Charakterystyka 4-letniego cyklu szkolenia do Igrzysk Olimpijskich w Pekinie rekordzistki świata i mistrzyni olimpijskiej w pływaniu

Transkrypt

1 Nowocień J.(red.): Społeczno-edukacyjne oblicza współczesnego sportu i olimpizmu. T.1. AWF, Polska Akademia Olimpijska, Fundacja Centrum Edukacji Olimpijskiej, Warszawa 2008 Marcin Siewierski, Paweł Słomiński, Robert Białecki Akademia Wychowania Fizycznego w Warszawie Charakterystyka 4-letniego cyklu szkolenia do Igrzysk Olimpijskich w Pekinie rekordzistki świata i mistrzyni olimpijskiej w pływaniu WSTĘP Dynamicznie rozwijający się sport olimpijski niesie ze sobą potrzebę podejmowania coraz trudniejszych wyzwań w obszarze sportu wyczynowego, a to wymaga zdobywania większej ilości informacji z zakresu teorii i praktyki treningu. Poziom przygotowania zawodników najwyższych kwalifikacji w pływaniu jest bardzo wyrównany. Świadczą o tym m.in. rezultaty mistrzostw świata, Europy ostatniej olimpiady, jak również Igrzysk Olimpijskich w Pekinie. W cyklu olimpijskim od Aten (2004) do Pekinu (2008) rekordy w poszczególnych konkurencjach pływackich były poprawiane wielokrotnie, łamiąc bariery rzekomo nieosiągalne. Tu wyraźnie ujawniła się rola precyzyjnego, wręcz modelowego określania przebiegu procesu treningu ze szczególnym uwzględnieniem struktury i wielkości obciążeń treningowych i startowych, który decyduje o sukcesie. Uwzględniając zarówno doświadczenia zdobyte w czteroletnim cyklu olimpijskim (Ateny-Pekin), w tym także podczas samych Igrzysk Olimpijskich oraz mając na względzie poprawę skuteczności treningu, szczególną uwagę należy poświęcić uwarunkowaniom strukturalnym i systemowym treningu. Proces szkolenia w cyklu olimpijskim wymaga bowiem dostosowania treningu do celów długofalowych, w decydującej mierze uwzględniając indywidualne cechy i właściwości zawodnika. Nie przypadkowo, więc prowadzone są badania nad obciążeniami treningowymi Praca wykonana w Zakładzie Teorii Sportu AWF w Warszawie w ramach projektu DS. 102, finansowana z funduszy Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego. 1

2 pływaków najwyższej klasy, uzyskujących wysokie wyniki podczas zawodów w Europie i na świecie [m.in. 1, 3, 11, 12]. Wśród badanych zawodników szczególną uwagę poświęcono dwukrotnej rekordzistce świata i mistrzyni olimpijskiej z Aten (O.J.), przedstawiając charakterystykę wybranych składowych jej procesu szkolenia w cyklu olimpijskim. Mimo, że w ostatnich latach obserwowaliśmy wiele sukcesów polskich pływaków na arenie międzynarodowej, poszerzając tym samym grupę pływaków na najwyższym poziomie, to nadal odczuwalny jest barak dostatecznie bogatej literatury dotyczącej treningu zawodników najwyższej klasy, która z pożytkiem wykorzystywana byłaby m.in. przez trenerów pływania czy Centralne Ośrodki Sportu szkolące trenerów czy instruktorów pływania. W większości badań uczestniczą zawodnicy średniej klasy (w niektórych przypadkach z klasą mistrzowska krajową, sporadycznie międzynarodową), z powodu trudności związanych z utworzeniem grupy badawczej obejmującej zawodników najwyższych kwalifikacji. Dodatkowym utrudnieniem jest dostosowanie harmonogramu prac badawczych do charakteru prowadzonego treningu specjalnego, wiążącego się, w grupie najlepszych zawodników, z częstymi wyjazdami na zgrupowania czy zawody. Przedstawiona zatem charakterystyka procesu szkolenia w cyklu olimpijskim do IO w Pekinie zawodniczki, która w tym czasie uzyskiwała wysokie, rekordowe rezultaty na poziomie światowym wzbogacona doświadczeniami trenerskimi, poszerza wiedzą specjalistyczną o treningu wysokokwalifikowanych zawodników w tej dyscyplinie, specjalizujących się na średnich dystansach ( m), a szczególnie w konkurencji 200m stylem motylkowym. Stąd celem pracy było dokonanie analizy wielkości i struktury obciążeń, polityki startowej oraz rozwoju wyników zawodniczki O.J. w czteroletnim cyklu szkolenia do Igrzysk Olimpijskich w Pekinie (2008). MATERIAŁ BADAWCZY Badaniami objęto pływaczkę O.J. w czteroletnim cyklu olimpijskim do IO w Pekinie (2008). Badana od 9 lat przynależy do Kadry Olimpijskiej. Jest dwukrotną rekordzistką świata na dystansie 200 m stylem motylowym (ME Berlin :05,78; MŚ Montreal :05,61), medalistką IO w Atenach (200m mot. 1 miejsce, 100m mot. i 400m dow. 2 miejsce) wielokrotną rekordzistką kraju, medalistką 2

3 i rekordzistką mistrzostw Europy. Posiada klasę mistrzowską międzynarodową (MM), a jej staż treningowy wynosi 16 lat. Na rycinie 1 przedstawiono tempo rozwoju wyników O.J. od pierwszych startów w zawodach w wieku 12 lat, aż do Igrzysk Olimpijskich w Pekinie (25 lat). Faza maksymalnych osiągnięć sportowych badanej O.J. przypada na wiek dojrzały (19-24 lata) Punkty * Wiek [lata] *- Przeliczane wg tabel wielobojowych FINA na lata Ryc. 1. Zestawienie najlepszych wyników uzyskiwanych przez O.J. w karierze zawodniczej do IO w Pekinie (2008) [7]. 3

4 I- ZMP Jun. II- MP Sen. V-Św iatow e Igrzyska Młodz. I- Halow e MP Jun. I - ZMP Młod. Jun. I-LMP Młod. Jun. I- ME I- MP I- ZMP IV ZME V - XXVII IO I- ZMP Jun. I- ZMP Sen. I- MP Sen. V- ZME Sen. III- ME Sen. I- ME Jun. II- MŚ I- MP I- ZMP I- ZME I- MP V MŚ (25m). I- ME I- ZMP I- MŚ I- MP IV- ME (25m) I- ZMP Sen. I- MP I- ME I- XXVIII IO I- MP I- MŚ I- ZMP I- Trójmecz CZ-P-U I-MP I- ME I- ME (25m) I-ZMP I- Trójmecz CZ-P-U I- MP II- MŚ I- ME (25m) I- ZMP I- PŚ I- MP IX - ME IV- XXIX IO IV-ZMP Mł. Jun. I- LMP Mł. Jun. RŚ RŚ Punkty* Wiek [lata] *- Przeliczane wg tabel wielobojowych FINA na lata Ryc. 2. Zestawienie najlepszych osiągnięć uzyskiwanych przez O.J. w karierze zawodniczej do IO w Pekinie (2008) [7]. 4

5 Wraz z postępem wyników O.J. zachodził u badanej rozwój osiągnięć sportowych. Rycina 2 przedstawia osiągnięcia O.J. w drodze do Igrzysk Olimpijskich w Pekinie, począwszy od 4 miejsca w Halowych Mistrzostwach Polski Mł. Jun., poprzez liczne osiągnięcia krajowe i międzynarodowe, między innymi takie jak: V miejsce na IO w Sydney (2000), I i dwa II miejsca na IO w Atenach (2004), IV miejsce na IO w Pekinie (2008), I miejsce na MŚ (2003, 2005), I miejsce na kolejnych ME w 2002, 2004 i 2006 roku. Droga do mistrzostwa sportowego jak podkreśla między innymi Płatonow [5], Sozański [5, 13, 14] jest procesem ciągłym, perspektywicznym, przebiegającym etapowo. Każdy z wyodrębnionych etapów charakteryzuje się własną specyfiką i ma do spełnienia swoiste zadania, podporządkowane ostatecznym celom [5]. Można, zatem przypuszczać, że decydujący wpływ na wyniki i osiągnięcia sportowe O.J. (ryc. 1 i 2) miał właściwy przebieg procesu szkolenia w poszczególnych latach treningu (szczególnie na etapie szkolenia wszechstronnego i ukierunkowanego) [7]. METODY BADAŃ Wielkość i strukturę obciążeń treningowych analizowano w oparciu o stworzony w tym celu arkusz, który podzielono na dwie części. W pierwszej informacyjnej (tabela 1) w sposób analityczny rejestrowano udział poszczególnych grup środków treningu (np. pływanie na RR, NN, z zatrzymanym oddechem, w łapkach, płetwach, w pełnej koordynacji stylowej). W obszarze informacyjnym (pierwsza część arkusza) wyróżniono poszczególne rodzaje grup środków treningu, których zastosowanie kwalifikuje obciążenia jako wszechstronne (W), ukierunkowane (U) i specjalne (S) [15]. Tab. 1. Grupy środków treningu w obszarze informacyjnym Obciążenia w wodzie [km] stylem podstawowej konkurencji (S) w koordynacji (W) RR (U) NN (U) z zatrzymanym oddechem (U) Doskonalenie techniki (S) z wykorzystaniem sprzętu w łapkach (U) w płetwach (U) z kubkami (U) 5

6 Ogólna objętość treningu została wyznaczona poprzez zsumowanie przepłyniętych km z wykorzystaniem trzech podstawowych grup środków treningu tj. pływania w pełnej koordynacji, ramionami i nogami. Dla precyzyjnego określenia udziału pozostałych wytypowanych środków rejestrowano objętość pływania wykorzystując każdy z nich [10]. Rycina 3 przedstawia warianty łączenia środków, które wykorzystywano w treningu oraz uwzględniono w rejestracji obciążeń. Ryc. 3. Przyjęte warianty łączenia grup środków treningu. Do ogólnej objętości treningu zaliczono środki zaznaczone kolorem niebieskim [10]. W drugiej części arkusza obszar energetyczny (tabela 2), na podstawie stężenia mleczanu we krwi po zakończeniu wysiłku oraz dodatkowo kierując się prędkością pływania i charakterem zadania identyfikowano intensywność realizowanych grup środków treningu (wskazanych w części pierwszej). Uwzględniając specyfikę ćwiczeń w treningu pływackim zaproponowano przedziały intensywności ćwiczeń w oparciu o stężenie mleczanu we krwi po wysiłku (tabela 2). 6

7 Tab. 2. Zakresy intensywności wysiłku wg poziomu zakwaszenia krwi [mmol/l] (obszar energetyczny) oraz źródła przemian energetycznych Obciążenia w zakresach intensywności wg poziomu zakwaszenia krwi [mmol/l] do 2 (T 1 ) 2-3 (T 2 ) 3-5 (T 3 ) 5-.. (T 4 ) Sprint (T 5 ) Tlenowe Mieszane Kwasomlekowe Beztlenowe Niekwasomlekowe W tabeli 2 wyodrębniono w zakresie tlenowym strefę przemian do 2 mmol/l, która miała na celu uwzględnienie aktywnego wypoczynku i przerw między zadaniami głównymi w jednostce treningowej. Do tej strefy zakwalifikowano m.in. takie ćwiczenia jak: m o bardzo niskiej intensywności, dopłynięcia do 25 m w zadaniach np. 10 x m z maksymalną intensywnością, m na grzbiecie z jednoczesnym przenosem ramion za głowę, m, ćwiczenia czucia wody i ćwiczenia asymetryczne o bardzo niskiej intensywności itp. Ponadto w tabeli 2 wyodrębniono rubrykę Sprint, w której uwzględniono takie ćwiczenia jak: przepłynięcie odcinków m z maksymalną intensywnością po odbiciu od ściany lub po skoku ze słupka startowego, start z akcentem na maksymalną szybkość lub siłę ruchów, start z akcentem na maksymalne tempo pierwszych ruchów, krótkie przyspieszenia o charakterze zrywowym, przepłynięcie odcinka 25 m w płetwach z maksymalną intensywnością itp. W konsekwencji, każda realizowana przez zawodnika jednostka treningowa była szczegółowo rejestrowana, dając możliwość ogólnej analizy obciążeń w kolejnych sezonach cyklu olimpijskiego do Pekinu (2008). WYNIKI Analizując obciążenia zrealizowane przez O.J. w cyklu olimpijskim do IO w Pekinie (ryc. 4), stwierdzono różnice w objętości pływania [km] w kolejnych sezonach szkolenia. Najmniejszą objętość pracy badana wykonała w sezonie 2004/2005 (1697,9 km), największą zaś w sezonie 2007/2008 (2563 km). Porównując sezony przedolimpijskie (2003/2004 i 2007/2008) obserwujemy, iż przed IO w Pekinie badana 7

8 przepłynęła o 202,7 km mniej w stosunku do objętości, jaką wykonała przed IO w Atenach (ryc. 4). W dwóch pierwszych latach cyklu olimpijskiego (sezon 2004/2005 i 2005/2006) O.J. przepłynęła średnio 1732,9 km, zaś w dwóch kolejnych sezonach przepłynęła średnio więcej o 754,3 km (ryc.4). Ryc. 4. Ogólna objętość pływania [km] O.J. w każdym z sezonów szkolenia w cyklu olimpijskim do IO w Pekinie (2008). Szczegółowe dane dotyczące objętości pływania [km] w kolejnych miesiącach w każdym z sezonów szkolenia cyklu olimpijskiego przedstawiono na rycinie 5. W sezonie szkolenia 2004/2005 w miesiącach wrzesień-grudzień zawodniczka nie trenowała z uwagi na wydłużony okres przejściowy po Igrzyskach Olimpijskich w Atenach. Mała objętość pracy [km] w miesiącach październik-grudzień w sezonie szkolenia 2005/2006 wynikała z problemów zdrowotnych, jakie w tym czasie przechodziła badana (ryc.5). 8

9 9 7,5 13,0 52,3 3,0 48,3 175,8 191,5 196,2 161,1 154,1 161,3 93,6 122,7 185,2 176,0 135,0 172,8 130,4 262,6 328,4 290,1 292,3 276,5 257,7 238,3 254,9 251,7 254,5 349,1 211,8 216,3 225,5 343,2 239,5 322,1 288,9 252,2 24,8 54,0 56,4 87,2 162,0 210,3 262,2 247,9 lipiec sierpień 375,0 350,0 325,0 300,0 275,0 250,0 225,0 200,0 175,0 150,0 125,0 100,0 75,0 50,0 25,0 0,0 wrzesień pa ź dziernik listopad g rudzień styczeń lu ty marzec k wiec ień m aj c zerwiec 2004/ / / /2008 Ryc. 5. Objętość pływania [km] O.J. w poszczególnych miesiącach w cyklu olimpijskim do IO w Pekinie (2008).

10 W każdym z sezonów w cyklu olimpijskim do IO w Pekinie analizowano wielkość i strukturę obciążeń badanej w odniesieniu do obszaru informacyjnego i energetycznego (tab. 3 i 4). Tab. 3. Objętość pływania [km] O.J. z uwzględnieniem wybranych grup środków treningu w cyklu olimpijskim do IO w Pekinie (2008) Obciążenia w wodzie [km] stylem podstawowej konkurencji w koordynacji RR NN z zatrzymanym oddechem Doskonal. techniki z wykorzystaniem sprzętu w łapkach w płetwach z kubkami Sezon szkolenia 2004/ ,1 1008,9 370,5 318,5 92,6 60,6 567,0 246,9 115,0 8,1% 59,4% 21,8% 18,8% 5,5% 3,6% 33,4% 14,5% 6,8% Średnia objętość [km] na jednostkę treningową ( śr. 5,04 km) 0,41 2,99 1,10 0,95 0,27 0,18 1,68 0,73 0,34 Sezon szkolenia 2005/ ,9 1079,1 370,7 320,1 74,8 87,9 624,9 261,3 66,0 9,3% 61,0% 20,9% 18,1% 4,2% 5,0% 35,3% 14,8% 3,7% Średnia objętość [km] na jednostkę treningową ( śr. 5,27 km) 0,49 3,21 1,10 0,95 0,22 0,26 1,86 0,78 0,20 Sezon szkolenia 2006/ ,6 1508,6 458,8 444,0 172,3 107,4 672, ,6 5,7% 62,6% 19,0% 18,4% 7,1% 4,5% 27,9% 14,1% 6,0% Średnia objętość [km] na jednostkę treningową (śr. 5,16 km) 0,29 3,23 0,98 0,95 0,37 0,23 1,44 0,73 0,31 Sezon szkolenia 2007/2008 2,2 1527,1 506,2 529,7 198,5 144,9 693,6 466,5 128,3 0,1% 59,6% 19,8% 20,7% 7,7% 5,7% 27,1% 18,2% 5,0% Średnia objętość [km] na jednostkę treningową (śr. 5,21 km) 0,004 3,10 1,03 1,08 0,40 0,29 1,41 0,95 0,26 Największą objętość pracy badana zrealizowała pływając w pełnej koordynacji, co stanowiło średnio ok. 61% całkowitej objętości treningu w cyklu olimpijskim (tab. 3). W mniejszym zakresie w szkoleniu O.J. wykorzystywano inne środki treningu, m.in. pływanie ramionami (RR) ( ok. 20%) i pływanie nogami (NN) (ok. 19%) (tab.3). Analizując objętość pływania [km] O.J. w poszczególnych zakresach intensywności (T 1 -T 5 ) w kolejnych sezonach cyklu olimpijskiego dostrzegamy, iż największą objętość pracy badana zrealizowała w zakresach tlenowych (T 1 i T 2 ), co stanowiło średnio ok. 74 % całkowitej objętości treningu w cyklu olimpijskim (tab. 4). 10

11 Tab. 4. Objętość pływania [km] O.J. w poszczególnych zakresach intensywności (T 1 -T 5 ) w cyklu olimpijskim do IO w Pekinie (2008) Objętość pracy wg zakresów intensywności [km] Liczba jedn. tren. Sumaryczna objętość pracy [km] (T 1 ) do 2 [mmol/l] (T 2 ) 2-3 [mmol/l] (T 3 ) 3-5 [mmol/l] (T 4 ) 5- [mmol/l] (T 5 ) Sprint Sezon szkolenia ,9 178,0 1050,6 386,2 51,8 31,3 100% 10,5% 61,9% 22,7% 3,1% 1,8% Średnia objętość [km] na jednostkę treningową ( śr. 5,04 km) 0,53 3,12 1,15 0,15 0,09 Sezon szkolenia ,9 156,7 1144,4 393,7 58,4 16,7 100% 8,9% 64,7% 22,2% 3,3% 0,9% Średnia objętość [km] na jednostkę treningową ( śr. 5,27 km) 0,47 3,41 1,17 0,17 0,05 Sezon szkolenia ,4 298,9 1425,4 571,3 64,9 50,9 100% 12,4% 59,1% 23,7% 2,7% 2,1% Średnia objętość [km] na jednostkę treningową (śr. 5,16 km) 0,64 3,05 1,22 0,14 0,11 Sezon szkolenia ,0 660,3 1341,3 447,0 57,5 56,9 100,0% 25,8% 52,3% 17,4% 2,2% 2,2% Średnia objętość [km] na jednostkę treningową (śr. 5,21) 1,34 2,73 0,91 0,12 0,12 Równocześnie badana realizowała zadania treningowe o charakterze tlenowobeztlenowym (T 3 ), które stanowiły 21,5 % całkowitej objętości treningu w cyklu olimpijskim oraz beztlenowym kwasomlekowym (2,8%) i beztlenowym niekwasomlekowym (1,8%) (tab. 4). Dążąc do zwiększania dyspozycji startowych O.J. w okresach przygotowawczych do zawodów głównych proces treningowy połączono ze startami o charakterze treningowym i kontrolnym. Takie postępowanie pozwoliło określić najbardziej optymalną liczbę startów dla O.J, poprawiających poziom przygotowania badanej do zawodów głównych, w każdym z sezonów szkolenia w cyklu olimpijskim. Kilku miesięczna przerwa treningowa w sezonach 2004/2005 i 2005/2006 wpłynęła na zmniejszenie liczby startów (ryc. 6.). W pierwszym z nich O.J. wystartowała 52, a w drugim 31 razy. W dwóch kolejnych sezonach badana wystartowała ponad dwa razy więcej ( 108 startów w sezonie 2006/2007 i 109 startów sezonie 2007/2008) (ryc. 6). Należy jednocześnie zwrócić uwagę, że O.J. w sezonie 2003/2004 (przed IO w Atenach) odbyła 148 startów. 11

12 Dla porównania średnia liczba startów, w grupie pływaków najwyższej klasy (w zależności od kierunku przygotowań do zawodów głównych w sezonie) wynosi średnio ok. 50 (ok. 31 startów na pływalni 25 m i 19 startów na pływalni 50 m) w ok. 13 zawodach różnej rangi [9]. [km] / / / / /2008 Ryc.6. Liczba startów w każdym z sezonów szkolenia w cyklu olimpijskim do IO w Pekinie (2008). Większość startów badanej miała charakter kontrolny i udział w poszczególnych zawodach był dopełnieniem treningu w celu podwyższenia dyspozycji startowych O.J., przygotowującej się do mistrzostw kraju, europy, świata czy Igrzysk Olimpijskich. Zajęcie wysokiego miejsca czy uzyskanie rekordowego rezultatu stawało się celem dopiero w zawodach głównych sezonu (ME, MŚ, IO). Trening połączony ze startami o charakterze kontrolnym jest jednym ze sposobów zwiększania gotowości startowej zawodników, należy jednak podkreślić, iż nie liczba startów, a poziom dyspozycji gwarantuje wysokie wyniki sportowe, czego przykładem jest zawodniczka O.J., która wystartowała 31 razy w 7 zawodach zdobywając tytuł mistrzyni Europy (2006), podczas gdy jej kolega klubowy, zawodnik P.K, uzyskując takie samo osiągnięcie w tym samym sezonie wystartował 117 razy w 21 zawodach. Należy więc z całą powagą odnieść się do polityki startowej zawodników, mając świadomość, że na zwiększanie dyspozycji startowych, podporządkowanych nadrzędnym celom szkoleniowym (uzyskanie wysokiego wyniku podczas zawodów głównych sezonu), może znacząco wpłynąć liczba startów w sezonie często indywidualnie określona dla każdego z zawodników. Zestawienie startów kontrolnych O.J. przed Igrzyskami Olimpijskimi w Atenach i Pekinie przedstawiono w tabelach 4 i 5. 12

13 Tab. 4. Porównanie wyników O.J. uzyskanych w zawodach kontrolnych przed IO w Atenach (2004) w poszczególnych konkurencjach Nazwa zawodów Termin Miejsce Konkurencja 100 mot. 400 dow. 200 mot. Mistrzostwa Polski Ostrowiec Św Zawody przedolimpijskie Ateny Mistrzostwa Chorwacji Rijeka Mistrzostwa Słowenii Kranji Igrzyska Olimpijskie Ateny Tab. 5. Porównanie wyników O.J. uzyskanych w zawodach kontrolnych przed IO w Pekinie (2008) w poszczególnych konkurencjach Nazwa zawodów Termin Miejsce Konkurencja 100 mot. 400 dow. 200 mot. Mistrzostwa Polski Ostrowiec Św. Nie startowała Grand Prix Polski Ostrowiec Św. 1.00, , ,51 Sette Colli Rzym 1.02, , ,12 Mare Nostrum Canet 1.00, ,63 Radowljica Radowljica 1.00, , ,78 Igrzyska Olimpijskie Pekin 58, , ,02 Przed IO w Atenach (2004) badana wzięła udział w 5 zawodach kontrolnych (tab. 4) zaś przed Pekinem (2008) uczestniczyła w 6 zawodach tej samej rangi (tab. 5). W zawodach kontrolnych startowała w 3 konkurencjach, w których uzyskała kwalifikacje olimpijską (100m i 200m stylem motylkowym oraz 400m stylem dowolnym). W odniesieniu do wyników zawodów kontrolnych obserwujemy, że przed IO w Pekinie badana prezentowała niższy poziom dyspozycji niż przed Atenami (tab. 4 i 5), co w efekcie dało wyraz poziomu wyników (uzyskany czas) i osiągnięć (zajęte miejsce) podczas Igrzysk Olimpijskich w Atenach i Pekinie (tab. 6). Należy tu podkreślić, że niższy poziom dyspozycji badanej w Pekinie (2008) świadczy o zróżnicowanych możliwościach zawodniczki, pomimo realizacji tych samych założeń szkoleniowych wynikających z programu przygotowań olimpijskich do Aten (2004) i Pekinu (2008). 13

14 Tab. 6. Porównanie wyników i osiągnięć O.J. uzyskanych podczas IO Ateny- Pekin w poszczególnych konkurencjach Ateny (2004) Pekin (2008) Konkurencja 100m mot. 400m dow. Wynik [m:ss,s] Eliminacje Półfinał Finał 0:57.84 Rek.Polski Rek. Polski Miejsce Wynik [m:ss,s] Miejsce 2 0: Wynik [m:ss,s] 0:57.84 Rek.Polski Rek.Polski Miejsce 200m mot m mot. 00:58,5 17 brak kwalifikacji 400m dow brak kwalifikacji 200m mot. 2.06, , , Podczas IO w Atenach w dwóch wyścigach eliminacyjnych (100m stylem motylkowym i 400m stylem dowolnym) badana ustanowiła rekordy Polski, które poprawiła w wyścigach finałowych zajmując w każdym z nich 2 miejsce (tab. 6). Porównując wyniki uzyskane w eliminacjach widzimy, iż zawodniczka uzyskała lepsze wyniki w Pekinie (200m stylem motylkowym i 400m stylem dowolnym) w porównaniu do Aten, a mimo tego zakwalifikowała się do finału tylko w jednej konkurencji 200m stylem motylkowym, w której uzyskała gorszy rezultat niż na IO w Atenach. PODSUMOWANIE I WNIOSKI Badana O.J. w analizowanym cyklu olimpijskim do IO w Pekinie (2008) przepłynęła średnio w każdym z czterech sezonów szkolenia ok. 2110,6 km (tj. zrealizowała średnio ok. 408 jednostek treningowych). Oznacza to, że badana pływała ok. 5,17 km na każdym treningu, uzyskując przy tym wysokie wyniki na zawodach krajowych i międzynarodowych. Zdaniem Rutemillera [6] pływacy realizujący dużą objętość pracy przystosowują się do coraz silniejszych bodźców treningowych, co w efekcie może przyczynić się do poprawienia możliwości zawodnika, szczególnie podczas realizacji wysiłków związanych z pokonywaniem średnich dystansów (trwających średnio 2-4 min). Na takich właśnie dystansach ( m) specjalizuje się badana O.J., której koronną konkurencją jest 200m stylem motylkowym. 14

15 Costill [2] i Maglischo [2, 4] twierdzą, że trening o odpowiedniej specyfice poprawia zdolności organizmu do produkcji energii, zwiększa tolerancję na wysiłek, co w efekcie może wpływać na uzyskiwanie lepszych wyników. Autor ten podkreśla, że chodzi o to, aby osiągnąć przyrost optymalny i nie przekroczyć granicy adaptacji, a więc obciążenia powinno się tak dobierać, aby wzrastały stopniowo. Należy zatem odpowiednio je zaplanować, określając równocześnie ich strukturę tj. proporcje w obszarze informacyjnym co do rodzaju obciążeń (wszechstronne, ukierunkowane, specjalne) i energetycznym (zakresy intensywności wysiłku). Określone proporcje u badanej O.J. pomiędzy pracą o charakterze tlenowym, tlenowo-beztlenowym (mieszanym) czy beztlenowym pozwoliło bardziej efektywnie kierować procesem treningu. Za przykład może posłużyć praca, jaką badana wykonała w trzecim zakresie intensywności (T 3 ) przepływając średnio w cyklu olimpijskim ok. 449,6 km, co stanowiło ok. 21,5% całkowitej objętości treningu w analizowanym cyklu. Odnosząc się do poszczególnych treningów, oznacza to, że w każdej jednostce treningowej O.J. przepływała średnio ok. 1,11 km w zakresie mieszanym (T 3 ). Należy tu dodać, że w pływaniu rozwijanie specyficznych właściwości, m.in. wytrzymałości specjalnej, siłowej czy tempowej odbywa się właśnie w trzecim zakresie intensywności (T 3 ). Zawodnik oprócz zajęć treningowych zwiększających poziom jego funkcjonalnych dyspozycji, musi doskonalić przygotowanie startowe, biorąc udział w zawodach różnej rangi, które zagospodarowują przeważający obszar rocznego cyklu szkolenia. Liczba startów pływaka wysokiej klasy w zawodach (o różnym charakterze) w makrocyklu rocznym zależy od koncepcji i realizacji zadań wynikających z programu treningu. Jeśli wypracowany zostanie skuteczny model treningu to dane dotyczące liczby i częstotliwości startów należy z nim powiązać. W ten sposób możliwe jest sprecyzowanie nie tylko obciążeń treningowych, ale także i startowych w makrocyklu. Przykładowo w ciągu ok. 9 miesięcy przygotowań się do Igrzysk Olimpijskich w Sydney czterokrotna mistrzyni olimpijska Jana Kłoczkowa startowała w zawodach ponad 100 razy [10]. Podobną liczbę startów przed Mistrzostwami Świata w Montrealu (2005) odbył mistrz świata i Europy, kolega klubowy P.K. (107 startów), który w następnym sezonie szkoleniowym (2005/06) wystartował 117 razy [8, 9]. Sterkel [16] zaleca, aby szczegółowo planować poszczególne zadania (podczas treningów i startów), które będą sukcesywnie realizowane aż do zawodów głównych. 15

16 Należy je odpowiednio określić dla każdego z cykli. Dzięki temu unika się przypadkowości, a proces treningu przebiega w sposób zorganizowany, co zwiększa prawdopodobieństwo sukcesu. Badana O.J. w kolejnych sezonach szkolenia w cyklu olimpijskim wystartowała 52 razy (2004/2005), 31 razy (2005/2006) 108 razy (2006/2007) i 109 razy (2007/2008). W okresie między zawodami głównymi badana startowała średnio co dwa tygodnie w zawodach krajowych i za granicą. Takie podejście wymaga m.in. modyfikacji struktury mikrocyklu, co pozwala na zaprezentowanie aktualnego poziomu dyspozycji pływaka. W ten sposób zawodnicy kształtują gotowość startową zwiększając poziom adaptacji do specyficznych warunków zawodów. Wiąże się to ze wzrostem intensywności stosowanych obciążeń i ma głębokie uzasadnienie w procesie treningu. Dokonane analizy oraz przedstawione wyniki badań dotyczące przebiegu procesu szkolenia O.J. w cyklu olimpijskim do IO w Pekinie (2008) pozwoliły sformułować następujące wnioski: 1. W kolejnych sezonach szkolenia cyklu olimpijskiego zmieniała się objętość obciążeń [km] zrealizowanych przez O.J. (wynikająca z celów etapowych), jednak procentowy rozkład ogólnej wielkości obciążeń w obrębie poszczególnych grup środków treningu (W,U, S) nie różnił się istotnie. 2. W treningu O.J. intensywność środków treningu stosowanych w cyklu olimpijskim była zróżnicowana, a dominowały wysiłki o charakterze tlenowym (T 1 i T 2 ). Uwzględniając wartości średnie w cyklu olimpijskim objętość pływania w poszczególnych zakresach intensywności była następująca: 14,4% - T 1, 59,5 % - T 2, 21,5% - T 3, % 2,8- T 4, % 1,8%- T Niepełna realizacji planu szkolenia w poszczególnych sezonach w cyklu olimpijskim, spowodowała obniżanie dyspozycji O.J., co przełożyło się na wyniki uzyskane podczas Igrzysk Olimpijskich w Pekinie. 4. Zdobyte w wyniku przeprowadzonych badań informacje dostarczyły cennych wskazówek szkoleniowych i posłużą w konstruowaniu bardziej doskonałych planów szkoleniowych. 16

17 PIŚMIENNICTWO 1. Białecki R., Siewierski M., Słomiński P., Dudkowski R.: Wielkość i struktura obciążeń treningowych zawodniczki O. J. w dwóch BPS-ach do ME (2002) i MŚ (2005). Kultura Fizyczna 2007, nr 7-8: Costill D.L., Maglischo E.W., Richardson A.B.: Swimming. Oxford Blackwell Scientific Publication. London, Edinburgh, Boston, Melbourne, Paris, Berlin, Vienna, Kosmol A., Słomiński P., Hűbner-Woźniak E., Nowicka K.: Wykorzystanie wyników badań diagnostycznych i analizy obciążeń w kierowaniu treningiem (na przykładzie pływania).[w:] Śledziewski D., Karwacki A. (red.): Szkolenie uzdolnionej sportowo młodzieży w polskim systemie edukacyjnym. PTNKF, Warszawa, 2003, s Maglischo E.W.: Swimming fastest. Human Kinetics. Champaign, Płatonow W. N., Sozański H. [1991]: Optymalizacja struktury treningu sportowego. RCMSzKFiS, Warszawa. 6. Rutemiller B.: How they train. Swimming Technique 1994, 31: Siewierski M.: Rozwój karier zawodników i zawodniczek Polskiej Kadry Olimpijskiej w pływaniu do Igrzysk Olimpijskich w Atenach (2004). [w:] Kuder A., Perkowski K., Śledziewski D. (red.) Proces doskonalenia treningu i walki sportowej. T.2, AWF, Warszawa, 2005, s Siewierski M.: Skuteczność startowa pływaków najwyższej klasy a liczba startów w makrocyklu rocznym. Sport Wyczynowy 2007, nr 1-3: Siewierski M.: Participation effectiveness versus participation policy of top swimmers. Monograph on participation workload optimization. [w:] Moloda Sportywna Nauka Ukrainy. L viv State University of Physical Culture. Lwów, 2007, s Siewierski M.: Charakterystyka dwuletniego cyklu szkolenia polskiej kadry olimpijskiej w pływaniu do Mistrzostw Świata 2005 i Mistrzostw Europy Rozprawa doktorska. AWF, Warszawa, Siewierski M., Słomiński P., Białecki R.: Analiza obciążeń treningowych i startowych w dwóch sezonach przygotowań do imprez najwyższej rangi rekordzistki i mistrzyni świata w pływaniu. [w:] Kuder A., Perkowski K., Śledziewski D. (red.) Kierunki doskonalenia treningu i walki sportowej Diagnostyka. T. 4. PTNKF, Warszawa 2007: Słomiński P., Białecki R. Kosmol A., Hűbner-Woźniak E.: Kierowanie treningiem pływackim w 2-letnim cyklu szkolenia mistrzyni i rekordzistki świata. [w:] Kuder A., Perkowski K., Śledziewski D. (red.): Kierunki doskonalenia treningu i walki sportowej. AWF, Warszawa, 2004, s Sozański H. [1999]: Podstawy teorii treningu sportowego. COS, Warszawa. 14. Sozański H.: Systemowe uwarunkowania modelu treningu młodocianych i ich wpływ na rozwój karier. [w:] Śledziewski D., Kuder A., Perkowski K., (red.): Modelowe rozwiązania treningu w szkoleniu młodzieży uzdolnionej sportowo. PTNKF, Warszawa Sozański H., Śledziewski D. (red.): Obciążenia treningowe. Dokumentowanie i opracowywanie danych. RCMSzKFiS, Warszawa, Sterkel J.: Long and short range planning. [w:] Hannula D., Thornton N. (red.): The Swim Coaching Bible. Human Kinetics. Champaign, 2001, s