Kultura Fizyczna 2007, nr 7-8. Robert Białecki, Marcin Siewierski, Paweł Słomiński, Radosław Dudkowski Akademia Wychowania Fizycznego w Warszawie

Transkrypt

1 Kultura Fizyczna 2007, nr 7-8 Robert Białecki, Marcin Siewierski, Paweł Słomiński, Radosław Dudkowski Akademia Wychowania Fizycznego w Warszawie Wielkość i struktura obciążeń treningowych zawodniczki O. J. w dwóch BPS-ach do ME (2002) i MŚ (2005) W sporcie wyczynowym coraz częściej o wygranej decydują setne sekundy, centymetry czy dziesiąte punktu, dlatego też liczy się każda informacja, która mogłaby pomóc w odniesieniu sukcesu. Minimalne różnice pomiędzy sportowcami ilustrują przypadki nie tylko Otylii Jędrzejczak nad drugą Jessicah Shipper podczas Mistrzostw Świata w Montrealu, kiedy o wygranej zdecydowały 0,04 s. Takich przykładów w odniesieniu do współczesnego sportu można przytoczyć bardzo dużo. O przegranej decyduje nawet najmniejszy błąd, a zwycięstwo przynosi systematyczny, racjonalnie zaplanowany trening połączony z różnymi rodzajami kontroli [Przybylski, Makar 2001]. Tworzenie szczegółowych planów szkolenia poszczególnych cykli, w tym BPS-u, jest zatem konieczne. Wskazane jest dokonywanie korekt w trakcie ich realizacji i rzeczowa ocena uzyskanych efektów [Ulatowski 1992]. Współczesny sport wyczynowy wymusza wręcz poszukiwanie optymalnych dróg rozwoju zawodnika, co stanowi podstawę wysokich wyników. Wymaga to jednak od trenerów ciągłego wzbogacania własnego warsztatu pracy. Trening zawodnika wysokiej klasy wymaga stosowania wyrafinowanych metod i środków, planowania, skutecznej realizacji i efektywnej kontroli zmian zachodzących w jego organizmie [Sozański 1999]. Dotyczy to również ostatniej fazy przygotowania do zawodów głównych, bezpośredniego przygotowania startowego, które jest szczególnie ważnym podokresem szkolenia sportowca, i tym bardziej należy poświęcić mu wiele uwagi. Bardzo ważne jest, aby BPS przeprowadzony był bez błędów, tak aby zawodnicy osiągnęli pełną gotowość startową, a najważniejszy start zakończył się sukcesem [Kielak 2004; Sozański 1987, 1999; Płatonow 1997]. Wobec powyższego celem pracy było porównanie wielkości i struktury obciążeń treningowych w dwóch cyklach BPS zawodniczki O. J. do Mistrzostw Europy w Berlinie 1

2 (2002) i Mistrzostw Świata w Montrealu (2005), w których ustanawiała rekordy świata. Analizie zostały poddane dwa cykle BPS zawodniczki O.J. (do ME - Berlin 2002 oraz do MŚ Montreal 2005). W każdym z nich uwzględniono trzy fazy: odbudowy, intensyfikacji i superkompensacji, które w przypadku obydwu cykli trwały odpowiednio: 1. do ME w Berlinie (razem 56 dni): - od 3 czerwca do 23 czerwca 2002 roku, - od 24 czerwca do 14 lipca.2002 roku, - od 15 lipca do 28 lipca 2002 roku. 2. do MŚ w Montrealu (w sumie 59 dni): - od 23 maja do 19 czerwca 2005 roku, - od 20 czerwca do 10 lipca.2005 roku, - od 11 lipca do 24 lipca 2005 roku. Określono wielkość i strukturę obciążeń treningowych w odniesieniu do strefy informacyjnej i energetycznej [Sozański, Śledziewski 1995]. Porównano wielkość zaplanowanych i zrealizowanych obciążeń treningowych O.J w obu BPS-ach. Obciążenia treningowe rejestrowano za pomocą arkusza, który uwzględniał strefę informacyjną i energetyczną [Słomiński 2002]. W strefie informacyjnej w sposób analityczny rejestrowano udział poszczególnych grup środków treningu (ramiona, nogi, technika, pełna koordynacja, zatrzymany oddech). W drugiej zaś energetycznej - określono poziom intensywności realizowanych ćwiczeń (wskazanych w strefie informacyjnej) na podstawie stężenia kwasu mlekowego we krwi. Przyjęto następujący podział stref intensywności: A - środki treningowe o charakterze podtrzymującym, powodujące zakwaszenie organizmu do 2 mmol/l, B - środki treningowe o charakterze rozwijająco-umiarkowanym powodujące zakwaszenie organizmu od 2do 4mmol/l, C - środki treningowe na progu przemian beztlenowych, powodujące zawkaszenie organizmu 4 mmol/l, D - środki treningowe o charakterze mieszanym w strefie przemian beztlenowych, powodujące zakwaszenie organizmu od 4 do 6 mmol/l, E - środki treningowe o charakterze mieszanym w strefie przemian beztlenowych, powodujące zakwaszenie organizmu od 6 do 8 mmol/l, S - środki treningowe mające charakter beztlenowy niekwasomlekowy, sprinty. 2

3 Do pomiarów zakwaszenia krwi zawodniczki podczas treningu wykorzystano minifotometr firmy Scout Lactate. BPS do ME w Berlinie składał się z 89 jednostek treningowych, w tym czasie zawodniczka przepłynęła 421,8 km. Plan treningowy został wykonany w 94%. Przed MŚ w Montrealu z zaplanowanych 102 zrealizowano 99 treningów, w tym czasie pływaczka pokonała w wodzie 475,1 km, co stanowiło 94,1 % zaplanowanego treningu. Kalendarz startów zawodniczki przed udziałem w zawodach głównych w Berlinie i Montrealu był dobrany w bardzo podobny sposób, pływaczka wystartowała po 4 razy. Zrealizowaną pracę zawodniczki w strefie informacyjnej oraz energetycznej w BPS-ach przed ME w Berlinie i MŚ w Montrealu przedstawiono w tabelach 1 i 2. Tab. 1. Podział obciążeń w strefie informacyjnej w BPS-ach do ME (2002) i MŚ (2005) Obciążenia według charakteru zadania Pływanie w koordynacji Pływanie ramionami Pływanie nogami Sumaryczna objętość pracy Pływanie z zatrzymanym oddechem Rozwój techniki ME 289,5 (69%) 72,3 (17%) 60 (14%) 421,8 18,6 46,9 MŚ 270,8 (57%) 114,2 (24%) 90,1 (19 %) 525,9 23,0 28,4 Tab. 2. Podział obciążeń w strefie przemian energetycznych w BPS-ach do do ME (2002) i MŚ (2005) Obciążenia według poziomu zakwaszenia krwi - strefy A B C D E S ME 84,6 181,0 110,4 22,9 8,0 14,9 MŚ 167,2 193,9 107,4 21,9 9,2 26,3 W BPS-ie przed MŚ (Montreal) i ME (Berlin) badana O.J. przepływała średnio na każdym treningu ok. 4,8 km. Na rycinach 1 i 2 przedstawiających procentowy rozkład obciążeń treningowych w strefie przemian energetycznych w obu analizowanych BPS-ach. Zawodniczka największą objętość pracy w obu BPS-ach wykonała w zakresach tlenowych A,B (80 % - ME i 89 %- MŚ) oraz z intensywnością progową (26 % - ME i 20 % - MŚ). 3

4 5,4 1,9 3,7 20,0 A: 0-2 mmol B: 2-4 mmol 26,1 C: 4 mmol D: 4-6 mmol E: 6-8 mmol 42,9 S: sprinty Ryc. 1. Procentowy rozkład objętości pływania w strefie przemian energetycznych w BPS-ie do ME (2002). 1,7 4,1 5,2 20,4 31,8 A: 0-2 mmol B: 2-4 mmol C: 4 mmol D: 4-6 mmol E: 6-8 mmol 36,8 S: sprinty Ryc. 1. Procentowy rozkład objętości pływania w strefie przemian energetycznych w BPS-ie do MŚ (2005). 4

5 W strefie przemian o charakterze mieszanym (tlenowo-beztlenowym) O.J. zrealizowała w BPS-ie do Mistrzostw Europy 5,4 % ogólnej objętości pracy, a w BPS-ie do Mistrzostw Świata 4,1 %. W strefie przemian beztlenowych kwasomlekowych w pierwszym BPS-ie badana zrealizowała 1,9 % a w drugim 1,7 % ogólnej objętości pracy. W strefie przemian beztlenowych niekwasomlekowych odpowiednio 3,5 % i 5 %. W odniesieniu do strefy informacyjnej dostrzegamy różnicę w objętości pływania z udziałem poszczególnych środków treningu w obu analizowanych BPS-ach. W pierwszym z nich (do ME) z zatrzymanym oddechem zawodniczka zrealizowała 4 % ogólnej objętości pracy a ćwiczenia rozwijające technikę stanowiły 11%. W drugim (do MŚ) odpowiednio 4% i 5%. W pełnej koordynacji stylowej do ME w Berlinie zawodniczka zrealizowała 69% ogólnej objętości pracy a do MŚ w Montrealu 61%. Na ramionach i nogach zawodniczka pływała 17%, 14% przed ME w Berlinie i odpowiednio 22% i 17% przed MŚ w Montrealu. Dostrzegamy również specyficzny charakter pracy w poszczególnych fazach BPS-u. W fazie odbudowy w obu BPS-ach zawodniczka zrealizowała dużą objętość pracy przy niskiej intensywności. W tej fazie zarejestrowano największą liczbą przepłyniętych kilometrów całym stylem. Widoczna jest różnica w stosowanych ćwiczeniach o charakterze rozwijającym technikę. Przed ME w Berlinie stosowano większą liczbę środków rozwijających technikę z uwagi na posiadane braki, szczególnie w zakresie startów i nawrotów. W fazie intensyfikacji występowała duża intensywność ćwiczeń, przy wyższej niż w fazie odbudowy objętości. Taki stan rzeczy nie potwierdził zdania większości teoretyków sportu, którzy w tej fazie zalecają obniżenie objętości i wzrost intensywności pracy [Sozański 1999, Pąchalski 2003, Kielak 2004]. Wydaje się, że redukcja obciążenia w tej fazie zależy od wieku i etapu szkolenia zawodników oraz stanu zmęczenia i wytrenowania, w jakim znajduje się pływak. Potwierdza to M. Rekowski, który uważa, że bez uwzględnienia stanu przygotowania zawodnika, reakcji jego organizmu na zadawane obciążenie można zniweczyć całą pracę wykonaną w okresie przygotowawczym. Jednak racjonalnie zaplanowana i zrealizowana praca zwiększa prawdopodobieństwo sukcesu podnosząc poziom zawodnika o nawet o kilka procent. [Rekowski 2005]. W fazie superkompensacji intensywność i objętość była niższa niż w pozostałych fazach. Tu zawodniczka wykonała największy odsetek objętości pracy w zakresie beztlenowym niekwasomlekowym w odniesieniu do całego cyklu BPS w obu analizowanych cyklach. W niektórych zadaniach treningowych intensywność była równa startowej. W tej fazie podobnie jak w pozostałych O.J. najwięcej przepłynęła w pełnej koordynacji stylowej. 5

6 W BPS-ie do MŚ badana mniej przepłynęła na ramionach i na nogach w porównaniu do BPS-u do ME przy podobnej objętości pracy poświęconej na rozwój techniki Poszukiwanie optymalnych rozwiązań w zakresie doboru obciążeń treningowych może przyczynić się do trafniejszego prognozowania treningu pływackiego. Jednym z najistotniejszych zagadnień w planowaniu i realizacji obciążeń treningowych podczas bezpośredniego przygotowania startowego jest zachowanie odpowiednich proporcji między intensywnością a objętością pracy. Sprzężenie informacji dotyczących wyników kontroli treningu oraz poziomu wytrenowania zawodnika z wielkością wykonanej pracy w kategoriach objętości i intensywności pozwalają właściwie kierować procesem treningu. Kontrola treningu dostarcza bezpośrednich informacji trenerowi o przebiegu procesu treningu, o jego efektach uzyskując na bieżąco informacje zwrotne dotyczące efektów treningu [Kosmol 1998, 2000, Naglak 1999]. Poznanie reakcji fizjologicznych na różnego rodzaju bodźce treningowe, z którymi zapoznał się trener podczas realizowanego pierwszego makrocyklu w sezonie 2001/2002 roku pomogły efektywniej prowadzić trening w kolejnych latach [Słomiński 2002, 2004]. Na wysoki poziom dyspozycji zawodniczki podczas zawodów głównych (ME 2002 i MŚ 2005) miało wpływ wiele czynników. Oba cykle przygotowywały do innej rangi zawodów. BPS do MŚ wiązał się ze zmianą strefy czasowej i aklimatyzacją. Przed Mistrzostwami Świata trener zaplanował zmianę strefy czasowej zgodnie z zaleceniami spotykanymi w literaturze [Kielak 2004, Sozański 1999]. Ponadto w uzyskaniu rekordowego rezultatu podczas MŚ w Montrealu dużą rolę odegrało doświadczenie zawodniczki (bardzo dużo startów na arenie międzynarodowej od ME w Berlinie), umiejętność rozkładania tempa pływania podczas wyścigu), ogólne opływanie, znaczna poprawa możliwości technicznych (szczególnie w zakresie startów i nawrotów), wzrost poziomu wytrzymałości i tolerancji na zakwaszenie, wzrost poziomu sportowego i poczucia własnej wartości - także cechy osobowościowe. Dla pełniejszego zobrazowania przebiegu walki sportowej w tabeli 3 przedstawiono wybrane elementy struktury wyścigu na 200 metrów stylem motylkowym, podczas ustanawiania rekordów świata (ME 2002 i MŚ 2005). 6

7 Tab. 3. Wybrane elementy struktury wyścigu na 200 metrów stylem motylkowym podczas ME (2002) i MŚ (2005) ME [s] MŚ [s] Różnica [s] Czas reakcji 0,92 0,84-0,08 Czas na 50 28,79 28,90 +0,11 Czas drugiej 50 32,00 32,29 +0,29 Czas na 100 1:00,79 1:01,19 +0,40 Czas trzeciej 50 32,35 31,88-0,47 Czas na 150 m 1:33,14 1:33,07-0,07 Czas czwartej 50 32,64 32,54-0,10 Czas końcowy 2:05,78 2:05,61-0,17 W Berlinie (ME) w wyścigu półfinałowym badana osiągnęła wynik 2: Poziom zakwaszenia krwi po tym wyścigu wynosił 4,08 mmol/l. Świadczy to o bardzo dobrej ekonomice pracy, która jest jednym z głównych efektów adaptacji [Płatonow 1990]. Zawodniczka O.J. w ciągu trzech lat, które dzielą analizowane okresy, poprawiła czas reakcji 0,08 s. W Berlinie średnia reakcja startowa w wyścigu na 200 metrów stylem motylkowym wynosiła 0,92 sekundy, natomiast w Montrealu 0,84 sekundy. Należy jednak zaznaczyć, iż podczas MŚ badana zmieniła pozycje startową, co mogło warunkować poprawę wyników czasu reakcji. Jednak najkrótszy czas reakcji O.J. uzyskała podczas Igrzysk Olimpijskich w Atenach - 0,83 s. Konieczną cechą, która stwarza szansę ewentualnych późniejszych sukcesów w pływaniu na dystansie 200 m stylem motylkowym jest uwarunkowana genetycznie wysoka wydolność tlenowa, stanowiąca podstawę dla późniejszego długotrwałego treningu wytrzymałościowego [Płatonow 1990]. Z tabeli 3 wynika, iż zawodniczka pierwszą połowę wyścigu przepłynęła szybciej podczas ME niż na MŚ, zaś druga połowę dystansu pokonała w krótszym czasie na MŚ w Montrealu. Wynika to m.in. ze zwiększenia poziomu tolerancji na zakwaszenie w ciągu 3 lat między wskazanymi zawodami, a także taktyki rozłożenia tempa podczas wyścigu. Prowadzone analizy są wykorzystywane w planowaniu BPS-ów i doborze obciążeń treningowych w kolejnych sezonach. Należy jednak podkreślić, iż przedstawione wyniki analiz dotyczą zawodniczki najwyższej klasy, dlatego nie należy odwzorowywać wielkości realizowanych obciążeń w sposób identyczny, a jedynie można posłużyć się proporcjami ich realizacji. Przedstawione wyniki badań pozwalają sformułować następujące wnioski: 7

8 1. Zmieniający się ustawicznie w trakcie treningu stan zawodników prowadzący do różnorodnych reakcji na jednakowe obciążenia, wyklucza stosowanie uniwersalnej metody prowadzenia BPS-u. 2. Zachodzi konieczność, poprzez ustawiczną analizę dostępnych danych, poszukiwania adekwatnych rozwiązań treningu i stosowania ich do aktualnej dyspozycji zawodników i konkretnych warunków oczekujących zawodów. 3. Badanie poziomu zakwaszenia krwi w organizmie w wybranych zadaniach treningowych pozwala na dokonywanie bieżącej korekty planowanych obciążeń. 4. Nie ma jedynego wzorca BPS-u, który okazałby się skuteczny w treningu tego samego zawodnika. PIŚMIENNICTWO [1] Kielak, D., (2004) Bezpośrednie przygotowanie startowe - oczekiwania i wątpliwości. Sport Wyczynowy nr 3-4. [2] Kosmol A., Hűbner-Woźniak E., Staniszewski T., Słomiński P (2000).: Kierowanie treningiem pływaków. [w:] Gabryś T., Kosmol A. (red.) Wybrane zagadnienia kontroli procesu treningu w sporcie wyczynowym. Alma-Press, Warszawa. [3] Kosmol A., Hűbner-Woźniak E., Staniszewski T., Słomiński P. (1998):Wpływ obciążeń treningowych na zmiany poziomu wytrenowania pływaków. Wychowanie Fizyczne i Sport, nr 1. [4] Naglak, Z. (1999): Metodyka trenowania sportowca. AWF, Wrocław. [5] Pąchalski, S. (2003): Analiza obciążeń treningowych w BPS 12, 13, 14 letnich pływaków ZSS nr 1 w Chorzowie do Letnich Mistrzostw Polski w pływaniu. COS, Warszawa. [6] Płatonow W., N. (1990): Adaptacja w sporcie. RCMSzKFiS, Warszawa. [7] Płatonow, W., N. (1997): Trening wyczynowy w pływaniu. COS, Warszawa. [8] Przybylski, S., Makar, P. (2001): Analiza jednostki treningowej pływaka. Sport Wyczynowy nr 1-2. [9] Rekowski, M. (2005): Zmiany obciążeń treningowych młodych pływaków w okresie bezpośredniego przygotowania startowego. Sport Wyczynowy nr 7-8. [10] Słomiński, P., Białecki, R., Kosmol, A., Hubner- Woźniak, E. (2004): Kierowanie treningiem pływackim w 2- letnim cyklu szkolenia mistrzyni i rekordzistki świata, 8

9 [w:] Kuder A., Perkowski K., Śledziewski D.(red.): Kierunki doskonalenia treningu i walki sportowej. AWF, Warszawa. [11] Słomiński, P. (2002): Analiza obciążeń treningowych Otylii Jędrzejczak w okresie r.. Praca na I klasę trenerską, COS, Warszawa. [12] Sozański, H. (1999): Podstawy teorii treningu sportowego. COS, Warszawa. [13] Sozański H, Koch R., Sikorki R., Wojcieszak I. (1987): Bezpośrednie przygotowanie startowe a prawidłowości budowania formy sportowej. Sport Wyczynowy, nr 2-3. [14] Sozański H., Śledziewski D. (red.) (1995): Obciążenia treningowe. Dokumentowanie i opracowywanie danych. RCMSzKFiS, Warszawa. [15] Ulatowski T. (1992): Teoria sportu. UKFIT, Warszawa. 9