Literatura. Danuta Maciejowska Rachunek kosztów Wyd Naukowe WZ UW, Warszawa 2014

Transkrypt

1 Danuta Maciejowska Rachunek kosztów Wyd Naukowe WZ UW, Warszawa 2014 Literatura Jan Turyna, Beata Pułaska_Turyna Rachunek kosztów i wyników Finans Servis Sp z oo, Warszawa 2000 E.Nowak, M.Wierzbiński Rachunek kosztów modele i zastosowania PWE, Warszawa 2010

2 pod red. Gertrudy Świderskiej Controlling kosztów i rachunkowość zarządcza Difin, Warszawa 2010 pod red. Anny Karmańskiej Rachunkowość zarządcza rachunek kosztów Difin, Warszawa 2006 A.Jaruga, P.Kabalski, A.Szychta Rachunkowość zarządczą Oficyna Ekonomiczna Grupa Wolters Kluwer Warszawa 2014 S.Sojak Rachunek kosztów- podstawowe aspekty sprawozdawcze i decyzyjne SKwP, Warszawa 2010

3 Klasyfikacja kosztów Pojęcie kosztów Istota rachunku kosztów Klasyfikacja kosztów dla celów sprawozdawczych

4 Pojęcie kosztów różne definicje w różnym kontekście definicja zgodna z Ustawa o rachunkowości (art.3.ust.1.pkt 31) oparta na konstrukcji bilansu i zasadzie równowagi bilansowej Koszt uprawdopodobnione zmniejszenie w okresie sprawozdawczym korzyści ekonomicznych w formie zmniejszenia aktywów lub zwiększenia zobowiązań, które spowoduje zmniejszenie kapitału własnego jednostki lub zwiększenie jego niedoboru w inny sposób niż wycofanie środków przez udziałowców lub właścicieli

5 definicja ekonomiczna wg Jana Matuszewicza Pojęcie kosztów Koszt wyrażone w mierniku pieniężnym zużycie różnych czynników produkcji (środki trwałe, materiały, praca ludzka, usługi obce) oraz nakłady niewyrażające zużycia (podatek od nieruchomości, składki ZUS) związane z normalną działalnością jednostki gospodarczej w określonym czasie koszty prowadzenia działalności

6 Obiekt kosztów obiekt kosztów określony efekt osiągnięty dzięki ponoszonym kosztom, na rzecz którego koszty są grupowane i agregowane produkty finalne półprodukty usługi działania/procesy funkcje wydziały/centra odpowiedzialności klienci/kanały dystrybucji

7 Istota rachunku kosztów to proces identyfikowania, gromadzenia, przetwarzania, prezentowania i interpretowania informacji o kosztach dla dokonania ocen i wsparcia podejmowanych decyzji przez użytkowników informacji wg. G.Świderskiej

8 Kryterium klasyfikacyjne rachunku kosztów związek z systemem ewidencyjno -sprawozdawczym rachunkowości Systematyczny rachunek kosztów względnie wyodrębniony podsystem systemu ewidencyjno-sprawozdawczego prowadzony okresowo w celu okresowego ustalania wyniku finansowego Pozaewidencyjny rachunek kosztów prowadzony poza systemem ewidencyjnym rachunkowości podporządkowany różnym sytuacjom decyzyjnym i kontrolnym

9 stopień standaryzacji kosztów Podstawowe odmiany systematycznego rachunku kosztów zakres rozliczania kosztów pomiędzy produkty Rachunek kosztów rzeczywistych Rachunek kosztów normalnych Rachunek kosztów postulowanych Rachunek kosztów pełnych Rachunek kosztów pełnych rzeczywistych Rachunek kosztów pełnych normalnych Rachunek kosztów pełnych postulowanych Rachunek kosztów zmiennych Rachunek kosztów zmiennych rzeczywistych Rachunek kosztów zmiennych normalnych Rachunek kosztów zmiennych postulowanych

10 Przyczyny klasyfikacji kosztów księgowych wg odmian działalności zachowanie porównywalności krajowej i ponadpaństwowej w rachunkowości finansowej wyodrębnienie kosztów podstawowej działalności operacyjnej dla obliczenia jednostkowych kosztów wytworzenia konieczność dostarczenia informacji o trwałości wyniku finansowego uwzględnienie przewidywalności i charakteru zdarzeń, dzięki którym wynik został osiągnięty odmianom działalności odpowiadają segmenty wyniku finansowego podstawowa działalność operacyjna pozostała działalność operacyjna działalność finansowa

11 Klasyfikacja kosztów podstawowej działalności operacyjnej podstawowe kryteria rodzaj poniesionych kosztów (rodzajowy układ kosztów) funkcje pełnione w przedsiębiorstwie, miejsce ponoszenia kosztów, procesy, poziomy zarządzania lub inne kryterium podmiotowe (podmiotowy układ kosztów) obiekt na rzecz, którego ponoszono koszty (przedmiotowy układ kosztów)

12 Układ rodzajowy kosztów kryterium klasyfikacyjne odniesienie kosztów do jednego z rodzajów wyróżnionych w ustawie bez względu na cel i miejsce ich ponoszenia Amortyzacja Zużycie materiałów i energii Usługi obce Podatki i opłaty Wynagrodzenia Ubezpieczenia społeczne i inne świadczenia Pozostałe koszty ewidencja kosztu w momencie jego poniesienia, niezależnie od tego do wyników, którego okresu będą zaliczone w Polsce ewidencja kosztów w układzie rodzajowym w zespole 4 zakładowego planu kont

13 cd: układ rodzajowy kosztów rozbudowa układu rodzajowego wyodrębnienie podrodzajów stosownie do potrzeb informacyjnych jednostki i ze względu na znaczenie danej kategorii rodzajowej w działalności jednostki znaczenie układu rodzajowego ustalenie i kontrola struktury kosztów jako całości niemożność ustalenia K jw - jednostkowego kosztu wytworzenia produktu dla potrzeb ewidencji gospodarczej (statystycznej) klasyfikacja wystarczająca ze względu na jednorodne kryteria dla zarządzania klasyfikacja wystarczająca tylko w przypadku prowadzenia jednego rodzaju działalności punkt wyjścia do rozliczania kosztów do następnych układów

14 Układ podmiotowy Kryterium klasyfikacyjne związek kosztów z wydzielonymi podmiotami tzw. funkcjonalnymi, przestrzennymi, ośrodkami odpowiedzialności za koszty, centrami kosztów - miejscami powstawania kosztów itp tworzony indywidulanie dla danej jednostki, czynniki wpływające na strukturę układu podmiotowego: wielkość jednostki i rodzaj prowadzonej działalności i jej zróżnicowanie, organizacja procesu wytwórczego wymagania dotyczące dokładności kalkulacji, stopień kontroli kosztów

15 cd. układ podmiotowy klasyfikacja podmiotów kosztów główne (ostateczne) koszty tych podmiotów rozliczane bezpośrednio na obiekty kosztów pomocnicze (wstępne) koszty tych podmiotów rozliczane na inne pomocnicze lub główne podmioty, a następnie na obiekty kosztów ewidencja kosztów w okresie, na który dany koszt przypada ewidencja kosztów w zespole 5 zakładowego planu kont cel układu - umożliwienie rozliczenie kosztów, kontroli i oceny działalności wyodrębnionych podmiotów

16 Układ podmiotowy układ funkcjonalny kosztów (wg faz działalności) Koszty zakupu koszty fazy zaopatrzenia, nabycia materiałów, towarów obciążające nabywcę: koszty załadunku, koszty opakowań, prowizje dla pośredników Koszty działalności właściwej: produkcyjnej, handlowej, usługowej Koszty sprzedaży koszty fazy zbytu, związane ze sprzedażą produktów i towarów obciążające dostawcę: koszty opakowań wysyłkowych, koszty reklamy, koszty obsługi gwarancyjnej, koszty związane z pozyskiwaniem odbiorców Koszty zarządu koszty zarządzania przedsiębiorstwem, koszty administracyjno-gospodarcze Koszty ogólnoprodukcyjne - koszty utrzymania komórek ogólnego przeznaczenia: koszty ochrony, magazynów, laboratoriów badawczych

17 Działalność wytwórcza jako miejsce powstawania kosztów działalność wytwórcza wytwarzanie nowych materialnych produktów (produkcyjna) lub niematerialnych (usługowa) w celu zaspokojenia potrzeb społecznych, realizowane poprzez wykonywanie zbioru powiązanych ze sobą w proces wytwórczy działań zużywających różnego rodzaju zasoby ekonomiczne podstawowy podział ze względu na cel procesów produkcyjnych produkcja podstawowa produkcja pomocnicza

18 Układ podmiotowy kryterium zakresu odpowiedzialności (miejsca powstawania kosztów, centra kosztów) cel wydzielania podmiotów - kontrola wykonywanych w podmiotach zadań i ponoszonych kosztów, wyodrębnione na bazie: struktury organizacyjnej jednostki struktury realizowanego procesu wytwórczego wydzielone ze względu na realizowane w nich efekty produkcyjne lub spełniane funkcje, kierownik wydzielonego podmiotu odpowiedzialny za jego koszty nie można wydzielić jako podmiot obszaru przedsiębiorstwa, którym zarządza kilka osób stanowiska kosztów - stanowiska wyodrębnione wewnątrz miejsc powstawania kosztów : linia produkcyjna, gniazdo maszyn, brygada specjalistyczna

19 Układ przedmiotowy kosztów kryterium klasyfikacyjne - związek kosztów z określonym celem poniesienia kosztów (obiekt kosztów, nośnik kosztów) obiekt kosztów dowolny przedmiot odniesienia, grupowania, kalkulacji kosztów służący do właściwej ich kontroli, sporządzania sprawozdania, podejmowania decyzji : rodzaj działalności, produkt, usługa, zużywane zasoby, klient, kanał dystrybucyjny, dostawca, jednostka organizacyjna, stanowisko pracy

20 Koszty bezpośrednie i pośrednie KOSZTY bezpośrednie przyporządkowanie kosztów do obiektu klucz rozliczeniowy - nośnik kosztów OBIEKTY KOSZTOWE pośrednie przyporządkowanie kosztów do obiektu Koszty bezpośrednie w dokładny sposób na podstawie dokumentów źródłowych przypisane do jednostki obiektu kosztowego, związane bezpośrednio z wytworzeniem Koszty pośrednie koszty wspólne dla różnych obiektów, nie mogą być dokładnie na podstawie dokumentów źródłowych lub pomiaru odniesione na jednostki obiektu kosztowego, powstają we wszystkich fazach działalności: zaopatrzenia, produkcji, sprzedaży, zarządzania

21 Układy ewidencyjne kosztów podstawowej działalności operacyjnej Układ rodzajowy Układy podmiotowe Układ przedmiotowy Koszty podstawowej działalności operacyjnej rodzaj kosztów funkcjonalny wg faz działalności odpowiedzialności wg miejsca powstawania kosztów możliwość przypisania do obiektu kalkulacji amortyzacja, materiały i energia, usługi obce, podatki i opłaty, wynagrodzenia, ubezpieczenia społeczne i inne świadczenia, pozostałe koszty koszty ogólne, koszty zakupu, koszty produkcyjne (wytworzenia usług), koszty sprzedaży, koszty zarządu koszty wydziałów pomocniczych, koszty wydziałów podstawowych, koszty jednostek zaopatrzenia, sprzedaży, zarządzania Koszty bezpośrednie, koszty pośrednie

22 Układ kalkulacyjny kosztów układ kalkulacyjny - połączenie: układu przedmiotowego (koszty bezpośrednie i pośrednie) układu podmiotowego (według faz działalności, miejsc powstawania) Cel klasyfikacji: możliwości wyliczenia jednostkowego kosztu wytworzenia wyrobów gotowych sporządzenia RZiS w wariancie kalkulacyjnym układ nieewidencyjny, nie ma odzwierciedlenia w planie kont

23 Pozycje kalkulacyjne w układzie kalkulacyjnym koszty bezpośrednie (fazy produkcyjnej) podział wg miejsc powstawania kosztów (układ podmiotowy) podział na wytwarzane wyroby gotowe (bezpośrednio) koszty pośrednie: produkcyjne (fazy produkcyjnej) nieprodukcyjne (pozostałych funkcji) : sprzedaży i zarządu podział wg miejsc powstawania kosztów podział na wytwarzane wyroby gotowe (odpowiednia kalkulacja)

24 Koszty bezpośrednie Koszty pozostające w bezpośrednim związku z produktem wprost przypisane danemu produktowi pomiar nie stanowi trudności w ciągu okresu sprawozdawczego koszty materiałów zużytych bezpośrednio w procesie produkcyjnym, koszty wynagrodzeń pracowników bezpośrednio produkcyjnych łącznie z narzutami na te wynagrodzenia, inne koszty bezpośrednio związane z procesem produkcyjnym, które mogą być odnoszone na podstawie dokumentacji źródłowej na jednostkę wytwarzanego produktu.

25 Koszty bezpośrednie - inne koszty obróbki obcej dotyczącej określonych wyrobów koszty paliwa i energii zużytej na cele technologiczne zużycie narzędzi specjalnych wykorzystywanych do produkcji określonego wyrobu koszty wynagrodzeń za projekty, ekspertyzy dotyczące określonego wyrobu koszty uruchomienia nowej produkcji (patenty, licencje, przygotowanie produkcji ) określonego wyrobu

26 Koszty zakupu materiałów bezpośrednie koszty zakupu koszty bezpośrednio związane z nabyciem obciążające odbiorców: załadunek i wyładunek, ubezpieczenie w transporcie, bezzwrotne opakowania podlegają rozliczeniu na koniec okresu w stosunku do wartości materiałów zużytych w danym okresie pośrednie koszty zakupu (koszty okresu) związane z utrzymaniem sfery zaopatrzenia: magazynów, pracowników magazynowych i zaopatrzenia, koszty wyjazdów w sprawach zaopatrzenia nie podlegają rozliczeniu, traktowane jak koszty ogólne (koszty zarządu)

27 Koszty pośrednie produkcyjne Zgodnie z ustawa w definicji kosztu wytworzenia uwzględniane są tylko koszty pośrednie produkcji podstawowej i pomocniczej Koszty ruchu utrzymanie ciągłości procesu produkcyjnego, niezakłócony przebieg: amortyzacja urządzeń, koszty remontów i napraw maszyn, energii elektrycznej do napędu Koszty ogólnowydziałowe organizacja, kierowanie, obsługa procesów produkcji: wynagrodzenia z narzutami kierownika wydziału produkcyjnego, koszty utrzymania czystości

28 Koszty pośrednie sprzedaży Koszty związane ze zbytem produktów działalności poniesione: po wydaniu przedmiotu sprzedaży kupującemu lub po wyekspediowaniu produktu z magazynu producenta

29 Koszty pośrednie sprzedaży pośrednie koszty sprzedaży opakowań zbiorczych załadunku, wyładunku, transportu (jeśli obciążają dostawcę) ubezpieczeń w transporcie, prowizji pośredników, napraw gwarancyjnych i obsługi poprodukcyjnej produktów u klientów, utrzymania stoisk na targach reklamy skierowanej do masowego odbiorcy pośrednie koszty zarządu koszty utrzymania niewydzielonych komórek zbytu, biur spedycji utrzymania i obsługi magazynów wyrobów gotowych i półfabrykatów podróży służbowych odbywanych w sprawach zbytu usług telekomunikacyjnych i radiotelekomunikacyjnych analiz i prób jakości wyrobów gotowych ogólne koszty zbytu

30 Pośrednie koszty zarządu Koszty pośrednie związane z obsługą, utrzymaniem, administrowaniem, zarządzaniem, kierowaniem i organizacją jednostki rozpatrywanej jako całe przedsiębiorstwo koszty administracyjno gospodarcze koszty ogólnoprodukcyjne różna treść ekonomiczna i odmienny związek z procesem wytwórczym słaby związek kosztów z przedmiotem działalności, zależne od upływu czasu lub samego faktu istnienia i działania jednostki

31 Koszty administracyjne a koszty ogólnoprodukcyjne Koszty administracyjne płace pracowników zarządu i administracji wraz z narzutami koszty podróży służbowych pracowników zarządu i administracji koszty biurowe ( materiały biurowe, opłaty administracyjne, obsługi rachunkowej) koszty szkoleń pracowników administracji i zarządu opłaty za usługi i świadczenia związane z administrowaniem koszty reprezentacyjne Koszty ogólnoprodukcyjne koszty komórek nie wydzielonych jako wydziały produkcji pomocniczej koszty funkcji pełnionych przez jednostkę jako całość: ochrony mienia, szkoleń załogi, bezpieczeństwa i higieny pracy, racjonalizacji i wynalazczości rozliczone koszty zakupu rozliczone koszty sprzedaży koszty utrzymania budynków i pomieszczeń ogólnozakładowych

32 Ubezpieczenie transportu zakupionych materiałów bezpośrednich Wynagrodzenie pracowników Działu Dystrybucji Wyrobów Wg odmian działalności podstawowej działalności operacyjnej podstawowej działalności operacyjnej Wg układu rodzajowego pozostałe koszty rodzajowe Wg układu podmiotowego/ faz działalności Faza zakupu Wg układu kalkulacyjnego bezpośrednie wynagrodzenia Faza sprzedaży pośrednie nieprodukcyjne sprzedaży Koszty usługi dodatkowej impregnacji materiałów do produkcji odzieży podstawowej działalności operacyjnej Usługi obce faza działalności właściwej pośrednie produkcyjne Wartość netto sprzedanej zbędnej maszyny pozostałej działalności operacyjnej odsetki od kredytu zaciągnięto na zakup maszyny Koszty finansowe Koszty podróży służbowej pracowników na Targi Odzieży sportowej podstawowej działalności operacyjnej pozostałe koszty rodzajowe Faza zarządu Pośrednie nieprodukcyjne zarządu

33 Koszty opakowania zakupionych materiałów Wynagrodzenie pracowników Działu Marketingu Wg odmian działalności podstawowej działalności operacyjnej podstawowej działalności operacyjnej Wg układu rodzajowego Materiały i zużycie energii Wg układu podmiotowego/ faz działalności Faza zakupu Wg układu kalkulacyjnego bezpośrednie wynagrodzenia Faza sprzedaży Pośrednie nieprodukcyjne sprzedaży Koszty usługi wzbogacania o dodatkowe związki mineralne podstawowej działalności operacyjnej Usługi obce Faza działalności właściwej pośrednie produkcyjne nałożona grzywna za zanieczyszczenie środowiska pozostałej działalności operacyjnej odsetki od nieterminowej spłaty zobowiązania wobec dostawców Koszty finansowe Koszty podróży służbowej pracowników na Konferencję dotyczącą zdrowej żywności podstawowej działalności operacyjnej pozostałe koszty rodzajowe Faza zarządu Pośrednie nieprodukcyjne zarządu

34 Istota pełnej ewidencji kosztów ewidencja kosztów w układzie rodzajowym rozliczenie kosztów do układu podmiotowego rozliczenie kosztów do układu przedmiotowego duże jednostki prowadzące kilka typów działalności duże jednostki prowadzące jeden typ działalności, ale o zróżnicowanej strukturze asortymentowej jednostki usługowe i handlowe o rozbudowanej strukturze organizacyjnej

35 koszty rodzajowe Przepływ kosztów rozliczenia międzyokresowe kosztów koszty działalności podstawowej uzasadnione koszty pośrednie koszty pośrednie produkcyjne (wydziałowe) koszty działalności pomocniczej koszty sprzedaży koszty zarządu rozliczenie kosztów z układu rodzajowego na układ funkcjonalny rozliczenie kosztów w czasie rozliczenie kosztów działalności pomocniczej rozliczenie kosztów pośrednich rozliczenie kosztów wytworzenia na produkcje gotową i niezakończona obliczanie wyniku finansowego ze sprzedaży koszty niewykorzystanych zdolności produkcyjnych produkcja w toku produkty gotowe koszt sprzedanych produktów wynik finansowy