Kuder A., Perkowski K., Śledziewski D. (red.) Proces doskonalenia treningu i walki sportowej. T.4, AWF, Warszawa 2007:

Transkrypt

1 uder A., Perkowski., Śledziewski D. (red.) Proces doskonalenia treningu i walki sportowej. T.4, AWF, Warszawa 2007: arcin Siewierski 1, Jakub Adamczyk 1,3, Dariusz Boguszewski 3 1 Zakład Teorii Sportu, Akademia Wychowania Fizycznego w Warszawie, 3 Zakład Rehabilitacji, Akademia edyczna w Warszawie Porównanie liczby i częstotliwości startów w wybranych dyscyplinach indywidualnych (pływanie, lekka atletyka, judo). Skuteczność startowa. Współczesny sport wyczynowy stawia młodym zawodnikom coraz wyższe wymagania. Niestety nie każdy z nich jest w stanie im sprostać. Śledząc zmagania zawodników na różnych obszarach rywalizacji (mityngi, zawody Grand Prix, mistrzostwa kraju, Europy, świata, Igrzyska Olimpijskie) w poszczególnych dyscyplinach sportu dostrzegamy dużą różnorodność w liczbie startów. Oczywiście należy tu wyróżnić starty priorytetowe, selekcyjne, kontrolne czy czasami komercyjne. Jednak potrzeba gotowości startowej w każdym z nich wymaga realizacji przez zawodnika odpowiedniego planu przygotowań. Zatem opracowując plany szkoleniowe w poszczególnych dyscyplinach sportu należy uwzględniać optymalną liczbę startów zawodnika w zależności od specyfiki dyscypliny czy konkurencji [3]. W Polsce w pływaniu makrocykl treningowy seniorów najczęściej posiada strukturę dwu lub trzy-cyklową. W pierwszym okresie przygotowawczym, który rozpoczyna się we wrześniu, głównym zadaniem jest uzyskanie wysokich dyspozycji na czas zimowych mistrzostw kraju, które są zawodami kwalifikacyjnymi do E (grudzień) na krótkim basenie. Drugi okres przygotowawczy rozpoczyna się na przełomie grudnia i stycznia, a kończy przed letnimi mistrzostwami kraju na długim basenie (maj/czerwiec). Jego zadaniem jest przygotowanie do mistrzostw kraju, które są zawodami kwalifikacyjnymi do istrzostw Europy lub świata na długim basenie (lipiec/sierpień). Po mistrzostwach kraju zawodnicy, którzy uzyskali minimum kwalifikacyjne uczestniczą w przygotowaniach do zawodów międzynarodowych (E lub Ś długi basen) w bezpośrednim przygotowaniu startowym (BPS). W makrocyklu rocznym pomiędzy zawodami głównymi pływacy realizują plan przygotowań jednocześnie startując średnio co dwa tygodnie w zawodach różnej rangi, rozgrywanych w kraju i zagranicą (zawody serii Grand Prix, Puchary Świata czy mitingi). Starty w tym czasie z reguły mają charakter treningowy i kontrolny dostarczając trenerom wielu informacji o aktualnym stanie przygotowania zawodnika oraz dynamice i kierunku zmian jego dyspozycji startowych. 1

2 Badani pływacy Polskiej adry Narodowej z uwagi na kierunek przygotowań do imprezy głównej (zawody w okresie letnim na długim basenie) oraz na odpowiednio skonstruowany w tym celu kalendarz startów nie uczestniczą w Ś na krótkim basenie. W lekkiej atletyce przeważają makrocykle jedno- i dwucyklowe. W przypadku struktury dwu-cyklowej zawodnicy startują w zawodach halowych i letnich (na otwartym stadionie). Za najbardziej prestiżowe uważa się zawody rozgrywane na otwartym stadionie. Sezon halowy w lekkiej atletyce obejmuje okres od stycznia do marca. Imprezami głównymi są Halowe istrzostwa Polski, rozgrywane pod koniec lutego i Halowe istrzostwa Świata lub Europy przypadające na początek marca. Sezon letni rozpoczyna się w maju, a kończy we wrześniu, a w nielicznych przypadkach (Zimowy Puchar Świata w rzutach) w okresie wcześniejszym (marzec) bądź późniejszym (październik). Struktura makrocyklu w judo ma charakter dwucyklowy. Udział w zawodach krajowych uwarunkowany jest poziomem przygotowania zawodnika, a w zawodach międzynarodowych wymaga dodatkowo uzyskania odpowiedniej liczby punktów rankingowych Polskiego Związku Judo. Do najważniejszych zawodów międzynarodowych w tej dyscyplinie sportu należą: Igrzyska Olimpijskie, istrzostwa Świata (odbywają się najczęściej na przełomie października i listopada w latach nieparzystych) oraz istrzostwa Europy, które odbywają się corocznie - wiosną. Głównymi zawodami krajowymi odbywającymi się wiosną są: istrzostwa Polski (juniorów i seniorów), 2 turnieje OT seniorów, jesienią zaś: istrzostwa Polski łodzieżowców (P), i Drużynowe istrzostwa Polski (DP) oraz 2 turnieje OT seniorów. Poza turniejami mistrzowskimi organizuje się wiele zawodów o znaczeniu prestiżowym i czasem również komercyjnym, jak najstarszy turniej judo Jigoro ano Cup (w Japonii), gdzie sam start jest już ogromnym wyróżnieniem, czy najstarszy w Europie, Turniej Paryski (we Francji). W piśmiennictwie rzadko poruszane są zagadnienia związane z częstotliwością i efektywnością startów zawodników, a przecież takie informacje wzbogacają wiedzę specjalistyczną i mogą posłużyć w opracowywaniu bardziej trafnych przesłanek optymalizacyjnych procesu szkolenia sportowego. Wobec powyższego celem pracy uczyniono porównanie częstotliwości startów oraz określenie skuteczności startowej w wybranych dyscyplinach indywidualnych. Badaniami objęto 30-osobową grupę zawodników (15 kobiet i 15 mężczyzn) z trzech dyscyplin indywidualnych: pływania, lekkiej atletyki i judo. Prezentują oni wysoki poziom sportowy, posiadając pierwszą klasę sportową (I), mistrzowską () oraz mistrzowską 2

3 międzynarodową (). Należy tu zaznaczyć, że podane klasy sportowe przyznawane są na podstawie wewnętrznych kryteriów przez poszczególne związki sportowe. Wśród nich są finaliści i medaliści igrzysk olimpijskich, mistrzostw świata, Europy, wielokrotni rekordziści i medaliści mistrzostw Polski. Podstawowe dane charakteryzujące zawodników przedstawiono w tabeli 1. U każdego z badanych określono liczbę startów eliminacyjnych, półfinałowych i finałowych oraz skuteczność startową na podstawie zajmowanych miejsc na podium (1-3) w stosunku do liczby startów finałowych w sezonie 2005/2006 w zawodach krajowych (k) i międzynarodowych (mm). W judo z uwagi na specyfikę dyscypliny (zawody rozgrywane są głównie systemem francuskim z repesażami) za starty finałowe uznano walki finałowe, półfinałowe i o trzecie miejsce, wszystkie określane jako runda finałowa. Pływanie Lekkoatletyka Judo Lp. ężczyźni obiety ężczyźni obiety ężczyźni obiety Badany Tabela 1. Charakterystyka badanych zawodników. Wiek [lata] asa ciała [kg] Wysokość ciała [cm] Staż treningowy [lata] lasa sportowa * P Ł.D S Ł.G P.B I O.J B.P A.G A.S J.G P.J P D D.D S.Z A.J B D.O W.J S T D.B W.T I R I.S A S I E.B I * przyznawane przez poszczególne związki sportowe na podstawie wewnętrznych kryteriów 3

4 Systemem francuski z repesażami polega on na rozgrywaniu rundy eliminacyjnej systemem pucharowym (zwycięzca awansuje), aż do wyłonienia półfinalistów. Zawodnicy, którzy przegrali z półfinalistami walczą w rundzie repasażowej systemem pucharowym (przegrany odpada). Zwycięzcy repasaży stają do walk o trzecie miejsce z zawodnikami, którzy odnieśli porażki w półfinale. Przyznaje się wówczas dwa III miejsca, a przegrani pojedynków o brąz zostają sklasyfikowani na piątych miejscach. Czas trwania okresów startowych oraz liczbę startów w sezonie warunkuje specyficzny charakter poszczególnych dyscyplin. Określenie optymalnej liczby startów stwarza możliwość zwiększenia efektywności szkolenia poprzez bardziej trafne planowanie procesu treningu. W tabeli 2 przedstawiono liczbę startów, łącznie w zawodach krajowych i międzynarodowych w grupie badanych zawodników. Dostrzegamy znaczne różnice w liczbie startów pomiędzy poszczególnymi grupami wynikające m.in. z odmiennych celów szkoleniowych i specyficznych uwarunkowań pływania, lekkiej atletyki i judo. Tabela 2. eliminacyjnych, półfinałowych i finałowych pływaków, lekkoatletów i judoków w zawodach krajowych (k) i międzynarodowych (mm) sezonie 2005/2006. Pływacy Lekkoatleci Judocy Zawodnicy * - runda finałowa w finale (k + mm) w półfinale (k + mm) w eliminacjach (k + mm) ogółem Ł.D P S Ł.G P.B O.J P.B A.G A.S J.G P.J P D D.D S.Z A.J B D.O W.J S * T.. 29 * D.B. 15 * W.T. 15 * R.. 8 * S. 16 * * A.. 15 * S. 8 * E.B. 12 *

5 W tabeli 3 przedstawiono poziom skuteczności startowej wg kryterium osiągnięć (liczba miejsc na podium do liczby startów w finałach). W grupie pływaków wyniosła średnio 73,32 %, lekkoatletów 98,89 %, a judoków 60 %. imo iż, dążymy do maksymalizacji osiągnięć, szczególnie w okresie startów głównych sezonu - zawsze występuje ryzyko braku wysokiego poziomu formy w tym czasie. Duży odsetek skuteczności startowej lekkoatletów w porównaniu do pływaków czy judoków po części wynika z mniejszej liczby startów kontrolnych, które stanowią istotny element w przygotowaniu pływaków i judoków (np. starty w zawodach serii Grand Prix). Tabela 3. Procent osiągnięć zawodników kadry narodowej w pływaniu, lekkiej atletyce i judo na podstawie zajmowanych miejsc na podium w odniesieniu do startów finałowych w zawodach krajowych i międzynarodowych w sezonie 2005/2006. Pływacy Lekkoatleci Judocy Badani (finały) Zawody krajowe Liczba zajętych miejsc (1-3) w stosunku do liczby startów w finałach [%] (finały) 25 m 50 m 25 m 50 m Zawody międzynarodowe Liczba zajętych miejsc (1-3) w stosunku do liczby startów w finałach [%] Ł.D , ,1 P , ,8 S , ,0 Ł.G , ,0 P.B , ,0 O.J , ,0 P.B , ,3 A.G , ,3 A.S , ,0 J.G , ,0 P.J ,0 8 50,0.P ,0 6 50,0 D , ,2 D.D , ,0 S.Z , ,4 A.J , ,67.B , ,92 D.O. 9 88,9 8 50,0 W.J , ,4.S , , ,0 ** 6 67,0 ** T ,0 ** 8 50,0 ** D.B ,0 ** 2 50,0 ** W.T ,0 ** 1 100,0 ** R ,0 ** 3 67,0 **.S ,0 ** 6 83,0 ** ,0 ** 2 100,0 ** A ,0 ** 3 100,0 **.S. 7 71,0 ** 1 100,0 ** E.B ,0 ** 1 100,0 ** ** - procentowy udział walk wygranych w rundzie finałowej Lekkoatleci reprezentujący najwyższy poziom sportowy z uwagi na wysoką specjalizację, startują przede wszystkim w tzw. konkurencjach koronnych. Starty te na ogół 5

6 mają charakter rywalizacji o najlepsze wyniki i zajmowane miejsca. Rzadkością są starty kontrolne i szkoleniowe, które jak np. u pływaków stanowią znaczny odsetek startów w okresie przygotowawczym. Z uwagi na potrzebę stopniowego zwiększania gotowości startowej, na początku okresu przygotowawczego pływacy w poszczególnych zawodach startują wielokrotnie pływając dłuższe dystanse, dążąc tym samym do poprawienia możliwości tlenowych. Charakter i zadania poszczególnych startów zmieniają się wraz ze zbliżaniem się do startów głównych sezonu. W tym czasie judocy, czy lekkoatleci skupiają się na modelowaniu przygotowania do startów priorytetowych nie uczestnicząc w zawodach, podczas gdy pływacy zwiększając gotowość startową startując w koronnym stylu i dystansie, zgodnie z przyszłym startem głównym. W zależności od dyscypliny i etapu wieloletniego przygotowania, czas trwania kolejnych okresów i podokresów w obrębie makrocyklu jest zróżnicowany [3,4]. W pływaniu, lekkiej atletyce i judo czas trwania okresu startowego jest znacznie krótszy niż np. w grach sportowych. Tym samym zmienia się czas trwania pozostałych okresów (przygotowawczego i przejściowego). Dyscypliny sezonowe charakteryzują się długimi okresami przygotowawczymi i stosunkowo krótkimi okresami startowymi. Czas trwania okresów startowych uzależniony jest także od poziomu sportowego zawodnika. Zawodnicy wysokiej klasy startują częściej w sezonie, z uwagi na bardziej rozbudowany kalendarz zawodów. W lekkoatletycznych konkurencjach biegowych o charakterze szybkościowym, sprinterzy dość często uczestniczą w startach w sezonie halowym, traktując je bardzo prestiżowo. Zawody halowe gromadzą mniejszą liczbę uczestników. W związku z mniejszą konkurencją, zawodnicy mają większą możliwość odnoszenia sukcesów na arenie krajowej i międzynarodowej odznaczając się wyższą skutecznością startową. Dla innych stanowią one ważny element urozmaicający trening w okresie przygotowawczym bądź też stanowią pewien etap przygotowań. Niektórzy badacze [np.2] dowodzą, iż skuteczność startowa w okresie letnim - u lekkoatletów - jest wyższa w jednocyklowej strukturze makrocyklu. Innym powodem rezygnacji ze startów w okresie zimowym jest brak koronnej konkurencji w programie zawodów halowych (np. 400 m ppł, rzuty: oszczepem, dyskiem i młotem), więc niejako z przymusu zawodnicy ci są pozbawieni możliwości rywalizacji w sezonie halowym. Duża liczba startów kontrolnych o charakterze sparingowym w judo, pozwala ocenić poziom przygotowania taktyczno-technicznego w walce z różnymi przeciwnikami [1]. 6

7 Z uwagi na specyficzne aspekty judo (urazowość, wydłużony czas odnowy) zawodnicy optymalnie dobierają liczbę startów w sezonie. Zbadano, iż judocy najwyższej klasy startują w zawodach średnio ok. 12 razy w sezonie. U lekkoatletów wysokiej klasy przy okresie startowym trwającym około tygodni, optymalna liczba startów zależy od charakteru konkurencji i wynosi średnio ok. 20 w sezonie. Pływacy w zależności od specyfiki rozgrywanych zawodów priorytetowych (basen 25 lub 50 m) w konkretnym okresie przygotowań do imprezy głównej odbywają większą liczbę startów na pływalni o długości odpowiadającej najbliższym zawodom głównym. Optymalne przygotowanie startowe badani pływacy (kadra narodowa i olimpijska) uzyskują przy ok. 22 startach na długim basenie i przy ok. 36 startach na krótkim basenie. Należy jednak zaznaczyć, iż starty na długim basenie rozpoczynają się w drugiej połowie makrocyklu, przygotowując do startów w okresie letnim. Ustalenie optymalnej liczby startów w sezonie w poszczególnych indywidualnych dyscyplinach sportu staje się istotną informacją, która warunkuje przebieg procesu treningu. Stąd też powyższe rozważania pozwoliły sformułować następujące wnioski: 1. Określenie liczby i częstotliwości startów w sezonie w badanych dyscyplinach sportu może posłużyć w konstruowaniu bardziej doskonałych planów szkolenia, zmierzając do wzrostu poziomu osiągnięć. 2. w sezonie uwarunkowana jest specyfiką dyscypliny i zależy od indywidualnych kierunku przygotowań zawodnika do zawodów głównych. 3. Wybierając kierunek przygotowań do zawodów głównych w sezonie należy wskazać optymalną liczbę startów, która jak zbadano w grupie lekkoatletów wynosi średnio ok. 20 w sezonie, w grupie judoków średnio ok. 40, a u pływaków ok. 60 startów, z czego ok. 75 % na krótkim basenie i ok. 25 % na długim. Piśmiennictwo 1. Boguszewski D., Boguszewska.[2006]: Dynamics of judo contests performed by finalist European Championships (Rotterdam 2005). Archives of Budo, v.2, akaruk H. [2004]: Skuteczność rocznego cyklu treningu z dwoma okresami startowymi na przykładzie skoków lekkoatletycznych. Sport wyczynowy, nr Płatonow W.N., Sozański H. [1991]: Optymalizacja struktury treningu sportowego. RCSzFiS, Warszawa. 4. Siewierski., Adamczyk J. [2006]: Dynamics and character of sports level changes of Polish Olympic Team competitors in swimming until the World Championships in ontreal (2005). [w:] obrinsky.e.: Second International Scientific practical conference for young scientists. insk. 7