2. Podstawy prawne wykonania oceny jakości powietrza

Transkrypt

1

2

3 Spis treści 1.Wstęp Podstawy prawne wykonania oceny jakości powietrza Wartości kryterialne obowiązujące w ocenie jakości powietrza Kryteria dla SO 2, NO 2, CO, benzenu, pyłu PM1, pyłu PM2.5, Pb ochrona zdrowia Kryteria dla As, Cd, Ni, B(a)P w pyle PM1 ochrona zdrowia Kryteria dla ozonu ochrona zdrowia i ochrona roślin Kryteria dla SO 2 i NO x ochrona roślin Zasady oceny jakości powietrza i klasyfikacji stref System oceny jakości powietrza w województwie podkarpackim Charakterystyka warunków meteorologicznych Prędkość i kierunek wiatru Temperatura powietrza Opady atmosferyczne Wilgotność względna powietrza Klasy równowagi atmosfery Wyniki klasyfikacji stref w województwie podkarpackim w kryterium ochrony zdrowia Zanieczyszczenia gazowe Dwutlenek siarki Dwutlenek azotu Tlenek węgla Benzen Zanieczyszczenia pyłowe Pył zawieszony PM Pył zawieszony PM Zanieczyszczenia w pyle PM Metale w pyle PM Benzo(a)piren w pyle PM Zanieczyszczenia wtórne-ozon Wyniki klasyfikacji stref w województwie podkarpackim w kryterium ochrony roślin Dwutlenek siarki Tlenki azotu Ozon Wnioski końcowe Udokumentowanie wyników oceny Spis literatury

4 1. Wstęp Zgodnie z ustawą z 27 kwietnia 21 r. Prawo ochrony środowiska (tekst jednolity Dz. U. z 213 r. poz. 1232) wojewódzki inspektor ochrony środowiska zobowiązany jest do opracowania w terminie do 3 kwietnia 216 r. oceny jakości powietrza w województwie za rok 215. Celem wykonanej w Wojewódzkim Inspektoracie Ochrony Środowiska w Rzeszowie oceny jakości powietrza w województwie podkarpackim za rok 215 jest przekazanie Zarządowi Województwa Podkarpackiego informacji na temat czystości powietrza w regionie na potrzeby zarządzania jakością powietrza, w tym opracowywania lub aktualizacji Programów ochrony powietrza oraz monitorowania efektów wdrażania działań zawartych w tych Programach. Na podstawie klasyfikacji stref w poszczególnych województwach w Głównym Inspektoracie Ochrony Środowiska opracowywana jest ocena zbiorcza jakości powietrza, przekazywana corocznie do Komisji Europejskiej. W opracowaniu uwzględniono wszystkie zanieczyszczenia, dla których w świetle przepisów prawa krajowego, zgodnych z dyrektywami UE, istnieje obowiązek prowadzenia oceny: dwutlenek siarki (SO2), dwutlenek azotu (NO2), tlenki azotu (NOx), tlenek węgla (CO), benzen (C6H6), ozon (O3), pył PM1, pył PM2,5 oraz ołów (Pb), arsen (As), kadm (Cd), nikiel (Ni) i benzo(a)piren (B(a)P) oznaczane w pyle PM1. Ocena jakości powietrza w województwie podkarpackim za rok 215 opracowana została w oparciu o wyniki pomiarów poziomów stężeń zanieczyszczeń w powietrzu wykonanych w okresie od 1 stycznia do 31 grudnia 215 r. Pomiary przeprowadzone zostały na stacjach monitoringu powietrza, zlokalizowanych w województwie podkarpackim, działających w ramach Państwowego monitoringu środowiska (PMŚ). Dodatkowo w ocenie jakości powietrza w województwie podkarpackim wykorzystano wyniki modelowania zanieczyszczenia powietrza wykonanego na zlecenie WIOŚ w Rzeszowie przez Biuro Studiów i Pomiarów Proekologicznych EKOMETRIA Sp. z o.o. Ocena w zakresie ozonu uwzględnia modelowanie matematyczne wykonane na zlecenie GIOŚ przez Biuro Studiów i Pomiarów Proekologicznych EKOMETRIA Sp. z o.o. Wyniki pomiarów oraz wyniki modelowania stanowiące podstawę oceny spełniają wymagania dotyczące jakości danych, określone w rozporządzeniu Ministra Środowiska z 13 września 212 r. w sprawie dokonywania oceny poziomów substancji w powietrzu (Dz. U. z 212 r. poz. 132). 2

5 2. Podstawy prawne wykonania oceny jakości powietrza Ocena jakości powietrza w województwie podkarpackim za rok 215 opracowana została w oparciu o przepisy Unii Europejskiej, przeniesione do prawa krajowego. Podstawowymi dokumentami prawa UE w tym zakresie są: 1. dyrektywa 28/5/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 21 maja 28 r. w sprawie jakości powietrza i czystszego powietrza dla Europy (Dz. Urz. UE L 152 z ), 2. dyrektywa 24/17/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 15 grudnia 24 r. w sprawie arsenu, kadmu, rtęci, niklu i wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych w otaczającym powietrzu (Dz. Urz. UE L 23 z ), 3. dyrektywa Komisji (UE) 215/148 z dnia 28 sierpnia 215 r. zmieniająca niektóre załączniki do dyrektyw Parlamentu Europejskiego i Rady 24/17/WE i 28/5/WE ustanawiających przepisy dotyczące metod referencyjnych, zatwierdzania danych i lokalizacji punktów pomiarowych do oceny jakości powietrza, 4. decyzja wykonawcza Komisji Europejskiej 211/85/UE z dnia 12 grudnia 211 r. ustanawiająca zasady stosowania dyrektyw 24/17/WE i 28/5/WE Parlamentu Europejskiego i Rady w odniesieniu do systemu wzajemnej wymiany informacji oraz sprawozdań dotyczących jakości otaczającego powietrza (Dz. Urz. UE L 335 z ). Podstawowymi krajowymi aktami prawnymi, określającymi obowiązki, zasady i kryteria w zakresie prowadzenia oceny jakości powietrza w Polsce są: 1. ustawa z dnia 27 kwietnia 21 r. Prawo ochrony środowiska (tekst jednolity Dz. U. z 213 r. poz. 1232), 2. rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 24 sierpnia 212 r. w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu (Dz. U. z 212 r. poz. 131), 3. rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 13 września 212 r. w sprawie dokonywania oceny poziomów substancji w powietrzu (Dz. U. z 212 r. poz. 132), 4. rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 2 sierpnia 212 r. w sprawie stref, w których dokonuje się oceny jakości powietrza (Dz. U. z 212 r. poz. 914). Celem wykonanej oceny jakości powietrza było uzyskanie informacji o stężeniach zanieczyszczeń na obszarze poszczególnych stref, w zakresie umożliwiającym: 1. dokonanie klasyfikacji stref za rok 215 w oparciu o dopuszczalne poziomy substancji w powietrzu lub poziomy docelowe określone w rozporządzeniu Ministra Środowiska w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu. Dokonana klasyfikacja będzie podstawą dla Zarządu Województwa Podkarpackiego do podjęcia decyzji o potrzebie prowadzenia działań na rzecz poprawy jakości powietrza w strefach, w których przekroczone zostały poziomy dopuszczalne bądź docelowe, 2. uzyskanie informacji o przestrzennych rozkładach stężeń zanieczyszczeń w 215 r. na obszarze stref, w zakresie umożliwiającym wskazanie obszarów przekroczeń wartości kryterialnych. Informacje te są niezbędne do określenia obszarów wymagających podjęcia działań na rzecz poprawy jakości powietrza, 3

6 3. wskazanie prawdopodobnych przyczyn występowania ponadnormatywnych stężeń zanieczyszczeń w 215 r. w określonych rejonach (w zakresie możliwym do uzyskania na podstawie posiadanych informacji). Oceny jakości powietrza dokonuje się z uwzględnieniem dwóch grup kryteriów: 1. ustanowionych ze względu na ochronę zdrowia, 2. ustanowionych ze względu na ochronę roślin. Ocena obejmuje wszystkie substancje, dla których w rozporządzeniu Ministra Środowiska w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu określono wartości dopuszczalne lub wartości docelowe stężeń w powietrzu. Lista zanieczyszczeń, jakie należy uwzględnić w ocenie rocznej, dokonywanej pod kątem spełnienia kryteriów określonych w celu ochrony zdrowia, obejmuje: 1. dwutlenek azotu (NO 2 ), 2. dwutlenek siarki (SO 2 ), 3. tlenek węgla (CO), 4. benzen (C 6 H 6 ), 5. ozon (O 3 ) 6. pył zawieszony o średnicy ziaren poniżej 1 m (PM1), 7. pył zawieszony o średnicy ziaren poniżej 2.5 m (PM2.5), 8. ołów (Pb), 9. kadm (Cd), 1. nikiel (Ni), 11. arsen (As), 12. benzo(a)piren (B(a)P). Do zanieczyszczeń, które należy uwzględnić w ocenie rocznej dokonywanej pod kątem spełnienia kryteriów określonych w celu ochrony roślin, zalicza się: 1. dwutlenek siarki (SO 2 ), 2. tlenki azotu (NO x ), 3. ozon (O 3 ). Ocena i wynikające z niej działania odnoszone są do obszarów nazywanych strefami, obejmujących teren całego kraju. Zgodnie z art. 87 ustawy Prawo ochrony środowiska, obecnie, dla wszystkich zanieczyszczeń uwzględnianych w ocenach jakości powietrza, strefę stanowią: 1. aglomeracja o liczbie mieszkańców powyżej 25 tysięcy, 2. miasto (nie będące aglomeracją) o liczbie mieszkańców powyżej 1 tysięcy, 3. pozostały obszar województwa, nie wchodzący w skład aglomeracji i miast powyżej 1 tys. mieszkańców. Nazwy i kody stref określa rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 2 sierpnia 212 r. w sprawie stref, w których dokonuje się oceny jakości powietrza (Dz. U. z 212 r. poz. 914). Liczba stref w Polsce wynosi 46. Oceny jakości powietrza pod kątem ochrony zdrowia ludzi prowadzone są w każdej z 46 stref. W ocenach pod kątem ochrony roślin uwzględnia się 16 stref. Ocenie w kryterium ochrony roślin nie podlegają strefy-aglomeracje o liczbie mieszkańców powyżej 25 tys. i strefy-miasta o liczbie mieszkańców powyżej 1 tys. 4

7 W województwie podkarpackim ocenie pod kątem ochrony zdrowia podlegają 2 strefy: strefa miasto Rzeszów i strefa podkarpacka. Pod kątem ochrony roślin ocena wykonana jest dla strefy podkarpackiej. 3. Wartości kryterialne obowiązujące w ocenie jakości powietrza Zgodnie z art. 89 ustawy Prawo ochrony środowiska, kryteriami oceny i klasyfikacji stref w rocznej ocenie jakości powietrza są: 1. dopuszczalny poziom substancji w powietrzu (z uwzględnieniem dozwolonej liczby przypadków przekroczeń poziomu dopuszczalnego, określonej dla niektórych zanieczyszczeń), 2. dopuszczalny poziom substancji w powietrzu powiększony o margines tolerancji, 3. poziom docelowy substancji w powietrzu (z uwzględnieniem dozwolonej liczby przypadków przekroczeń, określonej w odniesieniu do ozonu), 4. poziom celu długoterminowego (dla ozonu). Poddawane ocenie dotrzymania w danym roku poziomy kryterialne zostały zdefiniowane w Dyrektywie 28/5/WE: 1. poziom dopuszczalny - oznacza poziom substancji w powietrzu ustalony na podstawie wiedzy naukowej, w celu unikania, zapobiegania lub ograniczania szkodliwego oddziaływania na zdrowie ludzkie lub środowisko jako całość, który powinien być osiągnięty w określonym terminie i po tym terminie nie powinien być przekraczany. 2. poziom docelowy - oznacza poziom substancji w powietrzu ustalony w celu unikania, zapobiegania lub ograniczania szkodliwego oddziaływania na zdrowie ludzkie lub środowisko jako całość, który ma być osiągnięty tam, gdzie to możliwe w określonym czasie. 3. poziom celu długoterminowego - oznacza poziom substancji w powietrzu, który należy osiągnąć w dłuższej perspektywie z wyjątkiem przypadków, gdy nie jest to możliwe w drodze zastosowania proporcjonalnych środków w celu zapewnienia skutecznej ochrony zdrowia ludzkiego i środowiska. 4. margines tolerancji - oznacza procentowo określoną część poziomu dopuszczalnego, o którą poziom ten może zostać przekroczony, zgodnie z warunkami ustanowionymi w Dyrektywie 28/5/WE. Wartość marginesu tolerancji jest (lub była) stopniowo (corocznie) redukowana aż do czasu przyjętego jako data wymaganego osiągnięcia stężeń nie wyższych od poziomu dopuszczalnego. Wprowadzenie marginesu tolerancji miało na celu okresowe podniesienie poziomu stężeń, powyżej którego kraje mają obowiązek przygotowywania programów ochrony powietrza. Stworzyło także możliwość uniknięcia kosztownego i czasochłonnego opracowywania POP dla obszarów gdzie, w wyniku działań podjętych wcześniej lub aktualnie prowadzonych, możliwe jest obniżenie stężeń do wymaganego poziomu w przyjętym terminie. Poziom dopuszczalny powiększony o margines tolerancji nie może być interpretowany jako poziom dopuszczalny obowiązujący w okresie przejściowym (zanim margines tolerancji osiągnie wartość zero). Jest to jedynie kryterium dla podejmowania niektórych działań w okresie przejściowym, przed wyznaczonym terminem osiągnięcia stężeń nie wyższych od poziomu dopuszczalnego. 5

8 Marginesy tolerancji były określone w przepisach prawa polskiego (wynikających z adaptacji odpowiednich przepisów UE) w odniesieniu do dopuszczalnego poziomu kilku zanieczyszczeń ( SO 2, NO 2, PM1, Pb, CO, benzenu i, w ostatnich latach, dla pyłu PM2,5).Ostatnim zanieczyszczeniem, dla którego w poprzedniej rocznej ocenie jakości powietrza uwzględniało się wartość marginesu tolerancji, był pył PM2,5. W roku 215 dla wszystkich wymienionych zanieczyszczeń wartość marginesu tolerancji osiągnęła już poziom zerowy i podstawowym kryterium do oceny i klasyfikacji stref jest dla nich jedynie poziom dopuszczalny. Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Środowiska w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu, na obszarze całego kraju (w tym na obszarach ochrony uzdrowiskowej) obowiązują jednolite wartości normatywne stężeń zanieczyszczeń ustanowione w celu ochrony zdrowia Kryteria dla SO 2, NO 2, CO, benzenu, pyłu PM1, pyłu PM2.5, Pb ochrona zdrowia Kryteriami w rocznej ocenie jakości powietrza dla SO 2, NO 2, CO, C 6 H 6, pyłu PM1 i zawartości ołowiu w pyle PM1, dokonywanej pod kątem ochrony zdrowia, są poziomy dopuszczalne wymienionych substancji. Tabela Kryteria obowiązujące w rocznych ocenach jakości powietrza dla SO 2 ochrona zdrowia (źródło [3]) Okres uśredniania stężeń Dopuszczalny poziom SO 2 w powietrzu [μg/m 3 ] Dopuszczana częstość przekroczenia dopuszczalnego poziomu w roku kalendarzowym jedna godzina razy 24 godziny razy Tabela Kryteria obowiązujące w rocznych ocenach jakości powietrza dla NO 2 ochrona zdrowia (źródło [3]) Okres uśredniania stężeń Dopuszczalny poziom NO 2 w powietrzu [μg/m 3 ] Dopuszczana częstość przekroczenia dopuszczalnego poziomu w roku kalendarzowym jedna godzina 2 18 razy rok kalendarzowy 4 nie dotyczy Tabela Kryteria obowiązujące w rocznych ocenach jakości powietrza dla CO ochrona zdrowia (źródło [3]) Dopuszczalny poziom Okres uśredniania Dopuszczana częstość przekroczenia CO w powietrzu stężeń [μg/m 3 dopuszczalnego poziomu w roku ] kalendarzowym 8 godzin 1 nie dotyczy Tabela Kryteria obowiązujące w rocznych ocenach jakości powietrza dla benzenu - ochrona zdrowia (źródło [3]) Okres uśredniania stężeń Dopuszczalny poziom benzenu w powietrzu [μg/m 3 ] Dopuszczana częstość przekroczenia dopuszczalnego poziomu w roku kalendarzowym rok kalendarzowy 5 nie dotyczy 6

9 Tabela Kryteria obowiązujące w rocznych ocenach jakości powietrza dla pyłu PM1 - ochrona zdrowia (źródło [3]) Okres uśredniania stężeń Dopuszczalny poziom PM1 w powietrzu [μg/m 3 ] Dopuszczana częstość przekroczenia dopuszczalnego poziomu w roku kalendarzowym rok kalendarzowy 4 nie dotyczy 24 godziny 5 35 razy Tabela Kryteria obowiązujące w rocznych ocenach jakości powietrza dla ołowiu w pyle PM1 - ochrona zdrowia (źródło [3]) Okres uśredniania stężeń Dopuszczalny poziom Pb w powietrzu [μg/m 3 ] Dopuszczana częstość przekroczenia dopuszczalnego poziomu w roku kalendarzowym rok kalendarzowy,5 nie dotyczy Tabela Kryteria obowiązujące w rocznych ocenach jakości powietrza dla pyłu PM2.5 - ochrona zdrowia (źródło [3]) Okres uśredniania stężeń rok kalendarzowy Poziom dopuszczalny PM2.5 w powietrzu [μg/m 3 ] Poziom dopuszczalny PM2.5 w powietrzu powiększony o margines tolerancji) [μg/m 3 ] W ocenie rocznej dotyczącej pyłu PM2,5 uwzględnia się ponadto dodatkowe kryterium, zawarte w rozporządzeniu Ministra Środowiska w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu - Poziom dopuszczalny określony dla fazy II, równy 2 µg/m 3, z terminem osiągnięcia do 1 stycznia 22 r. Jest to orientacyjna wartość dopuszczalna, która zostanie zweryfikowana przez Komisję Europejską w świetle dalszych informacji, w tym na temat skutków dla zdrowia i środowiska oraz wykonalności technicznej Kryteria dla As, Cd, Ni, B(a)P w pyle PM1 ochrona zdrowia Kryteriami stosowanymi w rocznej ocenie jakości powietrza dla As, Cd, Ni i B(a)P w pyle PM1, dokonywanej pod kątem ochrony zdrowia, są poziomy docelowe. Dyrektywa 24/17/WE w sprawie arsenu, kadmu, rtęci, niklu i wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych w otaczającym powietrzu, zobowiązuje Państwa Członkowskie do podjęcia wszelkich niezbędnych środków, które nie pociągają za sobą niewspółmiernych kosztów, w celu zapewnienia, aby począwszy od 31 grudnia 212 r., stężenia arsenu, kadmu, niklu i benzo(a)pirenu w otaczającym powietrzu, nie przekraczały wartości docelowych. 7

10 Tabela Kryteria obowiązujące w rocznych ocenach jakości powietrza dla As, Cd, Ni, B(a)P, zawartych w pyle PM1 (źródło [3]) Zanieczyszczenie Okres uśredniania stężeń Docelowy poziom substancji w powietrzu [ng/m 3 ] Arsen rok kalendarzowy 6 Benzo(a)piren rok kalendarzowy 1 Kadm rok kalendarzowy 5 Nikiel rok kalendarzowy Kryteria dla ozonu ochrona zdrowia i ochrona roślin Ocena jakości powietrza w odniesieniu do ozonu, pod kątem ochrony zdrowia opiera się na dwóch wartościach kryterialnych, którymi są: poziom docelowy oraz poziom celu długoterminowego. Terminem osiągnięcia wartości docelowej określonej dla ozonu w celu ochrony zdrowia ludzi był 1 stycznia 21 r. Dla ozonu określony został również poziom celu długoterminowego z terminem osiągnięcia do 22 r. Tabela Kryteria obowiązujące w rocznych ocenach jakości powietrza dla ozonu - ochrona zdrowia (źródło [3]) Kryterium Okres uśredniania stężeń Poziom docelowy i celu długoterminowego dla O 3 w powietrzu [μg/m 3 ] Dopuszczana liczba dni z przekroczeniami poziomu docelowego w roku kalendarzowym Poziom docelowy 8-godzin 1) 12 1) 25 dni 2) Poziom celu długoterminowego 8-godzin 12 3) nie dotyczy (określana jest wartość max) 1) Maksymalna średnia ośmiogodzinna w ciągu doby, spośród średnich kroczących obliczanych co godzinę z ośmiu stężeń średnich jednogodzinnych. Każdą tak obliczoną średnią 8-godzinną przypisuje się dobie, w której się ona kończy; pierwszym okresem obliczeniowym dla każdej doby jest okres od godziny 17. dnia poprzedniego do godziny 1. danego dnia; ostatnim okresem obliczeniowym dla każdej doby jest okres od godziny 16. do 24. tego dnia czasu środkowoeuropejskiego CET. 2) Liczba dni z przekroczeniem poziomu docelowego w roku kalendarzowym uśredniona w ciągu kolejnych trzech lat. W przypadku braku danych pomiarowych z trzech lat, dotrzymanie dopuszczalnej częstości przekroczeń sprawdza się na podstawie danych pomiarowych co najmniej z jednego roku. 3) Maksymalna średnia ośmiogodzinna, w ciągu roku kalendarzowego, spośród średnich kroczących obliczanych co godzinę z ośmiu stężeń średnich jednogodzinnych. W przypadku ocen w zakresie ozonu, prowadzonych w odniesieniu do ochrony roślin, ocena jakości powietrza dla ozonu opiera się również na dwóch wartościach kryterialnych: poziomie docelowym oraz poziomie celu długoterminowego. Terminem osiągnięcia wartości docelowej określonej dla ozonu w celu ochrony roślin był 1 stycznia 21 r. Poziom celu długoterminowego dla ozonu powinien zostać osiągnięty do 22 r. 8

11 Tabela Kryteria obowiązujące w rocznych ocenach jakości powietrza dla ozonu (AOT4) - ochrona roślin (źródło [3]) 1) Dopuszczalna wartość parametru Kryterium Okres uśredniania stężeń AOT4 1) dla O 3 w powietrzu Poziom docelowy okres wegetacyjny (1 V 31 VII) 18 2) (μg/m 3 ) h Poziom celu długoterminowego okres wegetacyjny (1 V 31 VII) 6 (μg/m 3 ) h 1) Normowany parametr AOT4 [(µg/m 3 ) h] oblicza się na podstawie stężeń 1-godz., jako sumę różnic pomiędzy stężeniem średnim jednogodzinnym wyrażonym w µg/m 3 a wartością 8 µg/m 3, dla każdej godziny w ciągu doby pomiędzy godziną 8. a 2. czasu środkowoeuropejskiego (CET), dla której stężenie jest większe niż 8 µg/m 3, w okresie od 1 maja do 31 lipca. Obliczaną wartość AOT 4 należy pomnożyć przez iloraz liczby możliwych terminów pomiarowych do liczby wykonanych w tym okresie pomiarów; AOT4 nie oblicza się jeśli seria pomiarowa nie spełnia wymaganych warunków kompletności (zob. tab. 8.6). 2) Wartość tę uznaje się za dotrzymaną, jeżeli nie przekracza jej średnia z wyżej określonych sum obliczona dla okresów wegetacyjnych z pięciu kolejnych lat. W przypadku braku danych pomiarowych stężeń ozonu z pięciu lat, dotrzymanie tej wartości sprawdza się na podstawie danych pomiarowych z co najmniej trzech lat Kryteria dla SO 2, NO x - ochrona roślin Kryterium oceny jakości powietrza pod kątem ochrony roślin, dotyczącej SO 2 i NO x, stanowią poziomy dopuszczalne dla stężeń długookresowych tych zanieczyszczeń, określone w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 24 sierpnia 212 r. w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu. Tabela Kryteria obowiązujące w rocznych ocenach jakości powietrza dla SO 2 i NO x - ochrona roślin (źródło [3]) Substancja Okres uśredniania stężeń Poziom dopuszczalny substancji w powietrzu [μg/m 3 ] rok kalendarzowy 2 Dwutlenek siarki pora zimowa (okres od 1 X do 31 III) 2 Tlenki azotu rok kalendarzowy 3 4. Zasady oceny jakości powietrza i klasyfikacji stref Ocena poziomów substancji w powietrzu dokonana została odrębnie dla każdej substancji w danej strefie, w których poziom odpowiednio: 1. przekracza poziom dopuszczalny, 2. nie przekracza poziomu dopuszczalnego, 3. przekracza poziom docelowy, 4. nie przekracza poziomu docelowego, 5. przekracza poziom celu długoterminowego, 6. nie przekracza poziomu celu długoterminowego, Klasyfikacja stref dokonana została oddzielnie dla dwóch grup kryteriów: 1. określonych w celu ochrony zdrowia (dla terenu kraju), 2. określonych w celu ochrony roślin (dla obszaru całego kraju z wyłączeniem stref - aglomeracji oraz stref- miast powyżej 1 tys. mieszkańców). Klasyfikacji stref dokonuje się dla każdego zanieczyszczenia oddzielnie, na podstawie jego stężeń występujących w rejonach, gdzie stężenia te są najwyższe na obszarze strefy. 9

12 Wynikiem rocznej oceny jakości powietrza w strefie jest określenie klasy strefy dla zanieczyszczenia. Każdej strefie przypisuje się jedną klasę dla każdego zanieczyszczenia, oddzielnie ze względu na ochronę zdrowia ludzi i ze względu na ochronę roślin. Zaliczenie strefy o dużym obszarze do klasy C oznacza, że jakość powietrza na terenie strefy nie spełniła określonych kryteriów także wówczas, gdy jakość ta jest generalnie dobra na obszarze całej strefy, z wyjątkiem wydzielonych terenów o ograniczonym zasięgu. Nie oznacza to konieczności prowadzenia intensywnych działań na rzecz poprawy jakości powietrza na obszarze całej strefy. Oznacza natomiast potrzebę podjęcia odpowiednich działań w odniesieniu do wybranych obszarów w strefie (zwykle o ograniczonym zasięgu) w tym opracowanie Programu ochrony powietrza dla danego zanieczyszczenia i obszaru. Zaliczenie strefy do danej klasy wiąże się z określonymi wymaganiami w zakresie działań na rzecz poprawy jakości powietrza (w przypadku, gdy nie są spełnione odpowiednie kryteria) lub na rzecz utrzymania tej jakości (jeżeli spełnia ona przyjęte standardy). Powiązanie poziomów stężeń zanieczyszczenia, uzyskanych w wyniku rocznej oceny jakości powietrza, z klasami stref i wymaganymi działaniami przedstawiono w tabelach Tabela 4.1. Klasy stref i wymagane działania w zależności od poziomów stężeń zanieczyszczenia, uzyskanych w rocznej ocenie jakości powietrza, dla przypadków gdy dla zanieczyszczenia jest określony poziom dopuszczalny i nie jest określony margines tolerancji lub osiągnął on wartość zerową (źródło [1,4]) Klasa strefy A C Poziom stężeń zanieczyszczenia nie przekraczający poziomu dopuszczalnego powyżej poziomu dopuszczalnego Wymagane działania - utrzymanie stężeń zanieczyszczenia poniżej poziomu dopuszczalnego oraz próba utrzymania najlepszej jakości powietrza zgodnej ze zrównoważonym rozwojem. - określenie obszarów przekroczeń poziomów dopuszczalnych; - opracowanie programu ochrony powietrza POP w celu osiągnięcia odpowiednich poziomów dopuszczalnych substancji w powietrzu (jeśli POP nie był uprzednio opracowany); - kontrolowanie stężeń zanieczyszczenia na obszarach przekroczeń i prowadzenie działań mających na celu obniżenie stężeń przynajmniej do poziomów dopuszczalnych. Tabela 4.2. Klasy stref i oczekiwane działania w zależności od poziomów stężeń zanieczyszczenia, uzyskanych w rocznej ocenie jakości powietrza, dla przypadków gdy dla zanieczyszczenia jest określony poziom docelowy (źródło [1,4]) Klasa strefy Poziom stężeń zanieczyszczenia Oczekiwane działania A nie przekraczający poziomu docelowego brak - dążenie do osiągnięcia poziomu docelowego substancji w określonym czasie za pomocą ekonomicznie uzasadnionych działań technicznych i technologicznych; powyżej poziomu docelowego C - opracowanie programu ochrony powietrza, w celu osiągnięcia odpowiednich poziomów docelowych w powietrzu, jeśli POP nie był opracowany pod kątem określonej substancji. Tabela 4.3. Klasy stref i wymagane działania w zależności od poziomów stężeń ozonu z uwzględnieniem poziomu celu długoterminowego (źródło [1,4]) Klasa strefy Poziom stężeń ozonu Oczekiwane działania D1 nie przekraczający poziomu celu brak długoterminowego D2 powyżej poziomu celu długoterminowego dążenie do osiągnięcia poziomu celu długoterminowego do roku 22 1

13 W zakresie wszystkich uwzględnionych zanieczyszczeń ocena za rok 215 przeprowadzona została dla dwóch stref: miasta Rzeszów i strefy podkarpackiej. Podział województwa podkarpackiego na strefy przedstawiony został na ryc Ryc Podział stref w województwie podkarpackim (źródło [5]) 5. System oceny jakości powietrza w województwie podkarpackim Przy sporządzaniu oceny jakości powietrza na terenie województwa podkarpackiego wykorzystano wyniki pomiarów ze stacji monitoringu powietrza działających w ramach Państwowego monitoringu środowiska, nadzorowanych przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Rzeszowie. Przy opracowywaniu oceny stopnia zanieczyszczenia powietrza analizie poddano wyniki pomiarów poziomów stężeń zanieczyszczeń z 13 stacji pomiarowych włączonych do wojewódzkiej sieci monitoringu powietrza. Ich lokalizacja przedstawiona została na ryc

14 Podstawę oceny stanowiły serie pomiarowe ze stacji monitoringu powietrza spełniające wymagania dotyczące jakości danych. Wymagania te dotyczą liczby ważnych danych pomiarowych, pokrycia pomiarami roku objętego oceną oraz niepewności pomiaru. Wymagania w zakresie jakości danych dla pomiarów stanowiących podstawę oceny, określone zostały w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 13 września 212 r. w sprawie dokonywania oceny poziomów substancji w powietrzu oraz w dyrektywach: 28/5/WE i 24/17/WE. Informacje o stacjach monitoringu powietrza działających w ramach PMŚ oraz wyniki pomiarów stężeń zanieczyszczeń powietrza uzyskane z tych stacji gromadzone są w krajowej bazie danych JPOAT2.. Baza ta pozwala na systematyczne archiwizowanie informacji dotyczących monitoringu powietrza atmosferycznego oraz obserwację kierunków i trendów zmian zachodzących w jakości powietrza na przestrzeni lat. Jednostkowe wyniki stężeń zanieczyszczeń ze stacji automatycznych i manualnych, zlokalizowanych na obszarze województwa podkarpackiego udostępniane są na stronie internetowej WIOŚ w Rzeszowie: Ryc Lokalizacja stacji pomiarowych w województwie w roku 215 (źródło: [8]) 12

15 W ocenie jakości powietrza w województwie podkarpackim wykorzystane zostały wyniki modelowania zanieczyszczenia powietrza wykonane na zlecenie WIOŚ w Rzeszowie przez Biuro Studiów i Pomiarów Proekologicznych EKOMETRIA Sp. z o.o. Do obliczeń rozkładu stężeń zanieczyszczeń na obszarze województwa podkarpackiego użyto modelu Calmet/Calpuff. Obliczenia rozkładów stężeń wykonano w oparciu o uzupełnioną bazę emisji i dane meteorologiczne za 215 rok. Modelowanie obejmowało SO 2, NO 2, NOx, CO, benzen, pył PM1, pył PM2.5, arsen, kadm, nikiel, ołów, benzo(a)piren. W obliczeniach wykorzystano informację meteorologiczną pochodzącą z modelu WRF. Informacja meteorologiczna została przygotowana w siatce 5x5 km na całym obszarze obliczeniowym. W modelowaniu uwzględniono bazę emitorów punktowych zawierają lokalizację źródeł, ich parametry techniczne oraz emisję z określoną zmiennością czasową. Pozostałe typy emisji zostały zebrane w katastrach, w siatce 1x1 km na obszarach pozamiejskich oraz 25x25 m w miastach. W ocenie uwzględniono również wyniki modelowania ozonu wykonane na zlecenie GIOŚ przez Biuro Studiów i Pomiarów Proekologicznych EKOMETRIA Sp. z o.o. 13

16 5. Charakterystyka warunków meteorologicznych Analiza warunków meteorologicznych w 215 r. na obszarze województwa podkarpackiego wykonana została w ramach pracy Modelowanie jakości powietrza w województwie podkarpackim dla 215 roku na potrzeby oceny jakości powietrza wykonanej na zlecenie WIOŚ w Rzeszowie przez Biuro Studiów i Pomiarów Proekologicznych EKOMETRIA Sp. z o.o. Przedstawiona w opracowaniu analiza dotyczy prędkości i kierunku wiatru, temperatury, opadów atmosferycznych, wilgotności względnej. Analizę wykonano dla pól meteorologicznych uzyskanych za pomocą modeli WRF/CALMET obejmujących obszar województwa. Ponadto w analizach uwzględniono przebiegi poszczególnych parametrów meteorologicznych wyznaczonych dla oczek siatki meteorologicznej odpowiadających położeniu wybranych stacji meteorologicznych przy stacjach monitoringu powietrza nadzorowanych przez WIOŚ w Rzeszowie wybrano: Rzeszów- Rejtana, Przemyśl-Grunwaldzka, Nisko-Szklarniowa, Mielec-Zarząd Strefy oraz Jasło-Sikorskiego. 6.1 Prędkość i kierunek wiatru Na rozprzestrzenianie się substancji zanieczyszczających znaczny wpływ mają prędkości oraz kierunki wiatrów. Cisze wiatrowe i małe prędkości wiatru pogarszają poziomą wentylację powietrza, co przyczynia się do wzrostu stężeń zanieczyszczeń. Prędkość wiatru wpływa na tempo przemieszczania mas powietrza wraz z zanieczyszczeniami, natomiast kierunek decyduje o trasie ich transportu. Prędkość wiatru w znacznym stopniu zależy od lokalnych warunków terenowych takich jak kanon uliczny, obecność przeszkód itp. Na obszarze województwa podkarpackiego rozkład przestrzenny średniej rocznej prędkości wiatru w 215 r. charakteryzował się niewielką zmiennością. Średnie roczne prędkości wiatru dla wszystkich stacji pomiarowych zawierały się w przedziale 3,8 4,1 m/s. Najwyższą wartość tego wskaźnika zanotowano w Rzeszowie w którym średnia roczna prędkość wiatru wyniosła 4,1 m/s. Ryc Rozkład średniej rocznej wartości prędkość wiatru [m/s] wyznaczona przez model WRF/CALMET w województwie podkarpackim w 215 r. (źródło: [9]) 14

17 Według rozkładu średnich miesięcznych prędkości wiatru w województwie podkarpackim najwyższe prędkości wiatru wystąpiły w miesiącach zimowych (grudzień i styczeń) i jesiennych a najniższe w okresie letnim (czerwiec, lipiec, sierpień). Ryc Średnia miesięczna wartość prędkości wiatru [m/s] wyznaczona przez model WRF/CALMET w województwie podkarpackim w 215 r. (źródło: [9]) Na terenie województwa podkarpackiego w 215 r. najczęściej wystąpiły wiatry o prędkościach z zakresu 3-5 m/s (36-42% w roku). Częstość wiatrów silnych (prędkość powyżej 1 m/s) spośród analizowanych stacji nie przekraczała 1% przypadków w ciągu roku. Udział sytuacji ciszy atmosferycznej, czyli sytuacji z wiatrem o prędkości poniżej 1,5 m/s, wystąpił na wszystkich stacjach średnio w 12% przypadków w ciągu roku. [%] Ryc Procentowy rozkład występowania prędkości wiatru w określonych przedziałach na wybranych stanowiskach wyznaczony przez model WRF/CALMET w województwie podkarpackim w 215 r. (źródło: [9]) Dla analizowanych szczegółowo oczek siatki meteorologicznej, odpowiadających położeniu stacji meteorologicznych, wykonano róże wiatrów. W województwie podkarpackim dominują wiatry z sektora południowego i zachodniego, a najczęstszym kierunkiem wiatru jest południowy (S) oraz 15

18 zachód-południowy-zachód (ESE). Najrzadziej w województwie występują wiatry z kierunków północno-wschodnich. Przemyśl-Grunwaldzka Rzeszów-Rejtana Nisko-Szklarniowa Mielec-Zarząd Strefy Jasło-Sikorskiego Ryc Róże wiatru dla wybranych stacji wyznaczone przez model WRF/CALMET w województwie podkarpackim w 215 r. (źródło: [9]) 16

19 6.2. Temperatura powietrza Temperatura wpływa pośrednio na jakość powietrza. W sezonie zimowym przy niskich temperaturach zwiększa się niska emisja z systemów ogrzewania. Podczas letnich upałów, na skutek zmniejszenia pionowego gradientu, może sprzyjać powstawaniu sytuacji smogowych. Zgodnie z klasyfikacją termiczną stosowaną przez IMGW rok 215 uznany został, jako anomalnie ciepły. Na obszarze województwa podkarpackiego w 215 r. najniższe wartość tego parametru około 7 C, wystąpiły miejscami w rejonie Bieszczad Zachodnich, a najwyższe około 1 C, w rejonach Kotliny Sandomierskiej. Na przeważającej części województwa średnia temperatura roczna mieściła się w przedziale 9-1 C. Ryc Rozkład średniej rocznej wartości temperatury powietrza [ C] w województwie podkarpackim w 215 r. (źródło: [9]) Najchłodniejszymi miesiącami w województwie podkarpackim był styczeń i luty. Tylko w tych miesiącach średnia temperatura dla prawie wszystkich stacji była ujemna. Najniższe wartości zanotowano w Jaśle (-,7 C), a najwyższe w Mielcu (,3 C). Najcieplejszym miesiącem były lipiec i sierpień, w których średnie wartości temperatur wyniosły odpowiednio 2 C i 21,3 C. Zauważalne są bardzo niewielkie różnice między średnimi wartościami temperatur dla poszczególnych stacji. 17

20 Ryc Przebieg średnich miesięcznych wartości temperatury powietrza na wybranych stanowiskach w województwie podkarpackim w 215 r. (źródło: [9]) Tabela Średnie miesięczne wartości temperatury powietrza na wybranych stanowiskach w województwie podkarpackim w 215 r. (źródło: [9]) T[ o C] Stanowisko Przemyśl- Grunwaldzka Rzeszów- Rejtana Nisko- Szklarniowa Mielec-Zarząd Strefy Jasło- Sikorskiego I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Rok, -,5 4,8 8,2 13,3 17,5 2,1 21, 15,2 7,4 5,5 2,6 9,6 -,2 -,5 4,6 8,1 13, 17,2 19,9 21,2 15,1 7,5 5,4 2,7 9,5,1 -,5 4,8 8,4 13,1 17,4 2, 21,4 15,2 7,2 5,2 3,3 9,6,3 -,5 4,9 8,5 13,1 17,3 2,1 21,5 15,3 7,8 5,6 3,6 9,8 -,7 -,8 4,5 8,1 12,8 17, 2, 21,3 14,8 7,8 5,7 2,4 9, Opady atmosferyczne Rozkład rocznej sumy opadów atmosferycznych w województwie podkarpackim w 215 r. wskazuje na występowanie wartości w przedziale od około 4 mm do około 14 mm. W rozkładzie miesięcznym opadów dla poszczególnych stacji, miesiącami o najwyższych wartościach tego wskaźnika był lipiec ( mm) oraz wrzesień (38-85 mm). Najniższe opady zanotowano w lutym (1 mm we wszystkich pięciu stacjach), grudniu (15 mm) oraz sierpniu (19 mm). Stacją o najniższej rocznej sumie opadów był Rzeszów, w którym zanotowano wynik o wartości 525 mm. Największą sumą opadu rocznego charakteryzowała się natomiast stacja w Jaśle z wynikiem 689 mm. 18

21 Ryc Rozkład rocznej sumy opadów atmosferycznych [mm] wyznaczonych przez model WRF/CALMET w województwie podkarpackim w 215 r. (źródło: [9]) Tabela Miesięczne sumy opadów atmosferycznych wyznaczone przez model WRF/CALMET na wybranych stanowiskach w województwie podkarpackim w 215 r. Opad [mm] Stanowisko Przemyśl- Grunwaldzka Rzeszów- Rejtana Nisko- Szklarniowa Mielec-Zarząd Strefy Jasło- Sikorskiego I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Rok 38,4 19,8 47,1 25,4 9,1 55,6 57,6 2,1 63,9 6,7 48,4 15,8 524,8 6,8 19,4 47,5 29,2 95,7 64,3 71,3,2 37,7 56,8 54,3 2,1 557,3 55,5 14,7 33,6 13, 19,7 6,4 64,1 5,5 66,9 44,3 64,7 24,1 556,6 57,6 16,3 39, 32,5 93,2 42,6 95,4 6,4 67,7 56,4 46,2 24,8 578,3 62,6 29,9 48,7 41,7 17, 56,4 123,4 4, 84,9 59,4 5, 2,9 689, 6.4. Wilgotność względna powietrza Przestrzenny rozkład średniej rocznej wartości wilgotności względnej powietrza na obszarze województwa podkarpackiego w 215 r. wskazuje na zmienność parametru w przedziale od 72% do 82%. Najniższe wartości wilgotności względnej wystąpiły przy wschodniej granicy województwa, a najwyższe w Bieszczadach Zachodnich i w Beskidzie Niskim. Przebieg średnich miesięcznych wartości wilgotności względnej powietrza atmosferycznego dla województwa podkarpackiego wskazuje na występowanie zdecydowanie niższych wartości w okresie letnim (sierpień i lipiec), a najwyższych w miesiącach zimowych (styczeń, luty, grudzień). 19

22 Ryc Rozkład średniej rocznej wartości wilgotności względnej powietrza [%] wyznaczonej przez model WRF/CALMET w województwie podkarpackim w 215 r. (źródło: [9]) Tabela Średnie miesięczne wartości wilgotności względnej powietrza [%] wyznaczone przez model WRF/CALMET na wybranych stanowiskach w województwie podkarpackim w 215 r. (źródło: [9]) Wilgotność względna [%] I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Rok Stanowisko Przemyśl- Grunwaldzka Rzeszów-Rejtana Nisko-Szklarniowa Mielec-Zarząd Strefy Jasło-Sikorskiego Klasy równowagi atmosfery Bardzo istotnym parametrem dla rozprzestrzeniania się zanieczyszczeń jest klasa równowagi atmosfery Pasquilla, która opisuje pionowe ruchy powietrza związane z gradientem temperatury i prędkością wiatru, a które z kolei decydują o ruchu zanieczyszczonego powietrza w smudze. W zależności od różnicy temperatur powietrza wznoszącego się i powietrza otaczającego wyróżnia się w atmosferze trzy podstawowe stany równowagi: chwiejną, obojętną i stałą. Pomiędzy nimi wyróżnia się stany pośrednie. W ochronie środowiska powszechnie przyjęty jest podział na 6 klas równowagi atmosfery: 1 ekstremalnie niestabilne warunki (równowaga bardzo chwiejna), 2 umiarkowanie niestabilne warunki (równowaga chwiejna), 3 nieznacznie niestabilne warunki (równowaga nieznacznie chwiejna), 2

23 4 neutralne warunki (równowaga obojętna), 5 nieznacznie stabilne warunki (równowaga stała), 6 umiarkowanie stabilne warunki (równowaga bardzo stała). Niezbyt korzystne dla rozprzestrzeniania się zanieczyszczeń są klasy 1 i 2, ze względu na to, iż smuga spalin na skutek intensywnych ruchów powietrza to wznosi się to opada, a bardzo niekorzystne są klasy 5 i 6, przy których występują warunki inwersyjne i zanieczyszczenia utrzymują się na niskich wysokościach (nie mają warunków do rozproszenia). W 215 r. na terenie województwa podkarpackiego najczęściej występowała klasa równowagi atmosfery 4, która jest zdecydowanie najkorzystniejsza od 37% przypadków w roku na stanowiskach w Przemyślu, Nisku i Mielcu do 41 % w Rzeszowie. Niski udział klasy 1 na wszystkich stanowiskach (1%). Warunki bardzo niekorzystne (klasy 5 i 6) na wszystkich stanowiskach stanowią łącznie średnio około 35 % przypadków w roku. Ryc Rozkład prawdopodobieństwa występowania klas równowagi atmosfery wyznaczone przez model WRF/CALMET na wybranych stanowiskach w województwie podkarpackim w 215 r. (źródło: [9]) 7. Wyniki klasyfikacji stref w województwie podkarpackim w kryterium ochrony zdrowia 7.1. Zanieczyszczenia gazowe Dwutlenek siarki W 215 r. na obszarze województwa podkarpackiego badania zanieczyszczenia powietrza dwutlenkiem siarki w kryterium ochrony zdrowia prowadzone były w 6 punktach pomiarowych, metodą automatyczną z jednogodzinnym czasem uśredniania stężeń. We wszystkich punktach pomiarowych uzyskano wymagane do oceny rocznej pokrycie roku pomiarami, wyniki ze stacji stanowiły podstawę do sporządzenia oceny za rok 215. Dodatkowo ocena zanieczyszczenia 21

24 powietrza SO 2 w regionie poszerzona została o wyniki modelowania. Lokalizację stanowisk pomiarowych SO 2 w województwie podkarpackim w 215 r. przedstawiono na ryc Ryc Rozmieszczenie stanowisk pomiarowych SO 2 w województwie podkarpackim w 215 r. w kryterium ochrony zdrowia (źródło [8]) W 215 r. nie odnotowano przekroczeń ustalonej dla dwutlenku siarki normy 1-godzinnej na stacjach automatycznych zlokalizowanych w województwie podkarpackim. W strefie miasto Rzeszów najwyższe stężenie jednogodzinne SO 2 odnotowane na stacji zlokalizowanej na osiedlu Nowe Miasto wyniosło 58 g/m 3 (17 % normy). Na poszczególnych stacjach pomiarowych w strefie podkarpackiej najwyższe stężenia jednogodzinne SO 2 wyniosły odpowiednio: Przemyśl - 67 g/m 3 (19 % normy - niepełna seria pomiarowa) Jasło - 93 g/m 3 (27 % normy), Nisko - 68 g/m 3 (19 % normy), Mielec 55 g/m 3 (16 % normy), Krempna 38 g/m 3 (11 % normy). Maksymalne stężenie średniodobowe dwutlenku siarki obliczone ze stężeń jednogodzinnych, zmierzonych na stacji automatycznej w Rzeszowie wyniosło 16 g/m 3 (13 % normy). W strefie podkarpackiej maksymalne stężenia średniodobowe dwutlenku siarki wyniosły: 27 g/m 3 w Nisku 22

25 stężenie SO2 { g/m 3 ] stężenie SO2 { g/m 3 ] stężenie SO2 { g/m 3 ] (22 % normy), 48 g/m 3 w Jaśle (38 % normy), w Przemyślu 19 g/m 3 15 % normy), w Mielcu 2 g/m 3 16 % normy), w Krempnej 15 g/m 3 12 % normy). Na ryc przedstawiono przebieg rocznych serii dobowych stężeń dwutlenku siarki na stacjach pomiarowych w województwie podkarpackim w 215 r dobowe stężenie SO2 w Rzeszowie stężenie dopuszczalne Ryc Stężenia średniodobowe SO 2 z poszczególnych dni pomiarowych zanotowane w Rzeszowie w 215 r. (źródło: [8]) dobowe stężenie SO2 w Jaśle stężenie dopuszczalne Ryc Stężenia średniodobowe SO 2 z poszczególnych dni pomiarowych zanotowane w Jaśle w 215 r. (źródło: [8]) dobowe stężenie SO2 w Nisku stężenie dopuszczalne Ryc Stężenia średniodobowe SO 2 z poszczególnych dni pomiarowych zanotowane w Nisku w 215 r. (źródło: [8]) 23

26 stężenie SO2 { g/m 3 ] stężenie SO2 { g/m 3 ] stężenie SO2 { g/m 3 ] dobowe stężenie SO2 w Przemyślu stężenie dopuszczalne Ryc Stężenia średniodobowe SO 2 z poszczególnych dni pomiarowych zanotowane w Przemyślu w 215 r. (źródło: [8]) dobowe stężenie SO2 w Mielcu stężenie dopuszczalne Ryc Stężenia średniodobowe SO 2 z poszczególnych dni pomiarowych zanotowane w Mielcu w 215 r. (źródło: [8]) dobowe stężenie SO2 w Krempnej stężenie dopuszczalne Ryc Stężenia średniodobowe SO 2 z poszczególnych dni pomiarowych zanotowane w Krempnej w 215 r. (źródło: [8]) W strefie miasto Rzeszów stężenie średnioroczne dwutlenki siarki wyniosło 5 g/m 3. W strefie podkarpackiej stężenia średnioroczne SO 2 kształtowały się na poziomie: w Jaśle 7 g/m 3, w Przemyślu 4 g/m 3, w Nisku 8 g/m 3, w Mielcu 5 g/m 3, w Krempnej 4 g/m 3. Na ryc

27 Rzeszów-Nowe Miasto Nisko Szklarniowa Jasło Sikorskiego Przemyśl Grunwaldzka Mielec Solskiego Krempna SO2 [ g/m 3 ] przedstawiono wartości stężeń średniorocznych dwutlenku siarki na poszczególnych stanowiskach pomiarowych w województwie podkarpackim Ryc Stężenia średnioroczne SO 2 na stanowiskach pomiarowych w 215 r. (źródło: [8]) Wyniki modelowania zanieczyszczenia powietrza dwutlenkiem siarki, przeprowadzone w województwie podkarpackim dla roku 215 nie wykazały przekroczenia obowiązujących norm dla tego zanieczyszczenia. W zakresie stężeń 1-godzinnych dwutlenku siarki, wyniki modelowania za rok 215 wykazały występowanie wartości w przedziale 3,8-15 g/m 3. Najwyższe stężenia 1-godz. SO 2 w granicach 4-43 % normy wskazane zostały w Jaśle i w Przemyślu. W Rzeszowie stężenia 1 godzinne SO 2 zawierały się w przedziale 15,4-83, g/m 3 (4-24 % normy). Najwyższe stężenia 1-godzinne w przedziale g/m 3 określone zostały z modelowania na obszarze osiedli Zalesie, Nowe Miasto i Wilkowyja. Na rys przedstawiono rozkład stężeń 1-godzinnych SO 2 w województwie podkarpackim. W zakresie stężeń dobowych dwutlenku siarki wyniki modelowania wykazały występowanie wartości w zakresie 2,2-59,3 g/m 3 (2-47% normy). Najwyższe stężenia dobowe w granicach 4-47 % normy wskazane zostały w Jaśle, Jarosławiu i Przemyślu. W Rzeszowie stężenia dobowe SO 2 zawierały się w przedziale 9-32 g/m 3 (7-26 % normy). Najwyższe stężenia dobowe w przedziale 3-32 g/m 3 określone zostały z modelowania na obszarze osiedla Zalesie oraz incydentalnie na osiedlach Nowe Miasto i Śródmieście i Biała. Rozkłady stężeń dobowych dwutlenku siarki w województwie podkarpackim zobrazowano na ryc

28 Ryc Rozkład stężeń 1-godzinnych SO 2 w województwie podkarpackim w 215 r. - wyniki modelowania (źródło: [9]) 26

29 Ryc Rozkład stężeń dobowych SO 2 w województwie podkarpackim w 215 r. wyniki modelowania (źródło: [9]) 27

30 W oparciu o wyniki pomiarów SO 2 ze stacji monitoringu powietrza oraz wyniki modelowania rozkładu stężeń SO 2 w regionie dokonano klasyfikacji stref w województwie podkarpackim ze względu na zanieczyszczenie powietrza atmosferycznego dwutlenkiem siarki w kryterium ochrony zdrowia. Strefy miasto Rzeszów i podkarpacka zakwalifikowane zostały do klasy A, co oznacza, że na terenie województwa nie wystąpiło w 215 r. zagrożenie przekroczenia dopuszczalnych stężeń ustalonych dla dwutlenku siarki w powietrzu. Klasyfikacja stref w zakresie SO 2 przedstawiona została na ryc Ryc Klasyfikacja stref w zakresie dwutlenku siarki za rok 215- cel ochrona zdrowia (źródło: [8,9]) 28

31 Dwutlenek azotu W 215 r. na obszarze województwa podkarpackiego badania zanieczyszczenia powietrza dwutlenkiem azotu w kryterium ochrony zdrowia prowadzone były w 6 punktach pomiarowych metodą automatyczną z jednogodzinnym czasem uśredniania stężeń. We wszystkich punktach pomiarowych uzyskano wymagane do oceny rocznej pokrycie roku pomiarami, wyniki ze stacji stanowiły podstawę do sporządzenia oceny za rok 215. Dodatkowo ocena zanieczyszczenia powietrza NO 2 w regionie poszerzona została o wyniki modelowania. Lokalizację stanowisk pomiarowych NO 2 w województwie podkarpackim w 215 r. przedstawiono na ryc Ryc Rozmieszczenie stanowisk pomiarowych NO 2 w województwie podkarpackim w 215 r. (źródło: [8]) W strefie miasto Rzeszów stężenie średnioroczne dwutlenku azotu na stacji pomiarowej w 215 r. wyniosło 2 g/m 3 i stanowiło 5 % normy. 29

32 max stężenie NO 2 [ g/m 3 ] Rzeszów-Nowe Miasto Jasło Sikorskiego Przemyśl Grunwaldzka Nisko Szklarniowa Mielec Solskiego Krempna NO2 [ g/m 3 ] Dopuszczalne stężenie określone dla 1-godzinnych stężeń NO 2, ustalone na poziomie 2 g/m 3 nie zostało przekroczone. Maksymalne stężenie jednogodzinne stwierdzone w Rzeszowie na stacji na osiedlu Nowe Miasto wyniosło 197 g/m 3 (99 % normy). W strefie podkarpackiej średnioroczne stężenia dwutlenku azotu wyniosły: w Jaśle 13 g/m 3 (33 % normy), w Przemyślu 16 g/m 3 (4 % normy), w Nisku 13 g/m 3 (33 % normy), w Mielcu 16 g/m 3 (4 % normy), w Krempnej 5 g/m 3 (13 % normy). Dopuszczalna norma określona dla 1-godzinnych stężeń NO 2 nie została przekroczona na żadnej stacji monitoringu powietrza w strefie podkarpackiej. Maksymalne stężenia godzinowe, zanotowane na poszczególnych stacjach w 215 r. wyniosły: w Jaśle - 82 g/m 3 (41 % normy), w Przemyślu g/m 3 (74 % normy), w Nisku - 93 g/m 3 (47 % normy), w Mielcu g/m 3 (57 % normy), w Krempnej - 39 g/m 3 (2 % normy). Na ryc przedstawiono stężenia średnioroczne dwutlenku azotu na stacjach pomiarowych w 215 r., natomiast na ryc pokazano przebieg maksymalnych stężeń jednogodzinnych NO 2 w poszczególnych dobach pomiarowych na stacjach automatycznych w 215 r stężenie średnioroczne stężenie dopuszczalne Ryc Stężenia średnioroczne NO 2 na stanowiskach pomiarowych w 215 r. (źródło: [8]) 25 2 max stężenie godzinne NO2 w Rzeszowie stężenie dopuszczalne Ryc Maksymalne stężenia jednogodzinne NO 2 z poszczególnych dni pomiarowych zanotowane w Rzeszowie w 215 r. (źródło: [8]) 3

33 max stężenie NO 2 [ g/m 3 ] max stężenie NO 2 [ g/m 3 ] max stężenie NO 2 [ g/m 3 ] 25 2 max stężenie godzinne NO2 w Jaśle stężenie dopuszczalne Ryc Maksymalne stężenia jednogodzinne NO 2 z poszczególnych dni pomiarowych zanotowane w Jaśle w 215 r. (źródło: [8]) 25 2 max stężenie godzinowe NO2 w Przemyślu stężenie dopuszczalne Ryc Maksymalne stężenia jednogodzinne NO 2 z poszczególnych dni pomiarowych zanotowane w Przemyślu w 215 r. (źródło: [8]) 25 2 max stężenie dopuszczalne NO2 w Nisku stężenie dopuszczalne Ryc Maksymalne stężenia jednogodzinne NO 2 z poszczególnych dni pomiarowych zanotowane w Nisku w 215 r. (źródło: [8]) 31

34 max stężenie NO 2 [ g/m 3 ] max stężenie NO 2 [ g/m 3 ] 25 2 max stężenie dopuszczalne NO2 w Mielcu stężenie dopuszczalne Ryc Maksymalne stężenia jednogodzinne NO 2 z poszczególnych dni pomiarowych zanotowane w Mielcu w 215 r. (źródło: [8]) 25 2 max stężenie godzinne NO2 w Krempnej stężenie dopuszczalne Ryc Maksymalne stężenia jednogodzinne NO 2 z poszczególnych dni pomiarowych zanotowane w Krempnej w 215 r. (źródło: [8]) Wyniki modelowania zanieczyszczenia powietrza dwutlenkiem azotu, przeprowadzone w województwie podkarpackim dla roku 215 nie wykazały przekroczenia obowiązujących norm dla tego zanieczyszczenia. W zakresie stężeń 1-godzinnych dwutlenku azotu wyniki modelowania za rok 215 wykazały występowanie w województwie podkarpackim wartości w przedziale 6,8-168,1 g/m 3 (3-84 % normy). Najwyższe stężenia 1-godz. NO 2 wynoszące ,1 g/m 3 wskazane zostały w Rzeszowie w centralnej części miasta z intensywnym ruchem drogowym. W zakresie stężeń średniorocznych dwutlenku azotu wyniki modelowania wykazały występowania w województwie podkarpackim wartości w przedziale 1,6-28,5 g/m 3 (4-71% normy). Najwyższe stężenia średnioroczne NO 2 zostały wskazane przez model w centralnej części Rzeszowa, wzdłuż głównych ciągów komunikacyjnych, zawierały się one w przedziale g/m 3 (6-71 % normy). Na obszarze województwa zarówno dla stężeń 1-godz. jak i średniorocznych NO 2 widoczny jest wzrost stężeń wzdłuż większych szlaków komunikacyjnych w regionie. Rozkłady stężeń 1-godzinnych i średniorocznych dwutlenku azotu zobrazowano na ryc

35 Ryc Rozkład stężeń 1-godzinnych NO 2 w województwie podkarpackim w 215 r. - wyniki modelowania (źródło: [9]) 33

36 Ryc Rozkład stężeń średniorocznych NO 2 w województwie podkarpackim w 215 r. - wyniki modelowania (źródło: [9]) 34

37 W oparciu o dostępne wyniki pomiarów NO 2 ze stacji monitoringu powietrza oraz wyniki modelowania rozkładu stężeń NO 2 w regionie dokonano klasyfikacji stref w województwie podkarpackim ze względu na zanieczyszczenie powietrza atmosferycznego dwutlenkiem azotu w kryterium ochrony zdrowia za rok 215. Strefy miasto Rzeszów i podkarpacka zakwalifikowane zostały do klasy A co oznacza, że na terenie województwa nie wystąpiło w 215 r. zagrożenie przekroczenia dopuszczalnych stężeń ustalonych dla dwutlenku azotu w powietrzu. Klasyfikacja stref w zakresie NO 2 przedstawiona została na ryc Ryc Klasyfikacja stref w zakresie dwutlenku azotu za rok 215- cel ochrona zdrowia (źródło: [8,9]) Tlenek węgla W 215 r. na terenie województwa podkarpackiego pomiary zanieczyszczenia powietrza tlenkiem węgla prowadzone były na dwóch stacjach pomiarowych w Rzeszowie na osiedlu Nowe Miasto i w Nisku przy ul. Szklarniowej. W punktach pomiarowych uzyskano wymagane do oceny 35

38 max 8-godz stężenie CO [ g/m 3 ] max 8-godz stężenie CO [ g/m 3 ] rocznej pokrycie roku pomiarami, wyniki ze stacji stanowiły podstawę do sporządzenia oceny za rok 215. Dodatkowo ocena zanieczyszczenia powietrza CO w regionie poszerzona została o wyniki modelowania. Obliczone maksymalne 8-godzinne kroczące stężenia tlenku węgla na stacjach pomiarowych w województwie podkarpackim nie przekraczały dopuszczalnej normy w żadnej dobie pomiarowej. Maksymalne wartości ze średnich 8-godzinnych kroczących, obliczonych na podstawie pomiarów 1-godzinnych zanotowanych na stanowiskach pomiarowych wyniosły: 1. w strefie miasto Rzeszów na stacji Nowe Miasto µg/m 3 (31 % normy), 2. w strefie podkarpackiej na stacji w Nisku przy ul. Szklarniowej 1945 µg/m 3 (19 % normy). Na ryc przedstawiono przebieg maksymalnych stężeń 8-godzinnych w poszczególnych dobach pomiarowych na stacjach automatycznych w 215 r max 8-godzinne stęzenie CO w Nisku stężenie dopuszczalne - 1 g/m Ryc Maksymalne stężenia ośmiogodzinne CO w poszczególnych dobach pomiarowych w Nisku w 215 r. (źródło: [8]) 35 3 max 8-godzinne stężenie CO w Rzeszowie stężenie dopuszczalne - 1 g/m Ryc Maksymalne stężenia ośmiogodzinne CO w poszczególnych dobach pomiarowych w Rzeszowie w 215 r. (źródło: [8]) Wyniki modelowania za rok 215 wykazały występowanie na obszarze Podkarpacia maksymalnych wartości stężeń 8-godzinnych tlenku węgla w przedziale g/m 3 (3-74 % normy). Wartości stężeń powyżej 5 % normy wskazano w Rzeszowie, Łańcucie, Przemyślu, Sanoku i Jaśle. W Rzeszowie max. stężenia ośmiogodzinne CO wyniosły g/m 3. Najwyższe 36

39 8-godz. stężenia CO wystąpiły w Rzeszowie w Śródmieściu. Rozkłady stężeń 8-godzinnych tlenku węgla w województwie podkarpackim zobrazowano na ryc Ryc Rozkład maksymalnych stężeń 8-godzinnych CO w województwie podkarpackim w 215 r. - wyniki modelowania (źródło: [9]) 37

40 W ocenie jakości powietrza w województwie podkarpackim za rok 215 w zakresie tlenku węgla strefy miasto Rzeszów i podkarpacka zaliczone zostały do klasy A. Klasyfikacja stref przedstawiona została na ryc Benzen Ryc Klasyfikacja stref w zakresie tlenku węgla za rok 215- cel ochrona zdrowia (źródło: [8,9]) Pomiary stopnia zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego benzenem prowadzone były w 215 r. w województwie podkarpackim w 3 punktach pomiarowych metodą automatyczną z godzinnym uśrednianiem stężeń. Dodatkowo w 6 punktach pomiarowych w strefie podkarpackiej badania zanieczyszczenia powietrza benzenem prowadzone były metodą pasywną, są to pomiary wskaźnikowe wspomagające metodę automatyczną. Wykonano dwanaście miesięcznych serii pomiarowych rozłożonych w ciągu roku. 38

41 We wszystkich punktach pomiarowych uzyskano wymagane do oceny rocznej pokrycie roku pomiarami, wyniki ze stacji stanowiły podstawę do sporządzenia oceny za rok 215. Dodatkowo ocena zanieczyszczenia powietrza benzenem w regionie poszerzona została o wyniki modelowania. Lokalizację stanowisk pomiarowych benzenu w województwie podkarpackim w 215 r. przedstawiono na ryc Ryc Rozmieszczenie stanowisk pomiarowych benzenu w województwie podkarpackim w 215 r. (źródło: [8]) Stężenia średnioroczne benzenu w wyznaczonych punktach pomiarowych nie wykazały przekroczenia dopuszczalnej normy rocznej. Najwyższe stężenie średnioroczne benzenu na poziomie 2,4 g/m 3 (48 % normy) zanotowano w Mielcu. Stężenia średnioroczne benzenu na poszczególnych stanowiskach pomiarowych pokazano na ryc Stężenia benzenu wykazują znaczną zmienność sezonową. Zdecydowanie wyższe wartości stężeń benzenu notowane są w okresie zimowym. 39

42 stężenie dobowe C 6 H 6 [ g/m 3 ] Nisko Szklarniowa Jasło Sikorskiego Krosno Kletówki Rzeszów Nowe Miasto Przemyśl Grunwaldzka Sanok Sadowa Tarnobrzeg M.Dąbrowskiej Mielec Solskiego Mielec Partyzantów benzen [ g/m 3 ] Najwyższe stężenie dobowe benzenu na stacjach automatycznych wystąpiły w Mielcu i w Przemyślu w listopadzie, a w Rzeszowie w październiku i wyniosły odpowiednio: Rzeszów - 8,5 g/m 3, Przemyśl - 4,5 g/m 3, Mielec 7,7 g/m 3. Maksymalne stężenie 1-godzinne zanotowane z pomiarów automatycznych w 215 r wyniosły odpowiednio: Rzeszów 25,1 g/m 3, Przemyśl 13,7 g/m 3, Mielec 17, g/m 3. Na rys przedstawiono stężenia dobowe stężenia benzenu na stacjach automatycznych. Na rys pokazano max. stężenia 1-godzinne benzenu zmierzone na stacjach automatycznych. 6 stężenie średnioroczne stężenie dopuszczalne Ryc Średnioroczne stężenia benzenu na stanowiskach pomiarowych w 215 r. (źródło: [8]) 9, stężenie dobowe benzenu w Rzeszowie 8, 7, 6, 5, 4, 3, 2, 1,, Ryc Dobowe stężenia benzenu w Rzeszowie w 215 r. (źródło: [8]) 4

43 stężenie dobowe C 6 H 6 [ g/m 3 ] stężenie dobowe C 6 H 6 [ g/m 3 ] 5, stężenie dobowe benzenu w Przemyślu 4,5 4, 3,5 3, 2,5 2, 1,5 1,,5, Ryc Dobowe stężenia benzenu w Przemyślu w 215 r. (źródło: [8]) 9, stężenia dobowe benzenu w Mielcu 8, 7, 6, 5, 4, 3, 2, 1,, Ryc Dobowe stężenia benzenu w Mielcu w 215 r. (źródło: [8]) max. stężenie godzinowe C 6 H 6 [ g/m 3 ] 3, max stężenie godzinowe benzenu w Rzeszowie 25, 2, 15, 1, 5,, Ryc Maksymalne stężenie 1-godz. benzenu w Rzeszowie w 215 r. (źródło: [8]) 41

44 max. stężenie godzinowe C 6 H 6 [ g/m 3 ] 3, max stężenie godzinowe benzenu w Przemyślu 25, 2, 15, 1, 5,, Ryc Maksymalne stężenie 1-godz. benzenu w Przemyślu w 215 r. (źródło: [8]) max. stężenie godzinowe C 6 H 6 [ g/m 3 ] 16, max stężenie godzinowe benzenu w Mielcu 14, 12, 1, 8, 6, 4, 2,, Ryc Maksymalne stężenie 1-godz. benzenu w Mielcu w 215 r. (źródło: [8]) W strefie podkarpackiej w 215 r. najwyższe wartości stężeń benzenu, mierzonego metodą pasywną w sezonie zimowym wynosiły 2,4-3,1 g/m 3. Rozkłady stężeń benzenu w 215 r. w punktach pomiarowych z pomiarami pasywnymi przedstawione zostały na ryc

45 benzen [ g/m 3 ] benzen [ g/m 3 ] benzen [ g/m 3 ] benzen [ g/m 3 ] benzen [ g/m 3 ] benzen [ g/m 3 ] 4 Krosno-Kletówki 4 Nisko-Szklarniowa Tarnobrzeg-M.Dąbrowskiej 6 Sanok-Sadowa Jasło-Sikorskiego 4 Mielec-Partyzantów Ryc Rozkład stężeń benzenu na stanowiskach z pomiarami pasywnymi w 215 r. (źródło: [8]) Wyniki modelowania zanieczyszczenia powietrza benzenem przeprowadzone w 215 r. dla województwa podkarpackiego nie wykazały przekroczenia obowiązującego poziomu dopuszczalnego ustalonego dla tego zanieczyszczenia. Dla stężenia średniorocznego benzenu wyniki modelowania za rok 215 wykazały występowanie wartości w przedziale,9-1,35 g/m 3. Stężenia średnioroczne nie przekroczyły 27 % normy. Wyższe stężenia benzenu zlokalizowane zostały na terenach miejskich oraz wzdłuż głównych szlaków komunikacyjnych w regionie. Najwyższe stężenia średnioroczne benzenu z modelowania w przedziale 1-1,35 g/m 3 zlokalizowano w Rzeszowie. Rozkład stężeń średniorocznych benzenu w województwie podkarpackim w 215 r. przedstawiono na ryc

46 Ryc Rozkład stężeń średniorocznych benzenu w województwie podkarpackim w 215 r. - wyniki modelowania (źródło: [9]) 44

47 Na podstawie wyników badań oraz wyników modelowania rozkładu stężeń benzenu dokonano klasyfikacji stref w województwie podkarpackim ze względu na zanieczyszczenie powietrza atmosferycznego benzenem w kryterium ochrony zdrowia. Strefy miasto Rzeszów i podkarpacka zaliczono do klasy A (dotrzymany roczny standard imisyjny dla benzenu). Klasyfikacja stref w zakresie benzenu za rok 215 przedstawiona została na ryc Ryc Klasyfikacja stref w zakresie benzenu za rok 215- cel ochrona zdrowia (źródło: [8,9]) 7.2. Zanieczyszczenia pyłowe Pył zawieszony PM1 W 215 r. badania zanieczyszczenia powietrza pyłem zawieszonym o średnicy ziaren poniżej 1 m prowadzone były w województwie podkarpackim na 1 stanowiskach pomiarowych. Na 9 stacjach badania wykorzystane w ocenie wykonywane były z wykorzystaniem referencyjnej metodyki grawimetrycznej. W Mielcu przy ul. Solskiego pomiary pyłu PM1 wykonywane były metodą 45

48 automatyczną. Na stanowisku pomiarowym w Dębicy przy ul. Grottgera nie uzyskano 9% pokrycia roku pomiarami. Wyniki z tego stanowiska wykorzystane zostały w ocenie jako pomiary wskaźnikowe. Lokalizacja punktów pomiarowych pyłu zawieszonego PM1 na terenie województwa podkarpackiego pokazana została na ryc Ryc Rozmieszczenie stanowisk pomiarowych pyłu zawieszonego PM1 w województwie podkarpackim w 215 r. (źródło: [8]) W 215 r. monitorowanie poziomu zanieczyszczenia powietrza pyłem PM1 w mieście Rzeszów prowadzone było na stanowisku pomiarowym zlokalizowanym na osiedlu Nowe Miasto. Stężenie średnioroczne PM1 na stacji pomiarowej w Rzeszowie wyniosło 3 g/m 3 i stanowiło 75 % dopuszczalnej normy. Stężenie średnioroczne pyłu PM1 w 215 r. w Rzeszowie od 213 r. utrzymuje się na zbliżonym poziomie. Zanotowane stężenia średnioroczne pyłu PM1 w latach na stanowisku pomiarowym w Rzeszowie przedstawiono na ryc

49 pył PM1 [ g/m 3 ] pył PM1 [ g/m 3 ] 7 stężenie średnioroczne stężenie dopuszczalne Ryc Stężenia średnioroczne pyłu PM1 w Rzeszowie w latach (źródło: [8]) W 215 r. na stacji na osiedlu Nowe Miasto odnotowano 45 dni ze stężeniem wyższym od 5 g/m 3 przekroczona została norma dobowa. W 215 r. w odniesieniu do lat odnotowano wzrost ilości dni z przekroczeniem normy dobowej. W porównaniu z rokiem 214 wzrost liczby dni z przekroczeniem normy dobowej wystąpił pomimo podobnych warunków atmosferycznych. Na ryc przedstawiono liczbę przekroczeń dobowych pyłu PM1 w Rzeszowie w latach liczba przekroczeń dopuszczalna liczba przekroczeń Ryc Przekroczenia dobowe pyłu PM1 w Rzeszowie w latach (źródło: [8]) Przekroczenia 24-godzinne zanotowano jedynie w sezonie grzewczym. Najwięcej przekroczeń wystąpiło w miesiącach: luty i marzec. Maksymalna wartość stężenia dobowego pyłu PM1 zanotowanego w październiku wyniosła 156 g/m 3 (312 % normy). Na ryc pokazano liczbę przekroczeń dobowych PM1 w Rzeszowie w rozbiciu na miesiące. 47

50 liczba przekroczęń dobowych PM1 14 liczba przekroczeń stężenie max max. stęzenie dobowe PM1 [ g/m 3 ] I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Ryc Liczba przekroczeń dobowych PM1 w Rzeszowie w 215 r. (źródło: [8]) Analizując wyniki stężenia pyłu PM1 w kontekście czasu, w którym wystąpiło narażenie na ponadnormatywne zanieczyszczenie powietrza pyłem PM1 w Rzeszowie stwierdzić można, że zjawisko takie utrzymywało się przez 12 % roku. W rozbiciu na miesiące najbardziej niekorzystne warunki (39-43 % czasu) wystąpiły w lutym i w marcu. Na ryc przedstawiono zanieczyszczenie powietrza pyłem PM1 w Rzeszowie w 215 r. w kontekście wpływu na zdrowie człowieka Rzeszów -Nowe Miasto brak informacji (%) warunki korzystne (%) warunki niekorzystne (%) I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Ryc Zanieczyszczenie powietrza pyłem PM1 w Rzeszowie w 215 r. w kontekście wpływu na zdrowie człowieka (źródło: [8]) W 215 r. monitorowanie poziomu zanieczyszczenia powietrza pyłem PM1 w strefie podkarpackiej prowadzone było w dziewięciu punktach pomiarowych, z których wyniki uwzględniono w ocenie jakości powietrza. Stanowiska zlokalizowane były w: Przemyślu, Jaśle, Nisku, Mielcu, Krośnie, Jarosławiu, Tarnobrzegu, Sanoku i Dębicy. Stężenie średnioroczne pyłu PM1 na stacjach pomiarowych zostało przekroczone w 215 r. w Jarosławiu i wyniosło ono 44 g/m 3 (11 % normy średniorocznej). W pozostałych punktach pomiarowych stężenia średnioroczne wyliczone z wykonanych serii pomiarowych stanowiły od 75 48

51 Jarosław Pruchnicka Nisko Szklarniowa Jasło Sikorskiego Krosno Kletówki Mielec Zarząd Strefy Mielec Solskiego Przemyśl Grunwaldzka Sanok Sadowa Tarnobrzeg M.Dąbrowskiej pył PM1 [ g/m 3 ] Jarosław Pruchnicka Nisko Szklarniowa Jasło Sikorskiego Krosno Kletówki Mielec Solskiego Mielec Zarząd Strefy Przemyśl Grunwaldzka Sanok Sadowa Tarnobrzeg M.Dąbrowskiej pył PM1 [ g/m 3 ] do 9 % normy. Zanotowane stężenia średnioroczne pyłu PM1 na stanowiskach pomiarowych zlokalizowanych w strefie podkarpackiej przedstawiono na ryc stężenie średnioroczne stężenie dopuszczalne Ryc Stężenia średnioroczne pyłu PM1 w strefie podkarpackiej w 215 r. (źródło: [8]) Na wszystkich stanowiskach pomiarowych liczba dni ze stężeniem pyłu PM1 wyższym od 5 g/m 3 przekroczyła określoną w rozporządzeniu dopuszczoną ilość. Najwięcej przypadków przekroczeń normy dobowej PM1 stwierdzono w Jarosławiu 94 dni. W pozostałych punktach pomiarowych liczba przekroczeń dobowych pyłu PM1 zawierała się w przedziale 4-59 przypadków. W porównaniu z rokiem 214 w 215 r. na większości stacji odnotowano wzrost ilości dni z przekroczeniem normy dobowej PM1 przy podobnych warunkach atmosferycznych charakteryzujących te okresy pomiarowe. Natomiast w Przemyślu wystąpiło mniej dni ze stężeniem pyłu PM1 wyższym od 5 g/m 3. Na ryc przedstawiono liczbę przekroczeń dobowych pyłu PM1 w strefie podkarpackiej w 215 r. 1 liczba przekroczeń dopuszczalna liczba przekroczeń Ryc Przekroczenia dobowe pyłu PM1 w strefie podkarpackiej w roku 215 (źródło: [8]) Na stanowiskach pomiarowych przekroczenia normy dobowej pyłu PM1 notowane były głównie w okresie grzewczym. W 215 r. najwięcej przekroczeń na stacjach pomiarowych 49

52 liczba przekroczeń dobowych PM1 liczba przekroczeń dobowych PM1 liczba przekroczeń dobowych PM1 zlokalizowanych w strefie podkarpackiej zanotowano w lutym. Na ryc pokazano liczbę przekroczeń dobowych PM1 na stanowiskach pomiarowych w strefie podkarpackiej w rozbiciu na miesiące. 25 liczba przekroczeń stężenie max max. stęzenie dobowe PM1 [ g/m 3 ] I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Ryc Liczba przekroczeń dobowych PM1 w Jarosławiu w 215 r. (źródło: [8]) liczba przekroczeń stężenie max max. stęzenie dobowe PM1 [ g/m 3 ] I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Ryc Liczba przekroczeń dobowych PM1 w Jaśle w 215 r. (źródło: [8]) liczba przekroczeń stężenie max max. stęzenie dobowe PM1 [ g/m 3 ] I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Ryc Liczba przekroczeń dobowych PM1 w Krośnie w 215 r. (źródło: [8]) 5

53 liczba przekroczeń dobowych PM1 liczba przekroczeń dobowych PM1 liczba przekroczeń dobowych PM liczba przekroczeń stężenie max max. stęzenie dobowe PM1 [ g/m 3 ] I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Ryc Liczba przekroczeń dobowych PM1 w Przemyślu w 215 r. (źródło: [8]) liczba przekroczeń 118 stężenie max max. stęzenie dobowe PM1 [ g/m 3 ] I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Ryc Liczba przekroczeń dobowych PM1 w Mielcu (Partyzantów) w 215 r. (źródło: [8]) 16 liczba przekroczeń stężenie max max. stęzenie dobowe PM1 [ g/m 3 ] I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Ryc Liczba przekroczeń dobowych PM1 w Mielcu (Solskiego) w 215 r. (źródło: [8]) 51

54 liczba przekroczeń dobowych PM1 liczba przekroczeń dobowych PM1 liczba przekroczeń dobowych PM1 16 liczba przekroczeń stężenie max max. stęzenie dobowe PM1 [ g/m 3 ] I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Ryc Liczba przekroczeń dobowych PM1 w Nisku w 215 r. (źródło: [8]) liczba przekroczeń 132 stężenie max max. stęzenie dobowe PM1 [ g/m 3 ] I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Ryc Liczba przekroczeń dobowych PM1 w Tarnobrzegu w 215 r. (źródło: [8]) 12 liczba przekroczeń stężenie max max. stęzenie dobowe PM1 [ g/m 3 ] I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Ryc Liczba przekroczeń dobowych PM1 w Sanoku w 215 r. (źródło: [8]) Analizując wyniki pomiarów stężenia pyłu PM1 w strefie podkarpackiej w kontekście czasu, w którym wystąpiło narażenie ludzi na ponadnormatywne zanieczyszczenie powietrza pyłem stwierdzić można, że zjawisko takie utrzymywało się przez % roku. Na ryc przedstawiono zanieczyszczenie powietrza pyłem PM1 w strefie podkarpackiej w 215 r. w kontekście wpływu na zdrowie człowieka. 52

55 Jarosław-Pruchnicka brak informacji (%) warunki korzystne (%) warunki niekorzystne (%) I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Krosno-Kletówki brak informacji (%) warunki korzystne (%) warunki niekorzystne (%) I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Mielec-Solskiego brak informacji (%) warunki korzystne (%) warunki niekorzystne (%) I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Przemyśl-Grunwaldzka brak informacji (%) warunki korzystne (%) warunki niekorzystne (%) I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Jasło-Sikorskiego brak informacji (%) warunki korzystne (%) warunki niekorzystne (%) I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Mielec-Partyzantów brak informacji (%) warunki korzystne (%) warunki niekorzystne (%) I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Nisko-Szklarniowa brak informacji (%) warunki korzystne (%) warunki niekorzystne (%) I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Tarnobrzeg-M.Dąbrowskiej brak informacji (%) warunki korzystne (%) warunki niekorzystne (%) I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Sanok-Sadowa brak informacji (%) warunki korzystne (%) warunki niekorzystne (%) I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Ryc Zanieczyszczenie powietrza pyłem PM1 w strefie podkarpackiej w 214 r. w kontekście wpływu na zdrowie człowieka (źródło: [8]) 53

56 Wyniki modelowania zanieczyszczenia powietrza pyłem PM1, przeprowadzone dla 215 r. dla województwa podkarpackiego wykazały przekroczenia obowiązujących poziomów dopuszczalnych określonych dla tego zanieczyszczenia. Wartości stężeń średniorocznych pyłu PM1 w województwie podkarpackim określone w modelowaniu zawierały się w przedziale 4,3-58,8 g/m 3 ( %. poziomu dopuszczalnego). Najwyższe stężenie średnioroczne pyłu PM1 zlokalizowano w Jarosławiu. W Rzeszowie stężenia średnioroczne pyłu PM1 osiągnęły wartość od 11,1 g/m 3 do 43,6 g/m 3 (28-19 % poziomu dopuszczalnego). Na ryc zobrazowano rozkład stężeń średniorocznych pyłu PM1 w województwie podkarpackim w 215 r. W zakresie stężeń dobowych określono liczbę dni z przekroczeniem dopuszczalnego dobowego poziomu dopuszczalnego wynoszącego 5 g/m 3. Na terenie województwa podkarpackiego liczba dni z przekroczeniami zawierała się w przedziale -123 przypadków (przy dopuszczonej ilości 35 dni). Wyniki modelowania wskazały w Rzeszowie od do 85 dni z wartością pyłu PM1 przekraczającą 5 g/m 3. Na obszarze podkarpackich uzdrowisk został dotrzymany zarówno średnioroczny poziom dopuszczalny PM1 jak i dopuszczalna ilość przekroczeń dobowych. Stężenia średnioroczne PM1 wyniosły odpowiednio: Polańczyk 5,3-7,5 g/m 3, Iwonicz- Zdrój 8,7-16,7 g/m 3, Horyniec-Zdrój 6,7-9,5 g/m 3, Rymanów-Zdrój 6,6-14,3 g/m 3. Liczba dni z przekroczonym dopuszczalnym stężeniem średniodobowym PM1 wyniosła odpowiednio: Polańczyk -, Iwonicz- Zdrój - -18, Horyniec-Zdrój, Rymanów-Zdrój -17. Na ryc zobrazowano rozkład przekroczeń dobowych pyłu PM1 w województwie podkarpackim w 215 r. Po przeanalizowaniu wyników pomiarów ze stacji monitoringu powietrza oraz wyników modelowania dokonano klasyfikacji stref w województwie podkarpackim ze względu na zanieczyszczenie powietrza atmosferycznego pyłem PM1 w kryterium ochrony zdrowia w zakresie stężeń dobowych i średniorocznych. 54

57 Ryc Rozkład średniorocznych stężeń pyłu PM1 w województwie podkarpackim w 215 r. - wyniki modelowania (źródło: [9]) 55

58 Ryc Liczba dni z przekroczeniem dobowego poziomu dopuszczalnego pyłu PM1 w województwie podkarpackim w 215 r. - wyniki modelowania (źródło: [9]) 56

59 Na terenie strefy miasto Rzeszów i strefy podkarpackiej przekroczony został średnioroczny poziom dopuszczalny PM1, obie strefy zaliczono do klasy C. W zakresie stężeń średniorocznych pyłu PM1 na obszarze województwa wyznaczono 8 obszarów przekroczeń na terenie 5 gmin. Łącznie w województwie podkarpackim obszary przekroczeń objęły 4 km 2. Wyznaczone obszary przekroczeń średniorocznego poziomu dopuszczalnego pyłu PM1 przedstawione zostały w tabeli Tabela Zestawienie sumaryczne obszarów przekroczeń średniorocznego poziomu dopuszczalnego pyłu PM1 w województwie podkarpackim za rok 215 (źródło: [9]) Gmina Sumaryczna powierzchnia obszarów przekroczeń [km 2 ] ludność Jarosław (gm. miejska) 1,3 115 Jasło (gm. miejska),9 887 Mielec (gm. miejska) 1, Przemyśl (gm. miejska),1 385 Rzeszów (gm. miejska), W strefie miasto Rzeszów wyznaczono dwa obszary przekroczenia w strefie Śródmieście. Wyniki wykonanej w ramach modelowania analizy udziału źródeł emisji w stwierdzonych stężeniach na obu obszarach wskazuje przeważający udział transportu. Ryc Obszary przekroczeń w zakresie stężenia średniorocznego pyłu PM1 w Rzeszowie w 215 r (źródło: [9]) W strefie podkarpackiej obszary przekroczenia wyznaczone zostały w Mielcu, w Przemyślu, w Jarosławiu i w Jaśle. Wyniki wykonanej w ramach modelowania analizy udziału źródeł emisji w 57

60 stwierdzonych stężeniach na obszarach przekroczeń wskazuje przeważający udział emisji powierzchniowej. Mielec Przemyśl Jarosław Jasło Ryc Obszary przekroczeń w zakresie stężenia średniorocznego pyłu PM1 w strefie podkarpackiej w 215 r (źródło: [9]) Na terenie strefy miasto Rzeszów i strefy podkarpackiej przekroczona została dopuszczona liczba dni ze stężeniem pyłu PM1 wyższym od 5 g/m 3. W zakresie tego parametru strefy otrzymały klasę C. Wyniki pomiarów i modelowania były podstawą do wyznaczenia obszarów przekroczeń dobowego poziomu dopuszczalnego pyłu PM1 w województwie podkarpackim. Łącznie w województwie podkarpackim wyznaczono 44 obszarów przekroczeń w zakresie dopuszczalnego stężenia dobowego pyłu PM1 na obszarze 26 gmin, obejmujących swoim zasięgiem 222,1 km 2 (1,2 % województwa podkarpackiego). W wyznaczonych obszarach przekroczeń dominującym źródłem wpływającym na poziom stężeń dobowych pyłu PM1 była emisja powierzchniowa. Zestawienie sumaryczne obszarów przekroczeń dobowego poziomu dopuszczalnego pyłu PM1 w województwie podkarpackim za rok 215 przedstawiono tabeli Wyznaczone 58

61 obszary przekroczeń dobowego poziomu dopuszczalnego pyłu PM1 przedstawione zostały na ryc Klasyfikacja stref w województwie podkarpackim z zakresie pyłu PM1 za rok 215 przedstawiona została na ryc Tabela Sumaryczne zestawienie obszarów przekroczeń dobowego poziomu dopuszczalnego pyłu PM1 w województwie podkarpackim za rok 215 Gmina Sumaryczna powierzchnia obszarów przekroczeń [km 2 ] ludność Boguchwała,3 71 Brzozów 1, Dębica (gm. miejska) 7, Jarosław (gm. miejska), Pawłosiów 7, Jasło (gm. miejska), Jasło, Kołaczyce 24, Jedlicze 4, Kolbuszowa, Korczyna 2,3 13 Krasne,7 247 Krosno (gm. miejska), Krościenko Wyżne, Chorkówka, Jedlicze, Miejsce Piastowe, Korczyna, Wojaszówka 28, Lesko,1 612 Leżajsk (gm. miejska) 1, Lubaczów (gm. miejska), Łańcut (gm. miejska i wiejska), Czarna 7, Mielec (gm. miejska i wiejska) 19, Nisko, Stalowa Wola (gm. miejska), Pysznica 7, Przemyśl (gm. miejska), Żurawica 16, Przeworsk (gm. miejska i wiejska) 2,8 979 Rzeszów (gm. miejska) 37, Sanok (gm. miejska i wiejska) 19,2 364 Stalowa Wola (gm. miejska), Strzyżów,1 41 Tarnobrzeg (gm. miejska) 25, Trzebownisko, Głogów Małopolski 3, Tyczyn,1 141 Żurawica 2,

62 Rzeszów Boguchwała, Tyczyn Strzyżów Nisko, Stalowa Wola Jarosław Jasło Ryc Obszary przekroczeń w zakresie stężenia dobowego pyłu PM1 w województwie podkarpackim 6

63 Przemyśl za rok 215 Mielec Tarnobrzeg Trzebownisko Sanok Kolbuszowa Ryc Obszary przekroczeń w zakresie stężenia dobowego pyłu PM1 w województwie podkarpackim za rok 215 (cd) 61

64 Brzozów Lesko Krosno Dębica Leżajsk Przeworsk Ryc Obszary przekroczeń w zakresie stężenia dobowego pyłu PM1 w województwie podkarpackim za rok 215 (cd) 62

65 Łańcut Ryc Obszary przekroczeń w zakresie stężenia dobowego pyłu PM1 w województwie podkarpackim za rok 215 (cd) Ryc Klasyfikacja stref w zakresie stężeń średniorocznych pyłu PM1 za rok 215- cel ochrona zdrowia (źródło: [8,9]) 63

66 Pył zawieszony PM2.5 W 215 r. badania zanieczyszczenia powietrza pyłem zawieszonym o średnicy ziaren poniżej 2.5 m prowadzone były w województwie podkarpackim na 6 stanowiskach pomiarowych. We wszystkich punktach pomiarowych uzyskano wymaganą do oceny rocznej kompletność serii. Dodatkowo ocena zanieczyszczenia powietrza PM2.5 w regionie poszerzona została o wyniki modelowania. Lokalizacja punktów pomiarowych pyłu zawieszonego PM2.5 na terenie województwa podkarpackiego pokazana została na ryc Ryc Rozmieszczenie stanowisk pomiarowych pyłu zawieszonego PM2.5 w województwie podkarpackim w 215 r. (źródło: [8]) Zanieczyszczenie powietrza pyłem PM2.5 w strefie miasto Rzeszów monitorowane było na stanowisku pomiarowym zlokalizowanym na osiedlu Nowe Miasto. Średnioroczne stężenie pyłu PM2.5 w Rzeszowie w 215 r. wyniosło 23 g/m 3 i stanowiło 92 % normy rocznej. W porównaniu z rokiem 214 w 215 r. stężenie średnioroczne pyłu PM2.5 w Rzeszowie utrzymywało się na tym samym poziomie. Maksymalne dobowe stężenia pyłu PM2.5 w 64

67 stężenie dobowe PM2.5 [ g/m 3 ] Rzeszowie wyniosło 132 g/m 3. W rocznej serii pomiarowej liczba dni ze stężeniem dobowym PM2.5 wyższym od 25 g/m 3 wyniosła w Rzeszowie 93. Na ryc przedstawiono stężenia średnioroczne pyłu PM2.5 w latach na obszarze strefy miasto Rzeszów. Na ryc przedstawiono przebieg stężeń dobowych pyłu PM2.5 w 215 r. w Rzeszowie. 35 stężenie średnioroczne stężenie dopuszczalne pył PM2.5 [ g/m 3 ] 215 Ryc Stężenia średnioroczne pyłu PM2.5 w Rzeszowie w latach (źródło: [8]) dobowe stężenia PM2.5 w Rzeszowie Ryc Stężenia średniodobowe pyłu PM2.5 w Rzeszowie w 215 r. (źródło: [8]) W roku 215 poziom zanieczyszczenia powietrza pyłem PM2.5 w strefie podkarpackiej monitorowany był metodą manualną na trzech stanowiskach pomiarowych w Jaśle, w Krośnie i w Nisku oraz metodą automatyczną w Przemyślu i w Mielcu. W punktach pomiarowych w Przemyślu i w Mielcu wystąpiło przekroczenie dopuszczalnego stężenia średniorocznego pyłu PM2.5. Średnioroczne stężenia PM2.5 w tych lokalizacjach wyniosło: Przemyśl 26 g/m 3 (14 % normy), Mielec 27 g/m 3 (18 % normy). W pozostałych punktach pomiarowych średnioroczne stężenia pyłu PM2.5 wyniosły g/m 3 i stanowiły % normy. Na ryc przedstawiono stężenia średnioroczne pyłu PM2.5 w 215 r. w punktach pomiarowych na obszarze strefy podkarpackiej. 65

68 stężenie dobowe PM2.5 [ g/m 3 ] Nisko Szklarniowa Krosno Kletówki Przemyśl Grunwaldzka Jasło Sikorskiego Mielec-Solskiego pył PM2.5 [ g/m 3 ] stężenie średnioroczne stężenie dopuszczalne Ryc Stężenia średnioroczne pyłu PM2.5 w strefie podkarpackiej w 215 r. (źródło: [8]) Maksymalne dobowe stężenia pyłu PM2.5 na stanowiskach pomiarowych zlokalizowanych w strefie podkarpackiej wyniosły odpowiednio: Nisko - 14 g/m 3, Przemyśl g/m 3, Krosno - 88 g/m 3, Jasło g/m 3, Mielec g/m 3. W rocznej serii pomiarowej liczba dni ze stężeniem dobowym PM2.5 wyższym od 25 g/m 3 wyniosła: w Nisku - 1, w Krośnie - 14, w Przemyślu 127, w Jaśle 12, w Mielcu Na ryc przedstawiono przebieg dobowych stężeń pyłu PM2.5 na stacjach pomiarowych, zlokalizowanych w strefie podkarpackiej dobowe stężenia PM2.5 w Krośnie Ryc Stężenia średniodobowe pyłu PM2.5 w Krośnie w 215 r. (źródło: [8]) 66

69 stężenie dobowe PM2.5 [ g/m 3 ] stężenie dobowe PM2.5 [ g/m 3 ] stężenie dobowe PM2.5 [ g/m 3 ] 12 1 dobowe stężenia PM2.5 w Przemyślu Ryc Stężenia średniodobowe pyłu PM2.5 w Przemyślu w 215 r. (źródło: [8]) 1 dobowe stężenia PM2.5 w Nisku Ryc Stężenia średniodobowe pyłu PM2.5 w Nisku w 215 r. (źródło: [8]) dobowe stężenia PM2.5 w Jaśle Ryc Stężenia średniodobowe pyłu PM2.5 w Jaśle w 215 r. (źródło: [8]) 67

70 stężenie dobowe PM2.5 [ g/m 3 ] dobowe stężenia PM2.5 w Mielcu Ryc Stężenia średniodobowe pyłu PM2.5 w Mielcu w 215 r. (źródło: [8]) Analizując wyniki stężenia pyłu PM2.5 w kontekście czasu, w którym wystąpiło narażenie ludzi na ponadnormatywne zanieczyszczenie powietrza pyłem stwierdzić można, że zjawisko takie utrzymywało się w strefie miasto Rzeszów przez 25 % roku, natomiast w strefie podkarpackiej od 27 % do 36 % roku. Na ryc przedstawiono zanieczyszczenie powietrza pyłem PM2.5 w województwie podkarpackim w 215 r. w kontekście wpływu na zdrowie człowieka brak informacji (%) warunki korzystne (%) warunki niekorzystne (%) Nisko Szklarniowa Krosno Kletówki Przemyśl Grunwaldzka Jasło Sikorskiego Mielec-Solskiego Ryc Zanieczyszczenie powietrza pyłem PM2.5 w województwie podkarpackim w 215 r. w kontekście wpływu na zdrowie człowieka (źródło: [8]) Wyniki modelowania zanieczyszczenia powietrza pyłem PM2.5, przeprowadzone dla 215 r. dla województwa podkarpackiego wykazały przekroczenia obowiązującego poziomu dopuszczalnego (poziom 25 g/m 3 ) na obszarach miejskich. Wartości stężeń średniorocznych pyłu PM2.5 w województwie podkarpackim określone w modelowaniu zawierały się w przedziale 3,7-42,9 g/m 3 ( % poziomu dopuszczalnego). Najwyższe stężenia średnioroczne pyłu PM2.5 zlokalizowano w Jaśle i w Mielcu. W Rzeszowie średnioroczne stężenia pyłu PM2.5 wyniosły od 8,8 g/m 3 do 24,8 g/m 3 (35-99 poziomu dopuszczalnego). Na ryc przedstawiono rozkład stężeń średniorocznych pyłu PM2.5 w województwie podkarpackim w 215 r. 68

71 Ryc Rozkład stężeń średniorocznych pyłu PM2.5 w województwie podkarpackim w 215 r. - wyniki modelowania (źródło: [9]) 69

72 Na obszarze podkarpackich uzdrowisk został dotrzymany średnioroczny poziom dopuszczalny PMPM2.5. Stężenia średnioroczne PM2.5 wyniosły odpowiednio: Polańczyk 4,5-6,2 g/m 3, Iwonicz- Zdrój 6,4-13,2 g/m 3, Horyniec-Zdrój 5,6-7,9 g/m 3, Rymanów-Zdrój 5,5-11,8 g/m 3. Po przeanalizowaniu wyników pomiarów ze stacji monitoringu powietrza oraz wyników modelowania dokonano klasyfikacji stref w województwie podkarpackim ze względu na zanieczyszczenie powietrza atmosferycznego pyłem PM2.5 w kryterium ochrony zdrowia. Strefa miasto Rzeszów zakwalifikowana została do klasy A na terenie całego miasta dotrzymany został średnioroczny dopuszczalny poziom pyłu PM2.5. Strefa podkarpacka zakwalifikowana została do klasy C co oznacza, że na terenie strefy wystąpiło przekroczenie wartości dopuszczalnej ustalonej dla pyłu PM2.5 w powietrzu. Na obszarze strefy wyznaczono 11 obszarów przekroczeń na obszarze 8 gmin. Łącznie obszary przekroczeń objęły obszar 22,5 km 2. W strefie podkarpackiej obszary przekroczenia wyznaczone zostały w Przemyślu, Krośnie, Jaśle, Mielcu, Tarnobrzegu, Nisku, Jarosławiu, Łańcucie. Wyznaczone obszary przekroczeń średniorocznego poziomu dopuszczalnego pyłu PM2.5 przedstawione zostały na w tabeli oraz na ryc Na ryc przedstawiono klasyfikację stref w województwie podkarpackim w zakresie pyłu PM2.5 za rok 215. Tabela Zestawienie sumaryczne obszarów przekroczeń średniorocznego poziomu dopuszczalnego pyłu PM2.5 w województwie podkarpackim za rok 215 (źródło: [9]) Gmina Sumaryczna powierzchnia obszarów przekroczeń [km 2 ] ludność Przemyśl (gm. miejska) 3, Krosno (gm. miejska),3 271 Jasło (gm. miejska) 3, Mielec (gm. miejska) 1, Tarnobrzeg (gm. miejska) 1, Nisko 1, 297 Jarosław (gm. miejska) 1, Łańcut (gm. miejska) 1, Analiza emisji na potrzeby modelowania rozkładu stężeń średniorocznych pyłu PM2.5 wykazała, że w przypadku tego zanieczyszczenia dominują dwa typy emisji powierzchniowa i napływowa. Na przeważającym obszarze województwa największy udział w stężeniach średniorocznych pyłu PM2.5 miała emisja napływowa. Na większości obszarów miejskich i wiejskich w pobliżu miast dominowała emisja powierzchniowa. Na wyznaczonych obszarach przekroczeń w zakresie pyłu PM2.5 największy wpływ na wysokość stężeń miała emisja powierzchniowa. 7

73 Przemyśl Łańcut Jasło Mielec Tarnobrzeg Nisko Ryc Obszary przekroczeń w zakresie stężenia dobowego pyłu PM2.5 w województwie podkarpackim za rok 215 (źródło: [9]) 71

74 Jarosław Krosno Ryc Obszary przekroczeń w zakresie stężenia dobowego pyłu PM2.5 w województwie podkarpackim za rok 215(cd) (źródło: [9]) Ryc Klasyfikacja stref w zakresie pyłu PM2.5 za rok 215- cel ochrona zdrowia (źródło: [8,9]) 72

75 W zakresie poziomu dopuszczalnego określonego dla tzw. fazy II, równego 2 μg/m 3, z terminem osiągnięcia do 1 stycznia 22 r. strefy miasto Rzeszów i podkarpacka zaliczone zostały do klasy C. Sumaryczny obszar przekroczeń dla tego poziomu odniesienia w województwie podkarpackim wynosi 82,5 km 2 i stanowi,5 % regionu. Obszary przekroczeń dla stężenia dopuszczalnego pyłu PM2.5 fazy II wyznaczono w 215 r. na terenie: Rzeszowa, Przemyśla, Sanoka, Brzozowa, Krosna, Jasła, Dębicy, Mielca, Tarnobrzega, Niska, Stalowej Woli, Leżajska, Przeworska, Łańcuta, Jarosławia. Na ryc zobrazowano obszary przekroczeń dla poziomu dopuszczalnego PM2.5 fazy II. Ryc Klasyfikacja stref w zakresie pyłu PM2.5 za rok 215 w zakresie poziomu dopuszczalnego fazy II- cel ochrona zdrowia (źródło: [8,9]) 73

76 7.3. Zanieczyszczenia w pyle PM Metale w pyle PM1 W 215 r. WIOŚ w Rzeszowie prowadził badania zawartości arsenu, kadmu, niklu, ołowiu w pyle PM1 na 4 stanowiskach pomiarowych, z których wyniki uwzględniono w ocenie rocznej. Lokalizacja punktów pomiarowych metali w pyle PM1 na terenie województwa podkarpackiego przedstawiona została na ryc Arsen Ryc Rozmieszczenie stanowisk pomiarowych metali w województwie podkarpackim w 215 r. (źródło: [8]) Z badań prowadzonych w 215 r. w wojewódzkiej sieci monitoringu jakości powietrza wynika, że stężenia arsenu na całym obszarze województwa podkarpackiego utrzymywały się na niskim poziomie. Najwyższe średnioroczne stężenie As wynoszące 1,2 ng/m 3 (2 % poziomu docelowego) 74

77 stężenie As [ng/m 3 ] As [ng/m 3 ] odnotowano w Jaśle. Na ryc przedstawiono wysokość stężeń średniorocznych arsenu na stanowiskach pomiarowych w województwie podkarpackim w 215 r stęzenie średniodoczne As stężenie docelowe Jasło-Sikorskiego Krosno-Kletówki Przemysl-Grunwaldzka Rzeszów-Nowe Miasto Ryc Stężenia średnioroczne arsenu w województwie podkarpackim w 215 r. (źródło: [8]) W strefie miasto Rzeszów stężenia średniotygodniowe arsenu uzyskane na stacji na Nowym Mieście kształtowały się w przedziale,5-2,4 ng/m 3. Podwyższone stężenia As, w stosunku do całej serii pomiarowej, zanotowane zostały głównie w okresach luty-marzec i listopad-grudzień. Na ryc przedstawiono przebieg tygodniowych stężeń arsenu w Rzeszowie. 3, 2,5 Rzeszów-Rejtana 2, 1,5 1,,5, Ryc Przebieg stężeń tygodniowych arsenu w Rzeszowie w 215 r. (źródło: [8]) W strefie podkarpackiej stężenia średniotygodniowe arsenu na stacjach monitoringu powietrza zawierały się w przedziale,5-3,5 ng/m 3. Podwyższone stężenia arsenu zanotowane zostały na stacjach pomiarowych głównie w sezonie zimowym. Na ryc przedstawiono przebieg tygodniowych stężeń arsenu na poszczególnych stacjach pomiarowych w strefie podkarpackiej. 75

78 stężenie As [ng/m 3 ] stężenie As [ng/m 3 ] stężenie As [ng/m 3 ] 4, Jasło-Sikorskiego 3,5 3, 2,5 2, 1,5 1,,5, Ryc Przebieg stężeń tygodniowych arsenu w Jaśle w 215 r. (źródło: [8]) 3 Krosno_Kletówki 2,5 2 1,5 1,5 Ryc Przebieg stężeń tygodniowych arsenu w Krośnie w 215 r. (źródło: [8]) 3,5 Przemyśl-Grunwaldzka 3, 2,5 2, 1,5 1,,5, Ryc Przebieg stężeń tygodniowych arsenu w Przemyślu w 215 r. (źródło: [8]) Wyniki modelowania zanieczyszczenia powietrza arsenem, przeprowadzone w 215 r. dla województwa podkarpackiego nie wykazały przekroczenia obowiązującego poziomu docelowego dla tego zanieczyszczenia. Dla stężenia średniorocznego arsenu wyniki modelowania za rok 215 wykazały występowanie wartości w przedziale,4-2,8 ng/m 3 (,7-47 % poziomu docelowego). Najwyższe stężenia średnioroczne arsenu na poziomie 2-2,8 ng/m 3 poziomu docelowego wskazane zostały incydentalnie w Jaśle, Jarosławiu i Przemyślu. W Rzeszowie stężenia średnioroczne arsenu 76

79 kształtowały się na poziomie,29-1,4 ng/m 3 (5-23% poziomu docelowego). Na ryc zobrazowano rozkład stężeń średniorocznych arsenu w województwie podkarpackim w 215 r. Ryc Rozkład stężeń średniorocznych arsenu w województwie podkarpackim w 215 r. - wyniki modelowania (źródło: [9]) 77

80 Po przeanalizowaniu wyników pomiarów ze stacji monitoringu powietrza oraz wyników modelowania rozkładu stężeń As w regionie dokonano klasyfikacji stref w województwie podkarpackim ze względu na zanieczyszczenie powietrza atmosferycznego arsenem w kryterium ochrony zdrowia. Strefy miasto Rzeszów i podkarpacka zakwalifikowane zostały do klasy A co oznacza, że na terenie województwa nie wystąpiło zagrożenie przekroczenia wartości docelowej ustalonej dla arsenu w powietrzu. Klasyfikacja stref przedstawiona została na ryc Kadm Ryc Klasyfikacja stref w zakresie arsenu za rok 215- cel ochrona zdrowia (źródło: [8,9]) Badania przeprowadzone w 215 r. w wojewódzkiej sieci monitoringu jakości powietrza nie wykazały przekroczenia rocznego poziomu docelowego ustalonego dla kadmu. Najwyższe stężenie średnioroczne kadmu na poziomie 1,1 ng/m 3 (22 % poziomu docelowego) zanotowano w Krośnie. 78

81 stężenie Cd [ng/m 3 ] Cd [ng/m 3 ] Na ryc przedstawiono wysokość stężeń średniorocznych kadmu na stanowiskach pomiarowych w województwie podkarpackim w 215 r. 6 5 stęzenie średniodoczne Cd stężenie docelowe Jasło-Sikorskiego Krosno-Kletówki Przemysl-Grunwaldzka Rzeszów-Nowe Miasto Ryc Stężenia średnioroczne kadmu w województwie podkarpackim w 215 r. (źródło: [8]) W strefie miasto Rzeszów stężenia średniotygodniowe kadmu uzyskane na stacji na Nowym Mieście kształtowały się w przedziale,17-1, ng/m 3. Najwyższe stężenia Cd zanotowane zostały w październiku i w listopadzie. Na ryc przedstawiono przebieg tygodniowych stężeń kadmu w Rzeszowie. 1,2 Rzeszów-Rejtana 1,,8,6,4,2, Ryc Przebieg stężeń tygodniowych kadmu w Rzeszowie w 215 r. (źródło: [8]) W strefie podkarpackiej stężenia średniotygodniowe kadmu na stacjach monitoringu powietrza zawierały się w przedziale,15-5,1 ng/m 3. W Jaśle najwyższe stężenie kadmu na poziomie 1,9 ng/m 3 wystąpiło sierpniu. W Krośnie najwyższe stężenie kadmu na poziomie 5,1 ng/m 3 wystąpiło sierpniu. W Przemyślu najwyższe stężenie kadmu na poziomie 1,5 ng/m 3 zanotowano w październiku. Na ryc przedstawiono przebieg tygodniowych stężeń kadmu na poszczególnych stacjach pomiarowych w strefie podkarpackiej. 79

82 stężenie Cd [ng/m 3 ] stężenie Cd [ng/m 3 ] stężenie Cd [ng/m 3 ] 2, 1,8 1,6 1,4 1,2 1,,8,6,4,2, Jasło-Sikorskiego Ryc Przebieg stężeń tygodniowych kadmu w Jaśle w 215 r. (źródło: [8]) 6 Krosno-Kletówki Ryc Przebieg stężeń tygodniowych kadmu w Krośnie w 215 r. (źródło: [8]) 1,6 Przemyśl-Grunwaldzka 1,4 1,2 1,,8,6,4,2, Ryc Przebieg stężeń tygodniowych kadmu w Przemyślu w 215 r. (źródło: [8]) Wyniki modelowania zanieczyszczenia powietrza kadmem, przeprowadzone w 215 r. dla województwa podkarpackiego nie wykazały przekroczenia obowiązującego poziomu docelowego dla tego zanieczyszczenia. Dla stężenia średniorocznego kadmu wyniki modelowania za rok 215 wykazały występowanie wartości poniżej 5 % poziomu docelowego. Jedynie incydentalnie stężenia kadmu w Krośnie były wyższe. Maksymalne stężenie średnioroczne kadmu w Krośnie wyniosło 3,99 ng/m 3 (8 % poziomu docelowego). W Rzeszowie stężenia średnioroczne kadmu kształtowały się 8

83 na poziomie,11-1, ng/m 3 (2,2-2 % poziomu docelowego). Na ryc zobrazowano rozkład stężeń średniorocznych kadmu w województwie podkarpackim w 215 r. Ryc Rozkład stężeń średniorocznych kadmu w województwie podkarpackim w 215 r. - wyniki modelowania (źródło: [9]) 81

84 Po przeanalizowaniu wyników pomiarów ze stacji monitoringu powietrza oraz wyników modelowania rozkładu stężeń Cd w regionie dokonano klasyfikacji stref w województwie podkarpackim ze względu na zanieczyszczenie powietrza atmosferycznego kadmem, w kryterium ochrony zdrowia. Strefy miasto Rzeszów i podkarpacka zakwalifikowane zostały do klasy A co oznacza, że na terenie województwa nie wystąpiło zagrożenie przekroczenia wartości docelowej ustalonej dla kadmu w powietrzu. Klasyfikacja stref przedstawiona została na ryc Nikiel Ryc Klasyfikacja stref w zakresie kadmu za rok cel ochrona zdrowia (źródło: [8,9]) Z badań prowadzonych w wojewódzkiej sieci monitoringu jakości powietrza wynika, że w 215 r. na obszarze województwa podkarpackiego stężenia niklu nie przekroczyły wartości docelowej. Najwyższe stężenie średnioroczne niklu na poziomie 1,1 ng/m 3 (6 % poziomu 82

85 stężenie Ni [ng/m 3 ] Ni [ng/m 3 ] docelowego) zanotowano w Krośnie. Na ryc przedstawiono wysokość stężeń średniorocznych niklu na stanowiskach pomiarowych w województwie podkarpackim w 215 r stęzenie średniodoczne Ni stężenie docelowe Jasło-Sikorskiego Krosno-Kletówki Przemysl-Grunwaldzka Rzeszów-Nowe Miasto Ryc Stężenia średnioroczne niklu w województwie podkarpackim w 215 r. (źródło: [8]) W strefie miasto Rzeszów stężenia średniotygodniowe niklu uzyskane na stacji zlokalizowanej na osiedlu Nowe Miasto kształtowały się w przedziale,75-2,5 ng/m 3. Najwyższe stężenie Ni zanotowane zostały w styczniu. Na ryc przedstawiono przebieg tygodniowych stężeń niklu w Rzeszowie. 3, Rzeszów-Rejtana 2,5 2, 1,5 1,,5, Ryc Przebieg stężeń tygodniowych niklu w Rzeszowie w 215 r. (źródło: [8]) W strefie podkarpackiej stężenia średniotygodniowe niklu na stacjach monitoringu powietrza zawierały się w przedziale,75-3,7 ng/m 3. W Jaśle najwyższe stężenie niklu na poziomie 3,7 ng/m 3 wystąpiło lipcu. W Krośnie najwyższe stężenie niklu na poziomie 3, ng/m 3 wystąpiło czerwcu. W Przemyślu najwyższe stężenie niklu na poziomie 3,5 ng/m 3 zanotowano w kwietniu. Na ryc przedstawiono przebieg tygodniowych stężeń niklu na poszczególnych stacjach pomiarowych w strefie podkarpackiej. 83

86 stężenie Ni [ng/m 3 ] stężenie Ni [ng/m 3 ] stężenie Ni [ng/m 3 ] 4, Jasło-Sikorskiego 3,5 3, 2,5 2, 1,5 1,,5, Ryc Przebieg stężeń tygodniowych niklu w Jaśle w 215 r. (źródło: [8]) 3,5 Krosno-Kletówki 3 2,5 2 1,5 1,5 Ryc Przebieg stężeń tygodniowych niklu w Krośnie w 215 r. (źródło: [8]) 4, Przemyśl-Grunwaldzka 3,5 3, 2,5 2, 1,5 1,,5, Ryc Przebieg stężeń tygodniowych niklu w Przemyślu w 215 r. (źródło: [8]) Wyniki modelowania zanieczyszczenia powietrza niklem, przeprowadzone w 215 r. dla województwa podkarpackiego nie wykazały przekroczenia obowiązującego poziomu docelowego dla tego zanieczyszczenia. Dla stężenia średniorocznego niklu wyniki modelowania za rok 215 wykazały występowanie głównie wartości poniżej 5 % poziomu docelowego. Incydentalnie w powiecie jasielskim stężenia średnioroczne niklu przekraczały 5 % poziomu docelowego. Maksymalne stężenie średnioroczne niklu wyniosło 11,6 ng/m 3 (58 % poziomu docelowego). W Rzeszowie średnioroczne stężenia niklu kształtowały się w przedziale,15-6,3 ng/m 3 (,8-32 % poziomu 84

87 docelowego). Na ryc zobrazowano rozkład stężeń średniorocznych niklu w województwie podkarpackim w 215 r. Ryc Rozkład stężeń średniorocznych niklu w województwie podkarpackim w 215 r. - wyniki modelowania (źródło: [9]) 85

88 Po przeanalizowaniu wyników pomiarów ze stacji monitoringu powietrza oraz wyników modelowania rozkładu stężeń Ni w regionie dokonano klasyfikacji stref w województwie podkarpackim ze względu na zanieczyszczenie powietrza atmosferycznego niklem w kryterium ochrony zdrowia. Strefy miasto Rzeszów i podkarpacka zakwalifikowane zostały do klasy A co oznacza, że na terenie województwa nie wystąpiło zagrożenie przekroczenia wartości docelowej, ustalonej dla niklu w powietrzu. Klasyfikacja stref przedstawiona została na ryc Ołów Ryc Klasyfikacja stref w zakresie niklu za rok cel ochrona zdrowia (źródło: [8,9]) Badania prowadzone w ramach wojewódzkiej sieci monitoringu jakości powietrza nie wykazały przekroczenia poziomu dopuszczalnego ołowiu na obszarze województwa podkarpackiego w 215 r. W punktach pomiarowych średnioroczne stężenia ołowiu kształtowały się w przedziale,1-,2 g/m 3 (2-4 % poziomu dopuszczalnego). Najwyższe średnioroczne stężenie Pb odnotowano 86

89 stężenie Pb [ g/m 3 ] Pb [ g/m 3 ] w Jaśle. Na ryc przedstawiono wysokość stężeń średniorocznych ołowiu na stanowiskach pomiarowych w województwie podkarpackim w 215 r.,6,5 stęzenie średniodoczne Pb stężenie dopuszczalne,4,3,2,1 Jasło-Sikorskiego Krosno-Kletówki Przemysl-Grunwaldzka Rzeszów-Nowe Miasto Ryc Stężenia średnioroczne ołowiu w województwie podkarpackim w 215 r. (źródło: [8]) W strefie miasto Rzeszów stężenia średniotygodniowe ołowiu uzyskane w 215 r. na stacji zlokalizowanej na osiedlu Nowe Miasto kształtowały się w przedziale,3-,3 g/m 3. Najwyższe stężenia Pb zanotowane zostały w listopadzie. Na ryc przedstawiono przebieg tygodniowych stężeń ołowiu w Rzeszowie.,35 Rzeszów-Rejtana,3,25,2,15,1,5, Ryc Przebieg stężeń tygodniowych ołowiu w Rzeszowie w 215 r. (źródło: [8]) W strefie podkarpackiej stężenia średniotygodniowe ołowiu na stacjach monitoringu powietrza zawierały się w przedziale,3-,6 g/m 3. W Jaśle najwyższe stężenie ołowiu na poziomie,6 g/m 3 wystąpiło listopadzie. W Krośnie najwyższe stężenie ołowiu na poziomie,5 g/m 3 wystąpiło marcu. W Przemyślu najwyższe stężenie ołowiu na poziomie,3 g/m 3 zanotowano w listopadzie. Na ryc przedstawiono przebieg tygodniowych stężeń ołowiu na poszczególnych stacjach pomiarowych w strefie podkarpackiej. 87

90 stężenie Pb [ g/m 3 ] stężenie Pb [ g/m 3 ] stężenie Pb [ g/m 3 ],7 Jasło-Sikorskiego,6,5,4,3,2,1, Ryc Przebieg stężeń tygodniowych ołowiu w Jaśle w 215 r. (źródło: [8]),6 Krosno-Kletówki,5,4,3,2,1, Ryc Przebieg stężeń tygodniowych ołowiu w Krośnie w 215 r. (źródło: [8]),3 Przemyśl-Grunwaldzka,25,2,15,1,5, Ryc Przebieg stężeń tygodniowych ołowiu w Przemyślu w 215 r. (źródło: [8]) Wyniki modelowania zanieczyszczenia powietrza ołowiem, przeprowadzone w 215 r. dla województwa podkarpackiego nie wykazały przekroczenia obowiązującego poziomu dopuszczalnego dla tego zanieczyszczenia. Dla stężenia średniorocznego ołowiu wyniki modelowania za rok 215 wykazały występowanie wartości w przedziale,1-,3 g/m 3. Stężenia średnioroczne nie przekroczyły 6 % normy. Najwyższe stężenia ołowiu zlokalizowano w Jaśle i w Jarosławiu. W Rzeszowie stężenia 88

91 średnioroczne ołowiu mieściły się w przedziale,4-,2 g/m 3 (,8-4 % normy). Na ryc zobrazowano rozkład stężeń średniorocznych ołowiu w województwie podkarpackim w 215 r. Ryc Rozkład stężeń średniorocznych ołowiu w województwie podkarpackim w 215 r. - wyniki modelowania (źródło: [9]) 89

92 Po przeanalizowaniu wyników pomiarów ze stacji monitoringu powietrza oraz wyników modelowania rozkładu stężeń Pb w regionie dokonano klasyfikacji stref w województwie podkarpackim ze względu na zanieczyszczenie powietrza atmosferycznego ołowiem w kryterium ochrony zdrowia. Strefy miasto Rzeszów i podkarpacka zakwalifikowane zostały do klasy A co oznacza, że na terenie województwa nie wystąpiło zagrożenie przekroczenia wartości dopuszczalnej, ustalonej dla ołowiu w powietrzu. Klasyfikacja stref przedstawiona została na ryc Benzo(a)piren Ryc Klasyfikacja stref w zakresie ołowiu za rok cel ochrona zdrowia (źródło: [8,9]) W 215 r. WIOŚ w Rzeszowie prowadził badania zawartości benzo(a)pirenu w pyle PM1 na 1 stanowiskach pomiarowych, z których wyniki uwzględniono w ocenie rocznej. Lokalizacja punktów pomiarowych B(a)P w pyle PM1 na terenie województwa podkarpackiego przedstawiona została na ryc

93 Ryc Rozmieszczenie stanowisk pomiarowych B(a)P w województwie podkarpackim w 215 r. (źródło: [8]) Badania benzo(a)pirenu prowadzone w wojewódzkiej sieci monitoringu jakości powietrza w 215 r. wykazały przekroczenie wartości docelowej we wszystkich punktach pomiarowych. Najwyższe średnioroczne stężenie benzo(a)pirenu wynoszące 7,85 ng/m 3 (785 % poziomu odniesienia) odnotowano w Dębicy. W pozostałych punktach pomiarowych średnioroczne stężenia benzo(a)pirenu zawierały się w przedziale 3,3-5,6 ng/m 3 (33-56 % wartości docelowej). Na ryc przedstawiono wysokość stężeń średniorocznych benzo(a)pirenu na stanowiskach pomiarowych w województwie podkarpackim w 215 r. 91

94 stężenie B(a)P [ng/m 3 ] Rzeszów-Nowe Miasto Jarosław-Pruchnicka Nisko-Szklarniowa Jasło-Sikorskiego Krosno-Kletówki Mielec-Zarząd Strefy Przemyśl- Grunwaldzka Sanok-Sadowa Tarnobrzeg- M.Dąbrowskiej Dębica-Grottgera BaP [ng/m 3 ] stężenie średnioroczne stężenie docelowe Ryc Stężenia średnioroczne B(a)P w województwie podkarpackim w 215 r. (źródło: [8]) W strefie miasto Rzeszów stężenia średniotygodniowe B(a)P uzyskane w 215 r. na stacji zlokalizowanej na osiedlu Nowe Miasto kształtowały się w przedziale,1-16,1 ng/m 3. Wyniki badań wykazują bardzo dużą korelację wielkości stężeń benzo(a)pirenu w zależności od sezonu. Maksymalne stężenie tygodniowe B(a)P w Rzeszowie zanotowano w listopadzie. Na ryc przedstawiono przebieg tygodniowych stężeń B(a)P w Rzeszowie. 18, 16, 14, 12, 1, 8, 6, 4, 2,, Rzeszów-Rejtana Ryc Przebieg stężeń tygodniowych B(a)P w Rzeszowie w 215 r. (źródło: [8]) W strefie podkarpackiej stężenia średniotygodniowe benzo(a)pirenu na stacjach monitoringu powietrza zawierały się w przedziale,1-26,6 ng/m 3. Najwyższe zanotowane z pomiarów w 215 r. stężenia B(a)P kształtowały się na poziomie 12,7-26,6 ng/m 3. Wartość maksymalna benzo(a)pirenu wystąpiła w Dębicy. Na ryc przedstawiono przebieg tygodniowych stężeń B(a)P na poszczególnych stacjach pomiarowych w strefie podkarpackiej. 92

95 stężenie B(a)P [ng/m 3 ] stężenie B(a)P [ng/m 3 ] stężenie B(a)P [ng/m 3 ] 25, Jasło-Sikorskiego 2, 15, 1, 5,, Ryc Przebieg stężeń tygodniowych B(a)P w Jaśle w 215 r. (źródło: [8]) 18 Krosno-Kletówki Ryc Przebieg stężeń tygodniowych B(a)P w Krośnie w 215 r. (źródło: [8]) 18 Mielec-Partyzantów Ryc Przebieg stężeń tygodniowych B(a)P w Mielcu w 215 r. (źródło: [8]) 93

96 stężenie B(a)P [ng/m 3 ] stężenie B(a)P [ng/m 3 ] stężenie B(a)P [ng/m 3 ] 18, Nisko-Szklarniowa 16, 14, 12, 1, 8, 6, 4, 2,, Ryc Przebieg stężeń tygodniowych B(a)P w Nisku w 215 r. (źródło: [8]) 18, Przemyśl-Grunwaldzka 16, 14, 12, 1, 8, 6, 4, 2,, Ryc Przebieg stężeń tygodniowych B(a)P w Przemyślu w 215 r. (źródło: [8]) 25 Jarosław-Pruchnicka Ryc Przebieg stężeń tygodniowych B(a)P w Jarosławiu w 215 r. (źródło: [8]) 94

97 stężenie B(a)P [ng/m 3 ] stężenie B(a)P [ng/m 3 ] stężenie B(a)P [ng/m 3 ] 16, Sanok-Sadowa 14, 12, 1, 8, 6, 4, 2,, Ryc Przebieg stężeń tygodniowych B(a)P w Sanoku w 215 r. (źródło: [8]) 14 Tarnobrzeg-M.Dąbrowskiej Ryc Przebieg stężeń tygodniowych B(a)P w Tarnobrzegu w 215 r. (źródło: [8]) 3 Dębica-Grottgera Ryc Przebieg stężeń tygodniowych B(a)P w Dębicy w 215 r. (źródło: [8]) Wyniki modelowania zanieczyszczenia powietrza benzo(a)pienem, przeprowadzone dla 215 r. dla województwa podkarpackiego wykazały przekroczenia obowiązującego poziomu docelowego na znacznych obszarach województwa, zarówno na obszarach miejskich jak i wiejskich. Wartości stężeń średniorocznych B(a)P określone w modelowaniu zawierały się w przedziale,24-7,2 ng/m 3 (24-72 % poziomu docelowego). Najwyższe stężenie średnioroczne B(a)P zlokalizowano w Jaśle, Jarosławiu i Dębicy. W Rzeszowie stężenia BaP osiągnęły wartości od,98 95

98 ng/m 3 do 3,8 ng/m 3 (98-38 % poziomu docelowego). Na ryc zobrazowano rozkład stężeń średniorocznych benzo(a)pirenu w województwie podkarpackim w 215 r. Ryc Rozkład stężeń średniorocznych benzo(a)pirenu w województwie podkarpackim w 215 r. - wyniki modelowania (źródło: [9]) 96

99 Na obszarze podkarpackich uzdrowisk średnioroczne stężenia B(a)P wyniosły odpowiednio: Polańczyk -,4-,7 ng/m 3, Iwonicz-Zdrój,6-1,8 ng/m 3, Horyniec-Zdrój -,6-1, ng/m 3, Rymanów-Zdrój -,4-1,6 ng/m 3. Po przeanalizowaniu wyników pomiarów ze stacji monitoringu powietrza oraz wyników modelowania dokonano klasyfikacji stref w województwie podkarpackim ze względu na zanieczyszczenie powietrza atmosferycznego benzo(a)pirenem w kryterium ochrony zdrowia. Strefy miasto Rzeszów i podkarpacka zakwalifikowane zostały do klasy C co oznacza, że na terenie województwa wystąpiło przekroczenie wartości docelowej ustalonej dla B(a)P w powietrzu. W zakresie stężeń średniorocznych benzo(a)pirenu na obszarze województwa wyznaczono 65 obszarów przekroczeń. Łącznie w województwie podkarpackim obszary przekroczeń objęły 1687,1 km 2. Na obszarze podkarpackich uzdrowisk niewielkie obszary przekroczeń wyznaczono w strefach C ochrony uzdrowiskowej Iwonicza-Zdroju i Rymanowa-Zdroju. Wyznaczone obszary przekroczeń średniorocznego poziomu docelowego B(a)P przedstawione zostały w tabeli Lokalizacja obszarów przekroczeń średniorocznego poziomu docelowego B(a)P wraz z klasyfikacją stref przedstawiona została na ryc Tabela Zestawienie sumaryczne obszarów przekroczeń średniorocznego poziomu docelowego B(a)P w województwie podkarpackim za rok 215 (źródło: [9]) Gmina Sumaryczna powierzchnia obszarów przekroczeń [km2] ludność Baranów Sandomierski 5,3 23 Besko 1,1 14 Boguchwała, Świlcza 19, Borowa 1,1 577 Brzostek 2, Brzozów, Haczów 5,3 586 Brzozów, Jasienica Rosielna, Haczów, Dydnia 45, Czarna 5,3 223 Czermin 4, Czudec 1,1 848 Dębica (gm. miejska i wiejska), Żyraków, Czarna, Pilzno, Ropczyce 129, Frysztak 1,1 772 Głogów Małopolski, Trzebownisko 7,5 551 Jarosław (gm. miejska i wiejska), Pawłosiów, Wiązownica 84, Jasło (gm. miejska i wiejska), Skołyszyn, Jedlicze, Krosno (gm. miejska), Tarnowiec, Kołaczyce, Korczyna, Miejsce Piastowe, Wojaszówka, Chorkówka, Dębowiec, Krościenko Wyżne, Brzyska, Biecz, Iwonicz- Zdrój, Lipinki 457, Kańczuga 3, Kolbuszowa 8, Lesko 2,

100 Leżajsk (gm. miejska i wiejska), Nowa Sarzyna 21, Lubaczów (gm. miejska), Lubaczów 8, Lubenia, Boguchwała 1,1 385 Łańcut 1,1 297 Markowa, Gać 7, Medyka 1,1 483 Mielec (gm. miejska i wiejska), Tuszów Narodowy, Borowa, Przecław, Czermin 18, 7477 Nisko, Pysznica, Stalowa Wola (gm. miejska) 39, Nowa Dęba 2,5 431 Nowa Sarzyna 8,5 691 Oleszyce 1,1 948 Padew Narodowa 1,1 534 Pilzno 1,7 444 Przeworsk 1,1 532 Pysznica 2,1 199 Radomyśl Wielki 1,1 844 Radymno (gm. miejska i wiejska) 8,5 622 Rakszawa 1,1 726 Ropczyce 5, Rudnik nad Sanem 2, Rymanów, Rymanów-Zdrój, Iwonicz-Zdrój 5,3 271 Rzeszów (gm. miejska) 98, Sanok (gm. miejska i wiejska), Zagórz 29, Sędziszów Małopolski 6,8 624 Sokołów Małopolski 1,1 196 Stalowa Wola (gm. miejska), Zaleszany, Pysznica 14, Strzyżów 6, Świlcza,2 81 Tarnobrzeg (gm. miejska), Gorzyce, Zaleszany 53, Trzebownisko, Łańcut (gm. miejska i wiejska), Czarna, Krasne, Przeworsk, Białobrzegi, Przeworsk (gm. miejska), Tyczyn, Świlcza, Głogów Małopolski, Chmielnik, Tryńcza, Rakszawa, Zarzecze, Gać, Żołynia 36, Ulanów 1,1 433 Ustrzyki Dolne,1 752 Zagórz 2,1 88 Zaleszany,1 7 Zarszyn 1,1 36 Żołynia 1,1 933 Żurawica, Przemyśl (gm. miejska), Orły, Przemyśl, Medyka 88,

101 Ryc Klasyfikacja stref w zakresie benzo(a)pirenu za rok cel ochrona zdrowia (źródło: [8,9]) Analiza emisji na potrzeby modelowania rozkładu stężeń średniorocznych benzo(a)pirenu wykazała, że w przypadku tego zanieczyszczenia dominowały dwa typy emisji powierzchniowa i napływowa. Na obszarach miejskich i wiejskich w pobliżu miast dominowała emisja powierzchniowa. Na pozostałym terenie województwa przeważała emisja napływowa. Na wyznaczonych obszarach przekroczeń w zakresie B(a)P największy wpływ na wysokość stężeń miała emisja powierzchniowa Zanieczyszczenia wtórne-ozon W 215 r. na terenie województwa podkarpackiego pomiary stężeń ozonu w powietrzu atmosferycznym, w kryterium ochrony zdrowia, prowadzone były na sześciu stacjach pomiarowych, metodą automatyczną z 1-godzinnym czasem uśredniania stężeń. W Jaśle nie uzyskano 9% roku pomiarami jednak z uwagi na to, że pomiary objęły okres najwyższych stężeń, wyniki z tej stacji wykorzystane zostały w ocenie. Stacje gdzie pomiary ozonu prowadzone były od 215 r. ze względu na nietypowe warunki atmosferyczne (długotrwałe upały) nie stanowiły podstawy do dokonania 99

102 oceny. Jako podstawę klasyfikacji stref przyjęto wyniki modelowania. Lokalizacja stacji monitorowania zanieczyszczenia powietrza ozonem przedstawiona została na rys Rys Rozmieszczenie stanowisk pomiarowych O 3 w województwie podkarpackim w 215 r. (źródło: [8]) W Rzeszowie pomiary ozonu, prowadzone na stacji na osiedlu Nowe Miasto wykazały 13 dni z przekroczeniem poziomu docelowego ozonu. Dopuszczona ilość dni ze stężeniem wyższym od 12 µg/m 3 wynosi 25 na rok. Na ryc przedstawiono maksymalne stężenia 8-godzinne w poszczególnych dobach pomiarowych w Rzeszowie w 215 r. 1

103 max stężenie 8-godz O 3 [ g/m 3 ] max stężenie 8-godz O 3 [ g/m 3 ] max stężenie 8-godz O 3 [ g/m 3 ] max 8 godz. stężenie O3 stężenie docelowe Rzeszów-Rejtana Ryc Maksymalne stężenia ośmiogodzinne ozonu zanotowane w Rzeszowie w 215 r. (źródło: [8]) W strefie podkarpackiej na poszczególnych stanowiskach pomiarowych liczba dni z maksymalnym stężeniem 8 godzinnym ozonu wyniosła odpowiednio: Jasło- 2 dni, Krempna -52 dni, Mielec 29 dni, Nisko 34 dni, Przemyśl 1 dni. Na ryc przedstawiono maksymalne stężenia 8-godzinne w poszczególnych dobach pomiarowych w strefie podkarpackiej w 215 r max 8 godz. stęzenie O3 stężenie docelowe Jasło-Sikorskiego Ryc Maksymalne stężenia ośmiogodzinne ozonu zanotowane w Jaśle w 215 r. (źródło: [8]) max 8 godz. stężenie O3 stężenie docelowe Nisko-Szklarniowa Ryc Maksymalne stężenia ośmiogodzinne ozonu zanotowane w Nisku w 215 r. (źródło: [8]) 11

104 max stężenie 8-godz O 3 [ g/m 3 ] max stężenie 8-godz O 3 [ g/m 3 ] max stężenie 8-godz O 3 [ g/m 3 ] max 8 godz. stężenie O3 stężenie docelowe Mielec-Solskiego Ryc Maksymalne stężenia ośmiogodzinne ozonu zanotowane w Mielcu w 215 r. (źródło: [8]) max 8 godz. stężenie O3 stężenie docelowe Przemyśl-Grunwaldzka Ryc Maksymalne stężenia ośmiogodzinne ozonu zanotowane w Przemyślu w 215 r. (źródło: [8]) max 8 godz. stężenie O3 stężenie docelowe Przemyśl-Grunwaldzka Ryc Maksymalne stężenia ośmiogodzinne ozonu zanotowane w Krempnej w 215 r. (źródło: [8]) Dotrzymanie poziomu docelowego ozonu w kryterium ochrony zdrowia określane jest na podstawie średniej z trzech lat. Tylko na stacji w Jaśle prowadzone pomiary ozonu pozwalają na wyliczenie średniej liczby dni z przekroczeniami z lat Średnia ta wyniosła 9,33 -poziom docelowy został dotrzymany. Wyniki modelowania stężeń ozonu troposferycznego na potrzeby oceny jakości powietrza za wykazały, że w 215 r. liczba dni z przekroczeniem wartości docelowej na obszarze województwa wyniosła od 11 do 46. Na znacznym obszarze województwa przekroczona została dopuszczalna 12

105 liczba dni z maksymalną 8-godzinną średnią kroczącą wyższą od 12 μg/m 3. Maksymalne stężenia 8 godzinne ozonu w województwie podkarpackim w 215 r. wyniosły od 144 μg/m 3 do 177 μg/m 3. Na obszarze Rzeszowa liczba dni z przekroczeniem stężenia 8 godzinnego wyniosła od 13 do 26. Przekroczenie dopuszczalnej liczby dni z wartością 8 godzinną stężenia ozonu powyżej 12 μg/m 3 zlokalizowane zostało we wschodniej części miasta i objęło głównie osiedle Budziwój oraz częściowo osiedle Biała. Maksymalne stężenia 8 godzinne ozonu w Rzeszowie z modelowania wyniosły od 147 μg/m 3 do 154 μg/m 3. Wyniki modelowania uśrednione dla trzech lat ( ) nie wykazały przekroczenia dopuszczonej liczby dni z maksymalną 8-godzinną średnią kroczącą wyższą od 12 μg/m 3. Liczba dni z przekroczeniem wartości docelowej za 3 lata na obszarze województwa wyniosła od 6 do 22. Dla danych trzyletnich najwięcej dni z przekroczeniami poziomu docelowego w kryterium ochrony zdrowia zlokalizowano w północno-zachodniej części województwa podkarpackiego (17 dni) w powiecie mieleckim. Na obszarze Rzeszowa uśredniona dla trzech lat ( ) liczba dni z przekroczeniem stężenia 8 godzinnego wyniosła od 1 do 14. Najwięcej dni z przekroczeniem zlokalizowana została we północno-zachodniej i południowej części miasta (12 dni) i objęło głównie osiedla Budziwój Przybyszówka. Na ryc przedstawiono wyniki modelowania ozonu dla roku 215 w kryterium ochrony zdrowia. Na ryc przedstawiono wyniki modelowania ozonu dla lat w kryterium ochrony zdrowia. 13

106 Ryc Liczba dni z przekroczeniami wartości docelowej ozonu w województwie podkarpackim wyniki modelowania dla 215 r.(źródło: [1]) 14

107 Ryc Średnia liczba dni z przekroczeniami wartości docelowej ozonu w województwie podkarpackim za lata wyniki modelowania(źródło: [1]) 15

108 Wykorzystując wyniki pomiarów z 215 r. oraz uzyskane w latach ubiegłych wykonanych na stacji pomiarowej w Jaśle, jak również wyniki modelowania dokonano klasyfikacji stref w zakresie ozonu w kryterium ochrony zdrowia. W ocenie w kryterium ochrony zdrowia strefy miasto Rzeszów i podkarpacką zakwalifikowano do klasy A. Klasyfikacja przedstawiona została na ryc Ryc Klasyfikacja stref w zakresie ozonu za rok 215- cel ochrona zdrowia (źródło: [8,1]) Nie został osiągnięty w 215 r. na obszarze województwa poziom celu długoterminowego, wyznaczonego dla ozonu na poziomie 12 g/m 3 dla ośmiogodzinnego okresu uśredniania wyników. Osiągnięcie celu długoterminowego ozonu powinno być dokonane za pomocą ekonomicznie uzasadnionych działań technicznych i technologicznych w ramach wojewódzkich programów ochrony środowiska. 16

109 8. Wyniki klasyfikacji stref w województwie podkarpackim w kryterium ochrony roślin Ze względu na ochronę roślin w ocenie za rok 215 sklasyfikowana została w województwie podkarpackim 1 strefa - podkarpacka. W kryterium ochrony roślin na terenie województwa pomiary stężeń dwutlenku siarki i dwutlenku azotu prowadzone były na automatycznej stacji w Krempnej oraz na stanowisku zlokalizowanym w miejscowości Żydowskie (teren Magurskiego Parku Narodowego) Dwutlenek siarki Średnia roczna wartość stężenia dwutlenku siarki w punkcie pomiarowym Żydowskie wynosiła w 215 r. 2 µg/m 3, co stanowi 1 % wartości stężenia dopuszczalnego, ustalonego na poziomie 2 g/m 3. W porze zimowej tj. od 1 X do 31 III, średnia wartość stężenia dwutlenku siarki w tym punkcie monitoringu powietrza w kryterium ochrony roślin wyniosła, 4 g/m 3 co stanowi 2 % wartości dopuszczalnej (2 g/m 3 ). W punkcie pomiarowym Żydowskie najwyższe stężenie SO 2 zanotowano w styczniu. W miesiącach maj-lipiec i wrzesień-październik stężenia SO 2 kształtowały się poniżej granicy oznaczalności metody wynoszącej 1 µg/m 3 (dla celów obliczenia średniej przyjęto połowę granicy oznaczalności). Na ryc przedstawiono stężenia miesięczne dwutlenku siarki w punkcie pomiarowym Żydowskie SO 2 [ g/m 3 ] I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Ryc Stężenia miesięczne SO 2 w punkcie Żydowskie w 215 r. (źródło: [8]) W Krempnej stężenie średnioroczne dwutlenku siarki wynosiło w 215 r. 4 µg/m 3, co stanowi 2 % wartości stężenia dopuszczalnego. Najwyższe stężenia miesięczne SO 2 w Krempnej w przedziale 6,6-7,2 g/m 3 wystąpiły w styczniu i w grudniu. Na ryc przedstawiono stężenia miesięczne dwutlenku siarki ze stacji pomiarowej w Krempnej. 17

110 SO 2 [ g/m 3 ] I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Ryc Stężenia miesięczne SO 2 w Krempnej w 215 r. (źródło: [8]) Wyniki modelowania zanieczyszczenia powietrza dwutlenkiem siarki w zakresie stężeń średniorocznych, przeprowadzonego w 215 r. dla województwa podkarpackiego nie wykazały przekroczenia obowiązującego poziomu dopuszczalnego dla tego zanieczyszczenia. Dla stężenia średniorocznego SO 2 wyniki modelowania za rok 215 wykazały występowanie wartości w przedziale,9-14,7 g/m 3 i stanowiły 5-74 % poziomu dopuszczalnego. Na obszarach pozamiejskich stężenia średnioroczne SO 2 nie przekroczyły 7 g/m 3 (35 % poziomu dopuszczalnego). W okresie zimowym stężenia dwutlenku siarki w województwie podkarpackim wyniosły,8-22 g/m 3. Stężenia przekraczające poziom 2 g/m 3 wskazane zostały incydentalnie na obszarach miejskich (Jasło, Jarosław). Na obszarach pozamiejskich stężenia dwutlenku siarki w sezonie zimowym nie przekroczyły 12 g/m 3 (6 % poziomu dopuszczalnego). Na ryc zobrazowano rozkład stężeń średniorocznych i sezonowych dwutlenku siarki w województwie podkarpackim w 215 r. 18

111 Ryc Rozkład stężeń średniorocznych dwutlenku siarki w województwie podkarpackim w 215 r. - wyniki modelowania (źródło: [9]) 19

112 Ryc Rozkład stężeń dwutlenku siarki w okresie zimowym w województwie podkarpackim. - wyniki modelowania (źródło: [9]) Na podstawie wyników badań oraz wyników modelowania rozkładu stężeń SO 2 w ocenie rocznej za rok 215 w zakresie dwutlenku siarki, w kryterium ochrony roślin, strefa podkarpacka zaliczona została do klasy A. Na ryc przedstawiono klasyfikację stref ze względu na zanieczyszczenie powietrza dwutlenkiem siarki w kryterium ochrony roślin. 11

113 8.2. Tlenki azotu Ryc Klasyfikacja stref w zakresie dwutlenku siarki za rok cel ochrona roślin (źródło: [8,9]) Stężenie średnioroczne NO 2 stwierdzone w 215 r. w punkcie monitoringowym w miejscowości Żydowskie wyniosło 2 µg/m 3, co stanowi 7 % dopuszczalnego poziomu (3 g/m 3 ). Najwyższe miesięczne stężenia dwutlenku azotu w Żydowskim na poziomie 5,5-5,7 g/m 3 zanotowano w styczniu i w lutym. Od maja do października stężenia NO 2 w punkcie pomiarowym były niższe od granicy oznaczalności stosowanej metody pomiarowej. Dla miesięcy, w których stężenia NO 2 nie przekroczyły poziomu granicy oznaczalności metody (2 g/m 3 ), dla obliczenia średniej rocznej przyjęto połowę tej wartości. Na ryc przedstawiono stężenia miesięczne NO 2 w miejscowości Żydowskie. 111

114 6 5 4 NO 2 [ g/m 3 ] I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Ryc Stężenia miesięczne NO 2 w punkcie Żydowskie w 215 r. (źródło: [8]) W Krempnej stężenie średnioroczne dwutlenku azotu w 215 r. wynosiło 5 µg/m 3. Najwyższe stężenie miesięczne NO 2 w Krempnej na poziomie 9,5 g/m 3 wystąpiły w styczniu. Na ryc przedstawiono stężenia miesięczne dwutlenku azotu ze stacji pomiarowej w Krempnej. NO 2 [ g/m 3 ] I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Ryc Stężenia miesięczne NO 2 w Krempnej w 215 r. (źródło: [8]) W Krempnej stężenie średnioroczne tlenków azotu w 215 r. wynosiło 6 µg/m 3, co stanowi 2 % wartości stężenia dopuszczalnego. Najwyższe stężenie miesięczne NO 2 w Krempnej na poziomie 18,3 g/m 3 wystąpiły w styczniu. Na ryc przedstawiono stężenia miesięczne tlenków azotu ze stacji pomiarowej w Krempnej. 112