest intensywnie użytkowane rekreacyjnie. Jezioro, pierwotnie nieprzepływowe, włączone zostało do systemu Kanału Wieprz-Krzna, co drastycznie wpłynęło na jakość jego wód. Kilka lat temu połączenie z Kanałem zostało zlikwidowane i obserwowana jest stopniowa poprawa stanu ekologicznego jeziora. Krasne było badane w 2014 roku i stwierdzono zły stan ekologiczny. O złym stanie zadecydował fitoplankton, a wymaganiom przynajmniej stanu dobrego nie odpowiadała również przezroczystość wody. Badania przeprowadzone w roku 2017 wskazują na polepszenie się stanu ekologicznego zbiornika. O umiarkowanym stanie ekologicznym zadecydowała wartość wskaźnika fitoplanktonowego, odpo- 56

55 Jezioro Krasne Fot. P. Bielak-Bielecki Jezioro Łukcze Fot. P. Bielak-Bielecki wiadająca III klasie. Indeks okrzemkowy OI oraz wskaźnik makrofitowy ESMI odpowiadały klasie I. W stosunku do poprzednich badań, zmalała zawartość chlorofilu, biomasy ogólnej i sinic. Widzialności krążka Secchiego, która nie odpowiadała normatywom w 2014 r., przypisano I klasę (stan bardzo dobry). Spośród wskaźników fizykochemicznych tylko azot ogólny nie spełniał kryterium II klasy. Zaobserwowano również częściowe odtlenienie hypolimnionu w okresie stagnacji letniej, jednak ze względu na naturalną zmienność tego parametru został on wykluczony z oceny. Stan chemiczny sklasyfikowano poniżej dobrego, ze względu na przekroczenia środowiskowych norm jakości dla bromowanych difenyloeterów badanych w rybach. Stan jednolitej części wód powierzchniowych oceniono jako zły. Łukcze Jezioro Łukcze jest płytkim, eutroficznym i niestratyfikowanym zbiornikiem. Nie ma stałych dopływów. Odpływ wód następuje okresowo ku zachodowi w kierunku Kanału Wieprz-Krzna, który połączony jest z systemem rowów melioracyjnych. Jezioro posiada dwa głęboczki. Część południowa jeziora ma kształt koła, natomiast część północna ma kształt wydłużony, obie części zbiornika łączy płytka cieśnina. Bezpośrednie otoczenie jeziora stanowią głównie tereny wykorzystywane rekreacyjnie, na piaszczystym brzegu w części wschodniej i północno wschodniej znajdują się ośrodki wypoczynkowe i liczna zabudowa letniskowa. Ze względu na cechy morfometryczne i zlewnię rolniczo-rekreacyjną, jezioro jest bardzo podatne na degradację. Wody jeziora zawsze cechowała niewielka przezroczystość, co warunkuje słaby rozwój roślinności naczyniowej. Zawartość substancji biogennych była niska. Z badanych wskaźników fizykochemicznych jedynie zawartość tlenu nad dnem nie odpowiadała warunkom stanu dobrego. Klasyfikacja stanu ekologicznego jeziora Łukcze przeprowadzona w 2017 roku na podstawie elementów biologicznych i fizykochemicznych wskazuje na stan umiarkowany, o czym zadecydował fitoplankton i makrofity. Stan chemiczny był dobry, nie wystąpiły przekroczenia wartości dopuszczalnych badanych substancji priorytetowych i innych substancji zanieczyszczających. Stan jednolitej części wód powierzchniowych oceniono jako zły. Porównanie aktualnej oceny z przeprowadzoną w roku 2011 wykazało, że stan jeziora Łukcze nie uległ zmianie. Stan ekologiczny sklasyfikowano wtedy również jako umiarkowany, a wskaźnikiem decydującym o klasyfikacji były makrofity. Piaseczno Jezioro Piaseczno jest najgłębszym (max. głębokość 38 m), stratyfikowanym zbiornikiem na Pojezierzu Łęczyńsko-Włodawskim. Misa jeziorna jest nieregularna. Prawie całe jezioro otoczone jest piaszczystą plażą, tylko w części północno-zachodniej i zachodniej do jeziora przylega bezpośrednio las. W zlewni dominują lasy i obszary podmokłe. Pobrzeże jest intensywnie wykorzystywane rekreacyjnie. Jezioro dzięki dużej głębokości i objętości zgromadzonej w nim wody oraz niedużej powierzchni zlewni całkowitej Jezioro Piaseczno Fot. M. Domalewski 57

56 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2017 ROKU Jezioro Rogóźno Fot. M. Domalewski i jej znacznej lesistości charakteryzuje się wysoką odpornością na degradację. Jezioro osiągnęło bardzo dobry stan ekologiczny, klasyfikowany w oparciu o fitoplankton i elementy fizykochemiczne. Wartości indeksu fitoplanktonowego oraz wskaźników charakteryzujących: natlenienie, widzialność i substancje biogenne potwierdziły niską trofię jeziora, a skład i liczebność taksonów fitoplanktonu była charakterystyczna dla wód czystych i nieznacznie zanieczyszczonych. Rogóźno Rogóźno to niewielkie (56,8 ha) bezodpływowe jezioro, a stosunkowo duża głębokość (25 m) umożliwia wykształcenie w okresie stagnacji letniej pełnej stratyfikacji termicznej. Jezioro posiada niezbyt dużą odporność na degradację ze względu na rolniczo-leśny charakter zlewni oraz niekorzystne uwarunkowania morfometryczne. Jezioro jest dość intensywnie użytkowane wędkarsko przez PZW Lublin jako łowisko specjalne. Duża presja wędkarska nasila procesy eutrofizacyjne, a wody jeziora należą do umiarkowanie zanieczyszczonych. Przeprowadzone w 2017 roku badania wykazały dobry stan ekologiczny jeziora, o wyniku klasyfikacji zadecydował fitoplankton. Latem zaobserwowano w jeziorze słabe natlenienie hypolimnionu (6,4% zamiast wymaganych minimum 10%). Nadmierne odtlenienie hypolimnionu w szczycie stagnacji letniej jest naturalnym zjawiskiem dla tego jeziora, gdyż deficyty tlenu w hypolimnionie obserwowane są od czasu rozpoczęcia badań. Wartość azotu całkowitego nieznacznie przekraczała granicę stanu dobrego. Przekroczenie mieściło się w granicach niepewności pomiaru, dlatego wynik wykluczono z oceny. W 2014 roku stan ekologiczny jeziora Rogóźno sklasyfikowano również jako dobry, a o wyniku klasyfikacji zade- cydowały elementy biologiczne: fitoplankton, fitobentos i makrofity. Monitoring geochemiczny osadów wodnych Osady denne biorą czynny udział w cyklu geochemicznym pierwiastków i materii organicznej w wodach powierzchniowych. W osadach zatrzymywana jest w końcowym etapie migracji większość docierających do wód zanieczyszczeń. Szczególnie niebezpieczne są zanieczyszczenia pierwiastkami śladowymi, m. in. ołowiem (Pb), kadmem (Cd), cynkiem (Zn), rtęcią (Hg) i chromem (Cr) oraz zanieczyszczenia związkami organicznymi z grup wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych (WWA), polichlorowanych bifenyli (PCB), chloroorganicznych pestycydów (COP), polichlorowanych dibenzodioksyn (PCDD) czy polichlorowanych dibenzofuranów (PCDF). Głównymi źródłami zanieczyszczeń są odprowadzane do zbiorników wodnych ścieki komunalne i przemysłowe, spływy powierzchniowe z pól uprawnych, opad pyłów oraz transport. Zanieczyszczone osady stanowią duży problem ze względu na szkodliwe oddziaływanie na bytujące w nich organizmy wodne. Metale ciężkie i niektóre trwalsze związki organiczne mogą ulegać także biotransformacji, a skumulowane w tkankach ryb i raków stanowić pośrednie zagrożenie dla zdrowia człowieka. W opracowaniu niniejszego rozdziału wykorzystano dane z raportu 12, opracowanego przez podmiot zewnętrzny na zlecenie GIOŚ. 12 Stan zanieczyszczenia osadów dennych rzek i jezior w 2017 roku OBKiŚ Sp. z o. o., Warszawa,

57 Kryteria w ocenie osadów Stopień zanieczyszczenia osadów dennych określono w odniesieniu do tła geochemicznego 13, porównując zawartość pierwiastków w osadach z ich ilościami występującymi w osadach w warunkach naturalnych, oraz oceniając potencjalny wpływ zanieczyszczeń na organizmy wodne 14. Kryteria dla tła geochemicznego i klas zanieczyszczeń ustalono na podstawie mobilności zanieczyszczeń w środowisku oraz toksyczności dla biosfery. Przyjęto, że stężenia zanieczyszczeń w stosunku do tła geochemicznego są 2-5 razy wyższe w klasie I, razy wyższe w klasie II i razy wyższe w klasie III. W ocenie ekotoksykologicznej określono stężenia: poniżej których nie przewiduje się szkodliwego oddziaływania na organizmy bentosowe poziom 1, przy przekroczeniu których spodziewane są negatywne oddziaływania na organizmy bentosowe - poziom 4, wyliczone jako średnia pomiędzy wartościami progowymi dla poziomu 1 i 4, i będącą wartością graniczną między poziomem 2 i 3. Wpływ zanieczyszczonych osadów na organizmy wodne oceniono także w odniesieniu do wartości granicznych EQS, wykorzystywanych do rozdzielenia dobrego od złego stanu chemicznego osadów wodnych (wg GIOŚ 2015). W ostatecznej ocenie zanieczyszczenia osadów o przyznanej klasie lub poziomie oddziaływania zanieczyszczeń na organizmy decyduje element osiągający najgorszy stan. Stan zanieczyszczenia osadów dennych rzek i jezior W odniesieniu do tła geochemicznego analizowano stężenia 12 pierwiastków: srebra (Ag), arsenu (As), baru (Ba), kadmu (Cd), kobaltu (Co), chromu (Cr), miedzi (Cu), rtęci (Hg), niklu (Ni), ołowiu (Pb), cynku (Zn), strontu (Sr) proporcja Sr/Ca, a w przypadku oceny ekotoksykologicznej analizowano dodatkowo stężenia 30 związków organicznych, głównie z grupy wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych (WWA). 13 Bojakowska I., Sokołowska G.. Geochemiczne klasy czystości osadów wodnych. Przeg. Geolog., 46 (1): 49-54, MacDonald D.D., Ingersoll C.G.. Development and Evaluation of Consensus-Based Sediment Quality Guidelines for Freshwater Ecosystems. Alch. Environ. Contam. Toxicol.39, 20-31, Wieprz w Namulach Osady w rzekach Fot. J. Tkaczyk Ocenę stopnia zanieczyszczenia osadów wykonano na podstawie prób pobranych w punktach pomiarowo-kontrolnych (ppk) zlokalizowanych na 20 jcwp rzecznych. W ocenie, według kryterium geochemicznego, klasę I stwierdzono w 12 jcwp, a klasę 2 w 8 jcwp. Wśród pierwiastków, ilość Ag i Hg zawarta była w każdym punkcie w zakresie tła geochemicznego, natomiast stężenia As, Cr, Ni i Sr przekraczały najczęściej wartości graniczne określone dla poszczególnych klas zanieczyszczeń. Osady zanieczyszczone w największym stopniu stwierdzono w ppk Bug-Strzyżów, gdzie zawartość As, Ba, Co, Cu, Ni, Pb była w zakresie klasy II. Najmniej zanieczyszczone osady stwierdzono w ppk Bug-Sławatycze, Bug-Dorohusk, Sanna-Kosin i Chodelka-Podgórz, w których stężenia przynajmniej 10 pierwiastków były w zakresie tła geochemicznego. W odniesieniu do kryterium ekotoksykologicznego, stężenia wszystkich monitorowanych zanieczyszczeń nie przekraczały wartości dla poziomu 4, przy którym istnieje ryzyko negatywnego oddziaływania na organizmy bentosowe. W 9 jcwp stwierdzono przekroczenia poziomów 2 i 3, a w 8 jcwp stężenia zanieczyszczeń były w zakresie poziomu 1. Największy stopień zanieczyszczenia osadów stwierdzono w ppk Bug-Strzyżów i Bug-Krzyczew, w których przekroczenia poziomu 3 stwierdzono dla Mn i Cu oraz w ppk Wisła-Annopol, w którym ilość dibenzo(a,h)antracenu przekroczyła poziom 3, a 12 innych składników WWA przekroczyła poziom 2. Kryterium ekotoksykologiczne EQS zastosowano w ocenie osadów w 3 ppk zlokalizowanych na rzece Wiśle. Stan osadów jako zanieczyszczony określono w ppk Wisła- -Annopol ze względu na ponadnormatywną ilość WWA oraz w ppk Wisła-Piotrawin ze względu na ponadnormatywną ilość Zn. 59

58 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2017 ROKU Osady w jeziorach Ocenę stopnia zanieczyszczenia osadów wykonano w jeziorach Białe Włodawskie, Firlej i Kunów. W jeziorze Białe Włodawskie większość pierwiastków osiągnęła stężenia właściwe dla tła geochemicznego. Osady były zanieczyszczone jedynie arsenem, którego stężenia były w zakresie klasy II wg kryterium geochemicznego i poziomu 2 wg kryterium ekotoksykologicznego. Natomiast zawartość miedzi była w zakresie klasy I wg kryterium geochemicznego. Osady denne jezior Firlej i Kunów były zanieczyszczone w większym stopniu. Tylko stężenia srebra nie przekraczały wartości określonej dla tła geochemicznego. Wśród pozostałych zanieczyszczeń stwierdzono podwyższoną zawartość dla kadmu i ołowiu, które osiągnęły II klasę zanieczyszczeń wg kryterium geochemicznego oraz przekraczały poziom 2 wg kryterium ekotoksykologicznego. Duży problem stanowi zanieczyszczenie osadów jeziora Firlej związkami WWA, wśród których ilość acenaftenu przekraczała poziom 4 wg kryterium ekotoksykologicznego, co może negatywnie oddziaływać na organizmy bentosowe. Wody podziemne Jakość wód podziemnych w sieci krajowej Celem monitoringu jakości wód podziemnych jest dostarczenie informacji o ich stanie chemicznym, niezbędnych do zarządzania zasobami wodnymi oraz oceny skuteczności podejmowanych w tym zakresie działań. Monitoring jakości wód podziemnych w ramach sieci krajowej realizowany był przez Państwowy Instytut Geologiczny (PIG) Państwowy Instytut Badawczy na zlecenie Głównego Inspektora Ochrony Środowiska. Badania chemizmu wód podziemnych wykonywane były zgodnie z Programem Państwowego Monitoringu Środowiska na lata Tabela 3. Ocena stanu zanieczyszczenia osadów dennych w monitorowanych jcwp w 2017 r. w województwie lubelskim (źródło: GIOŚ) Nazwa jcwp Kod EU Nazwa ppk Współrzędne geograficzne Ocena zanieczyszczenia osadów Powiat długość szerokość geochemiczna ekotoksykologiczna jcwp rzeczne Wisła od Sanu do Sanny PLRW Wisła - Annopol 21,835 50,884 kraśnicki klasa I poziom 3 Wisła od Kamiennej do Wieprza PLRW Wisła - Gołąb 21,838 51,533 puławski klasa I poziom 1 Wisła od Sanny do Kamiennej PLRW Wisła - Piotrawin 21,794 51,112 opolski klasa I poziom 2 Bug od Udalu do Kanału Świerżowskiego PLRW Bug - Dorohusk 23,824 51,162 chełmski klasa I poziom 1 Bug od Studianki do Zołotuchy PLRW Bug - Horodło 24,050 50,898 hrubieszowski klasa II poziom 2 Bug od granicy RP do Huczwy PLRW Bug - Kryłów 24,061 50,683 hrubieszowski klasa I poziom 2 Bug od Krzny do Niemirowa PLRW Bug - Krzyczew 23,487 52,151 bialski klasa I poziom 3 Bug od Włodawki do Grabara PLRW Bug - Sławatycze 23,558 51,761 bialski klasa II poziom 2 Bug od Huczwy do Studianki PLRW Bug - Strzyżów 24,039 50,840 hrubieszowski klasa II poziom 3 Bug od Uherki do Włodawki PLRW Bug - Włodawa 23,566 51,551 włodawski klasa I poziom 1 Krzna od Klukówki do ujścia PLRW Krzna - Neple 23,521 52,125 bialski klasa I poziom 2 Wieprz od Żółkiewki do oddzielenia się Kan. Wieprz- -Krzna PLRW Wieprz - Borowica 23,109 51,068 krasnostawski klasa II poziom 2 Wieprz od Tyśmienicy do ujścia PLRW Wieprz - Dęblin 21,842 51,546 puławski klasa I poziom 1 Wieprz od oddzielenia się Kan. Wieprz-Krzna do dopł. spod Starościc PLRW Wieprz - Jaszczów 22,944 51,211 łęczyński klasa II poziom 1 Wieprz od Jacynki do Zbiornika Nielisz PLRW Wieprz - Michalów 23,020 50,734 zamojski klasa II poziom 2 Wieprz od Bystrzycy do Tyśmienicy PLRW Wieprz - Wola Skromowska 22,457 51,611 lubartowski klasa I poziom 1 Wieprz od Stoków do Bystrzycy PLRW Wieprz - Kijany 22,778 51,338 łęczyński klasa II poziom 2 Chodelka od dopł. spod Wronowa do ujścia PLRW Chodelka - Podgórz 21,884 51,293 opolski klasa I poziom 1 Kurówka od Białki do ujścia PLRW Kurówka - Puławy 21,978 51,444 puławski klasa II poziom 1 Sanna od Stanianki do ujścia PLRW Sanna - Kosin 21,862 50,861 kraśnicki klasa I poziom 2 jcwp jeziorne Białe Włodawskie PLLW ,533 51,497 włodawski klasa II poziom 2 Firlej PLLW ,517 51,554 lubartowski klasa II poziom 4 Kunów PLLW ,486 51,566 lubartowski klasa II poziom 2 60

59 W roku 2017 na obszarze województwa lubelskiego badania prowadzone były w 25 punktach pomiarowych na obszarach jednolitych części wód podziemnych (JCWPd) nr: 67, 89 oraz 91 (mapa 20). Zakres badań obejmował wskaźniki fizykochemiczne analizowane: w terenie: przewodność elektrolityczną w 20 o C, odczyn ph, temperaturę i tlen rozpuszczony, w warunkach laboratoryjnych: OWO, jon amonowy, antymon, arsen, azotany, azotyny, bar, bor, beryl, chlorki, chrom, cyjanki wolne, cynę, cynk, fluorki, fosforany, glin, kadm, kobalt, magnez, mangan, miedź, molibden, nikiel, ołów, potas, rtęć, selen, siarczany, sód, srebro, tal, tytan, uran, wanad, wapń, wodorowęglany, żelazo i fenole (indeks fenolowy) oraz powtórzenia oznaczeń terenowych tj.: przewodność elektrolityczna w 20 o C oraz odczyn ph. W 9 punktach pomiarowych, w miejscowościach: Żmudź (172), Janów Podlaski (1140), Manie (1164), Międzyleś (1168), Wola Uhruska (1199), Wytyczno (1581), Komarno (1646), Chutcze (1928) oraz Podedwórze (2063) wykonano dodatkowych 55 oznaczeń następujących grup wskaźników organicznych: wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne (17 wskaźników): acenaftylen, acenaften, fluoren, fenantren, antracen, fluoranten, piren, benzo[a] antracen, chryzen, benzo[b]fluoranten, benzo[k] fluoranten, benzo[e]piren, benzo[a]piren, dibenzo[ah]antracen, indeno[1,2,3<cd]piren, benzo[ghi] perylen, perylen; pestycydy chloroorganiczne (20 wskaźników): a<hch, b<hch, g<hch, d<hch, heptachlor, aldryna, epoksyd heptachloru, g<chlordan, endosulfan I, a<chlorodan, dieldryna, p,p<dde, endryna, endosulfan II, p,p <DDD, aldehyd endryny, siarczan endosulfanu, p,p <DDT, keton endryny, metoksychlor; 8% 12% 44% klasa II wody dobrej jakości klasa IV wody niezadowalającej jakości klasa III wody zadowalającej jakości klasa V wody złej jakości Wykres15. Wyniki klasyfikacji wód podziemnych badanych na terenie woj. lubelskiego w ramach sieci krajowej w roku 2017 (źródło: GIOŚ) pestycydy fosforoorganiczne (10 wskaźników): dichlorfos, mewinfos, tiometon, diazymon, paration metylowy, fenitrotion, malation, fention, pariation etylowy, chlorfenwinfos, trichloroetan, tertrachloroetan, benzen, toluen, etylobenzen, 1,4dimetylobenzen, 1,3dimetylobenzen, 1,2dimetylobenzen. Stężenia badanych wskaźników organicznych znajdowały się poniżej granicy oznaczalności i nie miały wpływu na wynik końcowy klasyfikacji w punkcie pomiarowym dokonanej na podstawie stężeń wskaźników fizykochemicznych. Analiza wyników na podstawie obowiązującego rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 19 lipca 2016 r. w sprawie form i sposobu prowadzenia monitoringu jednolitych części wód powierzchniowych i podziemnych (Dz. U poz. 1178) wykazała, że 44% badanych wód stanowiły wody o zadowalającej jakości (klasa III). Wody o dobrym stanie jakości (klasa II) stanowiły 36% ogółu monitorowanych wód na terenie województwa. Wody niezadowalającej jakości (klasa IV) stanowiły 8%, a złej jakości (klasa V) 12 % ogółu monitorowanych wód. Nie stwierdzono występowania wód bardzo dobrej jakości (klasa I). Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 21 grudnia 2015 r. w sprawie kryteriów i sposobu oceny stanu jednolitych części wód podziemnych (Dz. U poz. 85) wartości graniczne określone dla III klasy jakości są wartościami progowymi dla dobrego stanu chemicznego. Przekroczenie wartości granicznych dla azotanów (wynoszącej 50 mg/l) stwierdzono w punktach zlokalizowanych w miejscowości Międzyleś (1168) i Podedwórze (2063). W punkcie zlokalizowanym w miejscowości Manie (1164) wykryto przekroczenia w zakresie arsenu. Potas był wskaźnikiem decydującym dla prób pobranych w m. Żmudź (1202), Międzyleś (1168) i Podedwórze (2063). Jon amonowy przekroczył wartości graniczne w próbach pobranych w m. Stulno (1366) i Wytyczno (1581) oraz w m. Podedwórze (2063). W przypadku prób pobranych w m. Stulno i Wytyczno PIG uznał jednak geogeniczne pochodzenie wskaźnika, co spowodowało podniesienie o jedną klasę jakości ocenę wód podziemnych (do klasy IV w przypadku Stulna i do klasy III w m. Wytyczno). Ponadnormatywna zawartość stężeń żelaza w miejscowościach: Bokina Pańska (169), Komarno (1646) i Hołowno (1823) według oceny PIG nie była pochodzenia antropogenicznego. Wodę w tych punktach oceniono zatem na poziomie klasy III. Dodatkowymi wskaźnikami progowymi decydującymi o klasie badanych wód były: ogólny węgiel organiczny (TOC) i fosforany w m. Manie (1164) oraz siarczany i nikiel w m. Podedwórze (2063). 61

60 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2017 ROKU Mapa 20. Klasy jakości wód podziemnych w punktach pomiarowych monitoringu operacyjnego sieci krajowej badanych w 2017 r. na terenie woj. lubelskiego (źródło: PIG) Jakość wód źródeł Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Lublinie prowadził w 2017 r. w ramach monitoringu regionalnego badania 15 źródeł, których celem była ocena stanu chemicznego oraz określenie zmian chemizmu badanych wód. Zakres badań obejmował następujące wskaźniki: temperaturę, przewodność elektryczną właściwą w 20 C, ph, tlen rozpuszczony, ogólny węgiel organiczny, amoniak, azotany, azotyny, ortofosforany, fluorki, chlorki, wodorowęglany, siarczany, sód, potas, wapń, magnez, żelazo, antymon, arsen, chrom ogólny, cyjanki wolne, cynk, kadm, kobalt, mangan, miedź, nikiel, selen, srebro, ołów, wanad, bar, beryl, bor, glin, molibden, rtęć, tal, tytan, uran, oraz cynę. Na podstawie badań, przeprowadzono klasyfikację jakości wód podziemnych w oparciu o rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 21 grudnia 2015 roku w sprawie kryteriów i sposobu oceny stanu wód podziemnych (Dz. U. z 2016 r. poz. 85). Przedstawiała się ona następująco: 7 źródeł (47%) wykazało się wodami bardzo dobrej jakości I klasy, 8 źródeł (53%) wodami dobrej jakości II klasy. Źródło Szczebrzeszyn Fot. J. Tkaczyk 62

61 Tabela 4. Klasyfikacja jakości oraz ocena stanu chemicznego wód podziemnych na podstawie monitoringu diagnostycznego w województwie lubelskim w 2017 r. wg badań PIG PIB w Warszawie (źródło: GIOŚ) Nr MONBADA Identyfikator UE (172) Miejscowość Powiat JCWPd 172 Zwierciadło wody* Rodzaj otworu Użytkowanie terenu Wskaźniki fizycznochemiczne w zakresie stężeń IV klasy jakości Wskaźniki fizycznochemiczne w zakresie stężeń V klasy jakości Klasa wg. wskaźników nieorganicznych (wartości średnie) Klasa wg. wskaźników organicznych Klasa końcowa dla wartości średnich Stan chemiczny w punkcie 172 PL200091_002 Żmudź chełmski 91 S st. wiercona Zabudowa wiejska III I III DOBRY 446 PL200089_001 Lublin Lublin 89 N st. wiercona Miejskie tereny zielone III III DOBRY 448 PL200091_003 Chełm Chełm 91 S st. wiercona Zabudowa miejska luźna III III DOBRY 827 PL200067_021 Biała Podlaska Biała Podlaska 67 N st. wiercona Zabudowa miejska luźna III II DOBRY 1140 PL200067_016 Janów Podlaski bialski 67 S st. wiercona Grunty orne III I II DOBRY 1164 PL200067_026 Manie bialski 67 S st. wiercona Zabudowa wiejska As IV I IV SŁABY 1168 PL200067_013 Międzyleś bialski 67 S st. wiercona Zabudowa wiejska NO 2, TOC K, NO 3, PO 4 V I V SŁABY 1180 PL200067_009 Sławatycze bialski 67 N st. wiercona Zabudowa wiejska III II DOBRY 1199 PL200067_001 Wola Uhruska włodawski 67 S st. wiercona Zabudowa wiejska III I III DOBRY 1202 PL200091_001 Żmudź chełmski 91 N st. wiercona Zabudowa wiejska K V V SŁABY 1210 PL200067_024 Komarówka Podlaska radzyński 67 N st. wiercona Zabudowa wiejska III II DOBRY 1244 PL200067_011 Neple bialski 67 N st. wiercona Zabudowa wiejska III II DOBRY 1245 PL200067_004 Kodeń bialski 67 N st. wiercona Zabudowa wiejska III II DOBRY 1365 PL200067_005 Włodawa włodawski 67 N st. wiercona Zabudowa miejska luźna III II DOBRY 1366 PL200067_003 Stulno włodawski 67 N st. wiercona Zabudowa wiejska NH 4 V IV SŁABY 1581 PL200067_035 Wytyczno włodawski 67 N st. wiercona Zabudowa wiejska NH 4 IV I III DOBRY 1638 PL200067_036 Lubień włodawski 67 N st. wiercona Zabudowa wiejska III III DOBRY 1639 PL200067_037 Bokinka Pańska bialski 67 N st. wiercona Zabudowa wiejska Fe IV III DOBRY 1646 PL200067_038 Komarno bialski 67 N piezometr Zabudowa wiejska Fe IV I III DOBRY 1819 PL200091_006 Ruda - Huta chełmski 91 N st. wiercona Lasy III III DOBRY 1823 PL200067_015 Hołowno parczewski 67 N st. wiercona Zabudowa wiejska Fe IV III DOBRY 1829 PL200067_028 Żabce bialski 67 N st. wiercona Łąki i pastwiska III II DOBRY 1908 PL200091_005 Leonów chełmski 91 N piezometr Zabudowa wiejska III III DOBRY 1928 PL200091_004 Chutcze chełmski 91 S st. wiercona Zabudowa wiejska III I III DOBRY 2063 PL200067_018 Podedwórze parczewski 67 S st. wiercona =Zabudowa wiejska SO 4, Ni NH 4, K, NO 3 V I V SŁABY * S swobodne, N napięte W badanych wodach zanotowano występowanie azotanów na poziomie I i II klasy jakości. Podwyższone wartości wodorowęglanów i wapnia wynikają z warunków naturalnych i wskazują na geochemiczne pochodzenie tych wskaźników. W badanych źródłach nie stwierdzono znaczących oddziaływań antropogenicznych, jak również wynikających z warunków naturalnych. Ocena stanu chemicznego wykazała, że w 100% badanych źródeł stwierdzono dobry stan chemiczny. Monitoring jakości wód podziemnych oraz jakości gleby i ziemi na terenie Roztoczańskiego Parku Narodowego (RPN) W ramach monitoringu regionalnego Wojewódzki Inspektorat w Lublinie prowadził na terenie Roztoczańskiego Parku Narodowego badania i ocenę wód podziemnych, gleby i roślin. 53% klasa I wody bardzo dobrej jakości 47% klasa II wody dobrej jakości Wykres 16. Jakość wód źródeł badanych na terenie województwa lubelskiego w 2017 r. (źródło: WIOŚ) Badanie i ocena jakości wód podziemnych Monitoring wód podziemnych prowadzono w pięciu studniach na terenie Roztoczańskiego Parku Narodowego w celu określenia klasy jakości wód. Badane wody podziemne występują tu w osadach czwartorzędowych i pozostają w łączności hydraulicznej z wodami krążącymi w skałach węglanowych kredy i trzeciorzędu, tworząc tzw. roztoczański poziom wodonośny. Próbki wody do badań właściwości fizykochemicznych były pobierane raz w roku. Zakres badań obejmował wskaźniki fizykochemiczne wykonane w terenie: temperaturę, ph i przewodność 63

62 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2017 ROKU Tabela 5. Lokalizacja źródeł i ocena jakości wód w 2017 r. (źródło: WIOŚ) Lp. Dorzecze/ zlewnia rzeki Lokalizacja źródła miejscowość/ gmina 1. Wieprz Krasnobród kapliczka na wodzie/krasnobród 2. Wieprz Krasnobród Belfont (użytek ekologiczny)/ Krasnobród Użytkowanie terenua Obszary zabudowane (wypływ obudowany) Klasa II Ocena fizykochemiczna wody Wskaźniki odpowiadające II i III klasie jakości Wapń-II klasa, wodorowęglany-ii klasa, azotany- II klasa Azotany [mg/ l] Lasy I Wapń-II klasa, wodorowęglany-ii klasa 6,7 3. Wieprz Hutki (pomnik przyrody) /Krasnobród Obszary zabudowane I Wapń-II klasa, wodorowęglany-ii klasa, 5,8 4. Wieprz Stokowa Góra(RPN) /Zwierzyniec Lasy RPN I Wapń-II klasa, wodorowęglany-ii klasa, 7,2 5. Wieprz Obrocz/Zwierzyniec Obszary zabudowane I Wapń-II klasa, wodorowęglany- II klasa 7,4 6. Wieprz 7. Wieprz Szczebrzeszyn (pomnik przyrody)/ Szczebrzeszyn Radecznica źródło Świętego Antoniego/ Radecznica Obszary zabudowane I Wapń-II klasa, wodorowęglany-ii klasa 6,3 Zabudowania, użytki zielone II Wapń-III klasa, wodorowęglany-iii klasa 6,7 8. Por/Wieprz Zaporze (pomnik przyrody) /Radecznica Użytki zielone II Wapń-III klasa, wodorowęglany-iii klasa 3,3 9. Por/Wieprz Trzęsiny/ Radecznica Lasy I Wapń- II klasa, wodorowęglany- II klasa 8,3 10. Por/Wieprz Czarnystok/ Radecznica Zabudowania I Wapń-II klasa, wodorowęglany-ii klasa 9,8 11. Szum/ Niepryszka Józefów-Morgi/Józefów Lasy II Wapń-III klasa, wodorowęglany- II klasa, azotany- II klasa 12. Łada/Tanew Łada-Malinie/Goraj Użytki zielone II Wapń-II klasa, wodorowęglany-iii klasa 7,7 13. Łada/Tanew Goraj-Zastawie/Goraj Użytki zielone II Wapń-II klasa, wodorowęglany-iii klasa Czarna Łada/ Tanew Hedwiżyn Stok/Biłgoraj Lasy II 15. Bukowa/Bug Kol.Kryłów,źródło św. Mikołaja /Mircze Grunty orne gospodarka rozdrobniona Wapń-II klasa, wodorowęglany-ii klasa, azotany- II klasa 16, ,0 II Wapń-III klasa, wodorowęglany-iii klasa 9,5 elektrolityczną. Zakres analiz wykonanych w laboratorium obejmował: tlen rozpuszczony, ogólny węgiel organiczny, amoniak, azotany, azotyny, bar, bor, fosforany, fluorki, chlorki, wodorowęglany, siarczany, sód, potas, wapń, magnez, żelazo, arsen, chrom ogólny, cyjanki wolne, cynk, glin, kadm, kobalt, mangan, miedź, nikiel, selen, srebro, rtęć, ołów, wanad, beryl, molibden, rtęć, tal, tytan, uran i cynę. W badanych studniach azotany występowały w stężeniach poniżej 10 mg/l i nie przekraczały wartości granicznej dla I klasy jakości określonej rozporządzeniem. Nie stwierdzono także występowania wskaźników toksycznych. Obecność w badanych wodach wapnia i wodorowęglanów wynika w dużej mierze z charakteru geochemicznego obszaru Roztocza. W badanych studniach stwierdzono występowanie cynku, którego wartości kształtowały się na poziomach II i III klasy jakości. W studni w leśniczówce Florianka zanotowano podwyższone stężenie azotynów. Pozostałe badane wskaźniki odpowiadały I i II klasie jakości. Wody roztoczańskie kredowego i trzeciorzędowego piętra wodonośnego cechuje wysoka jakość analizowanych cech fizykochemicznych. Przeprowadzona ocena wód wykazała, że we wszystkich badanych studniach wystąpiły wody o dobrym stanie chemicznym. Tabela 6. Ocena jakości wód podziemnych na terenie Roztoczańskiego parku Narodowego w 2017 r. (źródło: WIOŚ) Lp Lokalizacja studni Leśniczówka Florianka st. wiercona Leśniczówka Kruglik st. wiercona Leśniczówka Bezednia st. wiercona Leśniczówka Rybakówka st. wiercona Leśniczówka Dębowiec st. kopana Głębokość punktu[mp.p.t] Klasa wody Ocena fizykochemiczna wody Zawartość azotanów Wskaźniki odpowiadające niższej klasie jakości [mg/l] ok.50 III 0,91 Azotyny (0,159) ok.50 II 5,2 Cynk (0,246) ok.50 I 7,5 - ok.20 III 8,2 Cynk (0,707) ok.20 II 2,5 Cynk (0,444) 64

63 Tabela 7. Wyniki badań gleb na terenie Roztoczańskiego Parku Narodowego w 2017 r. (źródło: WIOŚ) Zawartość metali [mg/kg s. m.] Lp. Lokalizacja punktów Odl. /głeb. ph wobec KCL Ołów Kadm Nikiel Miedź Cynk Chrom Siarka ogólna [mg S/kg s. m.] Siarka siarczanowa [mg S-SO 4 /kg s. m.] Obwód Ochronny Obrocz (linia kolejowa LHS-Biały Słup ) Obwód Ochronny Obrocz (linia kolejowa LHS Biały Słup) Obwód Ochronny Obrocz (linia kolejowa LHS-BiałySłup) 4. Obwód Ochronny Kruglik 5. Obwód Ochronny Słupy 6. Obwód Ochronny Bukowa Góra 20/25 5,3 4,1 <0,33 1,0 0,8 4,3 1,8 80,1 36,70 20/60 7,1 <3,3 <0,33 1,5 <0,6 3,9 1,7 52,6 40,37 80/25 4,4 4,2 <0,33 1,2 0,6 5,1 2,8 61,7 59,96 80/60 5,1 5,3 <0,33 1,6 0,6 5,6 3,4 52,5 18,73 150/25 4,7 8,6 <0,33 1,1 0,9 5,6 2,9 94,4 24,92 150/60 6,2 6,2 <0,33 2,1 0,9 27,9 4,4 58,5 15, ,5 10,2 <0,33 1,5 1,25 7,1 3,2 58,0 24, ,0 5,5 <0,33 2,7 1,0 8,0 3,0 63,2 17, ,5 6,1 <0,33 1,0 0,7 9,3 3,2 46,5 14, ,6 <3,3 <0,33 2,3 0,9 6,6 2,3 47,8 12, ,9 8,0 <0,33 1,0 0,9 5,7 2,6 59,1 32, ,1 7,5 <0,33 1,0 0,8 5,1 2,9 52,8 19,60 Tabela 8. Wyniki badań mchów na terenie Roztoczańskiego Parku Narodowego w 2017 r. (źródło: WIOŚ) Zawartość metali [mg/kg s. m.] Lp. Lokalizacja punktów Ołów Kadm Nikiel Miedź Cynk Chrom Siarka ogólna [mg/kg s.m.] 1. Obwód Ochronny Obrocz (linia kolejowa LHS-Biały Słup) odległość 20m 1,7 0,17 1,0 5,4 31,3 2,5 858,5 2. Obwód Ochronny Obrocz (linia kolejowa LHS- Biały Słup) odległość 80m 1,6 0,16 1,4 6,2 29,3 1,7 824,8 3. Obwód Ochronny Obrocz (linia kolejowa LHS-Biały Słup) odległość 150m 2,9 0,20 1,2 6,7 33,5 2,0 1038,5 4. Obwód Ochronny Kruglik 3,2 0,18 1,1 5,2 31,4 1,9 548,5 5. Obwód Ochronny Słupy 2,1 0,22 1,2 4,5 24,3 2,2 604,3 6. Obwód Ochronny Bukowa Góra 2,0 0,20 1,2 6,6 33,8 5,0 724,1 Koniki polskie RPN Fot. J. Tkaczyk Badanie i ocena zawartości metali ciężkich i siarki w glebach i mchach Przedmiotem monitoringu gleb leśnych było badanie zawartości metali: ołowiu, kadmu, cynku, miedzi, niklu, chromu ogólnego oraz siarki ogólnej i siarczanowej w próbkach glebowych. W badanych glebach przeprowadzono także badanie odczynu gleby. Analizie chemicznej zostały poddane gleby pobrane z dwóch warstw: do 25 cm głębokości w warstwie organicznej i od 25 cm do 60 cm głębokości w warstwie mineralnej. Wyniki badanych gleb w punktach rozmieszczonych na terenie Roztoczańskiego Parku Narodowego w sąsiedztwie przebiegających tras komunikacyjnych drogowych wykazały, że stężenia metali są niewielkie i są niższe niż dopuszczalne dla kategorii A w obowiązującym rozporządzeniu w sprawie standardów jakości gleby oraz standardów jakości ziemi. Zawartości metali wskazują na naturalny poziom ich występowania. Na podstawie wartości odczynu ph KCL, gleby zaliczono do gleb silnie kwaśnych, kwaśnych oraz słabo kwaśnych. W Obwodzie Ochronnym Obrocz na głębokości 60 cm zanotowano odczyn ph gleby obojętny, a w Obwodzie Ochronnym Słupy 65

64 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2017 ROKU słabo alkaliczny. Ocenę wyników zawartości siarki ogólnej i siarki siarczanowej przeprowadzono w oparciu o 4-stopniową skalę zasobności i zanieczyszczenia gleb siarką (wg kryteriów opracowanych przez IUNiG w Puławach dla gleb użytkowanych rolniczo). Siarka ogólna i siarka siarczanowa w badanych próbach gleb była na poziomie naturalnej zawartości. Wyniki badań gleb na terenie Roztoczańskiego Parku Narodowego przedstawia tabela nr 7. Monitoring terenów Roztoczańskiego Parku obejmował także badania mchów w tych samych profilach pomiarowych, co gleby. Wyniki badań mchów przedstawiono w tabeli nr 8. Pospolite gatunki mchu, jako organizmy wskaźnikowe wyraźnie reagujące na naturalne i antropogeniczne zmiany w środowisku, są wykorzystane jako bioindykatory w ocenie zagrożenia środowiska. Z uwagi na to, że są dobrymi absorbentami, wykorzystuje się je do określenia zanieczyszczenia środowiska metalami ciężkimi i związkami siarki. Z analizy uzyskanych w badaniach stężeń metali oraz siarki w mchach wynika, że ich zawartości utrzymywały się na poziomie niskich stężeń, typowych dla zawartości naturalnych. Reakcje Na terenie województwa lubelskiego w 2017 roku realizowano kolejne inwestycje ujęte w Krajowym Programie Oczyszczania Ścieków Komunalnych (KPOŚK) przy udziale finansowym Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Lublinie. Zakończono 18 inwestycji z zakresu budowy i modernizacji sieci kanalizacji sanitarnej. Największy przyrost długości sieci kanalizacyjnej odnotowano w Hrubieszowie 5,28 km, gminie Biłgoraj 2,59 km oraz w gminie Konopnica 2,18 km. W tabeli 9 przedstawiono efekty podejmowanych działań w celu ochrony wód uzyskane w 2017 roku. W ramach KPOŚK w 2017 roku rozpoczęto w Krasnymstawie budowę kanalizacji sanitarnej o długości ponad Tabela 9. Efekty rzeczowe i ekologiczne uzyskane w dziale ochrona wód w 2017 r. (źródło: WFOŚiGW w Lublinie) Wyszczególnienie Jednostki Efekty uzyskane w 2017 r. Ilość zmodernizowanych oczyszczalni ścieków szt. 1 Budowa kanalizacji sanitarnej km 15,456 Modernizacja kanalizacji sanitarnej km 0,327 Budowa i modernizacja kanalizacji deszczowej km 3,767 Przydomowe oczyszczalnie ścieków ilość szt. 158 łączna przepustowość m 3 /d 110,06 11 km. Zakończenie tej inwestycji planuje się w czerwcu 2018 roku. Ponadto rozpoczęto rozbudowę i modernizację oczyszczalni ścieków Dębina w aglomeracji Wola Kisielska. W tabeli 10 przedstawiono ważniejsze przedsięwzięcia podjęte w 2017 roku. Działania zmierzające do poprawy jakości wody jcwp Złota Nitka W związku z utrzymującym się złym stanem wody jcwp Złota Nitka, Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Lublinie poinformował starostę powiatowego w Biłgoraju o stanie ww. jcwp i możliwości wprowadzania do rzeki Złota Nitka niedostatecznie oczyszczonych ścieków z oczyszczalni eksploatowanej przez Tarnogrodzki Zakład Komunalny Sp. z o.o w Tarnogrodzie (TZK). Starostwo Powiatowe w Biłgoraju zobowiązało TZK do przeprowadzenia badań ścieków oczyszczonych odprowadzanych do jcwp Złota Nitka. Pomiary przeprowadzono w sierpniu 2017 roku w zakresie wskaźników określonych w pozwoleniu wodnoprawnym oraz dodatkowo wskaźników biogennych. Wyniki przeprowadzonych badań automonitoringowych nie przekraczały wartości określonych w pozwoleniu. WIOŚ w Lublinie we wrześniu 2017 roku przeprowadził kontrolę Zakładu. W trakcie czynności kontrolnych dokonano poboru prób ścieków oczyszczonych odprowadzanych do rzeki Złota Nitka z oczyszczalni. Do badań pobrano również próby wody z rzeki. Wyniki badań próbek ścieków oczyszczonych, pobranych z oczyszczalni eksploatowanej przez TZK, wykazały przekroczenie warunków określonych w udzielonym pozwoleniu wodnoprawnym (tabela 11). W wyniku przeprowadzonej kontroli zakładu stwierdzono ponadto, że oczyszczalnia jest przeciążona hydraulicznie. Brak właściwie rozwiązanej gospodarki osadem jest bezpośrednią przyczyną zanieczyszczenia rzeki Złota Nitka. WIOŚ w Lublinie stwierdził definitywnie w zarządzeniu pokontrolnym, że eksploatowana oczyszczalnia jest technologicznie przestarzała i o ograniczonej efektywności oczyszczania. TZK podjął doraźnie następujące działania w zakresie poprawy skuteczności oczyszczania ścieków na oczyszczalni: ustanowiono monitoring sieci kanalizacyjnej poprzez przegląd miejsc, w których występowało duże prawdopodobieństwo przesiąkania ścieków. Monitoring przeprowadziła wynajęta firma specjalistyczna używając kamery termowizyjnej. Wykryto i usunięto dwa poważne miejsca uszkodzonej sieci kanalizacyjnej. Proces sprawdzania pozostałych odcinków sieci jest kontynuowany; 66

65 Tabela 10. Ważniejsze inwestycje z zakresu ochrony wód realizowane w 2017 r. na terenie województwa lubelskiego (źródło: WIOŚ) Lp. Nazwa oczyszczalni Realizowane działanie w 2017 r Gminna oczyszczalnia w Borkach Gminna oczyszczalnia w Zarzecu Ulańskim (gmina Ulan Majorat) Gminna oczyszczalnia ścieków w Koroszczynie Miejska oczyszczalnia komunalna w Lubartowie Oczyszczalnia ścieków w Józefowie Opracowanie projektu rozbudowy istniejącej oczyszczalni w Borkach i rozpoczęcie prac ziemnych; planowany zakres modernizacji: adaptacja i modernizacja istniejących urządzeń technologicznych, budowa nowego zbiornika bioreaktora i pompowni przy zbiorniku retencyjnym, budowa rurociągów technologicznych, ściekowych, osadowych, wód osadowych i sprężonego powietrza, porządkowe prace naziemne; planowane zakończenie inwestycji czerwiec 2018 r. Rozpoczęcie budowy oczyszczalni ścieków; planowany zakres: budowa reaktora biologicznego, zbiorników magazynowych osadu nadmiernego, pompowni ścieków, zbiorników uśredniających ścieków dowożonych, studni pomiarowej, tacy najazdowej i separatora ścieków, stacji zlewnej oraz zaplecza technicznego. Przeprowadzono modernizację oczyszczalni ścieków polegającą na wymianie 187 szt. dyfuzorów powietrznych w dwóch reaktorach SBR oraz w komorze rozdzielczej, zamontowano napowietrzanie grubopęcherzykowe w komorze osadu, zainstalowano nową dmuchawę do napowietrzania, wymieniono na nowe, bardziej niezawodne automatyczne sterowanie pracą oczyszczalni. Rozbudowa i przebudowa-modernizacja oczyszczalni ścieków i budowa kanalizacji sanitarnej w Lubartowie, rozpoczęcie: czerwiec 2017, planowany termin zakończenia: sierpień 2018; zakres projektu: modernizacja istniejących obiektów (pompownia, zagęszczczacz) oraz budowa nowych (reaktor biologiczny i osadniki wtórne) i brakujących obiektów technologicznych, rozbudowa nitki osadowej oraz powstanie 1,71 km kanalizacji sanitarnej. Modernizacja oczyszczalni ścieków, polegająca na dostosowaniu istniejącej oczyszczalni do aktualnego zapotrzebowania na odbiór ścieków poprzez dobudowę nowego zbiornika bioreaktora wraz z wymianą technologii; planowany termin zakończenia: luty 2018 r. Przepustowość maksymalna [m 3 /d] Ilość ścieków oczyszczonych wprowadzanych do odbiornika tys.m 3 /rok , ,661 Odbiornik ścieków rów melioracyjny rów otwarty K-6 i rów K poprzez rów melioracyjny do rz. Czapelki RLM ,9 Wieprz Niepryszka zalecono przetwórni owocowo-warzywnej, podmiotowi dostarczającemu ścieki do oczyszczalni, uruchomienie podczyszczalni ścieków. Jej zadaniem będzie częściowe znormalizowanie napływu ścieków i ustabilizowanie stężeń ich parametrów. Zwiększono częstotliwość wywożenia osadu z podczyszczalni, wprowadzono monitoring oraz opracowano zasady wzajemnego komunikowania się odnośnie zwiększonego zrzutu z podczyszczalni przetwórni. Powyższe działania mają charakter tymczasowy i zabezpieczają minimalny poziom prawidłowej eksploatacji oczyszczalni. Stan techniczny oczyszczalni wymusza podjęcie prac modernizacyjnych oraz wykonanie nowej instalacji gospodarki osadowej. TZK w piśmie skierowanym do WIOŚ w Lublinie zobowiązał się do przeprowadzenia gruntownej modernizacji obiektu, którą planuje przeprowadzić w 2018 roku. Działania podjęte w związku z nieprawidłowościami przy rekultywacji wyrobiska po kopalni piasku w miejscowości Strzyżów Tabela 11. Wyniki badań ścieków oczyszczonych odprowadzonych z oczyszczalni ścieków w Tarnogrodzie (źródło: TZK w Tarnogrodzie, WIOŚ w Lublinie) Badany wskaźnik Jednostka Wyniki badań Wyniki badań Warunki pozwolenia BZT5 mgo 2 /l 22, CHZT- Cr mgo 2 /l Zawiesina ogólna mg/l 17, Azot ogólny mg/l 17,3 96 Fosfor ogólny mg/l 1,61 5,49 W 2017 roku wykryto nielegalne składowanie odpadów komunalnych w Strzyżowie, położonym w rejonie Nadbużańskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu i w pobliżu innych obszarów Natura Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Lublinie przeprowadził badania, których celem było określenie wpływu odpadów składowanych w miejscu na ten cel nieprzeznaczonym i mogących stwarzać zagrożenie dla środowiska, w szczególności na jakość wód pobliskiej rzeki Bug. Próbki wód pobrano w sierpniu 2017 roku. Badano wskaźniki charakteryzujące stan fizyczny wód (w tym warunki termiczne), warunki tlenowe, zanieczyszczenia organiczne, zasolenie, ph, substancje biogenne oraz syntetyczne i niesyntetyczne substancje specyficzne, szczególnie szkodliwe dla środowiska wodnego, oraz substancje priorytetowe. Stwierdzono przekroczenia stężeń określonych dla II klasy w przypadku wskaźników: CHZT-Cr, fosfor fosforanowy, azot azotynowy, siarczany i zawiesina ogólna. Podobne wartości dla ww. wskaźników uzyskano w badaniach monitoringowych przeprowadzonych w rzece Bug w roku Stężenia specyficznych zanieczyszczeń syntetycznych i niesyntetycznych były w zakresie stanu przynajmniej dobrego, natomiast substancji priorytetowych nie wykryto. Ponadto, na kontrolowanym składowisku odpadów komunalnych pobrano próbki odpadów i gleby, które zostały przebadane w laboratorium Ośrodka Badań i Kontroli Środowiska w Katowicach. 67

66 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2017 ROKU Ocenę przeprowadzono porównując stężenia wskaźników w składzie wyciągu wodnego z próbek z dopuszczalnymi wartościami granicznymi określonymi w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 18 listopada 2014 r. w sprawie warunków, jakie należy spełnić przy wprowadzaniu ścieków do wód i do ziemi oraz w sprawie substancji szkodliwych dla środowiska wodnego (Dz.U. z 2014 r., poz.1800). W odpadach pochodzących z wyrobiska w Strzyżowie stwierdzono przekroczenia dopuszczalnych wartości miedzi, niklu, cynku, chlorków oraz rozpuszczonego węgla organicznego. Przeprowadzone badania monitoringowe osadów dennych rzeki Bug w 2016 i 2017 roku wykazały stosunkowo wysoką zawartość zanieczyszczeń w punkcie pomiarowo-kontrolnym w Strzyżowie. Zawartość ta była znacznie wyższa niż zawartość zanieczyszczeń monitorowanych w innych jcwp województwa lubelskiego. Nielegalne składowisko odpadów komunalnych w Strzyżowie Fot. Archiwum WIOŚ 68

67 HAŁAS

68 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2017 ROKU Hałas Fot. Archiwum WIOŚ Zagrożenie hałasem to bardzo istotny problem cywilizacyjny. Zmniejszenie jego negatywnego oddziaływania na zdrowie człowieka i środowisko, zwłaszcza w obszarze miasta Lublina, miast grodzkich, a także na terenach uzdrowiskowych i turystyczno-rekreacyjnych jest jednym z priorytetów polityki ekologicznej województwa lubelskiego. Hałas, jako zanieczyszczenie szkodliwe dla zdrowia, uciążliwe i powodujące dyskomfort funkcjonowania człowieka w środowisku, podlega unormowaniom i jest ewidencjonowany przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Lublinie w ramach monitoringu hałasu oraz działalności kontrolnej. Presje W województwie lubelskim głównym zagrożeniem dla klimatu akustycznego jest hałas komunikacyjny, a dominującym w tej kategorii jest hałas drogowy (uliczny), który jest związany przede wszystkim z ruchem samochodowym i stanowi zagrożenie na terenach zurbanizowanych. W niewielkim stopniu oddziałuje komunikacja kolejowa i lotnicza oraz źródła przemysłowe. Według danych GUS w granicach województwa przebiega około km dróg, w tym: km krajowych, km wojewódzkich, km powiatowych oraz km gminnych. Po drogach krajowych średnio na dobę przejeżdża około pojazdów, z czego 76,3% stanowią pojazdy osobowe, a około 22,4% ciężarowe. Po drogach wojewódzkich przejeżdża natomiast średnio pojazdów, w tym 85,9% to samochody osobowe, a 11,8% ciężarowe. Sieć kolejowa województwa lubelskiego jest jedną z najrzadszych w Polsce gęstość sieci wynosi 4,2 km/100 km 2, gdy średnia dla kraju to 6,1 km/100 km 2. Łączna długość linii kolejowych wynosi km (źródło: GUS). Najwięcej przewozów w regionie odbywa się na linii nr 7 łączącej Warszawę z przejściem granicznym w Dorohusku. Na tej linii, na odcinku Dęblin Lublin Chełm Dorohusk, skupia się większość ruchu pasażerskiego pociągów osobowych i pospiesznych, przy czym większość pociągów pospiesznych kończy bieg w Lublinie. W województwie lubelskim funkcjonują lotniska: użytku publicznego Lublin Airport, użytku wyłącznego w Radawcu koło Lublina oraz Zamościu zarządzane przez Aeroklub Polski, w Świdniku zarządzane przez WSK PZL Świdnik S.A. oraz w Depułtyczach Królewskich zarządzane przez PWSZ w Chełmie, lądowiska śmigłowców sanitarnych - dwa w Lublinie, po jednym w Radzyniu Podlaskim, Włodawie, Chełmie, Białej Podlaskiej, Parczewie i Zamościu, lądowiska samolotowe: w Świdniku Aeroklub Świdnik, w Dębowej Kłodzie, Majdanie Nowym k/biłgoraja, Białej Podlaskiej, Rykach oraz lotnisko wojskowe w Dęblinie JW 4929 Dęblin, 41 Baza Lotnictwa Szkolnego w Dęblinie. Źródłami hałasu pochodzącego z obszarów działalności przemysłowej w województwie lubelskim są zakłady produkcyjne różnych branż, m.in.: przemysłu spożywczego, chemicznego, obróbki metali, wytwórnie betonu, elektrociepłownie i inne zakłady energetyczne, podmioty świadczące usługi, takie jak hotele, punkty gastronomiczne i handlowe, fermy hodowlane, oraz z zakresu uprawiania sportu i bezpiecznej jazdy tory kartingowe. 70

69 Stan Sporządzenie oceny stanu akustycznego środowiska w województwie lubelskim należy do zadań Lubelskiego Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska. Ocena dotyczy terenów nie objętych obowiązkiem opracowywania map akustycznych (art. 117 ust. 5 ustawy Prawo ochrony środowiska Poś.). WIOŚ w Lublinie w 2017 r. realizował badania hałasu drogowego, kolejowego oraz hałasu przemysłowego na terenie województwa lubelskiego zgodnie z programem Państwowego Monitoringu Środowiska Województwa Lubelskiego na lata oraz w ramach kontroli inspekcyjnych. W bazie EHALAS, pełniącej funkcję rejestru informacji o stanie akustycznym środowiska, zgromadzono w 2017 roku: wyniki pomiarów prowadzonych przez WIOŚ w Lublinie, wyniki pomiarów okresowych, wykonanych przez zarządzających na podstawie rozporządzenia MŚ z dnia 16 czerwca 2011 r. w sprawie wymagań w zakresie prowadzenia pomiarów poziomów substancji lub energii w środowisku przez zarządzającego drogą, linią kolejową, linią tramwajową, lotniskiem lub portem (Dz. U. Nr 140, poz. 824, z późn.zm.), wyniki tzw. pomiarów automonitoringowych na podstawie art. 147 Poś, wykonanych przez prowadzących instalację oraz użytkowników urządzeń i przekazanych do WIOŚ na podstawie art. 149 Poś, wyniki pomiarów prowadzonych przez wykonawców na potrzeby strategicznych map akustycznych, strategiczne mapy akustyczne dla Lublina oraz dla otoczenia głównych dróg w województwie lubelskim o liczbie przejeżdżających pojazdów ponad 3 miliony rocznie. Poziomy dopuszczalne hałasu (tabela 1) zawarte są w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 2007 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (Dz. U. 2014, poz. 112). Zostały one określone dla dwóch grup wskaźników mających zastosowanie: 1) w prowadzeniu długookresowej polityki w zakresie ochrony środowiska przed hałasem, w szczególności do sporządzania map akustycznych oraz programów ochrony środowiska przed hałasem: L DWN długookresowy średni poziom dźwięku A wyrażony w decybelach [db], wyznaczony w ciągu wszystkich dób w roku, z uwzględnieniem pory dnia od godz , pory wieczoru od godz oraz pory nocy od godz ; L N długookresowy średni poziom dźwięku A wyrażony w decybelach [db], wyznaczony w ciągu wszystkich pór nocy w roku od godz , 2) do ustalania i kontroli warunków korzystania ze środowiska w odniesieniu do jednej doby: - L AeqD równoważny poziom dźwięku A dla pory dnia, rozumianej jako przedział czasu od godz ; - L AeqN równoważny poziom dźwięku A dla pory nocy, rozumianej jako przedział czasu od godz Tabela 1. Dopuszczalne poziomy hałasu w środowisku powodowanego przez poszczególne grupy źródeł hałasu, z wyłączeniem hałasu powodowanego przez starty, lądowania i przeloty statków powietrznych oraz linie elektroenergetyczne (Dz. U. 2014, poz. 112). Drogi lub linie kolejowe Pozostałe obiekty i działalność będąca źródłem hałasu L.p Rodzaj terenu a) strefa ochronna A uzdrowiska b) tereny szpitali poza miastem a) tereny zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej b) tereny zabudowy związanej ze stałym lub czasowym pobytem dzieci i młodzieży c) tereny domów opieki społecznej d) tereny szpitali w miastach a) tereny zabudowy mieszkaniowej wielorodzinnej i zamieszkania zbiorowego b) tereny zabudowy zagrodowej c) tereny rekreacyjno-wypoczynkowe L DWN L N L AeqD L AeqN L DWN L N L AeqD L AeqN [db] d) tereny mieszkaniowo-usługowe 4. Tereny w strefie śródmiejskiej miast powyżej 100 tys. mieszkańców

70 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2017 ROKU Tabela 2. Wyniki pomiarów długookresowych prowadzonych przez WIOŚ w 2017 r. (źródło: WIOŚ, baza EHALAS) L.p. Obszar pomiarów Lokalizacja punktu L DWN [db] L N [db] Wartość przekroczenia L DWN [db] Wartość przekroczenia L N [db] 1. Aleje Jana Pawła II 66,60 59,00 0,0 0,0 2. Zamość Aleje Wojska Polskiego 68,00 58,20 0,0 0,0 3. ul. Hrubieszowska ,80 60,60 0,0 0,0 Hałas drogowy W 2017 r. w ramach monitoringu hałasu WIOŚ w Lublinie prowadził badania hałasu drogowego w 15 punktach, w tym w 3 punktach w celu określenia wskaźników długookresowych (Mapa 21). Pomiary prowadzono w Zamościu oraz w obszarze oddziaływania drogi krajowej nr 74 w miejscowościach: Jarosławiec, Miączyn, Horyszów, Werbkowice. W przypadku pomiarów długookresowych nie stwierdzono przekroczeń dopuszczalnych poziomów dźwięku (Tabela 2). Pomiary krótkookresowe wykazały przekroczenia we wszystkich punktach, najwyższe odnotowano w Zamościu przy ul. Legionów droga krajowa nr 17 oraz przy ul. Lipskiej droga wojewódzka nr 849 (Tabela 3). W ramach kontroli interwencyjnych WIOŚ wykonał dobowe pomiary hałasu drogowego w 13 punktach (Tabela 4). Niewielkie przekroczenie w nocy wynoszące 1 db odnotowano jedynie w punkcie zlokalizowanym w miejscowości Albertów, w pozostałych punktach nie odnotowano przekroczeń dopuszczalnych poziomów dźwięku. Tabela 3. Wyniki pomiarów krótkookresowych prowadzonych przez WIOŚ w 2017 r. (źródło: WIOŚ, baza EHALAS) L.p. Lokalizacja punktu pomiarowego Doba pomiaru LAeqD [db] Jarosławiec, DK 74 Werbkowice, DK 74 Miączyn, DK 74 Horyszów, DK 74 Zamość, ul. Wyszyńskiego 92 Zamość, ul. Sadowa Zamość, ul. Piłsudskiego 35 Zamość, ul. Lubelska 26 Zamość, ul. Wyszyńskiego 4 Zamość, ul. Legionów 56 Zamość, ul. Szczebrzeska 47 Zamość, ul. Lipska 47 Wartość przekroczenia [db] LAeqN [db] Wartość przekroczenia [db] ,6 0 58,0 2, ,1 0 57,1 1, ,8 0,8 58,2 2, ,5 1,5 60,7 4, ,7 0 59,5 3, ,1 3, ,9 1, ,3 0 57,3 1, ,2 0,2 59,3 3, ,6 0,6 57,2 1, ,5 0 56,3 0, ,6 1,6 59,8 3, ,7 0,7 58,7 2, ,8 0,8 57,5 1, ,3 0,3 56,7 0, ,3 2,3 60,5 4, ,6 2,6 59,9 3, ,3 3,3 60,9 4, ,7 1,7 59,9 3, ,6 1,6 58,3 2, ,1 2,1 58,6 2, ,6 0,6 59,1 3, ,4 1,4 56,7 0, ,4 1,4 57,4 1, ,6 0 56,3 0, ,8 0 57,2 1, ,1 0 55, ,8 5, , ,2 6,2 66,7 10, ,3 10, ,1 1,1 58,8 2, ,9 1,9 59,1 3, ,6 1,6 58,1 2, ,2 6, ,9 2,9 62,1 6, ,5 4,5 61,7 5,7 72

71 Mapa 21. Lokalizacja punktów pomiarowych monitoringu hałasu drogowego w 2017 r. (źródło: WIOŚ) Mapa 22. Przekroczenia wartości dopuszczalnych hałasu drogowego w 2017 r. wskaźnik LAeqD (źródło: WIOŚ) 73

72 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2017 ROKU Mapa 23. Przekroczenia wartości dopuszczalnych hałasu drogowego w 2017 r. wskaźnik LAeqN (źródło: WIOŚ) Tabela 4. Wyniki pomiarów hałasu drogowego w 2017 r. kontrole interwencyjne WIOŚ Lublin (źródło: WIOŚ, baza EHALAS) Nazwa odcinka drogi Lokalizacja punktu pomiarowego Doba pomiaru LAeqD [db] Wartość przekr. L AeqD [db] LAeqN [db] Wartość przekr. L AeqN [db] S17/S12 odcinek: Węzeł Dąbrowica Węzłeł Włodawa S17/S12 odcinek: Węzeł Tatary, Turka, Długie S19 odcinek: Węzeł Szerokie-Węzeł Węglin S19 odcinek: Węglin-Zemborzyce Ter. Jakubowice Konińskie, ul. Kasztanowa ,8 0 52,8 0 Dys, ul. Słoneczna ,8 0 49,7 0 Długie 40A ,4 0 52,9 0 Turka, ul. Grabowa ,2 0 51,7 0 Płouszowice Kolonia ,5 0 51,8 0 Uniszowice 84a ,3 0 53,8 0 Motycz ,5 0 53,0 0 Kozubszczyzna 32A ,3 0 55,2 0 Uniszowice 1B ,2 0 55,6 0 Kozubszczyzna 24B ,3 0 53,3 0 Marynin ,8 0 50,4 0 Lublin, ul. Franczaka Lublin, ul. Zygmunta Augusta 11/ ,6 0 53,7 0 Odcinek DP 1716L-DK 82 Albertów ,5 0 57,0 1 74

73 Hałas kolejowy Hałas kolejowy jest składową wielu pojedynczych źródeł. Ruch pociągu powoduje drgania zarówno szyn, jak i całego toru oraz wagonów. Na hałas m.in. mają wpływ: prędkość, długość pociągu, położenie torów, ukształtowanie powierzchni terenu w otoczeniu torowisk oraz stan techniczny taboru i nawierzchni kolejowej. W 2017 r. w ramach PMŚ WIOŚ w Lublinie wykonał badania hałasu kolejowego w 2 punktach: przy linii kolejowej Tabela 5. Wyniki pomiarów hałasu kolejowego w latach r. (źródło: WIOŚ, baza EHALAS) Nazwa odcinka kolejowego Miejscowość Doba pomiaru Wartość L AeqN [db] Przekroczenie L AeqN [db] Wartość L AeqD [db] Przekroczenie L AeqD [db] Lublin ,6 0,0 52,9 0,0 Puławy ,7 8,7 67,9 2,9 Struża ,4 0,0 54,9 0,0 Piotrowice ,9 0,0 52,2 0,0 Rejowiec Fabryczny ,2 0,0 54,4 0,0 Świdnik ,1 0,0 54,6 0,0 Dęblin ,9 0,0 65,1 0,0 Linia nr 7 Borowa ,8 0,0 55,4 0,0 Motycz ,5 3,5 61,7 0,0 Wereszcze Duże ,9 0,9 62,4 0,0 Srebrzyszcze ,6 0,0 58,2 0,0 Lublin, ul. Jana Kasprowicza ,9 0,0 65,5 0,0 Lublin, ul. Betonowa ,7 0,0 50,3 0,0 Lublin, ul. Szklana ,4 0,0 60,8 0,0 Lublin, ul. Stary Gaj ,2 0,0 Linia nr 30 Lublin, ul. Turystyczna ,5 0,0 65,5 0,0 Lublin, ul. Palmowa ,5 0,0 67,4 0,0 Linia nr 68 Lublin ,9 0,0 66,2 0,0 Linia nr 2 Łuków ,7 0,0 - - Linia LHS Majdan Zamość ,0 0,0 51,0 0,0 Zamość ,0 9,0 65,7 0,7 Linia nr 66 Zwierzyniec ,6 9, Laboratorium IOŚ - PIB WIOŚ Lublin EKKOM Sp. z o.o. Kraków WIOŚ Lublin Pora dzienna Pora nocna Mapa 24. Lokalizacja punktów pomiarowych hałasu kolejowego w latach pora dzienna (źródło: WIOŚ) Mapa 25. Lokalizacja punktów pomiarowych hałasu kolejowego w latach pora nocna (źródło: WIOŚ) 75

74 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2017 ROKU nr 66 w Zwierzyńcu i przy linii LHS Majdan w Zamościu oraz jeden pomiar w ramach kontroli interwencyjnej w Łukowie przy linii nr 2. Ponadto, w ramach mapy akustycznej, wykonane zostały pomiary w Lublinie przy liniach nr: 7, 30 i 68. Przekroczenia dopuszczalnych poziomów odnotowano w Zwierzyńcu i Zamościu. Znaczne wartości przekroczeń, sięgające 10 db wystapiły w porze nocnej w obu punktach. W porze dziennej wartości przekroczeń były niższe (Tabela 5). Hałas lotniczy Hałas lotniczy obejmuje swym oddziaływaniem rozległe tereny. Zaliczany jest do bardzo uciążliwych zanieczyszczeń środowiska, ponieważ nie istnieją efektywne metody ochrony przed jego negatywnym wpływem. Charakteryzuje się bardzo wysokimi poziomami emisji hałasu, dochodzącymi do około 120 db podczas startu samolotu, co przekracza próg bólu dla człowieka. Na negatywne działanie hałasu lotniczego narażeni są głównie pracownicy portu lotniczego i pasażerowie, ale także mieszkańcy terenów sąsiadujących z portem i terenów nad którymi odbywa się ruch lotniczy. Hałas związany z ruchem lotniczym oddziałuje głównie na mieszkańców stref podejścia, wznoszenia, krążenia nad lotniskiem oraz stref oczekiwania. Uciążliwość hałasu w konkretnym punkcie otoczenia zależy od jego odległości od źródła oraz od intensywności ruchu lotniczego, na którą składa się ilość i częstość startów i lądowań. W roku 2017 zarządzający lotniskami na terenie województwa lubelskiego przekazali do WIOŚ w Lublinie wyniki okresowych pomiarów hałasu lotniczego. Pomiarami objęte były dwa porty lotnicze Lotnisko 41 Bazy Lotnictwa Szkolnego w Dęblinie (Mapa 26) oraz Port Lotniczy Lublin w Świdniku (Mapa 27). Wykonane pomiary wykazały przekroczenie dopuszczalnych poziomów dźwięku w porze dziennej sięgające 11 db w punkcie nr 5 w Dęblinie (Tabela 6). Hałas przemysłowy W 2017 r. liczba podmiotów prowadzących działalność będącą źródłem hałasu innego niż komunikacyjny, które objęto Tabela 6. Wyniki okresowych pomiarów hałasu lotniczego w 2017 r. (źródło: zarządzający lotniskami, baza EHALAS) Nazwa lotniska Punkt pomiarowy Doba pomiaru Wartość L AeqN [db] Przekroczenie L AeqN [db] Wartość L AeqD [db] Przekroczenie L AeqD [db] PP1, Dęblin ,3 0,0 Lotnisko 41 Bazy Lotnictwa Szkolnego w Dęblinie* Port Lotniczy Lublin PP2, Dęblin ,7 0,0 PP3, Dęblin ,4 0,0 PP4, Dęblin ,0 0,0 PP5, Dęblin ,8 10,9 PP1, Świdnik ,1 0,0 44,6 0,0 PP2, Świdnik ,9 0,0 48,3 0,0 PP3, Świdnik Mały ,3 0,0 38,1 0,0 PP4, Świdnik Duży ,6 0,0 44,0 0,0 PP5, Krępiec ,2 0,0 41,7 0,0 PP6, Janowice ,6 0,0 44,8 0,0 PP7, Krępiec ,8 0,0 41,3 0,0 PP8, Świdnik ,6 0,0 46,0 0,0 PP9, Lublin ,9 0,0 PP10, Abramowice Prywatne ,8 0,0 52,8 0,0 PP11, Lublin ,3 0,0 35,3 0,0 PP12, Lublin ,3 0,0 40,1 0,0 PP13, Świdnik Mały ,8 0,0 39,3 0,0 *Lokalizacja punktów mapa X 76

75 Mapa 26. Lokalizacja punktów pomiarowych hałasu lotniczego w Dęblinie (źródło: WIOŚ) Mapa 27. Lokalizacja punktów pomiarowych hałasu lotniczego w Świdniku (źródło: WIOŚ) pomiarami, wynosiła: 30, natomiast liczba obiektów skontrolowanych w oparciu o analizę badań automonitoringowych wynosiła: 32. W przypadku 15 podmiotów prowadzących działalność gospodarczą (ok. 25%) stwierdzono przekroczenia poziomów dopuszczalnych. Najwięcej przekroczeń odnotowano w nocy, bo ok. 67%, i występowały one głównie w zakresie od 5 db do 10 db. W porze dziennej większa liczba przekroczeń występowała również w zakresie od 5 db do 10 db (wykres 1). Na mapach 28 i 29 przedstawiono emisję hałasu przemysłowego dla pory nocnej i pory dziennej oraz udział zakładów, w których stwierdzono przekroczenia poziomów dopuszczalnych i ich rozkład (wykresy 2 i 3). W związku ze stwierdzonymi naruszeniami warunków emisji hałasu do środowiska WIOŚ podejmował stosowne działania administracyjne, m.in. skierował 8 wystąpień do właściwych organów ochrony środowiska o wydanie decyzji o dopuszczalnym poziomie hałasu oraz wydał 5 decyzji ustalających wymiar kary biegnącej i 1 wymierzającą karę pieniężną. Wydanych zostało także 13 zarządzeń pokontrolnych zobowiązujących zakłady do zastosowa- 42% dzień 33% noc 67% 25% 8% 25% Klasa 0,1-5,0 db Klasa 5,1-10,0 db Klasa 10,1-15,0 db Klasa 15,1-20,0 db Wykres 1. Udział przekroczeń hałasu przemysłowego w przedziałach 5 db w 2017 r. (źródło: WIOŚ, baza EHALAS) 77

76 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2017 ROKU Udział zakładów bez przekroczeń 2017 Udział zakładów z przekroczeniami 25,0% Klasa 0,1-5 db Klasa 5,1-10,0 db 78,9% 21,1% 41,7% Klasa 10,1-15,0 db 25,0% 8,3% Klasa 15,1-20,0 db Wykres 2. Udział zakładów z przekroczeniami L AeqN oraz ich rozkład w poszczególnych klasach w roku 2017 (źródło: WIOŚ, baza EHALAS) Mapa 28. Rozkład poziomów hałasu zmierzonych w otoczeniu obiektów przemysłowych, wyrażonych wskaźnikiem L AeqN w 2017 rok (źródło: WIOŚ) Udział zakładów bez przekroczeń 2017 Udział zakładów z przekroczeniami 89,6% 10,4% 42,9% Klasa 0,1-5,0 db 57,1% Klasa 5,1-10,0 db Wykres 3. Udział zakładów z przekroczeniami L AeqD oraz ich rozkład w poszczególnych klasach w roku 2017 (źródło: WIOŚ, baza EHALAS). Mapa 29. Rozkład poziomów hałasu zmierzonych w otoczeniu obiektów przemysłowych, wyrażonych wskaźnikiem L AeqD w 2017 roku. (źródło: WIOŚ) 78

77 nia skutecznych środków technicznych i organizacyjnych ograniczających emisję hałasu do środowiska. Działania przeciwdziałające przenikaniu hałasu na tereny sąsiednie podejmowane przez prowadzących urządzenia i instalacje będące źródłem hałasu polegały głównie na instalowaniu tłumików na wylotach wentylatorów i ochron akustycznych osłaniających źródła hałasu, przeniesieniu źródeł emisji hałasu w inne miejsca i ograniczaniu wykonywania prac na zewnątrz budynków oraz demontażu hałaśliwych źródeł. Mapy akustyczne Ustawa Prawo ochrony środowiska zobowiązuje starostów miast oraz zarządzających drogami, liniami kolejowymi i lotniskami do sporządzania map akustycznych oraz ich aktualizacji w cyklu pięcioletnim. Mapa akustyczna stanowi podstawowe źródło danych wykorzystywanych dla celów informowania społeczeństwa o zagrożeniach środowiska hałasem, opracowania danych dla państwowego monitoringu środowiska, tworzenia i aktualizacji programów ochrony środowiska przed hałasem. Starostowie miast oraz zarządzający drogami, liniami kolejowymi i lotniskami mają obowiązek przekazywania map akustycznych oraz danych opisowych Głównemu Inspektorowi Ochrony Środowiska w Warszawie, gdzie zgodnie z art. 10 ust. 2 Dyrektywy 2002/49/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 25 czerwca 2002 r. odnoszącej się do oceny i zarządzania poziomem hałasu w środowisku, zostaje przygotowywane sprawozdanie dla Komisji Europejskiej. Niewywiązanie się z ustawowego obowiązku w zakresie opracowania i aktualizacji strategicznej mapy hałasu może skutkować wszczęciem przez Komisję Europejską postępowania skarbowego. Starostowie miast oraz zarządzający drogami, liniami kolejowymi i lotniskami mają obowiązek przekazywania map akustycznych oraz danych opisowych wojewódzkiemu inspektorowi ochrony środowiska (art oraz art ust.4 pkt.2 ustawy Poś), który gromadzi je w zasobach Państwowego Monitoringu Środowiska w bazie EHALAS. W 2017 r. została zakończona trzecia runda realizacji map akustycznych w województwie lubelskim, która dotyczyła Lublina oraz otoczenia głównych dróg w województwie o liczbie przejeżdżających pojazdów ponad 3 miliony rocznie. Obecnie mapy akustyczne dla województwa lubelskiego udostęniane są na stronach internetowych: Mapa akustyczna Lublina: lublin Mapa akustyczna dróg krajowych: gov.pl/pl/a/29172/wojewodztwo-lubelskie Mapa akustyczna dróg wojewódzkich: pl/mapy-akustyczne/ Mapa akustyczna Lublina 2017 r. Z porównania danych dwóch edycji map akustycznych Lublina: z 2015 i 2017 roku, zauważa się w 2017 r. znaczny spadek (o ok. 27%) liczby mieszkańców zagrożonych hałasem. W przypadku wskaźnika L DWN w najliczniejszym zakresie od db spadek wyniósł ok. 50%, w zakresie od 60 do 64 db ok. 22%, w zakresie db ok. 17%. Niestety, w najmniej licznych, ale wysokich zakresach, nastąpił wzrost liczby mieszkańców zagrożonych hałasem w przypadku zakresu db było to ok. 64%, natomiast dla najwyższego zakresu, powyżej 75 db zanotowano sześciokrotny wzrost liczby osób zagrożonych hałasem (tabela 7, wykres 4). Dla wskaźnika L N zanotowano znaczny spadek (o ok. 35%) liczby mieszkańców zagrożonych hałasem we wszystkich przedziałach. W zakresie od 50 do 54 db spadek wynosił ok. 29%, w zakresie db ok. 48%, a w mniej licznych zakresach db i db ok. 22% (tabela 8, wykres 5). Tabela 7. Porównanie danych z dwóch edycji map akustycznych Lublina liczba mieszkańców eksponowanych na hałas drogowy w przedziałach wartości poziomu L DWN (źródło: Mapy akustyczne miasta Lublin) Rok edycji mapy Liczba mieszkańców eksponowanych na hałas drogowy w przedziałach wartości poziomu L DWN db db db db >75 db razem 2012 r r Tabela 8. Porównanie danych z dwóch edycji map akustycznych Lublina liczba mieszkańców eksponowanych na hałas drogowy w przedziałach wartości poziomu L N (źródło: Mapy akustyczne miasta Lublin) Rok edycji mapy Liczba mieszkańców eksponowanych na hałas drogowy w przedziałach wartości poziomu L N db db db db >70 db razem 2012 r r

78 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2017 ROKU [liczba mieszkańców] Wskaźnik L DWN 2012 r r db db db db >75 db Wykres 4. Porównanie danych z map akustycznych liczba mieszkańców eksponowanych na hałas drogowy w 2012 r. i 2017 r. dla wskaźnika L DWN (źródło: Mapy akustyczne miasta Lublin) [liczba mieszkańców] Wskaźnik L N 2012 r r db db db db >70 db Wykres 5. Porównanie danych z map akustycznych liczba mieszkańców eksponowanych na hałas drogowy w 2012 r. i 2017 r. dla wskaźnika L N (źródło: Mapy akustyczne miasta Lublin) Tabela 9. Liczba mieszkańców w przedziałach przekroczeń narażonych na hałas drogowy (źródło: Mapa akustyczna miasta Lublin) Przedziały Liczba mieszkańców w przedziałach przekroczeń narażonych na hałas drogowy L DWN L N < > Mapa 30. Mapa imisyjna L N Lublina (źródło: Mapa akustyczna miasta Lublin) 80

79 Mapa 31. Mapa imisyjna L DWN Lublina (źródło: Mapa akustyczna miasta Lublin) Tabela 10. Liczba mieszkańców eksponowanych na hałas kolejowy w przedziałach wartości poziomu L DWN (źródło: Mapa akustyczna miasta Lublin) Nazwa aglomeracji Liczba mieszkańców Liczba mieszkańców eksponowanych na hałas kolejowy w przedziałach wartości poziomu L DWN db db db db >75 db Lublin Tabela 11. Liczba mieszkańców eksponowanych na hałas kolejowy w przedziałach wartości poziomu L N (źródło: Mapa akustyczna miasta Lublin) Nazwa aglomeracji Liczba mieszkańców Liczba mieszkańców eksponowanych na hałas kolejowy w przedziałach wartości poziomu L N db db db db >70 db Lublin

80 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2017 ROKU Tabela 12. Liczba mieszkańców w przedziałach przekroczeń narażonych na hałas kolejowy (źródło: Mapa akustyczna miasta Lublin) Przedziały Liczba mieszkańców w przedziałach przekroczeń narażonych na hałas drogowy L DWN L N < > Tabela 13. Liczba mieszkańców eksponowanych na hałas przemysłowy w przedziałach wartości poziomu L DWN (źródło: Mapa akustyczna miasta Lublin) Nazwa aglomeracji Liczba mieszkańców Liczba mieszkańców eksponowanych na hałas przemysłowy w przedziałach wartości poziomu L DWN db db db db >75 db Lublin Tabela 14. Liczba mieszkańców eksponowanych na hałas przemysłowy w przedziałach wartości poziomu L N (źródło: Mapa akustyczna miasta Lublin) Nazwa aglomeracji Liczba mieszkańców Liczba mieszkańców eksponowanych na hałas przemysłowy w przedziałach wartości poziomu L N db db db db >70 db Lublin Tabela 15. Liczba mieszkańców w przedziałach przekroczeń narażonych na hałas przemysłowy (źródło: Mapa akustyczna miasta Lublin) Przedziały Liczba mieszkańców w przedziałach przekroczeń narażonych na hałas drogowy L DWN < > Tabela 16. Hałas drogowy w Lublinie odsetek osób eksponowanych (źródło: Mapa akustyczna miasta Lublin) Wskaźnik poziomu dźwięku Średni udział ogólnej liczby mieszkańców eksponowanych na hałas w województwie lubelskim [%] Poziom L DWN > 55 db 7,9 Poziom L N > 50 db 4,4 Tabela 17. Hałas kolejowy w Lublinie odsetek osób eksponowanych (źródło: Mapa akustyczna miasta Lublin) Wskaźnik poziomu dźwięku Średni udział ogólnej liczby mieszkańców eksponowanych na hałas w województwie lubelskim [%] Poziom L DWN > 55 db 0,19 Poziom L N > 50 db 0,08 L N Tabela 18. Hałas przemysłowy w Lublinie odsetek osób eksponowanych (źródło: Mapa akustyczna miasta Lublin) Wskaźnik poziomu dźwięku Średni udział ogólnej liczby mieszkańców eksponowanych na hałas w województwie lubelskim [%] Poziom L DWN > 55 db 0,13 Poziom L N > 50 db 0,01 Otoczenie głównych dróg w województwie lubelskim o liczbie przejeżdżających pojazdów ponad 3 miliony rocznie Mapy akustyczne dla otoczenia głównych dróg w województwie lubelskim o liczbie przejeżdżających pojazdów ponad 3 miliony rocznie zrealizowały: Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad oraz Zarząd Dróg Wojewódzkich w Lublinie. Obiektami podlegającymi mapowaniu w zarządzie GDDKiA było: 165 odcinków dróg nr: 2, 12, 17, 19, 48, 63, 74, 82, 824, S12, S17, S19 i oddziałujących na klimat akustyczny powiatów: bialskiego, chełmskiego, janowskiego, krasnostawskiego, kraśnickiego, lubartowskiego, lubelskiego, łęczyńskiego, łukowskiego, puławskiego, radzyńskiego, ryckiego, świdnickiego, tomaszowskiego, zamojskiego, 82

81 obej mując swoim zasięgiem także 4 powiaty grodzkie: Białą Podlaską, Chełm, Lublin, Zamość. Obiektami podlegającymi mapowaniu w Zarządzie Dróg Wojewódzkich było: 9 odcinków dróg wojewódzkich nr: 801, 824, 830, 833, 835, oddziałujących na klimat akustyczny powiatów: puławskiego, lubelskiego, kraśnickiego, biłgorajskiego. [liczba mieszkańców] Wskaźnik L DWN 2012 r r db db db db >75 db Wykres 6. Porównanie danych z map akustycznych otoczenia głownych dróg w województwie lubelskim liczba mieszkańców eksponowanych na hałas drogowy w 2012 r. i 2017 r. dla wskaźnika L DWN (źródło: Mapy akustyczne dla dróg) Hałas powyżej poziomu 55 db, pochodzący od głównych dróg w województwie lubelskim o liczbie przejeżdżających pojazdów ponad 3 miliony rocznie, stanowił uciążliwość dla ok. 76 tys. osób (Tabela 19), co stanowiło 3,6% ludności województwa (Tabela 21). Uciążliwość powyżej 50 db nocą odczuwało ok. 56 tys. osób (Tabela 20), tj. 2,6% osób zamieszkałych w województwie (Tabela 21). [liczba mieszkańców] Wskaźnik L N 2012 r r db db db db >70 db Wykres 7. Porównanie danych z map akustycznych otoczenia głównych dróg w województwie lubelskim liczba mieszkańców eksponowanych na hałas drogowy w 2012 r. i 2017 r. dla wskaźnika L N (źródło: Mapy akustyczne dla dróg) Porównując dane z dwóch edycji mapowania akustycznego, w przypadku wskaźnika L DWN, zauważa się nieznaczny ogólny wzrost (o ok. 5%) liczby mieszkańców zagrożonych hałasem. W najliczniejszym zakresie od db wzrost wyniósł ok. 6,5%, w zakresie od 60 do 64 db ok. 32%, w zakresie db ok. 11%. W wysokich, najmniej licznych zakresach, nastąpił znaczący spadek liczby mieszkańców zagrożonych hałasem dla zakresu db wyniósł ok. 63%, a powyżej 75 db ok. 93% (tabela 19, wykres 6). Dla wskaźnika L N zanotowano ogólny wzrost (o ok. 4%) liczby mieszkańców zagrożonych hałasem dla wszystkich przedziałów. W zakresie od 50 do 54 db wzrost wyniósł ok.12%, w zakresie db ok. 26%. Spadek zauważa się natomiast w pozostałych, mniej licznych zakresach od 60 do 64 db wyniósł ok. 29%, od db ok 80%, a powyżej 70 db ok. 95%. (tabela 20, wykres 7). Tabela 19. Porównanie danych z dwóch edycji map akustycznych liczba mieszkańców eksponowanych na hałas drogowy w przedziałach wartości poziomu L DWN (źródło: Mapy akustyczne dla dróg) Obszar Liczba mieszkańców eksponowanych na hałas drogowy w przedziałach wartości poziomu L DWN db db db db >75 db 2012 r. Odcinki dróg krajowych 1) Odcinki dróg wojewódzkich 2) Odcinki dróg razem r. Odcinki dróg krajowych 1) Odcinki dróg wojewódzkich 2) Odcinki dróg razem

82 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2017 ROKU Tabela 20. Porównanie danych z dwóch edycji map akustycznych liczba mieszkańców eksponowanych na hałas drogowy w przedziałach wartości poziomu L N (źródło: Mapy akustyczne dla dróg) Obszar Liczba mieszkańców eksponowanych na hałas drogowy w przedziałach wartości poziomu L N db db db db >70 db 2012 r. Odcinki dróg krajowych 1) Odcinki dróg wojewódzkich 2) Odcinki dróg razem r. Odcinki dróg krajowych 1) Odcinki dróg wojewódzkich 2) Odcinki dróg razem Tabela 21. Hałas drogowy w otoczeniu głównych dróg w województwie lubelskim o liczbie przejeżdżających pojazdów ponad 3 miliony rocznie odsetek osób eksponowanych (źródło: Mapy akustyczne dla dróg) Wskaźnik poziomu dźwięku Średni udział ogólnej liczby mieszkańców eksponowanych na hałas w województwie lubelskim [%] Poziom L DWN > 55 db 3,6 Poziom L N > 50 db 2,6 Tabela 22. Liczba mieszkańców w przedziałach przekroczeń narażonych na hałas drogowy L DWN (źródło: Mapy akustyczne dla dróg) Obszar Liczba mieszkańców - poziom L DWN < 5 db 5-10 db db db >20 db Odcinki dróg krajowych 1) Odcinki dróg wojewódzkich 2) Razem Tabela 23. Liczba mieszkańców w przedziałach przekroczeń narażonych na hałas drogowy L N (źródło: Mapy akustyczne dla dróg) Obszar Liczba mieszkańców - poziom L N < 5 db 5-10 db db db >20 db Odcinki dróg krajowych 1) Odcinki dróg wojewódzkich 2) Razem ) Źródło: Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad 2) Źródło: Zarząd Dróg Wojewódzkich w Lublinie Ze względu na dużą ilość wykonanych map akustycznych poniżej przykładowo prezentujemy mapy imisyjne odcinka drogi krajowej nr 12 i drogi wojewódzkiej nr 835 (Mapy 32 i 33). 84

83 Mapa 32. Mapa imisyjna L DWN i L N drogi wojewódzkiej nr 835 fragment odcinka Wólka Abramowicka Ćmiłów (źródło: Mapy akustyczne dla dróg) Mapa 33. Mapa imisyjna L DWN i L N drogi krajowej nr 12 odcinek Puławy Końskowola (źródło: Mapy akustyczne dla dróg) 85

84 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2017 ROKU Reakcje Działania w kierunku ograniczenia poziomów hałasu zawarte są w: Programie ochrony środowiska przed hałasem dla miasta Lublin oraz Programie ochrony środowiska przed hałasem dla województwa lubelskiego dla terenów poza aglomeracjami, położonych wzdłuż odcinków dróg. Podstawą opracowania tych dokumentów były mapy akustyczne zawierające informacje na temat poziomów hałasu występującego w środowisku, pochodzącego od dróg, linii kolejowych oraz terenów przemysłowych. Na podstawie map akustycznych z 2017 r. opisanych wyżej, programy ochrony środowiska przed hałasem powinny być zaktualizowane w 2018 r. przez Prezydenta Miasta Lublin oraz Marszałka Województwa Lubelskiego. Największy wpływ na ograniczenie oddziaływania hałasu w województwie lubelskim miały działania realizowane w rejonie Lublina. Obejmowały one rozbudowę i budowę dróg obwodowych miasta: S12, S17, S19. Inwestycje te pozwoliły na przejęcie znacznej części ruchu tranzytowego z miasta wyprowadzając, zwłaszcza ruch pojazdów ciężarowych, poza Lublin. Porównując wyniki map akustycznych z 2012 r. i 2017 r. widać wyraźny spadek oddziaływania hałasu zwłaszcza w otoczeniu dróg przelotowych przez miasto: DK 19, DK 17, DK 82, DW 809, DW 822, DW 835, stanowiących dotąd główne trasy dla ruchu tranzytowego. Lokalnie na obniżenie uciążliwości związanej z hałasem drogowym w Lublinie miały również wpływ przedsięwzięcia polegające na przebudowie lub rozbudowie sieci ulicznej miasta. Dzięki poszerzeniom jezdni, wykonaniu dodatkowych pasów ruchu czy zatok autobusowych, zwiększyła się płynność ruchu. Promowano i modernizowano także komunikację zbiorową i rowerową. W otoczeniu odcinków dróg po których przejeżdża ponad 3 mln pojazdów rocznie nastąpił wzrost o ok. 5% liczby osób narażonych na hałas powyżej 55 db. Poprzez budowę nowych szlaków komunikacyjnych, w tym dróg obwodowych miast oraz dróg szybkiego ruchu, wyprowadzono ruch z miast, co przyczyniło się do pojawienia nowych obszarów zagrożeń poza miastami. Rozbudowa terenów mieszkalnych zlokalizowanych w bezpośrednim ich sąsiedztwie spowodowała powstanie nowej grupy osób narażonych na hałas. Zmniejszenie natężenia ruchu na starych drogach oraz rozbudowa sieci dróg szybkiego ruchu przyczyniła się do spadku ilości obszarów zagrożonych hałasem. Nowe odcinki dróg uwzględniają standardy środowiskowe, dot. m.in. minimalizacji hałasu. Na mapie 34 przedstawiono stan budowy dróg i obwodnic w województwie. W skali województwa w okresie nastąpił spadek o 19% liczby ludności narażonej na hałas powyżej 55 db (tabele 24, 25), co jest związane z sukcesywnym oddawaniem do użytkowania inwestycji drogowych, a także efektywną promocją komunikacji zbiorowej i rowerowej. Tabela 24. Województwo lubelskie porównanie danych z dwóch edycji map akustycznych hałas drogowy w przedziałach wartości poziomu L DWN (źródło: Mapy akustyczne dla dróg) Obszar Rok edycji mapy Liczba mieszkańców eksponowanych na hałas drogowy poziom L DWN db db db db >75 db suma Drogi wojewódzkie i krajowe Lublin 2012 r Razem w przedziale Drogi wojewódzkie i krajowe Lublin 2017 r Razem w przedziale Tabela 25. Województwo lubelskie porównanie danych z dwóch edycji map akustycznych hałas drogowy w przedziałach wartości poziomu L N (źródło: Mapy akustyczne dla dróg) Obszar Rok edycji mapy Liczba mieszkańców eksponowanych na hałas drogowy poziom L N db db db db >70 db suma Drogi wojewódzkie i krajowe Lublin 2012 r Razem w przedziale Drogi wojewódzkie i krajowe Lublin 2017 r Razem w przedziale

85 Mapa 34. Stan budowy dróg w województwie lubelskim (źródło: r.) 87

86 ODPADY

87 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2017 ROKU Odpady Odpady komunalne Nowoczesność wkraczająca we wszystkie dziedziny życia współczesnych społeczeństw wymusza zmianę podejścia do zagadnień związanych również z gospodarką odpadami. Zasadniczą różnicą w traktowaniu odpadów komunalnych jest zmiana postrzegania ich nie jako śmieci, ale cenne surowce wtórne. Wymagania jakie stawia Unia Europejska krajom wspólnotowym w zakresie gospodarki odpadami komunalnymi są wysokie. Zgodnie z polityką unijną Polska zobowiązała się do 2020 r. na osiągnięcie recyklingu lub przygotowanie do ponownego użycia minimum 50% masy papieru, metali, tworzyw sztucznych i szkła. Ponadto, do ponownego użycia oraz odzysku, ma być przygotowanych minimum 70% odpadów budowlanych i rozbiórkowych. Zgodnie z dyrektywą składowiskową (1999/31/WE) należy ograniczyć do 2020 r. masę składowanych odpadów komunalnych ulegających biodegradacji do maksymalnie 35% w stosunku do masy tych odpadów wytworzonych w 1995 r. Od 1 lipca 2017 r. weszło w życie rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 29 grudnia 2016 r. w sprawie szczegółowego sposobu selektywnego zbierania wybranych frakcji odpadów, (Dz.U poz. 19) które wprowadziło nowe zasady segregacji odpadów komunalnych. Wspiera ono ograniczenie składowania odpadów na rzecz ich ponownego użycia i recyklingu. Wg informacji podawanych przez Główny Urząd Statystyczny w 2016 r. w województwie lubelskim zebrano 419,4 tys. Mg odpadów komunalnych, t.j. o ok. 9% więcej niż w roku poprzednim, z czego ponad 39% przekazano do składowania (wykres 1). 39,30% recykling kompostowanie lub fermentacja przekształcenia termiczne składowanie 21% 20,40% 19,30% Wykres 1. Sposób zagospodarowania odpadów komunalnych zebranych na terenie woj. lubelskiego w 2016 r. (źródło: GUS) rok % 55% 60% 65% 70% 75% 80% 85% 90% 95% 100% zebrane bez wyselekcjonowania zebrane selektywnie Wykres 2. Odpady zebrane selektywnie w ogólnej masie odpadów komunalnych w latach w woj. lubelskim (źródło: GUS) 90

88 W sposób selektywny zebrano 108,6 tys. Mg odpadów, co stanowiło niemal 26% ogółu odpadów zebranych w województwie. Udział procentowy odpadów zbieranych selektywnie w kolejnych latach systematycznie rośnie (wykres 2). Udział procentowy poszczególnych frakcji odpadów w ogólnej ilości odpadów zebranych selektywnie w województwie lubelskim przedstawia wykres 3. 0,10% 9,00% 28,60% 6,70% 18,70% 0,10% 25,90% papier i tektura szkło tworzywa sztuczne metale biodegradowalne tekstylia wielkogabarytowe niebezpieczne pozostałe 2% 8,90% Wykres 3. Procentowy udział odpadów komunalnych zebranych selektywnie w woj. lubelskim w 2016 r. (źródło: GUS) W 2017 r. na terenie województwa lubelskiego w 8 regionach gospodarki odpadami komunalnymi funkcjonowało 29 Regionalnych Instalacji do Przetwarzania Odpadów Komunalnych (RIPOK) typu A B C (mapa 35). Zakłady Cementownia Chełm i Cementownia Rejowiec S.A., jako współspalarnie odpadów, przyjęły w 2017 r. do termicznego przekształcenia ,84 Mg odpadów, tj. 8% więcej, niż w roku poprzednim. Według ewidencji WIOŚ w Lublinie, na terenie województwa lubelskiego w 2017 r. zlokalizowane były 24 składowiska odpadów innych niż niebezpieczne i obojętne o łącznej pojemności ok ,1 tys. m 3, na których złożono ,93 Mg odpadów. Jest to o 8,6% więcej niż w roku Najwięcej odpadów komunalnych przyjęto w regionie Centralno-Zachodnim (ok. 46% ogółu odpadów składowanych w województwie wykres 4). [tys. Mg] 70,00 60,00 50,00 40,00 30,00 20,00 10,00 0,00 Biała Podlaska Centralno- Wschodni Centralno-Zachodni Chełm Wykres 4. Odpady komunalne złożone na składowiskach w województwie lubelskim w 2017 r. wg regionów (źródło: WIOŚ) Spośród eksploatowanych składowisk odpady przyjmowały 22 składowiska, natomiast na 2 nie składowano odpadów: w gm. Piszczac zaprzestano przyjmowania odpadów, w miejscowości Szumów (gm. Kurów) trwają przygotowania do eksploatacji nowej niecki. W 2017 r. wyłączono z eksploatacji 3 składowiska: ZGK w Lubartowie (Nowodwór), ZGKiM w Janowie Lubelskim (Borownica) i PGKiM w Hrubieszowie, których zarządzający uzyskali decyzje na ich zamknięcie, natomiast składowisko w miejscowości Niedźwiadka (gm. Stanin) zostało ponownie oddane do eksploatacji (tabela 1, mapa 35). Południowy Północno-Zachodni Puławy Zamość Boksy technologiczne do stabilizacji biologicznej odpadów i biofiltr Fot. Archiwum PGO Sp. z o.o. w Chełmie 91

89 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2017 ROKU Konstantynów Janów Podl. Rokitno Stoczek Łukowski Wola Mysłowska Kłoczew Stanin 6x Łuków Trzebieszów Kąkolewnica Wschodnia REGION PÓŁNOCNO-ZACHODNI Ulan-Majorat Radzyń Krzywda Podlaski Wojcieszków AB Międzyrzec Podl. Leśna Podl. Terespol 2x AB C Biała Podlaska REGION BIAŁA PODLASKA Łomazy Drelów Rossosz Komarówka Podlaska Wisznice Wohyń Borki Milanów Jabłoń Adamów Podedwórze Serokomla Czemierniki Zalesie Piszczac Kodeń Tuczna Sławatycze Sosnówka Hanna Legenda: Stężyca Ryki 3x Dęblin Wilków Łaziska REGION PUŁAWY 2x Puławy Końskowola C AB Janowiec Józefów Kazimierz D. Nowodwór Opole Lub. Annopol Składowisko eksploatowane Ułęż Żyrzyn Baranów Karczmiska Poniatowa Kurów Jeziorzany Wąwolnica Nałęczów Michów Abramów Markuszów Garbów Wojciechów Bełżyce AB Lublin REGION CENTRALNO-ZACHODNI Dzierzkowice Gościeradów Chodel Urzędów Trzydnik Duży Borzechów C Kraśnik AB Potok Wielki Wilkołaz Składowisko nie przyjmowało odpadów w 2017 r. Składowisko odpadów azbestowych ABC RIPOK Stacja demontażu pojazdów Punkt zbierania pojazdów Współspalarnia odpadów (Cementownia) Kock Firlej Kamionka Jastków Konopnica Niedrzwica Duża Szastarka Strzyżewice Zakrzówek Modliborzyce Janów Lub. Ostrówek AB Lubartów C Niemce Głusk Bychawa Siemień Niedźwiada Serniki Wólka Jabłonna Spiczyn Świdnik Krzczonów Wysokie 2x Biłgoraj B C Parczew Ostrów Lub. Łęczna Mełgiew Piaski Dębowa Kłoda Uścimów Sosnowica Urszulin REGION CENTRALNO-WSCHODNI Ludwin Milejów Rybaczewice Żółkiewka C Puchaczów Trawniki Fajsławice Gorzków Batorz Zakrzew Rudnik Godziszów AB 3x Dzwola Potok Górny Turobin Chrzanów Goraj Frampol Biszcza Radecznica Księżpol Tarnogród Terespol Aleksandrów Cyców Łopiennik Górny Siedliszcze Rejowiec F. Krasnystaw Nielisz Izbica Sułów 2x 3x Szczebrzeszyn Zwierzyniec Łukowa Obsza Wyryki Stary Brus Chełm REGION ZAMOŚĆ Zamość Józefów Hańsk Wierzbica Rejowiec Siennica Różana Włodawa A Kraśniczyn Sawin Skierbieszów AB C Stary Zamość Adamów Krasnobród Sitno Łabunie Wola Uhruska Leśniowice Krynice Tarnawatka Wojsławice Ruda Huta Kamień REGION POŁUDNIOWY Susiec A C 2x Tomaszów Lub. Bełżec Dorohusk REGION CHEŁM Grabowiec Miączyn Komarów Osada Rachanie Jarczów Lubycza Królewska Żmudź Uchanie Białopole Trzeszczany Tyszowce 2x Werbkowice Łaszczów Dubienka 2x Hrubieszów Mircze C A Telatyn Ulhówek 2x Horodło Dołhobyczów Mapa 35. Lokalizacja składowisk odpadów, regionalnych instalacji przetwarzania odpadów komunalnych (RIPOK) i innych instalacji funkcjonujących na terenie woj. lubelskiego w 2017 r. (źródło: WIOŚ) 92

90 Tabela 1. Wykaz składowisk odpadów komunalnych czynnych w woj. lubelskim w 2017 r. wg regionów (źródło: WIOŚ) Lp. Gmina Nazwa zakładu zarządzającego Miejscowość Składowisko posiada status RIPOK [T/N] Pojemność składowiska [m 3 ] Ilość odpadów złożona w 2017 r. [Mg] 1. Region Biała Podlaska ZZO Biała Podlaska; Bialskie Wodociągi i Kanalizacja 1. Biała Podlaska Biała Podlaska T ,10,,WOD-KAN, Sp. z o.o. 2. Konstantynów Komarno N ,40 PW KOMUNALNIK w Białej Podlaskiej 3. Janów Podlaski Janów Podlaski N ,10 4. Piszczac EKO NOWA Sp. z o.o. w Piszczacu Kolonia Piszczac N ,00 2. Region Centralno-Wschodni 5. Krasnystaw MSOK Kras Eko w Wincentowie Wincentów N ,40 6. Puchaczów PGK i M w Łęcznej Turowola T ,30 7. Trawniki UG w Trawnikach Dorohucza N ,79 8. Włodawa ZZO MZC Sp z o.o.we Włodawie Włodawa N ,48 3. Region Centralno-Zachodni 9. Lubartów MPWiK w Lublinie Rokitno T , Kraśnik EKOLAND sp. z o.o. Piaski Zarzecze II N , Kraśnik EKOLAND sp. z o.o. Lasy ul. Jodłowa T , Poniatowa PGK i M w Poniatowej Poniatowa Wieś N ,88 4. Region Chełm 13. Chełm PGO Sp. z o.o. w Chełmie Srebrzyszcze T , Dorohusk GZO w Dorohusku Świerże N ,47 5. Region Południowy 15. Biłgoraj ZZO w m. Korczów; PGK Sp. z o.o. w Biłgoraju Korczów T , Mircze ZZO w Łaskowie; MIR-EKO Sp. z o.o. w Mirczu Łasków T ,75 6. Region Północno-Zachodni 17. Adamów ZGK w Adamowie Adamów N , Stanin Z. G. K. w Staninie Niedźwiadka N , Radzyń Podlaski ZZOK w Adamkach k. Radzynia Podlaskiego Sp. z o.o Biała Adamki (Biała) N ,23 7. Region Puławy , Puławy ZUK sp. z o.o. w Puławach Puławy T , Kurów UG w Kurowie Szumów N , Ryki PGKiM w Rykach Ryki N , Stężyca UG w Stężycy Brzeźce N ,40 8. Region Zamość 24. Skierbieszów PGK Sp. z o.o w Zamościu Dębowiec T , nie składowano odpadów w 2017 r. Ogółem ,93 93

91 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2017 ROKU Odpady przemysłowe W województwie lubelskim w 2016 r. zgodnie z danymi GUS wytworzono 8 110,9 tys. Mg odpadów z wyłączeniem odpadów komunalnych, co stanowiło ponad 6% tego rodzaju odpadów powstałych w kraju. Spośród tych odpadów niemal 79% stanowiły odpady wytworzone w powiecie łęczyńskim (wykres 5). ZPOK Srebrzyszcze Fot. Archiwum PGO Sp. z o.o. w Chełmie [tys. Mg] 7000,0 6000,0 6406,8 5000,0 4000,0 3000,0 2000,0 1000,0 26,4 6 12,8 3,4 14,6 39,4 23,8 98,3 98,5 57,2 10,8 15,5 13,5 40,2 807,6 15,3 175,9 3,7 43,7 24,4 32,4 136,1 4,6 0,0 Wykres 5. Odpady przemysłowe wytworzone w województwie lubelskim w 2016 r. wg powiatów (źródło: GUS) Struktura zagospodarowania odpadów przemysłowych wytworzonych w 2016 r. zmieniła się radykalnie w stosunku do roku poprzedniego pod względem ilości odpadów poddanych odzyskowi: w 2015 r. wynosiła 1,2%, natomiast w 2016 r. osiągnęła poziom 53,6%. W przypadku pozostałych odpadów sposób gospodarowania przedstawiał się następująco: odpady składowane 43,1%, przekazane innym odbiorcom 2,9%, unieszkodliwione w inny sposób 0,3% oraz czasowo magazynowane 0,1% (wykres 6). przekazane innym odbiorcom czasowo magazynowane unieszkodliwione w inny sposób unieszkodliwione przez składowanie poddane odzyskowi 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% Wykres 6. Gospodarowanie odpadami przemysłowymi w województwie lubelskim w 2016 r. (źródło: GUS) System gospodarowania odpadami azbestowymi Azbest jako składnik materiałów stosowanych w budownictwie, pomimo zakazu jego wprowadzania, obrotu i użytkowania, pozostanie na terenie Polski jako element składowy wielu obiektów jeszcze przez co najmniej 15 lat. W stanie nienaruszonym azbest nie jest szkodliwy, jednak w wyniku nieprawidłowego obchodzenia się z nim może stać się niebezpieczny, będąc źródłem emisji jego włókien do powietrza. Podstawowymi dokumentami, w których określone zostały działania dotyczące usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu kraju, jak i województwa, pozostają: Program Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata , przyjęty uchwałą Rady Ministrów w dniu 14 lipca 2009 r. który zastąpił Program usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest, stosowanych na terytorium Polski, Program usuwania wyrobów zawierających azbest dla terenu województwa lubelskiego na lata uchwalony w dniu 28 listopada 2011 r. przez Sejmik Województwa Lubelskiego, Aktualizacja Programu usuwania wyrobów zawierających azbest dla terenu województwa lubelskiego na lata uchwalona w dniu 2 grudnia 2016 r. przez Sejmik Województwa Lubelskiego. Główne założenia w nich zawarte to: usunięcie i unieszkodliwienie wyrobów zawierających azbest, likwidacja szkodliwego oddziaływania azbestu na środowisko, 94

92 minimalizacja negatywnych skutków zdrowotnych spowodowanych obecnością azbestu na terenie województwa lubelskiego. Na terenie województwa lubelskiego znajduje się ponad 900 tys. ton wyrobów azbestowych (zajmujemy drugie miejsce w kraju), co pociąga za sobą wysokie koszty ich demontażu i unieszkodliwienia. W latach na terenie województwa realizowany był, przy wsparciu funduszu szwajcarskiego, projekt pod nazwą Pilotażowy system gospodarowania odpadami azbestowymi na terenie województwa lubelskiego wzmocniony sprawnym monitoringiem ilości oraz kontroli ich usuwania i unieszkodliwienia, którego głównym celem była eliminacja wyrobów budowlanych zawierających azbest. Skierowany był do osób prywatnych, instytucji samorządowych i gminnych oraz wspólnot mieszkaniowych. Według informacji pochodzących od zarządzających składowiskami odpadów, w tym odpadów niebezpiecznych, do których zaliczyć należy odpady zawierające azbest, w 2017 r. na terenie województwa lubelskiego przyjęto do składowania jedynie , 77 Mg odpadów azbestowych. W roku poprzednim było to ,99 Mg (wykres 7). Tak gwałtowny spadek ilości odpadów przeznaczonych do składowania wiązać należy z zakończeniem ww. projektu szwajcarskiego. Na realizację założeń Programu usuwania wyrobów zawierających azbest dla terenu województwa lubelskiego na lata potrzebne są znaczące nakłady finansowe, których gminy zobligowane do realizacji mogą nie być w stanie pokryć z własnego budżetu. Istnieje kilka możliwości pozyskania środków pieniężnych na ten cel ze źródeł zewnętrznych, m.in.: środki Narodowego i Wojewódzkich Funduszy Ochrony Środowiska, środki budżetu państwa pozostające w dyspozycji Ministra Inwestycji i Rozwoju, źródła komercyjne: banki, fundusze, fundacje, działające na rzecz ochrony środowiska. Pozyskanie środków finansowych w perspektywie do 2020 r. z NFOŚiGW w Warszawie możliwe będzie w ramach programu priorytetowego SYSTEM Wsparcie działań ochrony środowiska i gospodarki wodnej realizowanych przez WFOŚiGW. Część 1) Usuwanie wyrobów zawierających azbest. Środki pozyskiwane w 2017 r. na usuwanie wyrobów azbestowych z terenu województwa lubelskiego pochodziły przede wszystkim z Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Lublinie oraz Urzędu Marszałkowskiego Województwa Lubelskiego realizującego [tys. ton] r r r r r r r r r. Wykres 7. Ilość odpadów zawierających azbest unieszkodliwionych na składowiskach woj. lubelskiego w latach (źródło: WIOŚ) Regionalny Program Operacyjny Województwa Lubelskiego na lata w zakresie gospodarki odpadami. W 2017 r. na terenie województwa lubelskiego odpady zawierające azbest składowane były na 2 składowiskach, na których złożono: PGO Sp. z o.o. w Chełmie składowisko w Srebrzyszczu 544,18 Mg, Zakład Zagospodarowania Odpadów Sp. z o.o. w Kraśniku składowisko Lasy ,77 Mg. Do Wydziału Inspekcji Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Lublinie w 2017 r. wpłynęły 4 wnioski o interwencję dotyczącą azbestu, które przekazano do innych urzędów zgodnie z ich kompetencjami. Sprawne funkcjonowanie i realizacja kolejnych etapów Programu usuwania wyrobów zawierających azbest wymagają zapewnienia odpowiednich środków finansowych. Przede wszystkim jednostki samorządowe muszą podejmować skuteczne działania mające na celu pomoc właścicielom obiektów w usuwaniu i unieszkodliwianiu azbestu. Konieczna jest aktywizacja działań związanych z oczyszczeniem terenu województwa z azbestu w określonym horyzoncie czasowym oraz precyzyjne planowanie środków przeznaczonych na ten cel, aby stopniowo wyeliminować wyroby azbestowe z naszego otoczenia. 95

93 PROMIENIOWANIE ELEKTROMAGNETYCZNE

94 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2017 ROKU Promieniowanie elektromagnetyczne Fot. Archiwum WIOŚ Presje W rozumieniu ustawy Prawo ochrony środowiska (t.j. Dz. U. z 2018 r., poz. 799) pola elektromagnetyczne są to pola elektryczne, magnetyczne oraz elektromagnetyczne o częstotliwościach zawierających się w zakresie od 0 Hz do 300 GHz. Naturalne pola elektryczne i magnetyczne są wszechobecne w środowisku i wynikają z naturalnych procesów zachodzących na Ziemi i w jej atmosferze. Ich źródłami są m.in. Słońce, księżyc oraz wyładowania atmosferyczne. Głównymi źródłami sztucznie wytwarzanych pól elektromagnetycznych w środowisku są elektroenergetyczne stacje i linie wysokiego napięcia o częstotliwości 50 Hz oraz instalacje radiokomunikacyjne, takie jak: stacje bazowe radiokomunikacji ruchomej (w tym telefonii komórkowej) i stacje nadające programy radiowe i telewizyjne, których zakres częstotliwości obejmuje pasmo podlegające obowiązkowi monitoringu (3 MHz MHz). Lokalizacja tych urządzeń jest ściśle powiązana z gęstością zaludnienia, stąd w miastach występuje większa liczba stacji radiowych i telewizyjnych, czy stacji bazowych sieci komórkowych Liczba stacji bazowych telefonii komórkowej jest ściśle powiązana z liczbą abonentów takich systemów. Zgodnie z danymi zamieszczonymi w Małym roczniku statystycznym Polski 2017 liczba abonentów telefonii komórkowej w Polsce w latach w porównaniu z poprzednimi latami nie rośnie już tak znacząco, a utrzymuje się na podobnym poziomie (wykres 1). [tys.] rok Wykres 1. Liczba abonentów telefonii ruchomej (komórkowej) w latach w Polsce (źródło: GUS) Pozwala to wnioskować, że w najbliższym czasie liczba stacji bazowych także nie będzie rosła znacząco. 98

95 Mapa 36. Lokalizacja stacji bazowych telefonii komórkowej (na podstawie pozwoleń radiowych wydawanych przez Urząd Komunikacji Elektronicznej) na terenie województwa lubelskiego (źródło: UKE) Stan Prowadzenie monitoringu pól elektromagnetycznych w środowisku jest zadaniem Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska. Zgodnie z ustawą Prawo ochrony środowiska, ochrona przed polami elektromagnetycznymi polega na zapewnieniu jak najlepszego stanu środowiska poprzez: utrzymanie poziomów pól elektromagnetycznych poniżej dopuszczalnych lub co najmniej na tych poziomach, zmniejszenie poziomów pól elektromagnetycznych co najmniej do dopuszczalnych, gdy nie są one dotrzymane. Szczegółowy zakres i sposób prowadzenia badań określony jest w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 12 listopada 2007 r. w sprawie zakresu i sposobu prowadzenia okresowych badań poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku (Dz. U. z 2007 r. Nr 221, poz. 1645). Na terenie każdego województwa pomiary są wykonywane w 135 punktach pomiarowych w trzyletnim cyklu pomiarowym, po 45 punktów rocznie rozmieszczonych równomiernie na terenie województwa na trzech typach obszarów dostępnych dla ludności, tj.: 1. w centralnych dzielnicach lub osiedlach miast o liczbie mieszkańców przekraczającej 50 tys., 2. w pozostałych miastach, 3. na terenach wiejskich. W 2017 r. Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Lublinie prowadził pomiary poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku w oparciu o ww. rozporządzenie Ministra Środowiska, w 45 punktach, po 15 na każdym z trzech kategorii terenów. Rok 2017 rozpoczął kolejny już czwarty cykl pomiarowy PEM. Badania polegały na pomiarze natężenia składowej elektrycznej pola elektromagnetycznego w miejscach dostępnych dla ludności w przedziale częstotliwości co najmniej od 3 MHz do MHz. 99

96 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2017 ROKU Mapa 37. Lokalizacja punktów pomiarowych promieniowania elektromagnetycznego w 2017 r. na terenie województwa lubelskiego (źródło: WIOŚ) Pomiary wykonano miernikiem pola elektromagnetycznego Narda typ NBM- 550 nr B-0776 z sondą EF-0391 (próg czułości sondy 0,35 V/m). Jako wynik pomiaru przyjmuje się średnią arytmetyczną zmierzonych wartości z dwugodzinnego pomiaru dla punktu pomiarowego. Jeżeli uzyskane wartości są poniżej dolnego progu oznaczalności sondy, na potrzeby wyliczania średniej przyjmuje się połowę wartości dolnego progu oznaczalności sondy pomiarowej. Lokalizację punktów pomiarowych PEM w 2017 r. na terenie województwa lubelskiego przedstawiono na mapie 37. Zadaniem pomiarów jest określenie istniejących wartości natężenia promieniowania elektromagnetycznego w środowisku i ewentualne określenie obszarów, na których dochodzi do przekroczenia dopuszczalnych wartości natężeń. Analiza wyników badań przeprowadzonych na obszarze województwa nie wykazała przekroczeń dopuszczalnej wartości składowej elektrycznej pola elektromagnetycznego wynoszącej 7 V/m, określonej w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 30 października 2003 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku oraz sposobów sprawdzania dotrzymania tych poziomów (Dz. U. z 2003 r. Nr 192, poz. 1883). Średnie arytmetyczne zmierzonych wartości skutecznych natężeń pól elektrycznych promieniowania elektromagnetycznego, dla zakresu częstotliwości od 3 MHz do MHz, utrzymywały się na niskim poziomie i wynosiły od 0,06 V/m (0,9% wartości poziomu dopuszczalnego) do 0,80 V/m (11,4% wartości poziomu dopuszczalnego), co przedstawiono w tabeli 1 i na wykresie 2. Najwyższe wartości, które wyniosły 0,80 V/m i 0,45 V/m zmierzono w Białej Podlaskiej i Puławach w punktach pomiarowych zlokalizowanych na obszarze centralnych dzielnic i osiedli miast o liczbie mieszkańców przekraczającej 50 tysięcy. 100

97 Tabela 1. Wyniki badań poziomów PEM w środowisku na terenie woj. lubelskiego wykonane w 2017 r. (źródło: WIOŚ) Lp. Lokalizacja punktu pomiarowego PEM Średnia arytmetyczna zmierzonych wartości skutecznych natężeń pól elektrycznych promieniowania elektromagnetycznego dla zakresu częstotliwości co najmniej od 3 MHz do MHz uzyskanych dla punktu pomiarowego [V/m] Centralne dzielnice lub osiedla miast o liczbie mieszkańców przekraczającej 50 tys. 1. Lublin, ul. Obywatelska/Hirszfelda 0,17* 2. Lublin, ul. Śliwińskiego 0,08* 3. Lublin, Al. Kraśnicka 0,20* 4. Biała Podlaska, ul. Szkolny Dwór/Moniuszki 0,19* 5. Biała Podlaska, ul. Terebelska 0,12* 6. Biała Podlaska, ul. Orzechowa 0,80 7. Chełm, ul. Zachodnia 0,18* 8. Chełm, ul. Karola Szymanowskiego 0,18* 9. Chełm, ul. Droga Męczenników 0,30* 10. Zamość, ul. Zamojskiego/Influacka 0,18* 11. Zamość, ul. Peowiaków/Partyzantów 0,15* 12. Zamość, ul. Partyzantów/Pl. Wolności 0,26* 13. Puławy, ul. Królewska 0, Puławy, ul. Lubelska 0, Puławy, ul. Skłodowskiej 0,08* Pozostałe miasta 16. Lubartów, ul. Słowackiego 0,12* 17. Łęczna, ul.1000-lecia 0,17* 18. Dęblin, ul. Rynek/Piłsudskiego 0,09* 19. Świdnik, Al. Lotników Polskich 0,16* 20. Kraśnik, ul. Koszarowa 0,31* 21. Janów Lubelski, ul. Kilińskiego 0,12* 22. Hrubieszów, ul. 3 Maja/Dobrzańskiego (Park miejski), 0,19* 23. Biłgoraj, ul. Kościuszki 0,23* 24. Tomaszów Lub., ul. Lwowska 0,29* 25. Włodawa, ul. Jana Pawła II 0,34* 26. Krasnystaw, ul. Lwowska 0,08* 27. Parczew, ul. Spółdzielcza 0,10* 28. Radzyń Podlaski, ul. Jana Pawła II 0,12* 29. Łuków, ul. Wyszyńskiego 0,08* 30. Międzyrzec Podlaski, ul. Plac Jana Pawła II 0,18* Tereny wiejskie 31. Kąkolewnica Wschodnia, pow. radzyński 0,29* 32. Gołąbki, powiat łukowski 0,16* 33. Borki, powiat radzyński 0,06* 34. Kołacze, powiat włodawski 0,10* 35. Krupe, powiat krasnostawski 0,11* 36. Janki, powiat hrubieszowski 0,15* 37. Trawniki, powiat świdnicki 0,15* 38. Wilkołaz, powiat kraśnicki 0,09* 39. Polichna, powiat kraśnicki 0,34* 40. Żyrzyn, powiat puławski 0,18* 41. Rogóźno, powiat łęczyński 0,14* 42. Firlej, powiat lubartowski 0,10* 43. Sitaniec, powiat zamojski 0,28* 44. Obrocz, powiat zamojski 0,10* 45. Susiec, powiat tomaszowski 0,19* * Wynik poniżej zakresu pomiarowego urządzenia (próg czułości sondy 0,35 V/m) 101

98 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2017 ROKU [V/m] 0,9 0,6 0,3 0 Lublin Lublin Lublin Biała Podlaska Biała Podlaska Biała Podlaska Chełm Chełm Chełm Zamość Zamość Zamość Puławy Puławy Puławy Lubartów Łęczna Dęblin Świdnik Kraśnik Janów Lubelski Hrubieszów Wykres 2. Średnie wartości zmierzonej składowej elektrycznej uzyskanej w punktach pomiarowych na terenie województwa lubelskiego w 2017 r. (źródło: WIOŚ) Biłgoraj Tomaszów Lub. Włodawa Krasnystaw Parczew Radzyń Podlaski Łuków Międzyrzec Podlaski Kąkolewnica Wschodnia Gołąbki Borki Kołacze Krupe Janki Trawniki Wilkołaz Polichna Żyrzyn Rogóźno Firlej Sitaniec Obrocz Susiec Tylko w 3 punktach otrzymano wartości powyżej progu czułości sondy, pozostałe wyniki były poniżej zakresu pomiarowego urządzenia. W 2017 roku średnia arytmetyczna dla wyników pomiarów monitoringowych PEM wyniosła: w miastach powyżej 50 tys. mieszkańców 0,251 V/m, w pozostałych miastach 0,175 V/m, na terenach wiejskich 0,175 V/m. Najwyższe wartości natężenia pól elektromagnetycznych stwierdzono na obszarach miast powyżej 50 tys. mieszkańców wykres 3. [V/m] 0,3 0,2 0,1 jest zatem, aby stacje bazowe, urządzenia nadawcze i linie przesyłowe spełniały wymagania techniczne i lokalizacyjne, zgodnie z obowiązującymi przepisami zapewniającymi bezpieczeństwo użytkowania. Zarówno kontrole przeprowadzone przez WIOŚ wokół instalacji, jak też wyniki badań otrzymanych od prowadzących instalację oraz użytkowników urządzeń emitujących pola elektromagnetyczne nie wykazały przekroczeń dopuszczalnego poziomu promieniowania elektromagnetycznego w środowisku. Z przeprowadzonej analizy wynika, że poziomy pól elektromagnetycznych w środowisku na terenie województwa lubelskiego są niskie, w związku z tym nie ma potrzeby podejmowania działań naprawczych. W związku z powyższym WIOŚ w Lublinie nie posiada wpisów w rejestrze obszarów z przekroczeniami promieniowania elektromagnetycznego. 0 Miasta powyżej 50 tys. mieszkańców Pozostałe miasta Tereny wiejskie Wykres 3. Średnie wartości zmierzonej składowej elektrycznej dla poszczególnych kategorii terenów w województwie lubelskim w 2017 r. (źródło: WIOŚ) Średnia arytmetyczna wszystkich wyników monitoringowych pomiarów pól elektromagnetycznych w 2017 r. wynosiła 0,20 V/m, co stanowi 2,9% wartości dopuszczalnego poziomu pól elektromagnetycznych. Reakcje Ciągły i intensywny rozwój systemów radiokomunikacyjnych i wzrost liczby urządzeń emitujących promieniowanie elektromagnetyczne powoduje, że PEM jest wszędzie w naszym otoczeniu. Wpływ na wartość poziomów pól elektromagnetycznych na danym obszarze ma zagęszczenie i moc instalacji emitujących pole elektromagnetyczne. Ważne Fot. T. Grzywaczewska 102

99 DZIAŁALNOŚĆ KONTROLNA

100 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2017 ROKU Działalność kontrolna Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Lublinie działalnością obejmuje obszar województwa lubelskiego, tj. 20 powiatów ziemskich oraz 4 powiaty grodzkie, co stanowi 213 gmin. Zadania kontrolne realizowane są przez Wydział Inspekcji WIOŚ w Lublinie i Działy Inspekcji w Delegaturach: Białej Podlaskiej, Chełmie i Zamościu. W 2017 r. przeprowadzono łącznie kontrole, w tym: 973 kontrole z wyjazdem w teren, z czego 233 kontrole interwencyjne, 19 kontroli z wyjazdem w teren bez ustalonego podmiotu dotyczących rozpoznania zanieczyszczenia w terenie, 10 transportów towarów i odpadów, 1226 kontroli w oparciu o dokumenty, 14 kontroli bez ustalonego podmiotu w oparciu o dokumenty. Kontrole dotyczyły oceny realizacji przez podmioty wymogów ochrony środowiska określonych w przepisach prawa. W 2017 r. prowadzono kontrole w następujących celach: 1. Kontrola realizacji przez gminy zadań dotyczących zamykania składowisk odpadów komunalnych, określonych w Krajowym Planie Gospodarki Odpadami 2014 r. 2. Kontrola przestrzegania wymagań w zakresie postępowania z odpadami, w tym z odpadami niebezpiecznymi. 3. Kontrola przestrzegania przepisów prawa przez wytwórców odpadów wydobywczych oraz zarządzających obiektami unieszkodliwiania odpadów wydobywczych. 4. Kontrola przestrzegania wymagań wynikających z ustawy o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi. 5. Kontrola istniejących terenów zanieczyszczonych i zdegradowanych składowaniem niebezpiecznych odpadów przemysłowych. 6. Kontrola przestrzegania wymagań wynikających z ustawy o bateriach i akumulatorach przez prowadzących działalność w zakresie wytwarzania, Cemex Polska Sp. z o.o. Cementownia CHEŁM Fot. Feliks Zachwieja zbierania i przetwarzania zużytych baterii i zużytych akumulatorów. 7. Kontrola przestrzegania wymagań ochrony środowiska przez prowadzących instalacje wymagające uzyskania pozwolenia zintegrowanego. 8. Kontrola wprowadzających ścieki do wód lub do ziemi. 9. Kontrola przestrzegania przepisów ochrony środowiska w zakresie emisji gazów i pyłów do powietrza. 10. Kontrola wykonywania zadań określonych w programach ochrony powietrza i planach działań krótkoterminowych. 11. Kontrola przestrzegania przepisów ochrony środowiska w zakresie emisji hałasu do środowiska. 12. Kontrola przestrzegania przepisów dotyczących substancji kontrolowanych, nowych substancji oraz fluorowanych gazów cieplarnianych. 13. Kontrola przestrzegania przepisów dotyczących substancji chemicznych i ich mieszanin. 14. Kontrola w zakresie spełniania przez producentów produktów zawierających lotne związki organiczne farby i lakiery przeznaczone do malowania budynków i ich elementów wykończeniowych, wyposażeniowych oraz związanych z budynkami i tymi elementami konstrukcji oraz mieszaniny do odnawiania pojazdów. 15. Kontrola w zakresie stosowania i przechowywania nawozów i środków wspomagających uprawę roślin, komunalnych osadów ściekowych oraz rolni- 104

101 cze wykorzystanie ścieków w produkcji pierwotnej żywności pochodzenia roślinnego. 16. Kontrola jakości danych dostarczanych przez prowadzących instalację w ramach Krajowego Rejestru Uwalniania i Transferu Zanieczyszczeń. 17. Kontrola zawartości siarki w ciężkim oleju opałowym stosowanym w instalacjach energetycznego spalania paliw. 18. Kontrola zawartości siarki w oleju do silników statków żeglugi śródlądowej. 19. Kontrola gospodarstw rolnych podlegających ocenie wypełniania wymogów wzajemnej zgodności (cross-compliance). 20. Kontrola wyeliminowania z użytkowania instalacji i urządzeń zawierających powyżej 50 ppm PCB. 21. Kontrola w zakresie przeciwdziałania poważnym awariom. 22. Kontrola w zakresie przetwarzania zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego. 23. Kontrola przestrzegania przepisów ustawy o zużytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym. 24. Kontrola stacji demontażu pojazdów. 25. Kontrola przestrzegania przepisów ustawy o recyklingu pojazdów wycofanych z eksploatacji. 26. Kontrola funkcjonowania systemu transgranicznego przemieszczania odpadów. 27. Kontrola funkcjonowania instalacji przetwarzających i wytwarzających odpady, do których są przywożone, lub z których są wywożone odpady w ramach transgranicznego przemieszczania odpadów. 28. Kontrola zgodności wyrobów z zasadniczymi wymaganiami przestrzegania Dyrektywy 2000/14/WE w sprawie emisji hałasu do otoczenia przez urządzenia używane na zewnątrz pomieszczeń. 29. Kontrola przestrzegania przepisów ustawy o odpadach. 30. Kontrola spełniania przepisów dotyczących stosowania i przechowywania nawozów i odchodów zwierzęcych przez podmioty prowadzące produkcję rolną oraz działalność, w ramach której są przechowywane odchody zwierzęce lub stosowane nawozy. 31. Kontrola przestrzegania przepisów prawa wynikających z rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 995/2010 ustanawiającego obowiązki podmiotów wprowadzających do obrotu drewno i produkty z drewna. 32. Kontrola w zakresie zgodności dostępu i wykorzystania zasobów genetycznych i tradycyjnej wiedzy związanej z zasobami genetycznymi oraz podziału korzyści z ich wykorzystania. 33. Kontrola w zakresie poziomów pól elektromagnetycznych 34. Kontrola w zakresie przestrzegania przepisów, o których mowa w art. 136a ustawy z dnia Ekran akustyczny w URSUS S.A. Lublin Fot. Archiwum WIOŚ 105

102 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2017 ROKU 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko. 35. Kontrola w zakresie działalności prowadzonej przez podmioty, których zezwolenia na zbieranie odpadów oraz zezwolenia na odzysk lub unieszkodliwianie odpadów wydane na podstawie ustawy o odpadach utraciły ważność w dniu 23 stycznia 2016 r. 36. Kontrola wnoszenia opłat za korzystanie ze środowiska. 37. Kontrola realizacji zarządzeń pokontrolnych. 38. Kontrola w zakresie realizacji zadań wynikających z ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach. 39. Kontrola w zakresie spełniania przez użytkowników produktów zawierających lotne związki organiczne farby i lakiery przeznaczone do malowania budynków i ich elementów wykończeniowych, wyposażeniowych oraz związanych z budynkami i tymi elementami konstrukcji oraz mieszaniny do odnawiania pojazdów. 51. Kontrola wypełniania wymogów ochrony środowiska w zakresie ochrony zasobów wód podziemnych. 52. Kontrola w zakresie wypełniania wymogów ochrony środowiska dla podmiotów ubiegających się o wydanie zaświadczeń lub informacji. W ramach kontroli realizowane były następujące cykle kontrolne: Kontrola w zakresie realizacji zadań własnych gmin wynikających z ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach W ramach przedmiotowego cyklu kontrolnego skontrolowano 28 gmin z 213 wchodzących w skład województwa lubelskiego. Kontrole przeprowadzono w 1 gminie miejskiej, 2 gminach wiejsko-miejskich oraz w 25 gminach wiejskich. Nieprawidłowości stwierdzono w 21 skontrolowanych gminach. W ramach działań pokontrolnych wydano 20 zarządzeń pokontrolnych i zastosowano 1 pouczenie. Ponadto wymierzono jedną administracyjną karę pieniężną za nieterminowe przedłożenie sprawozdania z realizacji zadań z zakresu gospodarowania odpadami komunalnymi. Do najczęściej powtarzających się nieprawidłowości należy zaliczyć: brak informacji o trybie i sposobie zgłaszania przez właścicieli nieruchomości przypadków niewłaściwego świadczenia usług przez przedsiębiorcę odbierającego odpady komunalne od właścicieli nieruchomości lub przez prowadzącego punkt selektywnego zbierania odpadów komunalnych w uchwale w sprawie określenia szczegółowego sposobu i zakresu świadczenia usług w zakresie odbierania odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości i zagospodarowania tych odpadów, nieutworzenie punktów selektywnego zbierania odpadów komunalnych, brak ustanowionego w uchwałach lub wprowadzonego w praktyce selektywnego zbierania odpadów komunalnych obejmujących odpady: papieru, metali, tworzyw sztucznych i opakowań wielomateriałowych, brak sporządzania oraz publikowania w Biuletynie Informacji Publicznej rocznych analiz dotyczących stanu gospodarki odpadami komunalnymi w gminie. Ponadto w ramach ww. cyklu przeprowadzono 25 kontroli punktów selektywnego zbierania odpadów komunalnych (PSZOK) funkcjonujących w gminach. Kontrole wykazały, że PSZOK-i najczęściej obsługiwane są przez gminy (16 przypadków), w pozostałych przypadkach PSZOK-i prowadzone były przed przedsiębiorców. Nieprawidłowości stwierdzono w 8 przeprowadzonych kontrolach. W ramach działań pokontrolnych wydano 6 zarządzeń i zastosowano 2 pouczenia. Ponadto wymierzono 2 administracyjne kary pieniężne. Ogólnokrajowy cykl kontrolny przestrzegania przez wytwórców komunalnych osadów ściekowych przepisów ustawy z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach (Dz. U. z 2013 r. poz. 21 z późn. zm.) Przeprowadzono 11 kontroli, które połączone były z poborem do badań prób osadów ściekowych. Badania wykonano w zakresie: odczyn ph, sucha masa, substancje organiczne, azotan ogólny, fosfor ogólny, wapń, magnez, ołów, kadm, rtęć, nikiel, cynk, miedź i chrom, obecność bakterii chorobotwórczych z rodzaju Salmonella, liczba żywych jaj pasożytów jelitowych Ascaris sp., Trichuris sp., Toxocara. Wykonane badania osadów ściekowych pochodzących z 4 oczyszczalni ścieków wykazały obecność bakterii Salmonella. Osady te nie były stosowane w rolnictwie. Badania w zakresie pozostałych parametrów nie przekracza- 106

103 ły dopuszczalnych wartości określonych w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 6 lutego 2015 r. w sprawie komunalnych osadów ściekowych (Dz. U. z 2015 r. poz. 257). W żadnej próbce osadu nie wykryto obecności jaj pasożytów. Wytworzone osady ściekowe były zagospodarowane na terenie województwa na którym zostały wytworzone. W 5 oczyszczalniach osady ściekowe były przekazywane osobom fizycznym do stosowania bezpośrednio na gruntach rolnych, w 2 wykorzystywane były do produkcji kompostu, a w pozostałych 4 przypadkach osady ściekowe w części były przekazywane do rolniczego wykorzystania, a w części przekazywane uprawnionym podmiotom, które posiadają stosowne zezwolenia w zakresie gospodarowania osadami. Przeprowadzone kontrole wykazały, że wytwórcy komunalnych osadów ściekowych przekazywanych do rolniczego wykorzystania spełniają warunki określone w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 6 lutego 2015 r. w sprawie komunalnych osadów ściekowych w zakresie wykonywania badań osadów ściekowych i gruntów, na których były stosowane osady, zachowania określonej w rozporządzeniu częstotliwości wykonywanych badań. Przekazywana była rolnikom informacja o dawkach osadu, które stosowane były na poszczególnych gruntach oraz wyniki badań. Zgodnie z art. 96 ust. 8 ustawy z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach, o zamiarze przekazania przez wytwórców osadów do rolniczego wykorzystania powiadamiany był wojewódzki inspektorat ochrony środowiska, z wyjątkiem jednego przypadku gdzie nie powiadomiono WIOŚ. We wszystkich skontrolowanych oczyszczalniach była prowadzona ewidencja wytworzonych odpadów z zastosowanie kart ewidencji komunalnych osadów ściekowych i kart przekazania odpadów oraz sporządzane i terminowo przedkładane były sprawozdania do Marszałka Województwa Lubelskiego. Podczas kontroli w 1 podmiocie stwierdzono nieprawidłowości w zakresie gospodarki osadami ściekowymi, które dotyczyły: niepowiadamiania Wojewódzkiego Inspektora o zamiarze rolniczego zastosowania osadów, przekroczenia dopuszczalnych dawek komunalnych osadów ściekowych stosowanych na gruntach. W związku z powyższym zarządzeniami pokontrolnymi zobowiązano podmiot do usunięcia naruszeń. Ocena wykonania zadań KPOŚK przez aglomeracje 2000RLM, na dzień r., tj. po roku od upływu terminów określonych w Traktacie Akcesyjnym Cyklem objęto 96 aglomeracji wymienionych w załączniku Nr 2 do IV AKPOŚK Dane do cyklu pozyskano w ramach kontroli automonitoringowych prowadzonych w oparciu o przekazywane na mocy art. 149 Poś wyniki pomiarów, Pomiary emisji zanieczyszczeń do powietrza w T.B. Fruit Polska Sp. z o.o. w Lublinie Fot. P. Strawski 107

104 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2017 ROKU wzywając eksploatatorów oczyszczalni do przedłożenia wymaganych danych oraz na podstawie kontroli problemowych w terenie. W wyniku analizy przesłanych dokumentów stwierdzono, że oczyszczalnie ścieków w 2 aglomeracjach nie spełniały warunków pozwoleń wodnoprawnych. W obu przypadkach za naruszanie warunków wprowadzania ścieków do środowiska wymierzono kary pieniężne. Ponadto, w ramach cyklu, w czasie 4 kontroli pobrano do badań próbki ścieków średniodobowych proporcjonalnych do przepływu. W wyniku badań ścieków nie stwierdzono przekroczeń dopuszczalnych wartości określonych w przepisach i pozwoleniach wodnoprawnych na odprowadzanie ścieków. Do najważniejszych działań Inspektoratu, poza realizacją założonego planu kontroli podmiotów korzystających ze środowiska, należało rozpatrywanie wniosków o interwencje. W 2017 r. do WIOŚ w Lublinie wpłynęło 448 wniosków o interwencje. We wnioskach poruszane były m. in. następujące problemy: Ochrony przed odpadami w zakresie: nieprawidłowego i niezgodnego z przepisami zbierania, magazynowania i gospodarowania odpadami; spalania odpadów w instalacjach nieprzeznaczonych do tego celu lub na powierzchni ziemi; wykorzystywania odpadów (m. in. osadów ściekowych, odpadów powstających na cmentarzach) do zasypywania wyrobisk; nieprawidłowości w zakresie: składowania odpadów na składowiskach odpadów, rekultywacji kwater i przyjmowania odpadów na składowisko mimo jego zamknięcia; gromadzenia i sortowania odpadów komunalnych przez nieuprawnione zakłady; funkcjonowania tzw. dzikiego wysypiska odpadów; uciążliwości zapachowych powodowanych przez odpady i instalacje do ich przetwarzania; niewypełniania obowiązków wynikających z ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach; nielegalnego demontażu pojazdów i nieprawidłowego postępowania z odpadami z demontażu pojazdów, handlu złomowanymi pojazdami; nielegalnego demontażu zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego. Ochrony powietrza w zakresie: uciążliwości zapachowej spowodowanej: hodowlą lub chowem inwentarza, pracą zakładów przetwórstwa mięsa lub produktów ubocznych pochodzenia zwierzęcego, działalnością zakładów usługowych i produkcyjnych w zakresie lakierowania, suszeniem ziół lub wytłoków, produkcją mas bitumicznych, kompostowaniem odpadów organicznych, eksploatacją komunalnej oczyszczalni ścieków; uciążliwego zapylenia z zakładów magazynujących i przetwarzających zboża oraz z procesu piaskowania i przeładunku węgla; emisji powodowanych przez: piekarnie, zakłady produkcji okien i drzwi, zakłady cementowe, energetyczne i kotłownie osiedlowe; emisji ze: spopielarni zwłok, spalania zwłok zwierząt; emisji ze spalania odpadów. Ochrony przed hałasem w zakresie: uciążliwości powodowanych emisją hałasu przez urządzenia technologiczne, wentylacyjne, klimatyzacyjne, chłodnicze zakładów usługowych i produkcyjnych (obiekty handlowe i rozrywkowe, zakład kamieniarski, zakład przemysłu drzewnego, skład węgla, suszarnie ziół i wytłoków, zakład produkcji tektury, przechowalnie owoców i warzyw); nadmiernego hałasu z tras i terenów usług komunikacyjnych (myjnie, bazy transportowe); hałasu powodowanego przez elektrownie wiatrowe. Ochrony czystości wód i gospodarki ściekowej w zakresie: zanieczyszczenia rzek i zbiorników wodnych; nieprawidłowości w eksploatacji oczyszczalni ścieków i odprowadzania niedostatecznie oczyszczonych ścieków; nieprawidłowości w postępowaniu ze ściekami z zakładów usługowych i zakładów produkcyjnych. Ochrona przyrody w zakresie: wycinki drzew, niewłaściwej przycinki drzew; ochrony zwierząt; ochrony krajobrazu. 108

105 Ochrony przed promieniowaniem w zakresie: oddziaływania stacji bazowych telefonii komórkowych lub transformatorowych. Sprawy związane ze stosowaniem prawa górniczego i geologicznego: nielegalnych kopalni torfu, piasku. Sprawy różne: W tym punkcie umieszczono interwencje podnoszące kilka problemów jednocześnie bądź sprawy, które nie zostały zakwalifikowane do żadnej z wymienionych grup i dotyczyły m. in.: sprzeciwu wobec budowy chlewni; nieprawidłowości w zakresie magazynowania i postępowania z obornikiem; uciążliwości powodowanych przez funkcjonowanie bazy środków transportowych w sąsiedztwie zabudowy mieszkaniowej; zanieczyszczenia środowiska, zasypywania klina korytarza napowietrzającego miasta Lublin na obszarze Górek Czechowskich; odczuwania drgań podczas przeładunku złomu. Działania pokontrolne WIOŚ W wyniku stwierdzonych nieprawidłowości podjęto następujące działania pokontrolne: wydano 401 zarządzeń pokontrolnych, wymierzono 251 administracyjnych kar pieniężnych za naruszanie warunków korzystania ze środowiska, udzielono 405 pouczeń, nałożono 103 mandaty karne, skierowano 50 wystąpień do organów administracji rządowej i samorządowej, skierowano 1 wniosek do organów ścigania. Wytwórnia Mas Bitumicznych przy ul. Turystycznej w Lublinie Fot. Archiwum WIOŚ 109

106 DZIAŁALNOŚĆ LABORATORYJNA

107 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2017 ROKU Działalność Laboratoryjna W 2017 roku struktura laboratorium WIOS w Lublinie nie uległa zmianie. Funkcjonowało jedno laboratorium WIOŚ w skład którego wchodziły: pracownia analiz manualnych i instrumentalnych LP-I, pracownia analiz mikrobiologicznych i hydrobiologicznych LP-II, pracownia pomiarów terenowych, poboru prób i obsługi sieci pomiarowej monitoringu powietrza LP-III. Laboratorium WIOŚ w Lublinie realizując określone w ustawie o Inspekcji Ochrony Środowiska wykonywała następujące badania i pomiary: fizyczno-chemiczne wód powierzchniowych i podziemnych, ścieków, gleby, osadów, zanieczyszczeń powietrza (imisja), emisji spalin i gazów odlotowych, hydrobiologiczne wód powierzchniowych: fitoplanktonu, fitobentosu, makrofitów, makrozoobentosu, poziomu hałasu w środowisku, natężenia promieniowania elektromagnetycznego niejonizującego w środowisku. Realizowane przez laboratorium badania i pomiary zostały wykorzystane do: oceny i monitorowania stanu środowiska na terenie województwa lubelskiego, oceny emisji zanieczyszczeń do powietrza, wód, ziemi z podmiotów prowadzących działalność gospodarczą, monitorowania zanieczyszczenia środowiska w wyniku poważnych awarii. Klientami Laboratorium były : Wydział i Działy Inspekcji Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Lublinie, zlecające badania związane z prowadzoną działalnością kontrolną, Wydział Monitoringu Środowiska Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Lublinie, Zestaw do ekstrakcji SPE-DEX-5000 Fot. Archiwum WIOŚ realizujący program państwowego monitoringu środowiska, Inni zleceniodawcy (urzędy, instytucje, zakłady przemysłowe, osoby prywatne), dla których zakres badań uzależniony był od indywidualnych wymogów klienta i możliwości analitycznych Laboratorium. Wykorzystywane metody badawcze, polskie lub międzynarodowe normy oraz metodyki oparte na notach aplikacyjnych producentów aparatury i wymogach stosownych przepisów prawnych, zostały zwalidowane i sprawdzone, posiadały określone niepewności i zakresy stosowalności. Gwarancją jakości wykonywanych badań był wysokokwalifikowany, przeszkolony specjalistycznie, z odpowiednim stażem zawodowym personel, odpowiednio wyposażone pomieszczenia laboratoryjne oraz wysokiej klasy aparatura pomiarowo-badawcza, podlegająca stałemu nadzorowi metrologicznemu i sprawdzaniu. Laboratorium wyposażone jest w nowoczesny sprzęt najnowszej generacji, pozwalający na wykonywanie szerokiej gamy badań wszystkich komponentów środowiska między innymi: chromatografy gazowe, cieczowe z różnymi detektorami, chromatografy jonowe, chromatografy gazowe z detekcją masową, spektrofotometry UV-VIS, spektrometry absorpcji atomowej z kuwetami grafitowymi, spektrometry absorpcji atomowej z atomizacją w płomieniu oraz przystawkami do generacji wodorków i techniki zimnych par, spektrometry ICP-OES, spektrometr ICP-MS, mikroskopy odwrócone, 112

108 mikroskopy biologiczne, mikroskopy stereoskopowe, analizatory węgla organicznego, aparaty do oznaczania BZT, aparaty do oznaczania ChZT, aparaty do oznaczania azotu Kjeldahla, analizatory spalin, pyłomierze przemysłowe, aparaty do oznaczania ekstraktu eterowego, analizatory rtęci, mobilne laboratoria do poboru wód i ścieków, automatyczne mierniki pyłu zawieszonego do pomiaru PM10 i PM2,5, poborniki LVS pyłu PM2,5, i PM10, mierniki pól elektromagnetycznych, przenośny detektor płomieniowo-jonizacyjny- (FID) do pomiarów stężeń LZO, spektrometr w podczerwieni do badania próbek stałych i ciekłych Mobile-IR, analizator chemiczny spektroskopia ramanowska Morpho Detection StreetLab Mobile, automatyczne systemy mobilnego monitoringu hałasu, mikrowaga MYA0,8/3 ze stołem wagowym SA- M/M, mineralizatory mikrofalowe, automatyczne analizatory dwutlenku siarki, tlenków azotu, ozonu, BTX, pehametry, konduktometry, tlenomierze, wagi analityczne oraz specjalistyczny sprzęt pomocniczy, przewoźne i stacjonarne kalibratory wielogazowe i generatory powietrza zerowego, samochody do transportu i realizacji pomiarów emisji zanieczyszczeń pyłowych i gazowych oraz obsługi stacji pomiarów jakości powietrza, W 2017 roku Laboratorium WIOŚ w Lublinie zostało doposażone w następującą specjalistyczną aparaturę kontrolną i pomiarową: 1) w ramach dotacji ze środków Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Lublinie: przyczepy pomiarowe typu CARGO z homologacją oraz niezbędnym wyposażeniem dostosowanym do aktualnych wymagań przepisów prawa i wymagań metrologicznych, do realizacji ciągłych lub okresowych pomiarów poziomów hałasu wprowadzanego do środowiska w związku z eksploatacją dróg, linii kolejowych oraz lotnisk oraz wykonywania okresowych pomiarów hałasu w środowisku pochodzącego od instalacji 2 kpl.; analizator węglowodorów (BTEX) z detektorem fotojonizacyjnym 1 szt.; chłodnię dwukomorową typ CHL 3/3 Basic z wyposażeniem i wzorcowaniem 1 szt.; chłodnie jednokomorowe typ CHL 6 Basic z wyposażeniem i wzorcowaniem 2 szt.; 2) w ramach współfinansowanego ze środków unijnych Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko w ramach osi priorytetowej II Ochrona Środowiska, w tym adaptacja do zmian klimatu, Działanie 2.1. Adaptacja do zmian klimatu wraz z zabezpieczeniem odporności na klęski żywiołowe, w szczególności katastrofy naturalne oraz monitoring środowiska w ramach projektu pt. Wzmocnienie monitoringu wód w zakresie procedur zapewnienia i kontroli jakości pomiarów i ocen stanu wód powierzchniowych oraz infrastruktury badawczej, pomiarowej i informatycznej : chromatograf gazowy z detektorem masowym typu potrójny kwadrupol GC-MS/MS typ TQ 8050 firmy Shimadzu 1 szt.; zestaw do ekstrakcji do fazy stałej SPE DEX 5000 firmy Horizon Technology 1 szt.; mikroskopy badawcze do pracy z kontrastem fazowym i kontrastem Nomarskiego DIC z wyposażeniem do dokumentacji badań 2 szt.; zestawy do równoległego zatężania próbek XcelVap firmy Horizon Technology 2 szt.; 3) ze środków GIOŚ w ramach zadania Zakup materiałów wzorcowych i eksploatacyjnych dla sieci monitoringu powietrza w Polsce : filtry do poborników pyłowych LVS 2000 szt.; gazy wzorcowe mieszanka NOx, CO, SO 2 4 szt.; gazy wzorcowe mieszanka BTEX 1 szt.; 4) w ramach realizacji projektu pn. Unowocześnienie i rozbudowa infrastruktury kalibracyjnej i wzorcującej Krajowego Laboratorium Referencyjnego i Wzorcującego ds. badań powietrza atmosferycznego oraz doposażenia sieci pomiarów monitoringu jakości powietrza w Polsce, finansowanego na podstawie umowy nr POIS /16-00 z dnia r. ze środków 113

109 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2017 ROKU Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko : pobornik LVS pyłu PM10/PM2,5 typ PNS 18 T 1 szt., analizator BTEX airtoxic typ GC 866PID 1 szt. Całe wyposażenie pomiarowe i badawcze było objęte opracowanym przez laboratorium programem wzorcowania, sprawdzania i legalizacji. Wzorcowanie wyposażenia pomiarowego przez kompetentne organizacje, jest podstawą zapewnienia spójności pomiarowej. Laboratorium wzorcuje wyposażenie pomiarowe stosowane do badań, pomiarów i kalibracji w Głównym Urzędzie Miar - krajowej instytucji metrologicznej NMI (National Metrology Instytut) i w laboratoriach wzorcujących akredytowanych przez sygnatariuszy porozumień EA MLA lub ILAC MRA. Spójność pomiarowa w badaniach chemicznych zapewniana jest poprzez stosowanie w ramach metody badawczej certyfikowanych materiałów odniesienia i materiałów odniesienia o potwierdzonych i udokumentowanych właściwościach. Podstawą spójności pomiarowej jest w tym przypadku wzorcowanie/ kalibracja wyposażenia pomiarowego laboratorium w ramach metody badawczej, wykonywana przez laboratorium, przy zastosowaniu właściwych dla metody wzorców pomiarowych odniesienia (przypisanie wynikom pomiarów wykonywanych w ramach tej metody wartości wzorca pomiarowego odniesienia). W celu zapewnienia spójności pomiarowej laboratorium stosuje: udokumentowane i zwalidowane procedury badawcze, certyfikowane materiałów odniesienia i materiały odniesienia o potwierdzonych i udokumentowanych właściwościach, wyznaczanie niepewności pomiaru, wzorcowanie i kalibrację wyposażenia pomiarowego i badawczego, zachowanie odstępów czasu między wzorcowaniami i sprawdzeniami, odniesienie stosowanych jednostek do jednostek układu SI, odpowiednie kompetencje personelu, dokumentowanie danych, prowadzenie i nadzór nad dokumentami i zapisami. Akredytacja laboratoriów jest ogólnie przyjętą w Unii Europejskiej metodą zapewnienia jakości badań. Certyfikaty akredytacji są potwierdzeniem, że laboratoria spełniają wymagania międzynarodowej normy PN-EN ISO/IEC 17025:2005 Ogólne wymagania dotyczące kompetencji laboratoriów badawczych i wzorcujących. Laboratorium Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Lublinie od ponad 20 lat posiada wdrożony system zarządzania jakością, a od 1997 roku potwierdzony stosownym certyfikatem akredytacji laboratorium badawczego. W 2017 roku, w dniach maja, Polskie Centrum Akredytacji przeprowadziło w Laboratorium WIOŚ w Lublinie coroczny audit. Był to drugi audit w nadzorze piątego cyklu akredytacji. Laboratorium utrzymało wydany przez Polskie Centrum Akredytacji w Warszawie certyfikat akredytacji laboratorium badawczego Nr AB 118, ważny do dnia r., potwierdzający spełnianie wymagań normy PN-EN ISO/IEC 17025:2005 oraz wymagań PCA. Laboratorium zgłosiło do rozszerzenia zakresu nową metodę oznaczania substancji priorytetowych w wodach powierzchniowych z wykorzystaniem układu chromatografu gazowego z detektorem masowym typu potrójny kwadrupol umożliwiającym zastosowanie metody MRM (Multi Reaction Monitoring). Aktualny zakres badań akredytowanych zawarty jest w Zakresie akredytacji laboratorium badawczego nr AB 118, wydanie nr 15 z dnia 21 sierpnia 2017 roku ( Laboratorium stale doskonali funkcjonujący system zarządzania jakością i dostosowuje go do nowych wymagań Polskiego Centrum Akredytacji. Zgodnie z dokumentem PCA DA-05 Polityka dotycząca uczestnictwa w badaniach biegłości laboratorium realizuje opracowaną w 2015 roku strategię uczestnictwa w badaniach biegłości (PT proficiency testing) i międzylaboratoryjnych badaniach porównawczych (ILC interlaboratory comparison) obejmujące piąty cykl akredytacyjny od do roku. Udział w badaniach biegłości z jednej strony jest narzędziem służącym do wykazania kompetencji, z drugiej zaś pomocą w utrzymywaniu jakości badań. W roku 2017 Laboratorium uczestniczyło w następujących międzynarodowych oraz krajowych badaniach biegłości i międzylaboratoryjnych badaniach porównawczych: 1) Zakład Chemii Analitycznej / Instytut Chemii i technologii Nieorganicznej Politechniki Krakowskiej / zakres analiza wód/ 3 próbki w zakresie ChZT-Mn, ChZT-Cr, chlorki, siarczany, azot amonowy, azot azotanowy, substancje rozpuszczone, fosforany, detergenty, cynk, kadm, miedź, ołów, rtęć, żelazo, mangan, wapń, magnez, twardość ogólna, sód, potas, chrom ogólny, chrom +6, glin, nikiel, arsen; 114

110 Chromatograf gazowy GC-MSMS Fot. Archiwum WIOŚ 2) GIOŚ/IMGW Wrocław/ zakres opad atmosferyczny/ Kontrola jakości analiz w monitoringu chemizmu opadów atmosferycznych i depozycji zanieczyszczeń do podłoża/ zakres: ph, przewodność, chlorki, azot azotanowy, azot amonowy, siarczany, fosfor ogólny, kadm; 3) ERA A Waters Company akredytowany przez A2ALA accreditation organizator badań biegłości certyfikat akredytacji Lab Code: / Międzylaboratoryjne badanie biegłości i kompetencji technicznych ROUND 270 / zakres: ChZT, BZT, OWO; 4) ERA A Waters Company akredytowany przez A2ALA accreditation organizator badań biegłości certyfikat akredytacji Lab Code: / Międzylaboratoryjne badanie biegłości i kompetencji technicznych w zakresie zanieczyszczeń wód/ Próba H zakres: pestycydy chloroorganiczne; 5) LGC Standards Proficiency Testing z programu Water & Environmental Chemistry (AQUACHECK) Round: 520 (akredytowany organizator badań biegłości UKAS 0001)/ Międzylaboratoryjne badanie biegłości i kompetencji technicznych w zakresie zanieczyszczeń wód/ zakres: pestycydy chloroorganiczne, chlorowane rozpuszczalniki, WWA, triazynowe i mocznikowe herbicydy, fosforoorganiczne pestycydy; 6) Ośrodek Badań biegłości CLP-B Labtest, Centralne Laboratorium Pomiarowo-Badawcze Sp. z o.o., Jastrzębie Zdrój akredytowany przez PCA organizator badań biegłości, certyfikat akredytacji nr PT 003/ 11(WP)PP/zakres: pobieranie wód powierzchniowych z rzek i strumieni oraz pomiary terenowe: temperatura, ph, przewodność elektryczna właściwa; 7) Ośrodek Badań biegłości CLP-B Labtest, Centralne Laboratorium Pomiarowo-Badawcze Sp. z o.o., Jastrzębie Zdrój akredytowany przez PCA organizator badań biegłości, certyfikat akredytacji nr PT 003/ 10(WP)PP/ zakres: pobieranie wód powierzchniowych z jezior i sztucznych zbiorników zaporowych oraz pomiary terenowe: temperatura, ph, przewodność elektryczna właściwa; 8) POLLAB/Przedsiębiorstwo Geologiczne Sp. z o.o. ul. Hauke Bosaka 3A, Kielce; zakres: pobieranie próbek osadów ściekowych; 9) CE2 Centrum Edukacji / GIOŚ / Międzylaboratoryjne porównania poboru i oznaczania biologicznych elementów oceny stanu ekologicznego wód powierzchniowych w latach Etap IV Międzylaboratoryjne porównania poboru i oznaczania fitoplanktonu; 10) Krajowe Laboratorium Referencyjne i Wzorcujące GIOŚ / Badania porównawcze z zakresu stężeń pyłu zawieszonego PM10 i PM2,5 oraz stężeń metali ciężkich (As, Cd, Ni, PB) i benzo(a)pirenu w pyle zawieszonym PM10. (Terenowe badania pyłu odbyły się w dniach 22 listopada 6 grudnia 2016, oznaczenia metali i benzo(a)pirenu w pyle PM10 w styczniu 2017; 11) Krajowe Laboratorium Referencyjne i Wzorcujące GIOŚ / Badania porównawcze z zakresu stężeń gazowych benzenu; 12) CE2 i Instytut Ochrony Środowiska PIB na zlecenie GIOŚ/ międzylaboratoryjne badania w zakresie badań hałasu w środowisku; 13) CE2 i Instytut Ochrony Środowiska Politechnika Wrocławska na zlecenie GIOŚ/ międzylaboratoryjne badania w zakresie pomiarów pól elektromagnetycznych w środowisku dla pracowników Wojewódzkich Inspektoratów Ochrony Środowiska; 14) Zakład Chemii Środowiska s.c. Jarosław Bartulewicz, Ewa Bartulewicz ul. Żwirki i Wigury 101, Warszawa na zlecenie GIOŚ/ badanie biegłości dla 16 laboratoriów WIOŚ w zakresie oznaczania wybranych chlorowcoorganicznych substancji priorytetowych wymienionych w rozporządzeniu MS w sprawie klasyfikacji stanu jednolitych części wód powierzchniowych oraz środowiskowych norm jakości dla substancji priorytetowych (Dz. U 2016, poz. 1187), w ramach realizacji zadania pn. Opracowanie wytycznych do analiz chromatograficznych oraz przeprowadzenie interkalibracji porównawczych analiz laboratoryjnych 115

111 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2017 ROKU chemicznych elementów jakości wód, finansowanego ze środków POliS ; 15) Era A Waters Company. (Akredytowany organizator nr A2LA Certyficate of Accreditation number ) Study WS-256 / zakres metale: glin, antymon, arsen, bar, beryl, bor, kadm, chrom, miedź, żelazo, ołów, mangan, molibden, nikiel, selen, srebro, tal, wanad, cynk; 16) Era A Waters Company. (Akredytowany organizator nr A2LA Certyficate of Accreditation number )/ Study WP-274 / Zakres WWA; 17) Era A Waters Company. (Akredytowany organizator nr A2LA Certyficate of Accreditation number ) Projekt G/ Zakres niski poziom WWA. Laboratorium jest członkiem rzeczywistym Klubu Polskich Laboratoriów Badawczych POLLAB Nr członkowski 310. Pracownicy laboratorium reprezentują Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w pracach Komitetów Technicznych (KT) działających przy Polskim Komitecie Normalizacyjnym: KT 121 ds. Jakości Wody Badania Chemiczne Substancje Nieorganiczne, KT 120 ds. Jakości Wody Badania Mikrobiologiczne i Biologiczne. Laboratorium WIOŚ w Lublinie, jako jedno z czterech w kraju, zgodnie decyzją nr 34/2015 Głównego Inspektora Ochrony Środowiska z dnia 30 lipca 2015 r. w sprawie rozwiązań organizacyjnych dotyczących wdrożenia wymagań dyrektywy 2013/39/UE z uwzględnieniem wykonywania przez wybrane laboratoria Wojewódzkich Inspektoratów Ochrony Środowiska poboru prób i oznaczania nowych substancji priorytetowych w wodach powierzchniowych, przygotowywało się do realizacji oznaczeń z terenu województw: lubelskiego, małopolskiego, podkarpackiego i świętokrzyskiego od 2019 roku. W 2017 roku Laboratorium WIOŚ w Lublinie kontynuowało prace nad wdrożeniem metod badawczych z zastosowaniem układów chromatografów gazowych z detektorami masowymi typu potrójny kwadrupol: GC-MS/MS GCMS-TQ8040 z jonizacją EI oraz wielofunkcyjnym dozownikiem OPTIC-4 firmy Shimadzu z zastosowaniem techniki dozowania dużych objętości (LVI), GC-ECD GC 7890B z detektorem uecd firmy Agilent Technologies, GC-MS/MS typ TQ 8050 NCI firmy Shimadzu, w celu oznaczania organicznych substancji priorytetowych w badaniach wód powierzchniowych w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska, zgodnie z rygorystycznymi wymaganiami dyrektywy 2013/39/UE (znaczne obniżenie granic oznaczalności dla niektórych substancji, wprowadzenie nowych substancji). W 2017 roku Laboratorium rozszerzyło zakres akredytacji o metodę chromatografii gazowej z detektorem masowym typu potrójny kwadrupol obejmującą 27 organicznych związków i ich izomerów, w tym 4 z 7 nowych substancji priorytetowych, których oznaczanie wymagane będzie od 2019 roku. W 2017 roku laboratorium prowadziło prace wdrożeniowe nad metodą oznaczania wybranych pierwiastków, w tym izotopów uranu, metodą spektrometrii mas z plazmą wzbudzoną indukcyjnie (ICP-MS) przy wykorzystaniu układu pomiarowego ICP-MS 2030 firmy Shimadzu. Ponadto Laboratorium uczestniczyło w pracach GIOŚ dotyczących projektu pt. Wzmocnienie monitoringu wód w zakresie procedur zapewnienia kontroli jakości pomiarów i ocen stanu wód powierzchniowych oraz infrastruktury badawczej, pomiarowej i informatycznej, współfinansowanego ze środków unijnych w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowiska Laboratorium WIOŚ w Lublinie w 2017 roku brało udział w społecznych akcjach informacyjno-edukacyjnych: w III Festynie Bezpieczna Szkoła Bezpieczna Lubelszczyzna w dniu 9 czerwca 2017 r., w trakcie którego zaprezentowano mobilne laboratorium do pomiarów hałasu, mierniki poziomu pól elektromagnetycznego oraz filtry po aspiracji pyłu PM10 i PM2,5; w XIV edycji Lubelskiego Festiwalu Nauki pod hasłem Nauka pomiędzy tradycją a współczesnością. 116

112 WSPÓŁPRACA MIĘDZYNARODOWA

113 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2017 ROKU Współpraca międzynarodowa Współpraca z Republiką Białorusi Przygraniczne położenie województwa lubelskiego wpływa na konieczność wymiany informacji w zakresie ochrony środowiska z bliźniaczymi instytucjami funkcjonującymi w sąsiadujących krajach. Wymiana ta regulowana była: Porozumieniem między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Republiki Białorusi o głównych zasadach współpracy transgranicznej z dn r., Porozumieniem między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Republiki Białorusi o współpracy w dziedzinie ochrony środowiska z dn r., Protokołem technicznym o współpracy w zakresie monitoringu i wymiany informacji o stanie wód powierzchniowych na odcinku transgranicznym pomiędzy Brzeskim Obwodowym Komitetem Zasobów Naturalnych i Ochrony Środowiska oraz Wojewódzkim Inspektoratem Ochrony Środowiska w Lublinie z dn r. (aneksowanym w roku 2015), Programem działań Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Lublinie, Brzeskiego Obwodowego Komitetu Zasobów Naturalnych i Ochrony Środowiska oraz Brzeskiego Obwodowego Laboratorium Analitycznego Urzędu Państwowego Republikańskie Centrum Analitycznej Kontroli w zakresie ochrony środowiska naturalnego z dn r. W roku 2017 Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Lublinie kontynuował współpracę ze służbami Republiki Białorusi w szczególności w zakresie wód powierzchniowych. Podejmowane działania dotyczyły wymiany informacji o stanie środowiska, pozyskiwania danych, zdobywania doświadczeń jak również rozwijania oraz doskonalenia systemu wzajemnego powiadamiania w przypadku wystąpienia awarii lub nadzwyczajnego zanieczyszczenia wód granicznych. W ramach obowiązujących regulacji podjęte były następujące działania: Wspólna wizyta w oczyszczalni ścieków Hajdów w Lublinie Fot. Archiwum WIOŚ Uczestnictwo w pracach Polsko-Białoruskiej Komisji ds. współpracy w dziedzinie ochrony środowiska (zwanej dalej Komisją). W dniu r. przedstawiciel WIOŚ w Lublinie uczestniczył w II posiedzeniu ww. komisji, które odbyło się w Brześciu (Republika Białorusi). Podczas spotkania przedstawiono informację o pracach realizowanych przez Grupę Roboczą ds. zasobów wodnych rekomendując zakończenie przygotowania tekstu Porozumienia między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Republiki Białorusi o współpracy w dziedzinie ochrony i racjonalnego wykorzystania wód transgranicznych do października 2017 r. Omówiono również przebieg współpracy przygranicznej służb ochrony środowiska. Komisja wysoko oceniła dotychczasową współpracę między BOKZNiOŚ a WIOŚ w Lublinie, podkreślając konieczność dalszego kontynuowania prac. Uczestnictwo w pracach Polsko-Białoruskiej Podkomisji ds. Współpracy Przygranicznej działającej w ramach Polsko-Białoruskiej Międzyrządowej Komisji Koordynacyjnej ds. Współpracy Transgranicznej (zwanej dalej Podkomisją). Współpraca WIOŚ w Lublinie w ramach działań ww. podkomisji obejmowała zagadnienia ochrony środowiska w zakresie statutowych kompetencji Inspekcji Ochrony Środowiska i polegała na uzgadnianiu, opiniowaniu oraz wdrażaniu zaleceń Podkomisji. W omawianym okresie odbyły się dwa posiedzenia ww. Podkomisji: jedno po stronie polskiej (w dniu r. w Białymstoku) oraz jedno po stro- 118

114 nie białoruskiej (w dniu r. w Grodnie). W ramach współpracy w dziedzinie ochrony środowiska, omówiono m.in.: ocenę jakości wód rzeki Bug na odcinku transgranicznym z Białorusią i Ukrainą w świetle badań WIOŚ w Lublinie w latach , przebieg współpracy polsko-białoruskiej w zakresie ochrony środowiska i zasobów naturalnych. Podkomisja przyjęła sprawozdanie z realizacji ustaleń podjętych podczas poprzedniego posiedzenia oraz zobowiązała służby ochrony środowiska do kontynuowania współpracy celem określenia kierunków działań w zakresie ochrony środowiska obu krajów. Współpraca z Brzeskim Obwodowym Komitetem Zasobów Naturalnych i Ochrony Środowiska (BOK- ZNiOŚ) oraz Brzeskim Obwodowym Laboratorium Analitycznym Urzędu Państwowego Republikańskie Centrum Analitycznej Kontroli w zakresie ochrony środowiska naturalnego. W roku 2017 odbyły się dwa spotkania przedstawicieli obu krajów, jeden raz po stronie polskiej (w dniu r. w Lublinie) oraz jeden raz po stronie białoruskiej (w dniu r. w Brześciu). Podczas tych spotkań, w ramach porównań międzylaboratoryjnych, dokonano wspólnych poborów wód rzeki Bug na odcinku granicznym. Ponadto zaprezentowano i omówiono: założenia realizacji monitoringu wód rzeki Bug oraz jej głównych dopływów, wyniki badań wód rzeki Bug wykonanych podczas wspólnych poborów obu służb, wyniki badań odcinka granicznego wód rzeki Bug oraz jej głównych dopływów wykonywanych w ramach prac własnych, zasady, normy oraz wyniki oceny jakości wód rzeki Bug na podstawie realizowanych badań, charakterystykę transgranicznego przemieszczania zanieczyszczeń w zlewni rzeki Bug na przestrzeni lat (przedstawiła strona białoruska), przebieg prac związanych z modernizacją miejskiej oczyszczalni w Brześciu oraz budowy elektrowni jądrowej w Ostrowcu (Republika Białorusi), informację nt. awarii procesu technologicznego w zakładach chemicznych w Brześciu (przedstawiła strona białoruska), przeprowadzoną wizję lojalną obiektu mogącego mieć wpływ na stan środowiska wodnego (oczyszczalnia ścieków Hajdów w Lublinie), bieżące problemy związane ze współpracą obu stron. Stały kontakt z przedstawicielami służb ochrony środowiska Republiki Białorusi jest ważnym źródłem informacji o działaniach podejmowanych na rzecz ochrony środowiska przy wschodniej granicy Polski. Współpraca z Ukrainą Podstawę współpracy Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Lublinie z Ukrainą stanowiła umowa między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej i Rządem Ukrainy sporządzona w Kijowie w dniu 10 października 1996 r., która weszła w życie z dniem 5 stycznia 1999 r., zaś na szczeblu regionalnym porozumienia o współpracy w dziedzinie ochrony środowiska zawarte pomiędzy WIOŚ w Lublinie a Państwową Inspekcją Ekologiczną Obwodu Wołyńskiego oraz Obwodu Lwowskiego. W 2017 r. w ramach współpracy dwustronnej kontynuowane były dotychczasowe zadania oraz rozwijane nowe obszary. Z zakresu ochrony wód: przekazano stronie ukraińskiej wyniki badań wód pobranych w wyznaczonych przekrojach pomiarowo kontrolnych zlewni rzeki Bug, a po zakończeniu rocznego cyklu badawczego ocenę stanu jednolitych części wód w oparciu o klasyfikację elementów biologicznych, fizykochemicznych oraz hydromorfologicznych. Na uwagę zasługuje również fakt, że od czerwca 2017 r. strona ukraińska Wspólny pobór prób wód rzeki Bug ze stroną ukraińską w ppk. Zosin/Ustiług Fot. Archiwum WIOŚ 119

115 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2017 ROKU przesyła regularnie wyniki badań wód granicznej rzeki Bug i jej dopływów; przekazano stronie ukraińskiej zaktualizowany wykaz potencjalnych źródeł zanieczyszczeń zlokalizowanych na terenie zlewni rzeki Bug; zorganizowano wspólny pobór prób wód rzeki Bug w punkcie pomiarowo-kontrolnym Zosin/ Ustiług most na drogowym przejściu granicznym. Trwają starania, aby punkt pomiarowo-kontrolny Zosin/Ustiług wszedł na stałe do programu monitoringu granicznego strony ukraińskiej. Z zakresu nadzwyczajnych zagrożeń: zaktualizowano dane kontaktowe służb odpowiedzialnych za zagadnienia związane z zagrożeniami środowiska obu państw. Z zakresu rozpowszechniania informacji o środowisku: przekazano Raport o stanie środowiska województwa lubelskiego w 2016 r. kierownikowi ukraińskiej części Grupy roboczej OW oraz współpracującym Inspekcjom z terenu Ukrainy. Wśród działań podejmowanych w ramach współpracy międzynarodowej wymienić należy: Uczestnictwo w pracach stałej grupy roboczej OW (ochrony wód) w ramach Polsko-Ukraińskiej Komisji do spraw Wód Granicznych. W dniu r. Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Środowiska Pan Mariusz Gajda, będący jednocześnie Pełnomocnikiem Rządu Rzeczypospolitej Polskiej do spraw współpracy na wodach granicznych, powołał Małgorzatę Skwarek Kierownika Delegatury w Zamościu WIOŚ Lublin, do składu polskiej części Grupy Roboczej OW powierzając funkcję Kierownika tej grupy. W dniach r. w miejscowości Hoczew koło Leska odbyło się XVI Posiedzenie Polsko Ukraińskiej Komisji do spraw Wód Granicznych. Stronę polską reprezentował Pełnomocnik Rządu Rzeczypospolitej Polskiej do spraw współpracy na wodach granicznych, Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Środowiska Mariusz Gajda, a stronę ukraińską Pełnomocnik Rządu Ukrainy do spraw Wód Granicznych, Irina Owczarenko Prezes Państwowej Agencji Zasobów Wodnych Ukrainy. Komisja przyjęła sprawozdania pięciu grup roboczych działających w ramach Komisji, tj.: PL planowania, OW ochrony wód przed zanieczyszczeniem, OP ochrony przeciwpowodziowej, regulacji i melioracji, NZ nadzwyczajnych zanieczyszczeń wód granicznych, HH hydrometeorologii i hydrogeologii. Zaktualizowano plany pracy poszczególnych grup w 2017 r., a także przedstawiono propozycję planów na 2018 r. Uzgodniono, że kolejne posiedzenie Komisji odbędzie się pod koniec sierpnia 2018 r. we Lwowie. Najważniejszym problemem organizacyjnym ze spotkania Stron Komisji był niekompletny skład kierowników grup roboczych z Ukrainy. Grupa OW i NZ nie miała swoich przedstawicieli. Sprawozdania z tych dwóch grup przedstawione przez polskich kierowników zostały przyjęte przez Pełnomocnika Rządu Ukrainy. Strona ukraińska zaproponowała aby w przyszłości połączyć pracę obu tych grup ze względu na podobny charakter działań. Ze stanowiskiem tym zgodziła się strona polska. W dniach r. odbyło się w Nieliszu (pow. zamojski) spotkanie grup roboczych PL w pełnym składzie stron polskiej i ukraińskiej i kierownika polskiej części grupy OW. W trakcie spotkania dokonano wspólnych uzgodnień dotyczących przyszłej współpracy połączonych grup OW i NZ w szczególności: przygotowania projektu składu połączonych grup roboczych OW+NZ oraz wspólnego regulaminu, zaktualizowania planu prac na 2017 r. i 2018 r., przeprowadzenia wspólnego poboru prób wód granicznej rzeki Bug oraz współpracy w zakresie poprawy jakości wód granicznych. W związku z rozpoczęciem prac dotyczących drugiej aktualizacji planów gospodarowania wodami na obszarach dorzeczy, na spotkaniu tym zostały omówione również potrzeby uzupełnienia danych przez stronę ukraińską dotyczących presji antropogenicznych, o których mowa w art. 5 ust. 1 Dyrektywy Wodnej. Udostępnione dane zostałyby wykorzystane do realizacji zadań statutowych Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej i Regionalnych Zarządów Gospodarki Wodnej, w tym na potrzeby wykonania bazy danych w ramach pracy pt. Identyfikacja presji antropogenicznych w regionach wodnych i na obszarach dorzeczy. Opracowana baza danych miałaby stanowić podstawę do przeprowadzenia analizy presji i oddziaływań antropogenicznych na wody powierzchniowe i podziemne, a następnie do opracowania planów gospodarowania wodami na międzynarodowych obszarach dorzeczy. Kolejnym zadaniem, realizowanym w 2017 r. była praca nad aktualizacją strategicznych dokumentów Polsko-Ukraińskiej Komisji do spraw Wód Granicznych tj. Statutu Komisji, Mandatów Grup Roboczych oraz Regulaminów Pracy Grup Roboczych. Zatwierdzenie nowych dokumentów zaplanowano na kolejne posiedzenie Polsko-Ukraińskiej Komisji do spraw Wód Granicznych w 2018 r. Uczestnictwo w spotkaniach/konferencjach poruszających tematy współpracy na wodach granicznych: 120

116 W dniu 24 kwietnia 2017 r. w siedzibie Ministerstwa Środowiska odbyło się Międzynarodowe Forum Warszawa-Kijów. Tematem przewodnim był rozwój współpracy w redukcji zagrożeń chemicznych, promocji bezpieczeństwa chemicznego i współpracy w zakresie ochotniczych straży pożarnych. Spotkanie to stworzyło możliwość wymiany poglądów w kontekście współpracy w zakresie bezpieczeństwa chemicznego i ekologicznego. Uczestnicy debatowali na temat zwiększenia bezpieczeństwa po obu stronach granicy i wypracowywania rozwiązań w celu zapobiegania terroryzmowi chemicznemu. W dniach 8-9 czerwca 2017 r. Polsko-Ukraińska Izba Gospodarcza zorganizowała w Lublinie Konferencję PUIG Lub Invest, w której wzięło udział około 250 osób z Polski, Ukrainy i innych krajów regionu: Białorusi, Mołdawii, Gruzji, Armenii, Azerbejdżanu, Kazachstanu, Litwy, Węgier, Słowacji i in. Ze strony Ukrainy udział wzięli między innymi Minister Rozwoju Gospodarczego i Handlu Ukrainy Stepan Kubiw, Wiceminister Ochrony Środowiska i Zasobów Naturalnych Ukrainy Vasyl Polujko. W dniu 26 września 2017 r. WIOŚ w Lublinie gościł pana Vasyla Polujko Wiceministra Środowiska Ukrainy. Tematem dominującym była poprawa jakości granicznej rzeki Bug poprzez modernizację oczyszczalni ścieków we Lwowie. Zapoznano Pana Ministra z ustaleniami z ostatniego Posiedzenia Polsko-Ukraińskiej Komisji do spraw Wód Granicznych oraz z bieżącą sytuacją dotyczącą współpracy w ramach grup roboczych należących do Komisji. Omówiono problemy, które nie pozwalają na pełną realizację planów pracy tych grup. Należy podkreślić, że w 2017 r. nastąpiło nowe otwarcie na współpracę polsko-ukraińską, której celem jest dążenie do poprawy jakości wód granicznej rzeki Bug. 121

117 INFORMOWANIE O STANIE ŚRODOWISKA W WOJEWÓDZTWIE

118 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2017 ROKU Informowanie o stanie środowiska w województwie Stoisko WIOŚ Lublin na XIV Lubelskim Pikniku Naukowym Budowanie społeczeństwa informacyjnego jako jeden z celów polityki ekologicznej państwa, spowodowało na przełomie XX i XXI w. znaczące zainteresowanie stanem środowiska, zwłaszcza w najbliższym otoczeniu, oraz wzrost zapotrzebowania na wiarygodną informację o środowisku. Wychodząc naprzeciw oczekiwaniom społeczeństwa WIOŚ w Lublinie corocznie opracowuje i upowszechnia wyniki prac badawczo-kontrolnych wynikających z realizacji Państwowego Monitoringu Środowiska. Jednocześnie, Inspekcja Ochrony Środowiska, jako organ administracji państwowej, jest zobowiązana do udostępniania na żądanie informacji o środowisku znajdującej się w jej posiadaniu. Obowiązek ten wynika z konstytucyjnego prawa obywateli o dostępie do informacji o środowisku oraz z ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz.U nr 199, poz. 1227). Udostępniane materiały znajdują swoich odbiorców wśród organów administracji rządowej i samorządowej, instytucji i organizacji naukowych i edukacyjnych, przedsiębiorstw korzystających ze środowiska, uczniów i studentów, mediów oraz ogółu społeczeństwa. Fot. Archiwum WIOŚ Publikacje i opracowania tematyczne W 2017 roku nakładem Biblioteki Monitoringu Środowiska ukazał się Raport o stanie środowiska województwa lubelskiego w 2016 roku. Publikacja ta została przekazana organom administracji publicznej, do sieci obowiązkowych bibliotek publicznych i uczelnianych, instytucjom naukowym i zainteresowanym odbiorcom. Raport ten został również zamieszczony na stronie internetowej WIOŚ w Lublinie. Ponadto w 2017 roku sporządzono 10 raportów tematycznych dotyczących jakości poszczególnych komponentów środowiska, które zostały zamieszczone na stronie internetowej: Raport oceny stanu klimatu akustycznego województwa lubelskiego w latach r., Roczna ocena jakości powietrza na obszarze województwa lubelskiego za 2016 r., Mapa akustyczna miasta Radzyń Podlaski, Ocena poziomów pól elektromagnetycznych w województwie lubelskim w 2016 r., Ocena trzyletnia poziomów pól elektromagnetycznych w województwie lubelskim w latach , Ocena jakości wód podziemnych w województwie lubelskim w 2016 r., 124

119 Ocena stanu jednolitych części wód powierzchniowych monitorowanych w województwie lubelskim w 2016 r., Klasyfikacja i ocena stanu jcw w latach , Ocena stanu wód jezior w 2016 r., Gospodarka odpadami na terenie województwa lubelskiego w 2016 r Prezentacje tematyczne Pracownicy WIOŚ w Lublinie w 2017 roku uczestniczyli w szeregu spotkań, na których wygłosili w sumie 11 prezentacji tematycznych. Prezentacje te dotyczyły m.in. stanu środowiska w województwie lubelskim, działalności WIOŚ w Lublinie, współpracy międzynarodowej w zakresie ochrony środowiska, realizacji Programu Państwowego Monitoringu Środowiska Województwa Lubelskiego. Prezentacje te były wygłaszane m.in. na sesjach rad powiatów, konferencjach naukowych, spotkaniach organizowanych w ramach kampanii edukacyjnych o stanie środowiska w województwie oraz na spotkaniach grup działających w ramach współpracy międzynarodowej. Udostępnianie informacji o środowisku W 2017 roku do WIOŚ w Lublinie wpłynęły 383 wnioski o udostępnienie informacji o środowisku. Dotyczyły głównie danych z zasobów Państwowego Monitoringu Środowiska aktualnych i archiwalnych, tj.: a) informacji o aktualnym stanie zanieczyszczenia powietrza, b) wyników badań parametrów fizyko-chemicznych oraz biologicznych i chemicznych elementów jakości rzek województwa lubelskiego w wybranych punktach pomiarowych, c) wyników badań wskaźników fizyko-chemicznych wód podziemnych, d) wyników pomiarów jakości powietrza na stacjach pomiarowych województwa lubelskiego, e) obszarów na których wystąpiły przekroczenia standardów jakości środowiska (powietrza, hałasu, PEM), f) wyników badań fizyko-chemicznych i biologicznych jezior oraz informacji o profilach termicznych i przezroczystości wody w jeziorach, g) informacji o stanie środowiska i realizacji zadań kontrolnych przez WIOŚ w Lublinie. Liczba wniosków o udostępnienie informacji składanych do WIOŚ utrzymuje się na wysokim poziomie (wykres 1), w szczególności wniosków dotyczących aktualnego stanu zanieczyszczenia powietrza (tła); w 2017 roku stanowiły one 77,81% ogółu składanych wniosków Wnioski ogółem w tym wnioski o tło zanieczyszczeń Wykres 1. Udostępnianie informacji o środowisku przez WIOŚ w Lublinie w latach (źródło; WIOŚ) Informacje o realizacji zadań kontrolno-inspekcyjnych i badań monitoringu Informacja o realizacji zadań kontrolno-inspekcyjnych i badań monitoringowych w 2016 roku na terenie powiatów: m. Lublin, m. Biała Podlaska, m. Chełm, m. Zamość, lubelskiego, puławskiego, ryckiego, lubartowskiego, łęczyńskiego, opolskiego, kraśnickiego, janowskiego, świdnickiego, bialskiego, łukowskiego, parczewskiego, radzyńskiego, chełmskiego, krasnostawskiego, włodawskiego, zamojskiego, tomaszowskiego, hrubieszowskiego, biłgorajskiego została przekazana do starostw w ramach realizacji art. 8 ustawy o Inspekcji Ochrony Środowiska. Współpraca z mediami W 2017 r. udzielono 55 wywiadów radiowych i telewizyjnych oraz 36 prasowych. Wywiady te były często komentarzem po wystąpieniu nagłych zdarzeń zagrażających środowisku oraz ludności, i dotyczyły m.in. zanieczyszczenia środowiska przez niekontrolowane wypuszczenie ścieków, przekroczeń dopuszczalnych stężeń zanieczyszczeń substancji w powietrzu, uciążliwości związanych z hałasem, niewłaściwej gospodarki odpadami. Udzielane wywiady oraz artykuły prasowe służyły zwiększaniu świadomości ekologicznej społeczeństwa w zakresie wiedzy o środowisku oraz roli obywateli w jego kształtowaniu. Inne WIOŚ w Lublinie w ramach propagowania wśród społeczeństwa wiedzy na temat ochrony środowiska uczestniczył we wrześniu 2017 r. w XIV Lubelskim Festiwalu Nauki, na którym przedstawiciele WIOŚ przygotowali i poprowadzili stanowisko pokazowe. Wszyscy zainteresowani mogli m.in. sprawdzić jak duże pole elektromagnetyczne wytwarzają ich telefony, a także, oglądając filtry pyłomierzy, naocznie przekonać się o czystości powietrza w różnych porach roku. 125

120 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2017 ROKU Zasoby internetowe i aplikacja mobilna Rozwój technologii komputerowych, sieciowych oraz mobilnych pozwalają w prostszy, szybszy i bardziej urozmaicony sposób przekazywać wiedzę o stanie środowiska. W związku z tym Inspekcja Ochrony Środowiska stale rozbudowuje swoją infrastrukturę internetową. Materiały opracowywane przez pracowników WIOŚ w Lublinie w większości udostępnianie są na stronie internetowej Znaleźć tu można raporty o stanie środowiska w województwie lubelskim, raporty tematyczne, programy monitoringu środowiska czy też informacje z zakresu ochrony środowiska na poziomie zarówno krajowym jak i regionalnym. Na stronie internetowej WIOŚ w Lublinie znajdują się także odnośniki do pozostałych elementów infrastruktury informatycznej WIOŚ: 1. Geoportal monitoringu środowiska województwa lubelskiego ( został stworzony jako odpowiedź na wymagania dyrektywy INSPIRE i ma na celu udostępnianie i wizualizację na mapach tematycznych danych gromadzonych w ramach monitoringu środowiska. Geoportal jest corocznie aktualizowany o najnowsze dane dotyczące poszczególnych komponentów środowiska. 2. System monitoringu jakości powietrza ( wios.lublin.pl) jest serwisem ukazującym on line stan jakości powietrza z wykorzystaniem wizualizacji mapowej, tabel i wykresów w zakresie zanieczyszczeń określonych rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 13 września 2012 r. w sprawie dokonywania oceny poziomów substancji w powietrzy (Dz.U poz. 1032) tj.: benzenu, dwutlenku azotu, tlenków azotu, dwutlenku siarki, tlenku węgla, ozonu, pyłu zawieszonego PM2,5 i pyłu zawieszonego PM10 oraz substancji oznaczonych w pyle PM10: ołowiu, arsenu, kadmu, niklu i benzo/a/pirenu. Dane dotyczące stężenia zanieczyszczeń pochodzą z automatycznych stacji monitoringu jakości powietrza zlokalizowanych w Lublinie, Białej Podlaskiej, Białym Słupie, Jarczewie, Puławach, Wilczopolu i Zamościu. 126

121 Spis map Mapa 1. Podział administracyjny województwa lubelskiego (źródło: GUS) Mapa 2. Emisja zanieczyszczeń powietrza ze źródeł punktowych o łącznej ilości powyżej 100 Mg w 2017 r. bez CO 2 (źródło: Baza emisji ATMOTERM S.A., WIOŚ, EkoPłatnik ) Mapa 3. Emisja pyłu PM10 w województwie lubelskim w 2017 r. (źródło: Baza emisji ATMOTERM S.A.) Mapa 4. Emisja pyłu PM2,5 w województwie lubelskim w 2017 r. (źródło: Baza emisji ATMOTERM S.A.) Mapa 5. Emisja dwutlenku siarki w województwie lubelskim w 2017 r. (źródło: Baza emisji ATMOTERM S.A.) Mapa 6. Emisja dwutlenku azotu w województwie lubelskim w 2017 r. (źródło: Baza emisji ATMOTERM S.A.) Mapa 7. Emisja tlenku węgla w województwie lubelskim w 2017 r. (źródło: Baza emisji ATMOTERM S.A.) Mapa 8. Emisja BaP w województwie lubelskim w 2017 r. (źródło: Baza emisji ATMOTERM S.A.) Mapa 9. Emisja amoniaku w województwie lubelskim w 2017 r. (źródło: Baza emisji ATMOTERM S.A.) Mapa 10. Emisja NMLZO w województwie lubelskim w 2017 r. (źródło: Baza emisji ATMOTERM S.A.) Mapa 11. Liczba dni z przekroczeniami poziomu docelowego w woj. lubelskim, uśredniona dla lat na podstawie łączenia wyników modelowania z pomiarami (źródło: GIOŚ) Mapa 12. Obszary przekroczeń pyłu PM10 i benzo/a/pirenu w woj. lubelskim w 2017 r. (źródło: ATMOTERM S.A.) Mapa 13. Parametr AOT40 w województwie lubelskim uśredniony dla lat wyznaczony metodą łączenia wyników modelowania z pomiarami (źródło: GIOŚ) Mapa 14. Klasyfikacja elementów biologicznych jcwp rzecznych monitorowanych w 2017 r. (źródło: WIOŚ) Mapa 15. Klasyfikacja elementów hydromorfologicznych jcwp rzecznych monitorowanych w 2017 r. (źródło: WIOŚ) Mapa 16. Klasyfikacja elementów fizykochemicznych jcwp rzecznych monitorowanych w 2017 r. (źródło: WIOŚ) Mapa 17. Klasyfikacja stanu/potencjału ekologicznego jcwp rzecznych monitorowanych w 2017 r. (źródło: WIOŚ) Mapa 18. Klasyfikacja stanu chemicznego jcwp rzecznych monitorowanych w 2017 r. (źródło: WIOŚ) Mapa 19. Ocena stanu jcwp rzecznych monitorowanych w 2017 r. (źródło: WIOŚ) Mapa 20. Klasy jakości wód podziemnych w punktach pomiarowych monitoringu operacyjnego sieci krajowej badanych w 2017 r. na terenie woj. lubelskiego (źródło: PIG) Mapa 21. Lokalizacja punktów pomiarowych monitoringu hałasu drogowego w 2017r. (źródło: WIOŚ) Mapa 22. Przekroczenia wartości dopuszczalnych hałasu drogowego w 2017 r. wskaźnik LAeqD (źródło: WIOŚ) Mapa 23. Przekroczenia wartości dopuszczalnych hałasu drogowego w 2017 r. wskaźnik LAeqN (źródło: WIOŚ) Mapa 24. Lokalizacja punktów pomiarowych hałasu kolejowego w latach pora dzienna (źródło: WIOŚ) Mapa 25. Lokalizacja punktów pomiarowych hałasu kolejowego w latach pora nocna (źródło: WIOŚ) Mapa 26. Lokalizacja punktów pomiarowych hałasu lotniczego w Dęblinie (źródło: WIOŚ) Mapa 27. Lokalizacja punktów pomiarowych hałasu lotniczego w Świdniku (źródło: WIOŚ) Mapa 28. Rozkład poziomów hałasu zmierzonych w otoczeniu obiektów przemysłowych, wyrażonych wskaźnikiem LAeqN w 2017 roku (źródło: WIOŚ) Mapa 29. Rozkład poziomów hałasu zmierzonych w otoczeniu obiektów przemysłowych, wyrażonych wskaźnikiem LAeqD w 2017 roku (źródło: WIOŚ) Mapa 30. Mapa imisyjna LDWN Lublina (źródło: Mapa akustyczna miasta Lublin) Mapa 31. Mapa imisyjna LN Lublina (źródło: Mapa akustyczna miasta Lublin) Mapa 32. Mapa imisyjna LDWN i LN drogi wojewódzkiej nr 835 fragment odcinka Wólka Abramowicka Ćmiłów (źródło: Mapy akustyczne dla dróg) Mapa 33. Mapa imisyjna LDWN i LN drogi krajowej nr 12 odcinek Puławy-Końskowola (źródło: Mapy akustyczne dla dróg) Mapa 34. Stan budowy dróg w województwie lubelskim (źródło: r.) Mapa 35. Lokalizacja składowisk odpadów, regionalnych instalacji przetwarzania odpadów komunalnych (RIPOK) i innych instalacji funkcjonujących na terenie woj. lubelskiego w 2017 r. (źródło: WIOŚ) Mapa 36. Lokalizacja stacji bazowych telefonii komórkowej (na podstawie pozwoleń radiowych wydawanych przez Urząd Komunikacji Elektronicznej) na terenie województwa lubelskiego (źródło: UKE) Mapa 37. Lokalizacja punktów pomiarowych promieniowania elektromagnetycznego w 2017 r. na terenie województwa lubelskiego (źródło: WIOŚ) 127

122 Wykaz skrótów stosowanych w tekście: B(a)P benzo(a)piren MŚ Minister Środowiska BDOT Baza Danych Obiektów Topograficznych NAT naturalna jednolita część wód BZT 5 pięciodobowe biochemiczne zapotrzebowanie tlenu NMLZO niemetanowe lotne związki organiczne ChZT chemiczne zapotrzebowanie tlenu ng/m 3 nanogram na metr sześcienny D a DTR DK DW db EFI+ ESMI EQS GIOŚ GUS GDDKiA HIR hm 3 IBI IFPL IJHARS IMGW IOŚ IOJ IO IRŚ jcwp JCWPd KPOŚK KZGW kw LZO MD MO MB wartość dopuszczalna Dokumentacja Techniczno-Ruchowa droga krajowa droga wojewódzka decybel Europejski Indeks Ichtiologiczny Makrofitowy Indeks Stanu Ekologicznego środowiskowa norma jakości dla substancji priorytetowych oraz dla innych zanieczyszczeń Główny Inspektorat Ochrony Środowiska Główny Urząd Statystyczny Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad Hydromorfologiczny Indeks Rzeczny hektometr sześcienny Wskaźnik Integralności Biotycznej indeks fitoplanktonowy Inspektorat Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej Instytut Ochrony Środowiska Multimetryczny indeks okrzemkowy dla jezior Multimetryczny indeks okrzemkowy Instytut Rybactwa Śródlądowego jednolita część wód powierzchniowych jednolita część wód podziemnych Krajowy Program Oczyszczania Ścieków Komunalnych Krajowy Zarząd Gospodarki Wodnej kilowat lotne związki organiczne monitoring diagnostyczny monitoring operacyjny monitoring badawczy SCW sztuczna jednolita część wód SZCW silnie zmieniona jednolita część wód µg/m 3 mikrogram na metr sześcienny µg/m 3.h mikrogram na metr sześcienny w ciągu godziny µg/l mikrogram na litr OSN Obszar Szczególnie Narażony OWO ogólny węgiel organiczny OZE odnawialne źródła energii PCA Polskie Centrum Akredytacji PCB polichlorowane bifenyle PEM pola elektromagnetyczne PGW Plan Gospodarowania Wodami PIB Państwowy Instytut Badawczy PIG Państwowy Instytut Geologiczny PIS Państwowa Inspekcja Sanitarna PKB Produkt Krajowy Brutto PM2,5 pył o średnicy aerodynamicznej ziaren do 2,5 µm PM10 pył o średnicy aerodynamicznej ziaren do 10 µm PMPL indeks fitoplanktonowy dla polskich jezior POP Program Ochrony Powietrza P.o.ś. Prawo ochrony środowiska ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o ochronie środowiska (t.j. Dz. U r., poz. 799) ppk. punkt pomiarowo-kontrolny ppm mg/kg; mg/l PPMŚ Program Państwowego Monitoringu Środowiska PPD poniżej potencjału dobrego PRTR Europejski Rejestr Uwalniania i Transferu Zanieczyszczeń PSD poniżej stanu dobrego PZW Polski Związek Wędkarski RDW Ramowa Dyrektywa Wodna RHS River Habitat Survey RIPOK regionalne instalacje przetwarzania odpadów komunalnych MDna monitoring diagnostyczny na obszarach Natura 2000 RLM Równoważna Liczba Mieszkańców MOEU monitoring obszarów narażonych na zanieczyszczenia ze źródeł komunalnych RPN RZGW Roztoczański Park Narodowy Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej MORO monitoring obszarów narażonych na zanieczyszczenia azotanami ze źródeł rolniczych Sa SP WSS średnia roczna Samodzielny Publiczny Wojewódzki Szpital Specjalistyczny MORE monitoring obszarów będących jcwp przeznaczonymi do celów rekreacyjnych, w tym kąpieliskowych SP ZOZ SZWO Samodzielny Publiczny Zespół Opieki Zdrowotnej Substancje zubożające warstwę ozonową Mg tona TZO trwałe zanieczyszczenia organiczne mg/kg s.m. miligram na kilogram suchej masy UKE Urząd Komunikacji Elektronicznej mg/m 3 miligram na metr sześcienny WIOŚ Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska mg/nm 3 miligram na normalny metr sześcienny WUS Wojewódzki Urząd Statystyczny MHz megaherc WWA wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne MIR Makrofitowy Indeks Rzeczny V/m volt na metr MMI Wielometryczny Wskaźnik Stanu Ekologicznego Wód ZDW Zarząd Dróg Wojewódzkich MPHP Mapa Podziału Hydrograficznego Polski 129

123 ISBN