Rachunek kosztów. Kryteria oceny i wymagania_zaoczne

Transkrypt

1 Rachunek kosztów Kryteria oceny i wymagania_zaoczne Zajęcia są prowadzone w formie wykładu z elementami ćwiczeń (rozwiązywanie zadań) Zaliczenie przedmiotu w formie pisemnej: pytania testowe i zadania. Termin zaliczenia 14 czerwca 2015 Treść rozwiązywanych podczas zajęć zadań będzie dostępna przed zajęciami w folderze Rachunek kosztów_zaoczne.

2 Danuta Maciejowska Rachunek kosztów Wyd Naukowe WZ UW, Warszawa 2014 Literatura Jan Turyna, Beata Pułaska_Turyna Rachunek kosztów i wyników Finans Servis Sp z oo, Warszawa 2000 E.Nowak, M.Wierzbiński Rachunek kosztów modele i zastosowania PWE, Warszawa 2010

3 pod red. Gertrudy Świderskiej Controlling kosztów i rachunkowość zarządcza Difin, Warszawa 2010 pod red. Anny Karmańskiej Rachunkowość zarządcza rachunek kosztów Difin, Warszawa 2006 A.Jaruga, P.Kabalski, A.Szychta Rachunkowość zarządczą Oficyna Ekonomiczna Grupa Wolters Kluwer Warszawa 2014 S.Sojak Rachunek kosztów- podstawowe aspekty sprawozdawcze i decyzyjne SKwP, Warszawa 2010

4 Pojęcie i klasyfikacja kosztów Pojęcie kosztów Istota rachunku kosztów Klasyfikacja kosztów dla celów sprawozdawczych Klasyfikacja kosztów dla celów decyzyjnych

5 Pojęcie kosztów Koszt uprawdopodobnione zmniejszenie w okresie sprawozdawczym korzyści ekonomicznych w formie zmniejszenia aktywów lub zwiększenia zobowiązań, które spowoduje zmniejszenie kapitału własnego jednostki lub zwiększenie jego niedoboru w inny sposób niż wycofanie środków przez udziałowców lub właścicieli definicja zgodna z Ustawa o rachunkowości oparta na konstrukcji bilansu i zasadzie równowagi bilansowej

6 Pojęcie kosztów Koszt wyrażone w mierniku pieniężnym zużycie różnych czynników produkcji (środki trwałe, materiały, praca ludzka, usługi obce) oraz nakłady niewyrażające zużycia (podatek od nieruchomości, składki ZUS) związane z normalną działalnością jednostki gospodarczej w określonym czasie definicja ekonomiczna wg Jana Matuszewicza koszty prowadzenia działalności

7 Istota rachunku kosztów to proces identyfikowania, gromadzenia, przetwarzania, prezentowania i interpretowania informacji o kosztach dla dokonania ocen i wsparcia podejmowanych decyzji przez użytkowników informacji wg. G.Świderskiej

8 Rachunek kosztów w systemie rachunkowości rachunkowość finansowa rachunek kosztów rachunkowość zarządcza Rachunek kosztów źródło dostarczające różnym użytkownikom informacje dotyczące kosztów działalności przedsiębiorstwa

9 Klasyfikacja kosztów dla celów sprawozdawczych Jakie koszty poniosło przedsiębiorstwo na wytworzenie wyrobów i usług w danym okresie sprawozdawczym? Jaki wynik finansowy osiągnęło przedsiębiorstwo w danym okresie? Klasyfikacja kosztów historycznych poniesionych w poprzednim okresie (ex post) Podstawowe kryteria klasyfikacyjne: typ działalności rodzaj poniesionych kosztów miejsce ponoszenia kosztów lub inne kryterium podmiotowe (podmiotowy układ kosztów) obiekt na rzecz, którego ponoszono koszty (przedmiotowy układ kosztów)

10 Kryteria klasyfikujące koszty dla celów sprawozdawczych Układ rodzajowy Układy podmiotowe Układ przedmiotowy typ działalności koszty podstawowej działalności operacyjnej, pozostałe koszty operacyjne, koszty finansowe, straty nadzwyczajne, Koszty podstawowej działalności operacyjnej rodzaj kosztów faza działalności miejsca powstawania kosztów możliwość przypisania do obiektu kalkulacji amortyzacja, materiały i energia, usługi obce, podatki i opłaty, wynagrodzenia, ubezpieczenia społeczne i inne świadczenia, pozostałe koszty Koszty zakupu, koszty działalności właściwej (produkcyjnej, usługowej, handlowej), koszty sprzedaży, koszty zarządu koszty wydziałów pomocniczych, koszty wydziałów podstawowych, koszty jednostek zaopatrzenia, sprzedaży, zarządzania Koszty bezpośrednie, koszty pośrednie

11 Układ rodzajowy kosztów kryterium klasyfikacyjne odniesienie kosztów do jednego z rodzajów wyróżnionych w ustawie bez względu na cel i miejsce ich ponoszenia każda pozycja rodzajowa może być rozłożona na elementarne składniki kosztowe (koszty proste), nie podlegające dalszemu rozłożeniu ewidencja kosztu w momencie jego poniesienia, także dotyczących okresów przyszłych lub minionych Ewidencja kosztów w zespole 4 planu kont niemożność ustalenia jednostkowego kosztu wytworzenia produktu dla potrzeb ewidencji gospodarczej (statystycznej) klasyfikacja wystarczająca ze względu na jednorodne kryteria dla zarządzania klasyfikacja wystarczająca tylko w przypadku prowadzenia jednego rodzaju działalności

12 Układ podmiotowy Kryterium klasyfikacyjne odniesienie kosztów do miejsca ich poniesienia: w jakich fazach procesu wytwórczego, w jakich komórkach organizacyjnych bez względu na cel ich ponoszenia możliwość wskazania odpowiedzialnego za ponoszone koszty ewidencja kosztów w okresie, na który dany koszt przypada ewidencja kosztów w zespole 5 planu kont

13 Układ podmiotowy układ funkcjonalny kosztów (wg faz działalności) Koszty zakupu koszty fazy zaopatrzenia, nabycia materiałów, towarów obciążające nabywcę: koszty załadunku, koszty opakowań, prowizje dla pośredników Koszty działalności właściwej: produkcyjnej, handlowej, usługowej Koszty sprzedaży koszty fazy zbytu, związane ze sprzedażą produktów i towarów obciążające dostawcę: koszty opakowań wysyłkowych, koszty reklamy, koszty obsługi gwarancyjnej, koszty związane z pozyskiwaniem odbiorców Koszty zarządu koszty utrzymania przedsiębiorstwa jako całości, koszty administracyjno-gospodarcze oraz koszty utrzymania komórek ogólnego przeznaczenia (ogólnoprodukcyjne): koszty ochrony, magazynów, laboratoriów badawczych

14 Układ podmiotowy układ kosztów wg miejsc ich powstawania miejsca powstawania kosztów struktury, dla których odrębnie grupuje się koszty: wydziały produkcji podstawowej (wydział montażu, obróbki), wydziały produkcji pomocniczej (kotłownia, narzędziownia) wyodrębnione na bazie: struktury organizacyjnej jednostki struktury realizowanego procesu wytwórczego wydzielone ze względu na realizowane w nich efekty produkcyjne lub spełniane funkcje, stanowiska kosztów - stanowiska wyodrębnione wewnątrz miejsc powstawania kosztów : linia produkcyjna, gniazdo maszyn, brygada specjalistyczna

15 Układ przedmiotowy kosztów kryterium klasyfikacyjne - związek kosztów z określonym celem poniesienia kosztów (obiekt kosztów) Obiekt kosztów dowolny przedmiot odniesienia, grupowania, kalkulacji kosztów służący do właściwej ich kontroli, sporządzania sprawozdania, podejmowania decyzji : rodzaj działalności, produkt, usługa, zużywane zasoby, klient, kanał dystrybucyjny, dostawca, jednostka organizacyjna, stanowisko pracy Nośnik kosztów parametr umożliwiający przyporządkowanie kosztów do obiektów kosztów

16 Koszty bezpośrednie i pośrednie KOSZTY bezpośrednie przyporządkowanie kosztów do obiektu klucz rozliczeniowy - nośnik kosztów OBIEKTY KOSZTOWE pośrednie przyporządkowanie kosztów do obiektu Koszty bezpośrednie w dokładny sposób na podstawie dokumentów źródłowych przypisane do jednostki obiektu kosztowego, związane bezpośrednio z wytworzeniem Koszty pośrednie koszty wspólne dla różnych obiektów, nie mogą być dokładnie na podstawie dokumentów źródłowych odniesione na jednostki obiektu kosztowego, powstają we wszystkich fazach działalności: zaopatrzenia, produkcji, sprzedaży, zarządzania

17 Układ kalkulacyjny kosztów układ kalkulacyjny - połączenie: układu przedmiotowego (koszty bezpośrednie i pośrednie) układu podmiotowego (według faz działalności, miejsc powstawania) klasyfikacja kosztów na potrzeby: możliwości wyliczenia kosztu wytworzenia wyrobów gotowych sporządzenia RZiS w wariancie kalkulacyjnym układ nieewidencyjny, nie ma odzwierciedlenia w planie kont służy wyliczeniu kosztu wytworzenia produktu gotowego i korzysta z danych zgromadzonych w układzie funkcjonalno-podmiotowym

18 Pozycje kalkulacyjne w układzie kalkulacyjnym koszty bezpośrednie (fazy produkcyjnej) podział wg miejsc powstawania kosztów podział na wytwarzane wyroby gotowe koszty pośrednie: produkcyjne (fazy produkcyjnej) nieprodukcyjne (pozostałych funkcji) : sprzedaży i zarządu podział wg miejsc powstawania kosztów

19 Koszty bezpośrednie Koszty pozostające w bezpośrednim związku z produktem wprost przypisane danemu produktowi pomiar nie stanowi trudności w ciągu okresu sprawozdawczego koszty materiałów zużytych bezpośrednio w procesie produkcyjnym, koszty wynagrodzeń pracowników bezpośrednio produkcyjnych łącznie z narzutami na te wynagrodzenia, inne koszty bezpośrednio związane z procesem produkcyjnym, które mogą być odnoszone na podstawie dokumentacji źródłowej na jednostkę wytwarzanego produktu.

20 Koszty zakupu materiałów bezpośrednie koszty zakupu koszty bezpośrednio związane z nabyciem obciążające odbiorców: załadunek i wyładunek, ubezpieczenie w transporcie, bezzwrotne opakowania podlegają rozliczeniu na koniec okresu w stosunku do wartości materiałów zużytych w danym okresie pośrednie koszty zakupu (koszty zarządu) związane z utrzymaniem sfery zaopatrzenia: magazynów, pracowników magazynowych i zaopatrzenia, koszty wyjazdów w sprawach zaopatrzenia nie podlegają rozliczeniu, traktowane jak koszty ogólne (koszty zarządu)

21 Koszty pośrednie produkcyjne Zgodnie z ustawa w definicji kosztu wytworzenia uwzględniane są tylko koszty pośrednie produkcji podstawowej i pomocniczej Koszty ruchu utrzymanie ciągłości procesu produkcyjnego, niezakłócony przebieg: amortyzacja urządzeń, koszty remontów i napraw maszyn, energii elektrycznej do napędu Koszty ogólnowydziałowe organizacja, kierowanie, obsługa procesów produkcji: wynagrodzenia z narzutami kierownika wydziału produkcyjnego, koszty utrzymania czystości

22 Koszty pośrednie sprzedaży Koszty związane ze zbytem produktów działalności poniesione: po wydaniu przedmiotu sprzedaży kupującemu lub po wyekspediowaniu produktu z magazynu producenta

23 Koszty pośrednie sprzedaży pośrednie koszty sprzedaży opakowań zbiorczych załadunku, wyładunku, transportu (jeśli obciążają dostawcę) ubezpieczeń w transporcie, prowizji pośredników, napraw gwarancyjnych i obsługi poprodukcyjnej produktów u klientów, utrzymania stoisk na targach reklamy skierowanej do masowego odbiorcy koszty zarządu koszty utrzymania niewydzielonych komórek zbytu, biur spedycji utrzymania i obsługi magazynów wyrobów gotowych i półfabrykatów podróży służbowych odbywanych w sprawach zbytu usług telekomunikacyjnych i radiotelekomunikacyjnych analiz i prób jakości wyrobów gotowych ogólne koszty zbytu

24 Pośrednie koszty zarządu Koszty pośrednie związane z obsługą, utrzymaniem, administrowaniem, zarządzaniem, kierowaniem i organizacją jednostki rozpatrywanej jako całe przedsiębiorstwo koszty administracyjno gospodarcze koszty ogólnoprodukcyjne różna treść ekonomiczna i odmienny związek z procesem wytwórczym słaby związek kosztów z przedmiotem działalności, zależne od upływu czasu lub samego faktu istnienia i działania jednostki

25 Koszty administracyjne a koszty ogólnoprodukcyjne Koszty administracyjne płace pracowników zarządu i administracji wraz z narzutami koszty podróży służbowych pracowników zarządu i administracji koszty biurowe ( materiały biurowe, opłaty administracyjne, obsługi rachunkowej) koszty szkoleń pracowników administracji i zarządu opłaty za usługi i świadczenia związane z administrowaniem koszty reprezentacyjne Koszty ogólnoprodukcyjne koszty komórek nie wydzielonych jako wydziały produkcji pomocniczej koszty funkcji pełnionych przez jednostkę jako całość: ochrony mienia, szkoleń załogi, bezpieczeństwa i higieny pracy, racjonalizacji i wynalazczości rozliczone koszty zakupu rozliczone koszty sprzedaży Koszty utrzymania budynków i pomieszczeń ogólnozakładowych

26 Klasyfikacja kosztów dla celów decyzyjnych i kontrolnych Jaką zaplanować wielkość produkcji i sprzedaży w następnym okresie, aby osiągnąć określony zysk? Który wyrób produkować, a który wycofać z produkcji? Które z przedsięwzięć inwestycyjnych przyjąć do realizacji? wprowadzenie nowych kryteriów klasyfikacyjnych kosztów dla celów decyzyjnych niewystarczające koszty historyczne poniesione w poprzednim okresie sprawozdawczym (działalność w przyszłych okresach różna od realizowanej w minionych okresach wobec szybkich zmian warunków wewnętrznych i zewnętrznych funkcjonowania przedsiębiorstwa) kryteria klasyfikacyjne dotyczą kosztów przyszłych, planowanych (ex ante) kryteria dla celów decyzyjnych nie mają odzwierciedlenia w systemie ewidencyjnym rachunkowości

27 Kryteria klasyfikujące koszty dla celów decyzyjnych i kontrolnych stopień zależności od rozmiarów produkcji istotność kosztów inne cele decyzyjne cele kontrolne koszty stałe koszty zmienne koszty istotne koszty nieistotne koszty krańcowe (marginalne) koszty zapadłe przesądzone koszty uznaniowe koszty utraconych korzyści koszty kontrolowane Koszty niekontrolowane

28 Układ wg stopnia reagowania na zmianę poziomu aktywności Kryterium zmienność kosztów w zależności wybranego poziomu aktywności (parametru działalności przedsiębiorstwa): wielkości produkcji, czasu pracy, wielkości zatrudnienia (istotne dla podejmowanie decyzji zarządczych w perspektywie krótkookresowej) Koszty stałe - niezależne od zmian wielkości poziomu aktywności w ramach pewnego przedziału istotności* Koszty zmienne - zależne od zmian wielkości poziomu aktywności, zmieniające się przy zmianach wielkości poziomu aktywności * Przedział istotności przedział zmienności produkcji obejmujący wielkości produkcji, które mogą być osiągnięte przy aktualnie posiadanych zdolnościach produkcyjnych.

29 Wskaźnik elastyczności (zmienności) kosztów We= K K X X K zmiana kosztów całkowitych (stałych lub zmiennych) K koszty całkowite (stałe lub zmienne) poprzedniego okresu X zmiana rozmiarów produkcji X rozmiary produkcji W e miara oceny zmienności kosztów, względne zmiany poziomu kosztów do względnych zmian poziomu produkcji W e = 0 w rozważanych okresach poziom kosztów nie zmienia się W e = 1 w rozważanych okresach poziom kosztów zmienia się proporcjonalnie do rozmiarów produkcji W e > 1 w rozważanych okresach koszty rosną szybciej niż rozmiary produkcji W e < 1 w rozważanych okresach koszty rosną wolniej niż rozmiary produkcji

30 Metody ustalania równania kosztów całkowitych w krótkim okresie czasu całkowite koszty koszty zmienne proporcjonalnie K c = Ks + K jz X Metody podziału kosztów na stałe i zmienne podejście merytoryczne metoda analizy księgowej ( wada - subiektywizm, zaleta - prostota) metoda inżynieryjna ( wada pracochłonność, zaleta obiektywizm) podejście statystyczne (analiza związków ilościowych kosztów i wielkości produkcji ustalana na podstawie danych ewidencyjnych) metoda odchyleń krańcowych metoda regresji liniowe K c koszty całkowite K s koszty stałe K jz koszty zmienne jednostkowe X wielkość produkcji

31 Klasyfikacja na koszty zmienne i stałe _przykład_1 Produkcja oraz koszty całkowite w danym przedsiębiorstwie za sześć miesięcy kształtują się następująco (patrz tabela). Stosując metodę dwóch punktów krańcowych i metodę regresji liniowej ustalić ile wynosi jednostkowy koszt zmienny oraz koszty stałe.

32 K c = Ks + K jz X K jz = K Cmax K cmin Xmax X min K S = K Cmax - K jz Xmax Metoda odchyleń krańcowych X i K ci miesiąc rozmiary koszty produkcji całkowite sztuki zł styczeń luty marzec kwiecień maj czerwiec K jz = = 131,25 zł/szt K S = , = sztuk zł K c = ,25 X

33 Metoda regresji liniowej K c = Ks + K jz X K jz = n n X i K Ci n X i n i=1 i=1 i=1 K Ci n n X 2 n i=1 i X 2 i=1 i n K ci n X i K jz K S = i=1 i=1 n K jz = K S = X i K ci X i *K ci 2 X i miesiąc rozmiary koszty produkcji całkowite sztuki zł styczeń luty marzec kwiecień maj czerwiec = = 117 = K c = X

34 Metoda regresji liniowej X i K ci miesiąc rozmiary koszty produkcji całkowite sztuki zł styczeń luty marzec kwiecień maj czerwiec K c = X K jz jednostkowe koszty zmienne = 117 zł/szt K s całkowite koszty stałe = zł R 2 - współczynnik korelacji miara dopasowania do proporcjonalnej zależności kosztów od rozmiarów produkcji

35 Koszty istotne (decyzyjne) i nieistotne (niedecyzyjne) Kryterium podziału znaczenie i wpływ, jakie koszty mogą wywierać z punktu widzenia przyszłego wariantu działania Koszty istotne mają wpływ na wybór decyzji, są zależne od danej decyzji (zawsze przyszłe koszty, decyzja dotyczy przyszłych działań) różnicują rozpatrywane warianty (tylko koszty różniące się co do charakteru i wielkości w poszczególnych wariantach mogą być istotne) Koszty nieistotne nie wywierają wpływu na podjęcie decyzji wynikają z decyzji wcześniejszych nie różnicują rozpatrywanych wariantów

36 Koszty istotne i nieistotne przykład_1 W magazynach przedsiębiorstwa pozostał zapas materiałów wyceniony na zł wykorzystywany do zaprzestanej już produkcji pewnego wyrobu, nie jest przewidywane wykorzystanie tego materiału do innej produkcji. Przedsiębiorstwo ma dwa warianty upłynnienia tego zapasu: Wariant A sprzedaż materiału kontrahentowi A za zł, koszty transportu do kontrahenta zł Wariant B kontrahent B jest zainteresowany nabyciem za zł tego materiału po wstępnej obróbce (koszty przetworzenia zł, transport do kontrahenta zł) Który wariant jest korzystniejszy dla przedsiębiorstwa?

37 Koszty istotne i nieistotne przykład_1 Odrzucenie Wariant A Wariant B Koszty materiału Koszty przerobu Koszty transportu przychód Wynik (strata) (zysk) (zysk) koszty materiałów nieistotne występują we wszystkich wariantach, już poniesione Koszty transportu nieistotne przyszłe, jeszcze nie poniesione, ale takie same i tego samego charakteru, nie różnicują wariantów Koszty przerobu i przychód istotne przyszłe, różnicują warianty decyzji

38 Pojęcie kosztów ekonomicznych a kosztów księgowych Prowadząc działalność przedsiębiorstwo podejmując decyzje rezygnuje z potencjalnych korzyści (dochodów) możliwych do osiągnięcia w przypadku wyboru alternatywnych decyzji koszty ekonomiczne = koszty księgowe + koszty alternatywne Koszty księgowe usankcjonowanie prawnie, rejestrowane w systemie rachunkowości Koszty alternatywne ( koszty utraconych korzyści (możliwości)) utracony dochód - wcześniej uzyskiwany, utracony z powodu podjętej decyzji wyboru jakiegoś działania i zaniechania innego utracony dochód możliwy do osiągniecia z najlepszej decyzji alternatywnej odrzuconej na skutek podjętej decyzji

39 utracone dochody koszty utraconych korzyści koszty utraconych możliwości utracone dochody (już uzyskiwane) utracone dochody możliwe do osiągnięcia (potencjalne, jeszcze nieuzyskiwane) - z powodu podjętej decyzji zostają utracone wcześniej uzyskiwane dochody (ograniczone zdolności produkcyjne ) t 0 - z powodu podjęcia decyzji zostają utracone potencjalnie możliwe do osiągnięcia dochody (nie podjęcie działania najkorzystniejszego) czas

40 Koszty utraconych korzyści przykład_1 Przedsiębiorstwo ma okazję uzyskać zlecenie na produkcję wyrobu B, koszty zmienne wykonania tego zlecenia wynoszą zł, a jego wytwarzanie wymagałoby 100 godzin pracy maszyny X, która jest w pełni obciążona wytwarzaniem produktu A. Przyjęcie zlecenia wymagałoby ograniczenie produkcji wyrobu A, co ograniczyłoby przechody z jego sprzedaży o zł. Czy przedsiębiorstwo powinno przyjąć to zlecenie i jaka powinna być jego wartość? koszty zmienne wytworzenia produktu B utracone korzyści z zaniechania produkcji A Koszty do negocjacji zł zł zł

41 Koszty krańcowe Koszt krańcowy (koszt marginalny) koszt ponoszony w związku ze wzrostem wielkości produkcji danego dobra o jednostkę. przyrost kosztu całkowitego wynikający z wytworzenia dodatkowej jednostki dobra. ważna informacja przy podejmowaniu decyzji dotyczących opłacalnego poziomu wielkości produkcji K M = K X K M koszt marginalny, koszt krańcowy K przyrost kosztów produkcji X przyrost wielkości produkcji

42 Koszty krańcowe przykład Przedsiębiorstwo wytwarza sztuk produktu ponosząc koszty sprzedaży zgodnie z tabelą, koszty zmienne produkcji 5 zł/sztukę. W wyniku akcji promocyjnej udało się pozyskać nowych klientów, przewidywany wzrost sprzedaży wynosi sztuk, jednocześnie planowany jest wzrost kosztów reklamy o 30%, wynagrodzeń personelu o zł, i kosztów podróży do klienta o 10%. Jednostkowy zmienny koszt produkcji pozostaje bez zmian. Oblicz koszt krańcowy. koszty koszty po zmianie przyrost wielkość produkcji reklama wynagrodzenia podróze służbowe wynajem biura koszty zmienne koszt krańcowy K M 10 K M = K X = = 10

43 Koszty jako narzędzie kontroli Ośrodki odpowiedzialności - wyodrębniona organizacyjnie część przedsiębiorstwa zarządzająca określonymi zasobami w określonym czasie ośrodki kosztów ośrodki zysku ośrodki inwestowania Ośrodek odpowiedzialności a miejsce powstawania kosztów różne pojęcia miejsca powstawania kosztów odpowiedzialność za wykonywane prace i koszty ponoszone w trakcie ich wykonywania ( mniej więcej tożsame pojęcie - ośrodek kosztów)

44 Koszty kontrolowane i niekontrolowane koszty kontrolowane kierownik ośrodka w pełni decyduje o ich ponoszeniu i wysokości (oddziaływanie na cenę jednostkową i ilość zużycia danego zasobu) koszty częściowo kontrolowane kierownik ośrodka jedynie w części decyduje o ich ponoszeniu ( oddziaływanie na ilość zużycia, ale nie na cenę jednostkową) koszty niekontrolowane o ich ponoszeniu i wysokości zapadają decyzje poza ośrodkiem, kierownik nie jest odpowiedzialny za koszt Względność podziału na koszty kontrolowane i niekontrolowane (koszty niekontrolowane na niższym szczeblu zarządzania organizacja są kontrolowane na wyższym)