Sport Wyczynowy 2007, nr 1-3:

Transkrypt

1 Sport Wyczynowy 2007, nr 1-3: Teoria treningu Przy opracowaniu rocznego planu szkolenia zawodnika cenną informacją dla trenera jest optymalna liczba startów. Marcin Siewierski Skuteczność startowa pływaków najwyższej klasy a liczba startów w makrocyklu rocznym 1 W artykule opisano wyniki badań, jakim objęto 20-osobową grupę pływaków (6 kobiet i 14 mężczyzn), prezentujących wysoki poziom sportowy. Dla każdego z nich określono liczbę startów w zawodach krajowych i międzynarodowych. Następnie wyznaczono % najlepszych rezultatów w sezonie (rekordów sezonu) uzyskanych podczas zawodów głównych. Ustalono też % zajmowanych miejsc na podium w startach finałowych. Okazało się, że badani pływacy najlepsze wyniki sportowe w sezonie (w tym również rekordy życiowe) ustanawiali podczas zawodów głównych, co świadczy o racjonalnym przebiegu procesu szkolenia, zapewniającego wysoką gotowość startową. SŁOWA KLUCZOWE: pływanie planowanie treningu liczba startów skuteczność startowa. Na przestrzeni ostatniego dziesięciolecia obserwowaliśmy dalszy wzrost poziomu sportowego pływania na świecie. W tym czasie znaczące sukcesy na arenie międzynarodowej odnosili również polscy pływacy. Wyniki te są efektem współoddziaływania wielu czynników - dobrej organizacji szkolenia, racjonalnego, zindywidualizowanego i kontrolowanego procesu treningu, wsparcia ze strony zaplecza naukowego. Ostatnie lata to także zaostrzenie współzawodnictwa sportowego. Istotnie zwiększyła się liczba zawodów (różnej rangi i charakteru - mityngi, zawody Grand Prix). Obok głównych zawodów sezonu (mistrzostw kraju, Europy, świata, igrzysk olimpijskich pokrywają one obecnie przeważający obszar rocznego cyklu szkolenia pływaków wysokiej, międzynarodowej klasy. Jakie konsekwencje rodzi ta sytuacja? 1 Praca wykonana w Zakładzie Teorii Sportu AWF w Warszawie w ramach projektu I.22, finansowana z funduszy Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego

2 2 Trenerzy i zawodnicy muszą być świadomi, że stoją przed nimi nowe wymagania. Najważniejsze odnoszą się do podniesienia jakości treningu, a to oznacza osiągnięcie jego wyższej efektywności i skuteczności. Zapewnić to może poprawa planowania i programowania szkolenia obciążeń treningowych i startowych. Doświadczenia praktyki oraz wyniki badań w tym zakresie (np. 1-3) wskazują na potrzebę określenia liczby i częstotliwości startów w sezonie w zależności od poziomu sportowego zawodnika, specjalności stylowej i dystansowej, takiej by zapewniała pożadany kierunek i charakter przygotowań do startów w zawodach głównych. Zawodnicy najwyższej klasy startują średnio około 50 razy w sezonie w około 13 zawodach różnej rangi. Typowa struktura rocznego cyklu szkolenia zawodników kadry narodowej (ryc. 1) obejmuje dwa lub trzy okresy przygotowawcze i startowe oraz jeden okres przejściowy, po zawodach głównych międzynarodowych, odbywających się latem. Pływacy kadry narodowej startują w dwóch głównych zawodach krajowych, tj. Zimowych (ZMP) i Letnich Mistrzostwach Polski (LMP). Pierwsze odbywają się na przełomie listopada i grudnia, termin drugich przypada z reguły na maj-czerwiec. Pływacy, którzy uzyskają w tych zawodach minima kwalifikacyjne (określone przez Polski Związek Pływacki), startują w zawodach międzynarodowych (w latach parzystych - ME 25 m, grudzień, ME, IO - 50 m, lipiec-sierpień, w latach nieparzystych MŚ 50 m, lipiec-sierpień). Należy dodać, iż od 1993 roku co dwa lata odbywają się również MŚ na krótkim basenie (z reguły w marcu-kwietniu lub październiku-grudniu). Zawodnicy kadry, z uwagi na przygotowania do imprezy głównej (zawody w okresie letnim na długim basenie) nie uczestniczą w MŚ na krótkim basenie. Natomiast w okresie pomiędzy zawodami głównymi startują średnio co dwa tygodnie w zawodach krajowych i za granicą (zawody serii Grand Prix, Puchary Świata czy mityngi). Starty te mają charakter treningowy i kontrolny, dostarczając trenerom informacji o aktualnym stanie przygotowania zawodnika oraz dynamice i kierunku zmian jego dyspozycji startowej. Przy opracowywaniu rocznego planu szkolenia trener powinien określić (założyć) liczbę startów optymalną dla danego zawodnika (na długim i krótkim basenie). Istotna jest również ich częstotliwość w odniesieniu do terminów i rodzajów kolejnych zawodów. Informacji dotyczących tej kwestii, choćby ogólnych brakuje. A przecież nie ulega wątpliwości, że byłyby one niezwykle użyteczne i z pewnością ich wykorzystanie przyniosłoby poprawę efektywności i skuteczności szkolenia. Mając na uwadze te względy podjąłem próbę zbadania jaka istnieje zależność pomiędzy skutecznością startową a liczbą i często- 2

3 3 tliwością startów u polskich pływaków najwyższej klasy, na podstawie danych z sezonu 2004/2005. Materiał i metody badań Badaniami objęto 20-osobową grupę pływaków (6 kobiet i 14 mężczyzn), prezentujących wysoki poziom sportowy, posiadających pierwszą klasę sportową (I), mistrzowską (M) oraz mistrzowską międzynarodową (MM). Wśród nich byli finaliści i medaliści igrzysk olimpijskich, mistrzostw świata, Europy, wielokrotni rekordziści i medaliści mistrzostw Polski. Każdego z nich charakteryzowała określona liczba startów eliminacyjnych, półfinałowych i finałowych w zawodach krajowych i międzynarodowych. Szczegółowy wykaz zawodów, w których startowali badani pływacy, zamieszczono w tabeli 1. Określono tez ogólną liczbę rekordów sezonu (najlepszych wyników w badanym sezonie) na krótkim i długim basenie (tabele 2 i 3). Następnie obliczono % takich wyników uzyskanych podczas zawodów głównych. Ustalono też % zajmowanych miejsc 1-3 w startach finałowych podczas zawodów. Wyniki W danych tabeli 4 łatwo dostrzec wyraźne różnice (od 13 do 107 startów), wynikające m.in. z odmienności celów szkoleniowych poszczególnych zawodników. Pływacy prezentujący wysoki poziom międzynarodowy uczestniczyli w większej liczbie zawodów (mieli na swoim koncie większa liczbę startów) niż pozostali badani. Np. dla zawodnika J. K. celem zasadniczym był udany występ w mistrzostwach kraju, a dla P. K zdobycie złotego medalu podczas Mistrzostw Świata. Trzeba tu podkreślić, iż nie liczba startów, a poziom wytrenowania dyspozycja startowa - decyduje o poziomie osiągnięć. Dowody: zawodniczka O. J. startowała 52 razy w 12 zawodach, zdobywając tytuł mistrza świata, P. K., uzyskując takie samo osiągnięcia, 107 razy w 21 zawodach. Należy więc przypuszczać, iż liczba startów w sezonie powinna zależeć od indywidualnych możliwości zawodnika, co należy uwzględniać przy zwiększaniu dyspozycji startowych. Trzeba nie tylko określić optymalną liczbę startów na basenach 25 i 50- metrowych, ale także rozgraniczyć starty w zawodach o charakterze kontrolnym, selekcyjnym czy priorytetowym, określając jednocześnie poziom osiągnięć w zawodach o różnej randze. Z tabeli 5 wynika, że najwyższą skuteczność startową w zawodach krajowych wg kryterium osiągnięć (miejsce na podium) uzyskali: S. K (100 %), O. J. (100 %), A. U. (98,4 %), P. K. (96,8), Ł. G. (93,9) i P. B. (91,4 %). W przypadku zawodów międzynarodowych 3

4 4 (wyższy poziom współzawodnictwa) wskaźniki te były niższe - P. K. (81 %), S. K. (60%), M. S. (66,7 %), O. J. (88,2), P. B. (53,3 %), A. U. (85,7 %), a. Wysoki procent rekordów sezonu uzyskanych podczas krajowych zawodów głównych - Zimowych i Letnich Mistrzostw Polski na krótkim i długim basenie (tab. 6) - świadczy o dobrym przygotowania startowym pływaków. Część z nich, startująca głównie w zawodach krajowych uzyskała 100 % skuteczność (M. W., W. M., J. K.). Inni najwyższy poziom gotowości startowej osiągnęli podczas zawodów międzynarodowych, ustanawiając w nich rekordy sezonu (tabela 7), a w niektórych przypadkach rekordy życiowe (m.in. O. J., A. G., P. K., S. K.). Co istotne, większość zawodników najlepsze wyniki uzyskała podczas zawodów głównych, krajowych i międzynarodowych (tab. 6 i 7). Podsumowanie i wnioski Czas trwania kolejnych okresów i podokresów w rocznym makrocyklu treningu pływaków jest zróżnicowany, i zależy m.in. od poziomu sportowego, stanu wytrenowania zawodników, koncepcji treningu, sposobu przygotowania do udziału w konkretnych zawodach oraz terminów startów głównych (4). Jak pokazuje rycina 1, w pływaniu okresy startowe są krótkie, co ma wpływ na liczbę startów głównych oraz czas trwania okresów: przygotowawczych i przejściowego. U zawodników zaawansowanych sportowo wykształciła się praktyka wykorzystywania w okresach przygotowawczych startów w zawodach jako specyficznego, silnego bodźca treningowego. Co więcej, na początku okresu przygotowawczego pływają dłuższe dystanse (dla poprawy możliwości wytrzymałościowych). Charakter i zadania poszczególnych startów zmieniają się wraz ze zbliżaniem się zawodów głównych. Im bliżej ich terminu, tym częściej pływacy startują zgodnie ze swoją specjalizacją stylową i dystansową. Z reguły starty na krótkim basenie występują w pierwszej połowie makrocyklu (ZMP, ME - basen 25 m). W drugiej połowie makrocyklu rozpoczynają się starty na długim basenie, stanowiące podstawę przygotowania startowego do zawodów w okresie letnim (LMP, ME lub MŚ czy I.O. basen 50 m). Zgromadzone dane dotyczące liczby startów i poziomu osiągnięć w makrocyklu rocznym szkolenia 2004/2005 badanych zawodników oraz ich analiza pozwalają sformułować następujące wnioski: Liczba startów pływaka wysokiej klasy w zawodach (o różnym charakterze) w ramach rocznego makrocyklu zależy od koncepcji i realizacji zadań program treningu. W badanej grupie pływaków wynosiła ona średnio ok. 50 (60% - basen 25 m i 40% basen 50 m). O liczbie startów w poszczególnych zawodach decyduje aktualna dyspozycja startowa zawodnika. (w naszych badaniach średnio ok. 4). 4

5 5 Optymalna liczba startów jest indywidualnie zróżnicowana. Badani pływacy odznaczali się wysokimi wskaźnikami skuteczności startowej, najlepsze wyniki (w tym rekordy życiowe) osiągali podczas zawodów głównych. Ich dane można traktować w pewnym sensie jako indywidualne wzorce postępowania treningowego (wydaje się, że zawodnicy prezentujący wysoki poziom międzynarodowy powinni startować częściej). 5

6 6 Piśmiennictwo 1. Siewierski M.: Rozwój karier zawodników i zawodniczek polskiej kadry olimpijskiej w pływaniu do Igrzysk Olimpijskich w Atenach (2004). [w:] Kuder A., Perkowski K., Śledziewski D. (red.) Proces doskonalenia treningu i walki sportowej. T.2, Warszawa AWF. 2. Siewierski M., Adamczyk J.: Dynamics and character of sports level changes of Polish Olympic Team competitors in swimming until the World Championships in Montreal (2005). [w:] Kobrinsky M.E.: Second International Scientific practical conference for young scientists. Belarusian State University of Physical Culture, Ministry of Sport and Tourism of Belarus Republic. Mińsk Sokolski H.: Analiza wyników osiągniętych przez pływaków USA i Polski w poszczególnych kategoriach wiekowych. Warszawa AWF. Praca magisterska. 4. Płatonow W. N., Sozański H.: Optymalizacja struktury treningu sportowego. RCMSKFiS, Warszawa

7 7 Tabela 1 Liczba i rodzaj zawodów, w których startowali badani pływacy w analizowanym sezonie Lp Nazwa zawodów Miejsce Termin Basen 1 Grand Prix (GP) Skierniewice m 2 Grand Prix (GP) Piekary k. Krakowa m 3 Grand Prix (GP) Łódź m 4 Grand Prix (GP) Zamość m 5 Grand Prix (GP) Szczecin m 6 Zimowe Mistrzostwa Polski Oświęcim m 7 Mistrzostwa Europy (ME) Wiedeń (Austria) m 8 Zimowe Mistrzostwa Polski Juniorów Gorzów Wielkopolski m 9 Miting Uster (Szwajcaria) m 10 Grand Prix (GP) Płock m 11 Grand Prix (GP) Kozienice m 12 Trójmecz (Cz-Pol -Ukr) Praga (Czechy) m 13 Grand Prix (GP) Ostrowiec Św m 14 Grand Prix (GP) Oświęcim m 15 Grand Prix (GP) Dębica m 16 Letnie Mistrzostwa Polski Dębica m 17 Mare Mostrum Barcelona (Hiszpania) m 18 Mare Mostrum Canet (Francja) m 19 Mare Mostrum Rzym (Włochy) m 20 Mityng Veronika Kamnik (Słowenia) m 21 Mistrzostwa Europy Juniorów Budapeszt (Węgry) m 22 Mistrzostwa Świata (MŚ) Montreal (Kanada) m 23 Uniwersjada Izmir (Turcja) m 7

8 8 Mężczyźni Kobiety Tabela 2 Zestawienie najlepszych wyników (rekordów sezonu min., s) uzyskanych przez zawodników kadry narodowej i olimpijskiej na krótkim basenie w analizowanym sezonie Badani Styl dowolny (m) Styl motylkowy (m) Styl grzbietowy (m) Styl klasyczny (m0 Styl zmienny (m) Ł. D. 1: : : : : : :23.79 P. K : : : : : : :09.19 S. K : :07.61 Ł. G :47.66 M. R : :51.64 Ł. G : : : M. S : : : :01.59 M. W : :18.70 W. M J. K B. M : :11.03 D. P : :08.85 R. K. 3: : :59.32 P. B : : :29.50 O. J. 2: : : : :11.98 P. B : : : : : : : :51.12 A. G : :14.02 A. S. 4: : : : : :08.27 A. U : : : : : :50.42 J.G : : : :

9 9 Tabela 3 Zestawienie najlepszych wyników (rekordów sezonu min., s) uzyskanych przez zawodników kadry narodowej i olimpijskiej na długim basenie w analizowanym sezonie w różnych stylach. Badani Styl dowolny (m) Styl motylkowy (m) Styl grzbietowy (m) Styl klasyczny (m) Styl zmienny Ł.D. 1: : : : : : :30.47 P.K. 3: : : : :19.32 S.K : :12.14 Ł.G :49.15 M.R : :55.16 Ł.G. 1: : Kobiety Mężczyźni M.S : : : :59.38 M.W : :21.16 W.M J.K B.M :13.27 D.P :07.67 R.K :00.14 P.B : : :35.65 O.J. 1: : : : : :02.45 P.B : : :01.67 A.G : :12.90 A.S. 4: : : : :22.45 A.U : : : : :55.61 J.G : : :

10 10 Tabela 4 Liczba startów eliminacyjnych, półfinałowych i finałowych zawodników kadry narodowej i olimpijskiej w zawodach krajowych (k) i międzynarodowych (mm) w analizowanym sezonie. Zawodnicy Liczba startów (k+mm) w finale w elimin. w półfinale ogółem Średnia liczba startów w zawodach Liczba odbytych zawodów Ł. D ,8 20 Kobiety Mężczyźni P. K ,1 21 S. K ,3 20 Ł. G ,7 19 M. R ,3 14 Ł. G ,7 15 M. S ,6 12 M. W ,0 6 W. M ,3 16 J. K ,3 3 B. M ,8 11 D. P ,0 5 R. K ,8 11 P. B ,4 10 O. J ,3 12 P. B ,1 16 A. G ,9 12 A. S ,6 9 A. U ,4 14 J. G ,2 11 Średnio 39,9 11,4 0,6 51,8 4,0 12,9 10

11 11 Tabela 5 Liczba startów finałowych na krótkim i długim basenie oraz odsetek osiągnięć (zajmowane miejsca na podium) w odniesieniu do startów finałowych w zawodach krajowych i międzynarodowych. Zawody krajowe Zawody międzynarodowe Badani 25 m 50 m miejsca 1-3 w stosunku do liczby startów w finałach (%) 25 m 50 m miejsca 1-3 w stosunku do liczby startów w finałach (%) Mężczyźni Kobiety Ł. D , ,0 P. K , ,0 S. K , ,0 Ł. G , ,9 M. R , ,1 Ł. G , ,1 M. S , ,7 M. W , ,0 W. M , ,7 J. K , ,0 B. M , ,0 D. P , ,0 R. K , ,0 P. B , ,0 O. J , ,2 P. B , ,3 A. G , ,3 A. S , ,0 A. U , ,7 J. G , ,0 11

12 12 Tabela 6 Zestawienie liczby startów, osiągnięć i rekordów ustanowionych podczas zawodów głównych krajowych). Zawody krajowe Zimowe MP (Oświęcim) - 25m Letnie MP (Dębica) -50m Badany % wszystkich % wszystkich liczba rekordów * startów kordów * startów liczba liczba re- liczba rekordów rekordów sezonu sezonu Ł. D. 3 33, ,3 8 P. K. 3 27, ,6 6 S. K. 2 66, ,7 6 Ł. G. 2 66, ,0 6 M. R. 2 50, ,0 4 Ł. G. 2 33, ,3 6 Mężczyźni Kobiety M. S. 0 0, ,0 0 M. W , ,0 6 W. M 2 100, ,0 4 J. K , ,0 6 B. M. 4 66, ,0 6 D. P. 1 25, ,0 4 R. K. 3 60, ,7 6 P. B. 3 60, ,0 4 O. J. 0 0, ,0 4 P. B. 0 0, ,0 6 A. G. 3 75, ,3 6 A. S. 4 50, ,0 8 A. U. 2 18, ,2 8 J. G. 3 50, ,0 6 * rekordy sezonu ustanowione w zawodów głównych - krajowych. 12

13 13 Zestawienie liczby startów, osiągnięć i rekordów ustanowionych podczas zawodów głównych (międzynarodowych) w sezonie. Zawody międzynarodowe ME (Wiedeń) -25 m MŚ (Montreal) -50 m Uniwersjada (Izmir) -50m Badany % wszystkich % wszystkich % wszystkich liczba rekordów ** startów kordów ** startów kordów ** startów liczba liczba re- liczba liczba re- liczba rekordów sezonzonzonu rekordów se- rekordów se- Ł.D. 1 11, , ,1 3 P.K. 2 18, , ,0 3 S.K. 1 33, , ,0 3 Ł.G. 1 33, , ,0 0 M.R. 0 0, , ,0 0 Ł.G. 0 0, , ,7 3 Kobiety Mężczyźni M.S. 0 0, , ,0 0 M.W. 0 0, , ,0 0 W.M 0 0, , ,0 2 J.K. 0 0, , ,0 0 B.M. 0 0, , ,0 0 D.P. 0 0, , ,0 0 R.K. 0 0, , ,0 0 P.B. 0 0, , ,0 0 O.J. 0 0, , ,5 3 P.B. 0 0, , ,0 0 A.G. 0 0, , ,7 3 A.S. 0 0, , ,0 0 Tabela 7 13

14 14 A.U. 2 18, , ,0 0 J.G. 0 0, , ,0 0 ** rekordy sezonu ustanowione w zawodach głównych - międzynarodowych. 14

15 15 Ryc. 1. Struktura rocznego makrocyklu szkolenia pływaków wysokiej klasy 2004/2005 I okres przygotowawczy I okres startowy I okres przejściowy II okres przygotowawczy II okres startowy BPS Juniorzy III okres startowy (juniorzy) III Okres Startowy III Okres Przejściowy Juniorzy Zawody 1-5 Zawody 6 i 7 Zawody 8 Zawody 16 Zawody Zawody 22 i 23 (tylko dla M.S, D.P, A.U.) Zawody 9-15 Zawody 21 15