Pojęcie i klasyfikacja kosztów

Transkrypt

1 Pojęcie i klasyfikacja kosztów Pojęcie kosztów Istota rachunku kosztów Klasyfikacja kosztów dla celów sprawozdawczych Klasyfikacja kosztów dla celów decyzyjnych

2 Pojęcie kosztów Koszt uprawdopodobnione zmniejszenie w okresie sprawozdawczym korzyści ekonomicznych w formie zmniejszenia aktywów lub zwiększenia zobowiązań, które spowoduje zmniejszenie kapitału własnego jednostki lub zwiększenie jego niedoboru w inny sposób niż wycofanie środków przez udziałowców lub właścicieli definicja zgodna z Ustawa o rachunkowości oparta na konstrukcji bilansu i zasadzie równowagi bilansowej

3 Pojęcie kosztów Koszt wyrażone w mierniku pieniężnym zużycie różnych czynników produkcji (środki trwałe, materiały, praca ludzka, usługi obce) oraz nakłady niewyrażające zużycia (podatek od nieruchomości, składki ZUS) związane z normalną działalnością jednostki gospodarczej w określonym czasie definicja ekonomiczna wg Jana Matuszewicza koszty prowadzenia działalności

4 Istota rachunku kosztów to proces identyfikowania, gromadzenia, przetwarzania, prezentowania i interpretowania informacji o kosztach dla dokonania ocen i wsparcia podejmowanych decyzji przez użytkowników informacji wg. G.Świderskiej

5 Rachunek kosztów w systemie rachunkowości rachunkowość finansowa rachunek kosztów rachunkowość zarządcza Rachunek kosztów źródło dostarczające różnym użytkownikom informacje dotyczące kosztów działalności przedsiębiorstwa

6 Klasyfikacja kosztów dla celów sprawozdawczych Jakie koszty poniosło przedsiębiorstwo na wytworzenie wyrobów i usług w danym okresie sprawozdawczym? Jaki wynik finansowy osiągnęło przedsiębiorstwo w danym okresie? Klasyfikacja kosztów historycznych poniesionych w poprzednim okresie (ex post) Podstawowe kryteria klasyfikacyjne: typ działalności rodzaj poniesionych kosztów miejsce ponoszenia kosztów lub inne kryterium podmiotowe (podmiotowy układ kosztów) obiekt na rzecz, którego ponoszono koszty (przedmiotowy układ kosztów)

7 Kryteria klasyfikujące koszty dla celów sprawozdawczych Układ rodzajowy Układy podmiotowe Układ przedmiotowy typ działalności koszty podstawowej działalności operacyjnej, pozostałe koszty operacyjne, koszty finansowe, straty nadzwyczajne, Koszty podstawowej działalności operacyjnej rodzaj kosztów faza działalności miejsca powstawania kosztów możliwość przypisania do obiektu kalkulacji amortyzacja, materiały i energia, usługi obce, podatki i opłaty, wynagrodzenia, ubezpieczenia społeczne i inne świadczenia, pozostałe koszty Koszty zakupu, koszty działalności właściwej (produkcyjnej, usługowej, handlowej), koszty sprzedaży, koszty zarządu koszty wydziałów pomocniczych, koszty wydziałów podstawowych, koszty jednostek zaopatrzenia, sprzedaży, zarządzania Koszty bezpośrednie, koszty pośrednie

8 Układ rodzajowy kosztów kryterium klasyfikacyjne odniesienie kosztów do jednego z rodzajów wyróżnionych w ustawie bez względu na cel i miejsce ich ponoszenia każda pozycja rodzajowa może być rozłożona na elementarne składniki kosztowe (koszty proste), nie podlegające dalszemu rozłożeniu ewidencja kosztu w momencie jego poniesienia, także dotyczących okresów przyszłych lub minionych Ewidencja kosztów w zespole 4 planu kont niemożność ustalenia jednostkowego kosztu wytworzenia produktu dla potrzeb ewidencji gospodarczej (statystycznej) klasyfikacja wystarczająca ze względu na jednorodne kryteria dla zarządzania klasyfikacja wystarczająca tylko w przypadku prowadzenia jednego rodzaju działalności

9 Układ podmiotowy Kryterium klasyfikacyjne odniesienie kosztów do miejsca ich poniesienia: w jakich fazach procesu wytwórczego, w jakich komórkach organizacyjnych bez względu na cel ich ponoszenia możliwość wskazania odpowiedzialnego za ponoszone koszty ewidencja kosztów w okresie, na który dany koszt przypada ewidencja kosztów w zespole 5 planu kont

10 Układ podmiotowy układ funkcjonalny kosztów (wg faz działalności) Koszty zakupu koszty fazy zaopatrzenia, nabycia materiałów, towarów obciążające nabywcę: koszty załadunku, koszty opakowań, prowizje dla pośredników Koszty działalności właściwej: produkcyjnej, handlowej, usługowej Koszty sprzedaży koszty fazy zbytu, związane ze sprzedażą produktów i towarów obciążające dostawcę: koszty opakowań wysyłkowych, koszty reklamy, koszty obsługi gwarancyjnej, koszty związane z pozyskiwaniem odbiorców Koszty zarządu koszty utrzymania przedsiębiorstwa jako całości, koszty administracyjno-gospodarcze oraz koszty utrzymania komórek ogólnego przeznaczenia (ogólnoprodukcyjne): koszty ochrony, magazynów, laboratoriów badawczych

11 Układ podmiotowy układ kosztów wg miejsc ich powstawania miejsca powstawania kosztów struktury, dla których odrębnie grupuje się koszty: wydziały produkcji podstawowej (wydział montażu, obróbki), wydziały produkcji pomocniczej (kotłownia, narzędziownia) wyodrębnione na bazie: struktury organizacyjnej jednostki struktury realizowanego procesu wytwórczego wydzielone ze względu na realizowane w nich efekty produkcyjne lub spełniane funkcje, stanowiska kosztów - stanowiska wyodrębnione wewnątrz miejsc powstawania kosztów : linia produkcyjna, gniazdo maszyn, brygada specjalistyczna

12 Układ przedmiotowy kosztów kryterium klasyfikacyjne - związek kosztów z określonym celem poniesienia kosztów (obiekt kosztów) Obiekt kosztów dowolny przedmiot odniesienia, grupowania, kalkulacji kosztów służący do właściwej ich kontroli, sporządzania sprawozdania, podejmowania decyzji : rodzaj działalności, produkt, usługa, zużywane zasoby, klient, kanał dystrybucyjny, dostawca, jednostka organizacyjna, stanowisko pracy Nośnik kosztów parametr umożliwiający przyporządkowanie kosztów do obiektów kosztów

13 Koszty bezpośrednie i pośrednie KOSZTY bezpośrednie przyporządkowanie kosztów do obiektu klucz rozliczeniowy - nośnik kosztów OBIEKTY KOSZTOWE pośrednie przyporządkowanie kosztów do obiektu Koszty bezpośrednie w dokładny sposób na podstawie dokumentów źródłowych przypisane do jednostki obiektu kosztowego, związane bezpośrednio z wytworzeniem Koszty pośrednie koszty wspólne dla różnych obiektów, nie mogą być dokładnie na podstawie dokumentów źródłowych odniesione na jednostki obiektu kosztowego, powstają we wszystkich fazach działalności: zaopatrzenia, produkcji, sprzedaży, zarządzania

14 Układ kalkulacyjny kosztów układ kalkulacyjny - połączenie: układu przedmiotowego (koszty bezpośrednie i pośrednie) układu podmiotowego (według faz działalności, miejsc powstawania) klasyfikacja kosztów na potrzeby: możliwości wyliczenia kosztu wytworzenia wyrobów gotowych sporządzenia RZiS w wariancie kalkulacyjnym układ nieewidencyjny, nie ma odzwierciedlenia w planie kont służy wyliczeniu kosztu wytworzenia produktu gotowego i korzysta z danych zgromadzonych w układzie funkcjonalno-podmiotowym

15 Pozycje kalkulacyjne w układzie kalkulacyjnym koszty bezpośrednie (fazy produkcyjnej) podział wg miejsc powstawania kosztów podział na wytwarzane wyroby gotowe koszty pośrednie: produkcyjne (fazy produkcyjnej) nieprodukcyjne (pozostałych funkcji) : sprzedaży i zarządu podział wg miejsc powstawania kosztów

16 Koszty bezpośrednie Koszty pozostające w bezpośrednim związku z produktem wprost przypisane danemu produktowi pomiar nie stanowi trudności w ciągu okresu sprawozdawczego koszty materiałów zużytych bezpośrednio w procesie produkcyjnym, koszty wynagrodzeń pracowników bezpośrednio produkcyjnych łącznie z narzutami na te wynagrodzenia, inne koszty bezpośrednio związane z procesem produkcyjnym, które mogą być odnoszone na podstawie dokumentacji źródłowej na jednostkę wytwarzanego produktu.

17 Koszty zakupu materiałów bezpośrednie koszty zakupu koszty bezpośrednio związane z nabyciem obciążające odbiorców: załadunek i wyładunek, ubezpieczenie w transporcie, bezzwrotne opakowania podlegają rozliczeniu na koniec okresu w stosunku do wartości materiałów zużytych w danym okresie pośrednie koszty zakupu (koszty zarządu) związane z utrzymaniem sfery zaopatrzenia: magazynów, pracowników magazynowych i zaopatrzenia, koszty wyjazdów w sprawach zaopatrzenia nie podlegają rozliczeniu, traktowane jak koszty ogólne (koszty zarządu)

18 Koszty pośrednie produkcyjne Zgodnie z ustawa w definicji kosztu wytworzenia uwzględniane są tylko koszty pośrednie produkcji podstawowej i pomocniczej Koszty ruchu utrzymanie ciągłości procesu produkcyjnego, niezakłócony przebieg: amortyzacja urządzeń, koszty remontów i napraw maszyn, energii elektrycznej do napędu Koszty ogólnowydziałowe organizacja, kierowanie, obsługa procesów produkcji: wynagrodzenia z narzutami kierownika wydziału produkcyjnego, koszty utrzymania czystości

19 Koszty pośrednie sprzedaży Koszty związane ze zbytem produktów działalności poniesione: po wydaniu przedmiotu sprzedaży kupującemu lub po wyekspediowaniu produktu z magazynu producenta

20 Koszty pośrednie sprzedaży pośrednie koszty sprzedaży opakowań zbiorczych załadunku, wyładunku, transportu (jeśli obciążają dostawcę) ubezpieczeń w transporcie, prowizji pośredników, napraw gwarancyjnych i obsługi poprodukcyjnej produktów u klientów, utrzymania stoisk na targach reklamy skierowanej do masowego odbiorcy koszty zarządu koszty utrzymania niewydzielonych komórek zbytu, biur spedycji utrzymania i obsługi magazynów wyrobów gotowych i półfabrykatów podróży służbowych odbywanych w sprawach zbytu usług telekomunikacyjnych i radiotelekomunikacyjnych analiz i prób jakości wyrobów gotowych ogólne koszty zbytu

21 Pośrednie koszty zarządu Koszty pośrednie związane z obsługą, utrzymaniem, administrowaniem, zarządzaniem, kierowaniem i organizacją jednostki rozpatrywanej jako całe przedsiębiorstwo koszty administracyjno gospodarcze koszty ogólnoprodukcyjne różna treść ekonomiczna i odmienny związek z procesem wytwórczym słaby związek kosztów z przedmiotem działalności, zależne od upływu czasu lub samego faktu istnienia i działania jednostki

22 Klasyfikacja kosztów dla celów decyzyjnych i kontrolnych Jaką zaplanować wielkość produkcji i sprzedaży w następnym okresie, aby osiągnąć określony zysk? Który wyrób produkować, a który wycofać z produkcji? Które z przedsięwzięć inwestycyjnych przyjąć do realizacji? wprowadzenie nowych kryteriów klasyfikacyjnych kosztów dla celów decyzyjnych niewystarczające koszty historyczne poniesione w poprzednim okresie sprawozdawczym (działalność w przyszłych okresach różna od realizowanej w minionych okresach wobec szybkich zmian warunków wewnętrznych i zewnętrznych funkcjonowania przedsiębiorstwa) kryteria klasyfikacyjne dotyczą kosztów przyszłych, planowanych (ex ante) kryteria dla celów decyzyjnych nie mają odzwierciedlenia w systemie ewidencyjnym rachunkowości

23 Kryteria klasyfikujące koszty dla celów decyzyjnych i kontrolnych stopień zależności od rozmiarów produkcji istotność kosztów inne cele decyzyjne cele kontrolne koszty stałe koszty zmienne koszty istotne koszty nieistotne koszty krańcowe (marginalne) koszty zapadłe przesądzone koszty uznaniowe koszty utraconych korzyści koszty kontrolowane Koszty niekontrolowane

24 Układ wg stopnia reagowania na zmianę poziomu aktywności Kryterium zmienność kosztów w zależności wybranego poziomu aktywności (parametru działalności przedsiębiorstwa): wielkości produkcji, czasu pracy, wielkości zatrudnienia (istotne dla podejmowanie decyzji zarządczych w perspektywie krótkookresowej) Koszty stałe - niezależne od zmian wielkości poziomu aktywności w ramach pewnego przedziału istotności* Koszty zmienne - zależne od zmian wielkości poziomu aktywności, zmieniające się przy zmianach wielkości poziomu aktywności * Przedział istotności przedział zmienności produkcji obejmujący wielkości produkcji, które mogą być osiągnięte przy aktualnie posiadanych zdolnościach produkcyjnych.

25 Wskaźnik elastyczności (zmienności) kosztów We= K K X X K zmiana kosztów całkowitych (stałych lub zmiennych) K koszty całkowite (stałe lub zmienne) poprzedniego okresu X zmiana rozmiarów produkcji X rozmiary produkcji W e miara oceny zmienności kosztów, względne zmiany poziomu kosztów do względnych zmian poziomu produkcji W e = 0 w rozważanych okresach poziom kosztów nie zmienia się W e = 1 w rozważanych okresach poziom kosztów zmienia się proporcjonalnie do rozmiarów produkcji W e > 1 w rozważanych okresach koszty rosną szybciej niż rozmiary produkcji W e < 1 w rozważanych okresach koszty rosną wolniej niż rozmiary produkcji

26 Metody ustalania równania kosztów całkowitych w krótkim okresie czasu całkowite koszty koszty zmienne proporcjonalnie K c = Ks + K jz X Metody podziału kosztów na stałe i zmienne podejście merytoryczne metoda analizy księgowej ( wada - subiektywizm, zaleta - prostota) metoda inżynieryjna ( wada pracochłonność, zaleta obiektywizm) podejście statystyczne (analiza związków ilościowych kosztów i wielkości produkcji ustalana na podstawie danych ewidencyjnych) metoda odchyleń krańcowych metoda regresji liniowe K c koszty całkowite K s koszty stałe K jz koszty zmienne jednostkowe X wielkość produkcji

27 Klasyfikacja na koszty zmienne i stałe _przykład_1 Produkcja oraz koszty całkowite w danym przedsiębiorstwie za sześć miesięcy kształtują się następująco (patrz tabela). Stosując metodę dwóch punktów krańcowych i metodę regresji liniowej ustalić ile wynosi jednostkowy koszt zmienny oraz koszty stałe.

28 K c = Ks + K jz X K jz = K Cmax K cmin Xmax X min K S = K Cmax - K jz Xmax Metoda odchyleń krańcowych X i K ci miesiąc rozmiary koszty produkcji całkowite sztuki zł styczeń luty marzec kwiecień maj czerwiec K jz = = 131,25 zł/szt K S = , = sztuk zł K c = ,25 X

29 Metoda regresji liniowej K c = Ks + K jz X K jz = n n X i K Ci n X i n i=1 i=1 i=1 K Ci n n X 2 n i=1 i X 2 i=1 i n K ci n X i K jz K S = i=1 i=1 n K jz = K S = 6 X i K ci X i *K ci 2 X i miesiąc rozmiary koszty produkcji całkowite sztuki zł styczeń luty marzec kwiecień maj czerwiec = = 117 = K c = X

30 Metoda regresji liniowej X i K ci miesiąc rozmiary koszty produkcji całkowite sztuki zł styczeń luty marzec kwiecień maj czerwiec K c = X K jz jednostkowe koszty zmienne = 117 zł/szt K s całkowite koszty stałe = zł R 2 - współczynnik korelacji miara dopasowania do proporcjonalnej zależności kosztów od rozmiarów produkcji