6. Dyfrakcyjne wyznaczanie napręŝeń wewnętrznych
|
|
- Arkadiusz Bednarski
- 6 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 Krzysztof Wierzbanowski 6. Dyfrakcyjne wyznaczanie napręŝeń wewnętrznych W świecie współczesnej technologii wytrzymałość i niezawodność wielu części mechanicznych mają podstawowe znaczenie. Wspomnmy tylko o częściach silników lotniczych, skrzydeł samolotów, rozmaitych częściach promów kosmicznych czy chociaŝby statków lub mostów. Jedną z najwaŝniejszych charakterystyk materiału uŝytego do takich konstrukcji jest stan jego napręŝeń wewnętrznych. NapręŜenia te moŝemy określić najkrócej jako odkształcenia spręŝyste, które pozostały w materiale po zakończeniu obróbki technologicznej materiału. NapręŜenia wewnętrzne mogą pozostać w materiale po zwolnieniu sił zewnętrznych, przyłoŝonych wcześniej do materiału (np. w trakcie obróbki plastycznej); pozostają one w materiale, gdy, na przykład, powierzchnia uległa nieco innej deformacji plastycznej (a więc trwałej) niŝ wnętrze próbki. Mogą teŝ powstać w materiale dwufazowym (np. w kompozycie) wskutek róŝnych współczynników rozszerzalności termicznej obu faz materiału. Inną, często dziś badaną przyczyną powstania napręŝeń wewnętrznych, jest obróbka powierzchni materiału wiązką laserową. W zaleŝności od szybkości zmian (w funkcji odległości w próbce) napręŝeń wewnętrznych, wyróŝniamy trzy ich składowe: I II III = + + (6.1) Człony po prawej stronie noszą nazwy odpowiednio napręŝeń I, II i III rzędu. NapręŜenia I rzędu reprezentują człon stały w badanej, duŝej części próbki, a często w całej próbce (ich wartość nie zaleŝy od połoŝenia). NapręŜenia II rzędu to człon zmieniający się od ziarna do ziarna, natomiast napręŝenia III rzędu to człon zmieniający się wewnątrz poszczególnych ziaren. NapręŜenia wewnętrzne I rzędu występują na przykład w próbkach po walcowaniu; utrzymują się w nich na ogół składowe normalne napręŝeń w kierunku walcowania i w kierunku poprzecznym (kierunki te są zgodne z osiami symetrii próbki). NapręŜenia wewnętrzne II rzędu takŝe występują, przykładowo, w walcowanych próbkach; są to zmienne (od ziarna do ziarna) napręŝenia pochodzące od nieco róŝnych deformacji plastycznych poszczególnych ziaren. Ich średnia po objętości próbki wynosi zero. NapręŜenia wewnętrzne III rzędu to bardzo szybkozmienny człon napręŝeń wewnętrznych w obrębie pojedynczego ziarna; charakteryzuje on pola napręŝeń od spiętrzeń dyslokacji, granic podziaren czy od struktury mozaikowej. Średnia po objętości ziarna tych napręŝeń wynosi zero. 1
2 Rys Definicja makro i mikro napręŝeń: NapręŜenia I rzędu są średnią w pewnej makroskopowej objętości próbki (np. w objętości do której dociera promieniowanie uŝyte w dyfrakcji), NapręŜenia II rzędu charakteryzują średnią w objętości ziarna polikryształu (ich średnia po objętości próbki wynosi zero), NapręŜenia III rzędu opisują bardzo lokalną średnią na poziomie podziarna czy małego fragmentu ziarna (np. wskutek spiętrzeń dyslokacji); ich średnia po objętości ziarna wynosi zero.
3 Omówione powyŝej typy napręŝeń wewnętrznych przedstawiono schematycznie na Rys Średnia z całkowitych napręŝeń wewnętrznych po duŝym obszarze próbki daje napręŝenia I rzędu: ~~~ = I (6.) Natomiast średnia po całej próbce z całkowitych napręŝeń daje oczywiście zero: = (6.a) Najczęściej stosowaną obecnie metodą pomiaru napręŝeń wewnętrznych jest technika dyfrakcji (rentgenowskiej, neutronowej czy elektronowej). Trzeba tu nadmienić, Ŝe istnieje kilka innych metod wyznaczania napręŝeń wewnętrznych, jak np.: mechaniczna, magnetyczna, ultradźwiękowa czy teŝ oparta na rozpraszaniu Ramanna. Niemniej, w powszechnym przekonaniu, to właśnie metody dyfrakcyjne zapewniają najpełniejszy i najbardziej precyzyjny pomiar napręŝeń wewnętrznych. Istnieje bardzo obszerna literatura poświęcona tematyce dyfrakcyjnego badania napręŝeń wewnętrznych. Wymieńmy przykładowo dwie prace przeglądowe: Dolle (1979) oraz Noyan, Cohen (1987) Istota dyfrakcyjnego pomiaru napręŝeń wewnętrznych W materiale, który poddany jest deformacji plastycznej, zachodzi zdecydowana zmiana mikrostruktury wewnętrznej. Wskutek uruchomienia mechanizmów poślizgu, ziarna doznają deformacji plastycznej. Na ogół jest ona nieco róŝna dla sąsiednich ziaren, co prowadzi do ściśnięcia lub rozciągnięcia pojedynczych ziaren; mechanizm ten jest podstawowym źródłem napręŝeń wewnętrznych II rzędu. Ponadto, podczas deformacji plastycznej generowane są duŝe ilości defektów punktowych oraz sieci dyslokacji. Te ostatnie wytwarzają pola napręŝeń wewnętrznych. Spiętrzenia dyslokacji wewnątrz ziaren wytwarzają napręŝenia III rzędu. NapręŜenia wewnętrzne pozostają w materiale po odjęciu sił zewnętrznych. Obecność napręŝeń wewnętrznych w materiale objawia się na ogół systematycznymi zmianami wartości stałych sieciowych w poszczególnych ziarnach. Z prawa Bragg ów: 3
4 d Θ = nλ (6.3) wynika, Ŝe np. przy zwiększeniu odległości międzypłaszczyznowej d zmaleje kąt Θ (przy tym samym rzędzie ugięcia n). W typowych przypadkach to przesunięcie pików dyfrakcyjnych jest od kilku tysięcznych do jednej setnej stopnia. Wydaje się to małą wartością, niemniej dobre procedury dopasowania piku dyfrakcyjnego, np. funkcjami Gaussa lub Lorentza, umoŝliwiają precyzyjne uchwycenie tego efektu. Wskutek obecności napręŝeń wewnętrznych pik dyfrakcyjny ulega nie tylko przesunięciu ( (θ)= θ - θ ), ale równieŝ rozmyciu (poszerzeniu i zmniejszeniu wysokości) Rys. 6.. d <d I θ θ θ Rys. 6.. Zmiana połoŝenia i kształtu piku dyfrakcyjnego wskutek zmiany odległości międzypłaszczyznowej, spowodowanej napręŝeniami wewnętrznymi. Na ogół napręŝenia wewnętrzne w próbce nie są jednorodne, a zatem zmieniona odległość międzypłaszczyznowa przedstawiona jest jako wartość średnia <d. Stałą sieci dla materiału bez napręŝeń oznaczono jako d. Opiszmy teraz geometrię pomiaru, stosowaną przy wyznaczaniu napręŝeń wewnętrznych. Podobnie, jak przy pomiarze tekstury krystalograficznej, eksperyment dyfrakcyjny prowadzony jest w ten sposób, Ŝe przy ustalonym kącie Θ próbka obracana jest względem wektora rozpraszania S. RozwaŜmy dwa układy współrzędnych: układ próbki (P) oraz układ związany z pomiarem (L). Definicja tych układów przedstawiona jest na θ 4
5 Rys Oś L 3 ma podstawowe znaczenie, gdyŝ jej kierunek pokrywa się z kierunkiem wektora rozpraszania S. Wskutek obracania próbką, wektor L 3 =S będzie przyjmował róŝne orientacje względem układu P, określone kątami ϕ i ψ. Rys Układy odniesienia P i L. Osie układu P są równoległe do osi symetrii próbki (w przypadku próbki Walcowanej są to: kierunek walcowania KW, kierunek poprzeczny KP oraz kierunek normalny KN). Układ L zdefiniowany jest następujaco: oś L 3 jest równoległa do wektora rozpraszania S, zaś oś L ( będąc prostopadła do L 3 ) leŝy w płaszczyźnie P 1 P. Prawo Bragg ów umoŝliwia nam pomiar aktualnej wartości stałej sieciowej (d=d ). Zatem dla kaŝdej orientacji wektora L 3 =S wyznaczyć moŝna (np. dla monokryształu), wartość odległości międzypłaszczyznowej d( dla płaszczyzn krystalograficznych {} prostopadłych do wektora S. Przyjmmy konwencję, Ŝe wszystkie wielkości wyraŝane w układzie L będą oznaczane przez prim ( ); natomiast te same wielkości wyraŝone w układzie P nie mają dodatkowego oznaczenia. A zatem składowa deformacji ε ' jest względnym odkształceniem odcinka równoległego do L 3. Badając próbkę polikrystaliczną wyznaczamy wartość średnią < ε ' ; średnia <... dotyczy tylko grupy ziaren dyfraktujących (tzn. spełniających prawo Bragg ów dla danej orientacji wektora S). Jest ona funkcją ψ i ϕ : 5
6 < ε '( < d( = d d (6.4) Omawianą składową deformacji oznaczyliśmy jako < ε pomiar odbywa się przez odbicie na płaszczyznach {}. ' (, aby unaocznić, Ŝe 6.. Wyprowadzenie wyraŝenia na mierzoną wielkość (< ε ' ( oraz <d( ) Wyliczmy < ε ' (, które mierzymy. Przetransformujemy tensor napręŝeń panujących w próbce (i wyraŝonych w układzie P) do układu L. Macierz orientacji, czyli macierz zawierająca kousy kierunkowe, łącząca układy L i P ma postać: a ϕψ = ϕ ϕ ψ ϕψ ϕ ϕ ψ ψ ψ (6.5) W powyŝszych kousach kierunkowych a pierwszy wskaźnik (i) dotyczy układu L, zaś drugi (j) układu P. Interesująca nas transformacja ma zatem postać: ' = a a (6.6) ik jl kl (jak pamiętamy, wielkości wyraŝone w układzie L oznaczamy primem). Z uogólnionego prawa Hooke a wyliczmy składową ε ' ( odkształcenia krystalitu spełniającego prawo Bragg ów dla jednej z płaszczyzn {} (wyraŝamy ją w układzie L): ε '( = s '( ' (6.7) gdzie s jest odpowiednią składową tensora podatności spręŝystej pojedynczego krystalitu (monokryształu). Zwróćmy uwagę na podstawową cechę pomiaru napręŝeń wewnętrznych metodą dyfrakcyjną. Przy ustalonej orientacji wektora rozpraszania (S) oraz przy ustalonym kącie Bragg ów (θ) w sygnale dyfrakcyjnym partycypują wyłącznie te krystality, których jedna z płaszczyzn {} jest prostopadła do S=L 3. Tą grupę krystalitów nazywamy grupą dyfraktującą. Ta właśnie grupa ziaren jest w danej chwili sondą za pomocą której badamy stan napręŝeń w próbce. Wraz ze zmianą kątów ψ i ϕ w skład grupy dyfraktującej 6
7 wchodzą coraz to inne krystality z próbki. Odkształcenie, które wyznaczamy metodą dyfrakcyjną jest wartością średnią dla krystalitów biorących w danej chwili udział w dyfrakcji, czyli dla krystalitów z grupy dyfraktującej; średnią tą oznaczamy jako <...: < ε '( =< s'( ' (6.8) Postulujemy, Ŝe istnieje efektywny tensor S kl dla grupy dyfraktującej, taki Ŝe powyŝsze równanie przyjmie postać: < ε '( ψ, = S '( ψ, ' (6.9) Współczynnik S podatności spręŝystej grupy dyfraktującej oznaczamy dla prostoty jako R i powyŝsze równanie moŝemy przepisać jako: < ε'( = R '( ' (6.1) gdzie: R ' = S ' (6.1a) Stałe R nazywamy dyfrakcyjnymi stałymi spręŝystymi; zaleŝą one nie tylko od kątów ψ i ϕ, ale równieŝ od wskaźników płaszczyzny dyfraktującej (gdyŝ spełnienie warunku Bragga definiuje juŝ częściowo orientacje krystalitów). Są to bardzo waŝne stałe, których znajomość jest niezbędna przy interpretacji dyfrakcyjnych pomiarów napręŝeń wewnętrznych. Stałe te moŝna wyliczyć (Baczmański et al., 1993), moŝna je równieŝ wyznaczyć dla danej próbki doświadczalnie. Wspomnmy tu tylko, Ŝe wyjątkowo prosty wynik na S =R moŝna uzyskać przy załoŝeniu, Ŝe i są takie same we wszystkich ziarnach ( =const i =const), co odpowiada załoŝeniu o jednorodności napręŝeń w próbce i jest zgodne z tzw. modelem Reussa - patrz paragraf 6.3. Wtedy moŝna wyłączyć za znak średniowania w Równ. 6.8: a zatem wtedy: < ε '( =< s '( ' = S ' ' (6.) 7
8 R ' = S' =< s ' (6.1) czyli R jest średnią wartością stałej spręŝystej s dla grupy ziaren dyfraktujacych. Ciało quasi-izotropowe i płaski stan napręŝeń Szczególnie prosty w rozwaŝaniach jest przypadek ciała izotropowego. Omawiana technika badań moŝe być stosowana wyłącznie do materiałów krystalicznych, a w tej kategorii najlepszym przybliŝeniem ciała izotropowego jest albo próbka proszkowa albo teŝ polikryształ bez tekstury (z przypadkowym rozkładem orientacji ziaren). RozwaŜymy tutaj oczywiście ten drugi przypadek. ZauwaŜmy, Ŝe polikryształ bez tekstury posiada izotropię własności fizycznych wyłącznie w skali makroskopowej; natomiast wewnątrz kaŝdego ziarna (czy teŝ dla wybranej grupy ziaren) zaobserwujemy juŝ anizotropię. Ciało o takich własnościach nazywamy ciałem quasi-izotropowym. ChociaŜ próbka jako całość ma własności ciała quasi-izotropowego, to grupa dyfraktująca ma niŝszą symetrię. Orientacje krystalitów spełniających w danej chwili warunek dyfrakcji róŝnią się tylko obrotem γ wokół L 3 =S = N Rys Spodziewamy się, Ŝe dla ciała quasi-izotropowego, rozkład orientacji ziaren ze względu na kąt γ będzie izotropowy w grupie dyfraktującej. Tak więc uśredniona macierz stałych spręŝystych S mn dla grupy dyfraktującej będzie miała strukturę typową dla ciała o symetrii cylindrycznej (osiowej). MoŜna wykazać (patrz np., Reid, 1974), Ŝe macierz tą moŝna zbudować tylko z pięciu niezaleŝnych parametrów i jest ona następująca: S mn S' S' S' ' = 1 13 S' S' S' 1 13 S' S' S' S' 44 S' 44 S' 66 (6.13) Oczywiście osią symetrii dla grupy ziaren dyfraktujących jest S=L 3. Rozpiszmy Równ. 6.9, uŝywając zapisu macierzowego tensorów: < ε ( = S ' ' + S ' ' + S ' ' (6.14) 3' Po prawej stronie wystąpiły tylko trzy składniki, gdyŝ S 34 =S 35 =S 36 = (por. Równ. 6.13). 8
9 Rys Orientacje ziaren z grupy dyfraktującej róŝnią się między sobą obrotem o kąt γ wokół wektora L 3 =S=N{ } Ponadto, korzystając z postaci macierzy S mn (Równ. 6.13), równanie powyŝsze moŝna przepisać: < ε ( = S ' ' + S ' ' + S ' ' (6.15) 3' Przepiszmy powyŝsze równanie uŝywając skróconego zapisu tylko w odniesieniu do S kl, a zachowując pełny zapis dla i ε : < ε ( = S ' ' + S ' ' + S ' ' (6.16) ' O wartości < ε ' ( decydują tylko składowe główne z układu L:, i. Trzeba jednak pamiętać, Ŝe kaŝda z wymienionych składowych w układzie L zaleŝy na ogół od wszystkich składowych tensora wyraŝonego w układzie P. DuŜe uproszczenie w prowadzonych obliczeniach uzyskamy, gdy załoŝymy, Ŝe w próbce istnieje na płaszczyźnie x 1 x tzw. płaski stan napręŝeń i ponadto występują tylko składowe normalne:,, = = = (6.17) = Sytuacja taka występuje przy powierzchni w próbkach walcowanych. Próbki takie posiadają symetrię rombową, a zatem powinny wystąpić w nich tylko składowe główne napręŝeń ii (osie symetrii wyznaczone są przez krawędzie próbki). Ponadto, warunek równowagi statycznej narzuca na powierzchni: =. ZauwaŜmy, Ŝe tylko cienka 9
10 warstwa przypowierzchniowa jest badana w dyfrakcji rentgenowskiej, a więc występowanie płaskiego stanu napręŝeń jest bardzo realistycznym załoŝeniem przy uŝyciu tej techniki. Wyliczmy trzy główne składowe ii tensora napręŝeń w układzie L dla płaskiego stanu napręŝeń w próbce, korzystając z równania transformacyjnego (Równ. 6.6) oraz z macierzy kousów kierunkowych (Równ. 6.5): ' = ' = ' = ϕ ϕ + ϕ ψ + ψ + ϕ ϕ ϕ ψ ψ (6.18) A zatem: < ε '( + + S = S '( 13 '( ϕ + ϕ ϕ + ψ + ψ + ϕ ϕ ψ) ψ + (6.19) Stosując toŝsamość: ψ = 1 ψ oraz grupując odpowiednie wyrazy zawierające jedynkę trygonometryczną ze względu na ϕ otrzymujemy: < ε '( + S = S 13 '( '( ϕ + ψ) + ϕ ψ + ϕ ψ + ϕ ψ) (6.) Grupując wyrazy zawierające ψ otrzymamy: < ε '( = (S + S 13 ' S '( 13 ')( + ) ϕ + Wprowadzając powszechnie przyjęte w literaturze przedmiotu oznaczenia: 1 s = S S s = S ( ' ' 13 ), 1 ' 13 przepiszmy nasz rezultat dla ciała quasi-izotropowego w ostatecznej postaci: ψ + (6.1) (6.) 1
11 < ε 1 '( = s( ϕ + ψ + s1( + ) Korzystając z Równ. 6.4, powyŝszy wynik moŝemy równieŝ zapisać następująco: (6.3) < 1 d ( = s ( ϕ + ψ + s1( + ) d + (6.4) Ostatnie równanie wyraŝa bezpośrednio mierzoną stałą sieciową d w funkcji orientacji wektora S=L 3, czyli w funkcji ψ i ϕ. Pamiętając, Ŝe R =S oraz biorąc pod uwagę strukturę macierzy S mn (Równ. 6.13) współczynniki ½ s oraz s 1 zdefiniowane w Równ. 6. moŝna wyrazić takŝe jako: d 1 s = R ' R' oraz s1 = R ' (6.5) Stałe R i R dla ciała quasi-izotropowego nie zaleŝą od kątów ψ i ϕ, zaleŝą natomiast od refleksu przy pomocy którego wyznaczamy ε (ustawienie wszystkich podziaren grupy dyfraktującej w ten sposób, Ŝe jedna z płaszczyzn {} jest prostopadła do wektora S determinuje anizotropię spręŝystą całej tej grupy). Omówiony przypadek ciała quasi-izotropowego ma podstawowe znaczenie w dziedzinie badań napręŝeń wewnętrznych. Jest to bowiem w pewnym sensie przypadek wzorcowy, bowiem wiele ciał powszechnie występujących posiada izotropowe lub prawie izotropowe własności. ZauwaŜmy, Ŝe jeśli wykreślimy zaleŝność <ε ( w funkcji to dla ciała quasi-izotropowego otrzymamy linię prostą - Rys <ε '(φ,ψ) α tgα ψ Rys ZaleŜność <ε od ψ dla ciała izotropowego. Jeśli wykres sporządzono dla ϕ=, to nachylenie prostej wynosi ½ s.
12 Informacja o szukanych składowych napręŝeń zawarta jest w nachyleniu tej prostej (Równ. 6.3). Przykładowo, z nachylenia prostej dla ϕ= moŝemy znaleźć wartość. Jeśli wyznaczymy równieŝ prostą dla ϕ=9, to z uzyskanych nachyleń moŝemy znaleźć obie szukane składowe napręŝeń: i. Na ogół, w celu podniesienia precyzji wyznaczenia i, wyznacza się doświadczalnie kilka takich prostych dla róŝnych wartości kąta ϕ i uzyskane zbiory punktów doświadczalnych dopasowuje się do prostych teoretycznych metodą regresji liniowej. Ciało quasi-izotropowe i dowolny stan napręŝeń Badając stan napręŝeń we wnętrzu próbki (np. przy uŝyciu dyfrakcji neutronów), nie moŝemy juŝ załoŝyć istnienia płaskiego stanu napręŝeń. W takim przypadku, celem naszym jest oczywiście wyznaczenie pełnego tensora napręŝeń wewnętrznych. Jeśli badany materiał jest ciałem quasi-izotropowym, to wyraŝenie na <ε ( jest tylko trochę bardziej rozbudowane niŝ w poprzednim paragrafie. Wyliczając, musimy wziąć teraz wszystkie składowe kl z Równ. 6.6; po analogicznych przekształceniach jak powyŝej, otrzymujemy: < ε 1 '( = s ( ϕ + 1 ϕ s ψ + s1( + + ) s( 13 ϕ + 3 ψ ψ + (6.6) Odpowiadające powyŝszej relacji wyraŝenie na stałą sieciową przyjmie postać: < d( + s ( 1 1 = s ( + + ) + 1 s ϕ + ( 13 1 ϕ + ϕ + 3 ψ (6.7) W tym ogólniejszym przypadku, zaleŝności <ε ( oraz <d( od ψ nie są juŝ liniowe (obecność ψ). Procedura doświadczalnego wyznaczania składowych tensora napręŝeń jest podobna jak wspomniano powyŝej. Wartości te znajduje się dopasowując zbiór punktów doświadczalnych (<ε ( w funkcji ψ przy ustalonych wartościach do zaleŝności teoretycznych. Z powyŝszego równania widać niemniej, Ŝe jeśli tylko 13 = 3 =, to uzyskujemy z powrotem zaleŝność liniową (taki ψ + 1 s d + d ψ + 1
13 warunek spełniony jest na powierzchni, gdyŝ tam znikają siły prostopadłe do powierzchni: i3 =). Ciało o dowolnej symetrii i dowolny stan napręŝeń W tym przypadku musimy wrócić do ogólnej zaleŝności 6.1. A zatem: < ε '( = R '( ' (Równ. 6.1) Przypomnmy, Ŝe R są dyfrakcyjnymi stałymi spręŝystymi; wiąŝą one mierzone odkształcenie (czyli <ε '( ) z szukanymi napręŝeniami ( ) wyraŝonymi w układzie L. Wyznaczenie lub wyliczenie dyfrakcyjnych stałych spręŝystych jest kluczem do sukcesu całej rozwaŝanej analizy. Trzeba wyraźnie zaznaczyć, Ŝe w przypadku ciała anizotropowego dyfrakcyjne stałe spręŝyste R zaleŝą od kierunku pomiaru (L 3 ) czyli od ψ i ϕ. JednakŜe celem badań jest znalezienie napręŝeń wyraŝonych w układzie próbki P ( ), a nie w układzie L ( ). Transformując w równaniu powyŝszym napręŝenia z układu L do układu P otrzymamy: < ε '( = R '( a mn mia nj (gdzie a są elementami macierzy transformacji) lub krócej: gdzie: F mn < ε '( = F ( R, (6.8) mi nj = R '( a a są ogólnymi stałymi dyfrakcyjnymi. Otrzymana zaleŝność łączy mierzoną wielkość < ε '( z poszukiwanymi napręŝeniami ( ) wyraŝonymi w układzie próbki. Równ. 6.8 moŝemy (podobnie jak robiliśmy to wcześniej) przepisać w równowaŝnej postaci, wyraŝając mierzoną stałą sieciową <d( : [ F ( R, ] d d < d( = + (6.9) Przypomnmy, Ŝe Równ. 6.8 tym się zasadniczo róŝni się od Równ. 6.1, Ŝe występują w nim a nie. Stałe F wyraŝają się przez R oraz przez ψ i ϕ. Łatwo moŝna np. przeliczyć (por. Równ. 6.3), Ŝe dla ciała quasi-izotropowego: 1 F = s1 + s ϕ ψ lub równowaŝnie: F = R' + (R ' R' ) ϕ ψ. 13
14 W materiałach anizotropowych (np. w polikryształach posiadających teksturę) stałe R i F wyliczane są w oparciu o funkcję tekstury. ZaleŜą one równieŝ od wskaźników płaszczyzny krystalograficznej, uŝytej do pomiaru odkształcenia <ε '(. Przykładem wyniku interpretacji danych doświadczalnych w ogólnym przypadku materiału polikrystalicznego o silnej teksturze (Równ. 6.9) pokazuje Rys ,175 <d(ψ,φ) A 1,17 1,1695 1,169 φ = 18 φ = Rys Stała sieciowa <d w funkcji ψ dla walcowanej stali o silnej teksturze. Punkty pomiarowe zestawiono z wynikiem obliczeń wg. Równ. 6.9 (krzywa ciągła) 1,1685 1,175 1,17 φ = 7 φ = 9 <d(ψ,φ) A 1,1695 1,169 1,1685 -,8 -,6 -,4 -,,,,4,6,8 Ψ 6.3. Przykład wyliczania dyfrakcyjnych stałych spręŝystych R Przypomnmy definicję dyfrakcyjnych stałych spręŝystych R (Równ. 6.1): < ε '( = R '( '. Z drugiej strony z Równ. 6.8: < ε '( =< s'( '. Mamy więc: R '( ψ, ' =< s'( ' (6.3) Tak więc, licząc R musimy dokonać przejścia ze średniej < s ' ' do iloczynu wielkości R '( ψ, '. Na ogół nie da się znaleźć stałych R ( w sposób w pełni analityczny, gdyŝ zbyt skomplikowany jest charakter oddziaływań spręŝystych miedzy ziarnami w próbce polikrystalicznej. Jak zawsze w takich sytuacjach, podpieramy się modelami. Najprostszym modelem, który moŝe być do tego celu uŝyty to model Reuss a (Reuss, 199). Model ten wprowadza bardzo silne, upraszczające załoŝenie: =const lub: =const. Jest to równowaŝne załoŝeniu, Ŝe napręŝenia w próbce są jednorodne (mają stałą wartość w kaŝdym punkcie próbki). Przy takim załoŝeniu moŝna wyłączyć za znak średniej w ostatnim równaniu i w efekcie otrzymujemy: 14
15 R ψ (6.31) '(, =< s'( czyli: dyfrakcyjne stałe spręŝyste są średnimi ze stałych spręŝystych monkryształu s ' wyliczonymi dla zbioru ziaren dyfraktujących. Przypomnmy, Ŝe jest to zbiór takich krystalitów, dla których wektor rozpraszania S=L 3 jest prostopadły do jednej z płaszczyzn {}. JuŜ z tego widać, Ŝe w ogólności R zaleŝą od, a takŝe od ψ i ϕ. Ziarna z grupy dyfraktującej mają następującą podstawową cechę: orientacja dowolnego ziarna tej grupy związana jest z orientacją kaŝdego innego przez obrót wokół wektora S=L 3. W konsekwencji średniowanie <..., które prowadzi do wyliczenia R, trzeba wykonać względem tego obrotu (po kącie γ, w zakresie od do π): π s'(g)f (g)dγ R '( = (6.3) π f (g)dγ W równaniu tym f(g) jest funkcją rozkładu orientacji (funkcją tekstury), która spełnia rolę funkcji wagowej; istnieje oczywiście związek między g i γ. Do wyliczania dyfrakcyjnych stałych spręŝystych uŝywa się teŝ innych modeli, np.: - modelu Voigt a (Voigt, 198; w modelu tym zakłada się jednorodność odkształcenia spręŝystego w całej objętości próki), - modelu Hill a (Hill, 195; model ten polega na wzięciu średniej arytmetycznej wyników z modeli Reussa i Voigta), - modelu Krönera (Kröner, 1958; w modelu tym bierze się pod uwagę oddziaływania spręŝyste pomiędzy ziarnami). Poprawność obliczeń stałych spręŝystych F (por. Równ. 6.8), które wyraŝają się przez R, moŝemy zweryfikować doświadczalnie. W tym celu przykładamy do próbki znany zewnętrzny stan napręŝeń i dokonujemy dyfrakcyjnego pomiaru odkształcenia <ε ( (w obecności przyłoŝonych sił). PoniewaŜ napręŝenia znamy, więc z Równ. 6.8 wyznaczamy dyfrakcyjne stałe spręŝyste F. Przykład takiej weryfikacji obliczeń z pomiarem pokazany jest na poniŝszym rysunku. 15
16 Rys Dyfrakcyjne stałe spręŝyste F w funkcji ψ dla walcowanej stali z silną teksturą. Punkty doświadczalne pokazano na tle krzywych teoretycznych uzyskanych w oparciu o modele: Reussa ( ), Voigta ( ) i Hilla (-----). Przedstawiono wyniki dla czterech wartości kąta ϕ:, 9, 3 i Przykładowe wyniki Przeprowadzono następujący test poprawności dyfrakcyjnej metody wyznaczania napręŝeń wewnętrznych (Baczmański et al., 1993). Do stalowej walcowanej próbki przyłoŝono dwa kolejne stany (A i B) makroskopowych napręŝeń: A i B. Następnie wyznaczono je metodą opisaną powyŝej. RozwaŜmy róŝnicę między nimi: = A - B. W ten sposób uniezaleŝniamy się od innych napręŝeń obecnych ewentualnie od początku w próbce, których nie znamy. W poniŝszej tabeli przedstawiono porównanie przyłoŝonych i wyznaczonych doświadczalnie wartości. Jak widać, zgodność jest znakomita. 16
17 Tabela 6.1. PrzyłoŜone i wyznaczone doświadczalnie wartości. UŜyto walcowanej próbki stalowej, o silnej teksturze oraz dyfrakcji rentgenowskiej. Składowa napręŝeń Wartość przyłoŝona Wartość wyznaczona metodą dyfrakcyjną = A - B.1 +/- 8. = A - B /- 8. = A - B 3. +/- 5.3 = A - B /- 9.8 = A - B /- 8. = A - B /- 5. χ Innym przykładem, tym razem uzyskanym przy uŝyciu dyfrakcji neutronowej, jest pomiar zmienności napręŝeń wewnętrznych w funkcji połoŝenia w próbce (Rys. 6.8). Badany był kompozyt Al/SiC o grubości 14 mm, który najpierw schłodzono z wysokiej temperatury, a następnie zgięto. Łatwo sobie uzmysłowić, Ŝe Ŝadna inna metoda nie umoŝliwiłaby precyzyjnego pomiaru napręŝeń wewnętrznych w głębi masywnej próbki i co więcej, niezaleŝnie w kaŝdej z faz materiału. (mm) Rys ZaleŜność głównej składowej napręŝeń w funkcji odległości od powierzchni w kompozycie Al/SiC po jego schłodzeniu i zgięciu. Metoda dyfrakcyjna umoŝliwia niezaleŝny pomiar napręŝenia w kaŝdej z faz. 17
18 6.5. Inne efekty Interpretacja dyfrakcyjnych pomiarów napręŝeń wewnętrznych, która była omawiana do tego miejsca, wynika wyłącznie z anizotropowych własności spręŝystych krystalitów oraz z ich wzajemnego oddziaływania spręŝystego. Okazuje się jednak, Ŝe istnieją takŝe inne przyczyny powstawania napręŝeń wewnętrznych. Jedną z nich jest róŝna rozszerzalność termiczna składników ciała (np. w materiale dwufazowym); efekt ten generuje napręŝenia pochodzenia termicznego. Drugim często spotykanym powodem powstawania napręŝeń jest anizotropowa natura deformacji plastycznej. Jak pamiętamy, podstawowym zjawiskiem elementarnym w plastyczności jest poślizg krystalograficzny, który odbywa się na wybranej płaszczyźnie i w wybranym kierunku krystalograficznym. Co więcej, w sąsiadujących ziarnach (o innych orientacjach sieci), aktywne są na ogół inne kombinacje systemów poślizgu. Wszystko to razem prowadzi do róŝnych deformacji plastycznych w róŝnych ziarnach. Ta niezgodność (ang.: incompatibility) deformacji plastycznej pomiędzy sąsiednimi ziarnami jest właśnie źródłem dodatkowych napręŝeń, które powstają w materiale. Całkowite odkształcenie spręŝyste, mierzona metodą dyfrakcyjną, moŝe być w takim przypadku opisana jako: lub: I '( = ( R, + < ε < ε F '( NP I NP [ F ( R, + < ε '( ] d d < d( = + (6.) (6.34) gdzie: I jest średnim stanem napręŝeń panującym w rozwaŝanym obszarze próbki NP (napręŝenia I rzędu), zaś < ε '( jest dodatkowym odkształceniem spręŝystym spowodowanym niezgodnością odkształceń plastycznych w sąsiednich ziarnach; indeks NP oznacza niezgodność plastyczną (Baczmański et. al., 1994). Wspomniany człon moŝe być oszacowany przez modele odkształcenia spręŝysto-plastycznego i uŝyty do interpretacji wyników doświadczalnych. Dodajmy jeszcze, Ŝe człon ten opisuje część napręŝeń wewnętrznych zmieniających się od ziarna do ziarna, a więc napręŝenia II rzędu. Zmierzoną zaleŝność odległości międzypłaszczyznowej <d od ψ dla stalowej walcowanej próbki pokazano na Rys. 6.9, przy ustalonych wartościach kąta ϕ =, 3, 6 i 9. Porównano tam takŝe wyniki obliczeń uzyskane przy uwzględnieniu tylko NP anizotropii spręŝystej (nieobecny człon < ε '( w Równ. 6.34) z wynikami uzyskanymi przy uwzględnieniu zarówno anizotropii spręŝystej jak i niezgodności odkształcenia plastycznego (obecne wszystkie człony Równ. 6.34). Widać, Ŝe uwzględnienie członu napręŝeń pochodzącego od niezgodności odkształcenia plastycznego pomiędzy sąsiednimi ziarnami wybitnie poprawia zgodność wartości wyliczonych ze zmierzonymi. 18
19 Rys ZaleŜność <d od ψ (przy ϕ =, 3, 6 i 9 ) dla silnie steksturowanej próbki stalowej po walcowaniu. Linią przerywaną pokazano zaleŝność teoretyczną uzyskaną przy uwzględnieniu jedynie anizotropii spręŝystej; linia ciągła pokazuje wyniki obliczeń przy uwzględnieniu zarówno anizotropii spręŝystej jak i niezgodności odkształcenia plastycznego. 6.5 Podsumowanie Dyfrakcyjna metoda pomiaru napręŝeń wewnętrznych jest praktyczną i precyzyjną techniką badania napręŝeń wewnętrznych. UŜywając klasycznej metody rentgenowskiej znajdujemy stan napręŝeń z okolic powierzchni próbki. Natomiast uŝywając promieniowania synchrotronowego bądź dyfrakcji neutronów znajdujemy stan napręŝeń w punktach leŝących wewnątrz próbki; moŝliwość ta wynika z bardzo duŝej penetracji (wskutek niskiej absorpcji) wymienionych wiązek promieniowania. Technika dyfrakcyjna jest jedyną, która umoŝliwia wyznaczenie pełnego tensora napręŝeń (przypadek dyfrakcji neutronowej i promieniowania synchrotronowego). Poza tym jest techniką nieniszczącą, stąd jej wielka popularność w tej dziedzinie. Bywając w ośrodkach badań przy uŝyciu promieniowania synchrotronowego bądź neutronów, łatwo zauwaŝyć, Ŝe duŝa część całkowitego czasu pomiarów dotyczy właśnie napręŝeń wewnętrznych. 19
20 LITERATURA: Baczmański, A., Wierzbanowski, K., Hae, W.G., Helmholdt, R.B., Ekambaranathan, G., Pathiraj, B., Cryst. Res. & Technol., 8, 9 (1993) Baczmański, A., Wierzbanowski, K., Lipiński, P., Helmholdt, R.B., Ekambaranathan, G., Pathiraj, B., Phil. Mag. A, 69, 437 (1994) Dolle, H., J. Appl. Cryst., 1, 489 (1979) Hill, R., Proc. Phys. Soc., A65, 349 (195) Kröner, E., Zeit. Phys., 151, 54 (1958) Noyan, I.C., Cohen, J.B., Residual Stress measurement by Diffraction and Interpretation, Springer-Verlag, Berlin (1987) Reid, C. N., Deformation Geometry for Material Scientists, Pergamon Press, Oxford (1973) Reuss, A., Z. Angew. Math. Mech., 9, 49 (199) Voigt, W., Lehrbuch der Kristallphysik, Teubner-Verlag, Leipzig-Berlin (198)
Ćwiczenie 14. Maria Bełtowska-Brzezinska KINETYKA REAKCJI ENZYMATYCZNYCH
Ćwiczenie 14 aria Bełtowska-Brzezinska KINETYKA REAKCJI ENZYATYCZNYCH Zagadnienia: Podstawowe pojęcia kinetyki chemicznej (szybkość reakcji, reakcje elementarne, rząd reakcji). Równania kinetyczne prostych
Bardziej szczegółowoMateriały do laboratorium Przygotowanie Nowego Wyrobu dotyczące metody elementów skończonych (MES) Opracowała: dr inŝ.
Materiały do laboratorium Przygotowanie Nowego Wyrobu dotyczące metody elementów skończonych (MES) Opracowała: dr inŝ. Jolanta Zimmerman 1. Wprowadzenie do metody elementów skończonych Działanie rzeczywistych
Bardziej szczegółowoStan odkształcenia i jego parametry (1)
Wprowadzenie nr * do ćwiczeń z przedmiotu Wytrzymałość materiałów przeznaczone dla studentów II roku studiów dziennych I stopnia w kierunku nergetyka na wydz. nergetyki i Paliw, w semestrze zimowym /.
Bardziej szczegółowo10. Analiza dyfraktogramów proszkowych
10. Analiza dyfraktogramów proszkowych Celem ćwiczenia jest zapoznanie się zasadą analizy dyfraktogramów uzyskiwanych z próbek polikrystalicznych (proszków). Zwykle dyfraktometry wyposażone są w oprogramowanie
Bardziej szczegółowoDefinicja pochodnej cząstkowej
1 z 8 gdzie punkt wewnętrzny Definicja pochodnej cząstkowej JeŜeli iloraz ma granicę dla to granicę tę nazywamy pochodną cząstkową funkcji względem w punkcie. Oznaczenia: Pochodną cząstkową funkcji względem
Bardziej szczegółowoBADANIA PÓL NAPRĘśEŃ W IMPLANTACH TYTANOWYCH METODAMI EBSD/SEM. Klaudia Radomska
WyŜsza Szkoła InŜynierii Dentystycznej im. prof. Meissnera w Ustroniu Wydział InŜynierii Dentystycznej BADANIA PÓL NAPRĘśEŃ W IMPLANTACH TYTANOWYCH METODAMI EBSD/SEM Klaudia Radomska Praca dyplomowa napisana
Bardziej szczegółowoSTATYCZNA PRÓBA SKRĘCANIA
Mechanika i wytrzymałość materiałów - instrukcja do ćwiczenia laboratoryjnego: Wprowadzenie STATYCZNA PRÓBA SKRĘCANIA Opracowała: mgr inż. Magdalena Bartkowiak-Jowsa Skręcanie pręta występuje w przypadku
Bardziej szczegółowojest rozwiązaniem równania jednorodnego oraz dla pewnego to jest toŝsamościowo równe zeru.
Układy liniowe Układ liniowy pierwszego rzędu, niejednorodny. gdzie Jeśli to układ nazywamy jednorodnym Pamiętamy, Ŝe kaŝde równanie liniowe rzędu m moŝe zostać sprowadzone do układu n równań liniowych
Bardziej szczegółowoWykład II Sieć krystaliczna
Wykład II Sieć krystaliczna Podstawowe definicje Wiele z pośród ciał stałych ma budowę krystaliczną. To znaczy, Ŝe atomy z których się składają ułoŝone są w określonym porządku. Porządek ten daje się stosunkowo
Bardziej szczegółowoAby opisać strukturę krystaliczną, konieczne jest określenie jej części składowych: sieci przestrzennej oraz bazy atomowej.
2. Podstawy krystalografii Podczas naszych zajęć skupimy się przede wszystkim na strukturach krystalicznych. Kryształem nazywamy (def. strukturalna) substancję stałą zbudowaną z atomów, jonów lub cząsteczek
Bardziej szczegółowoDefi f nicja n aprę r żeń
Wytrzymałość materiałów Stany naprężeń i odkształceń 1 Definicja naprężeń Mamy bryłę materialną obciążoną układem sił (siły zewnętrzne, reakcje), będących w równowadze. Rozetniemy myślowo tę bryłę na dwie
Bardziej szczegółowoRozdział 22 Pole elektryczne
Rozdział 22 Pole elektryczne 1. NatęŜenie pola elektrycznego jest wprost proporcjonalne do A. momentu pędu ładunku próbnego B. energii kinetycznej ładunku próbnego C. energii potencjalnej ładunku próbnego
Bardziej szczegółowoLABORATORYJNE I PRZEMYSŁOWE ZASTOSOWANIA TEKSTUR KRYSTALOGRAFICZNYCH
Krzysztof Wierzbanowski LABORATORYJNE I PRZEMYSŁOWE ZASTOSOWANIA TEKSTUR KRYSTALOGRAFICZNYCH Plan: 1. Tekstura a anizotropia własności fizycznych polikryształu 2. W jakich badaniach fizycznych nie moŝna
Bardziej szczegółowoZAJĘCIA 25. Wartość bezwzględna. Interpretacja geometryczna wartości bezwzględnej.
ZAJĘCIA 25. Wartość bezwzględna. Interpretacja geometryczna wartości bezwzględnej. 1. Wartość bezwzględną liczby jest określona wzorem: x, dla _ x 0 x =, x, dla _ x < 0 Wartość bezwzględna liczby nazywana
Bardziej szczegółowoSTATYCZNA PRÓBA ROZCIĄGANIA
Mechanika i wytrzymałość materiałów - instrukcja do ćwiczenia laboratoryjnego: STATYCZNA PRÓBA ROZCIĄGANIA oprac. dr inż. Jarosław Filipiak Cel ćwiczenia 1. Zapoznanie się ze sposobem przeprowadzania statycznej
Bardziej szczegółowo17. 17. Modele materiałów
7. MODELE MATERIAŁÓW 7. 7. Modele materiałów 7.. Wprowadzenie Podstawowym modelem w mechanice jest model ośrodka ciągłego. Przyjmuje się, że materia wypełnia przestrzeń w sposób ciągły. Możliwe jest wyznaczenie
Bardziej szczegółowoWprowadzenie do WK1 Stan naprężenia
Wytrzymałość materiałów i konstrukcji 1 Wykład 1 Wprowadzenie do WK1 Stan naprężenia Płaski stan naprężenia Dr inż. Piotr Marek Wytrzymałość Konstrukcji (Wytrzymałość materiałów, Mechanika konstrukcji)
Bardziej szczegółowoRozdział 2. Krzywe stożkowe. 2.1 Elipsa. Krzywe stożkowe są zadane ogólnym równaniem kwadratowym na płaszczyźnie
Rozdział Krzywe stożkowe Krzywe stożkowe są zadane ogólnym równaniem kwadratowym na płaszczyźnie x + By + Cxy + Dx + Ey + F = 0. (.) W zależności od relacji pomiędzy współczynnikami otrzymujemy elipsę,
Bardziej szczegółowoRentgenografia - teorie dyfrakcji
Rentgenografia - teorie dyfrakcji widmo promieniowania rentgenowskiego Widmo emisyjne promieniowania rentgenowskiego: -promieniowanie charakterystyczne -promieniowanie ciągłe (białe) Efekt naświetlenia
Bardziej szczegółowoMetody dyfrakcyjne do wyznaczania struktury krystalicznej materiałów
Metody dyfrakcyjne do wyznaczania struktury krystalicznej materiałów prowadzący : dr inŝ. Marcin Małys (malys@mech.pw.edu.pl) dr inŝ. Wojciech Wróbel (wrobel@mech.pw.edu.pl) gdzie nas szykać: pok. 333
Bardziej szczegółowoĆwiczenie N 13 ROZKŁAD CIŚNIENIA WZDŁUś ZWĘśKI VENTURIEGO
LABORATORIUM MECHANIKI PŁYNÓW Ćwiczenie N ROZKŁAD CIŚNIENIA WZDŁUś ZWĘśKI VENTURIEGO . Cel ćwiczenia Doświadczalne wyznaczenie rozkładu ciśnienia piezometrycznego w zwęŝce Venturiego i porównanie go z
Bardziej szczegółowo5. METODA PRZEMIESZCZEŃ - PRZYKŁAD LICZBOWY
Część 2. METODA PRZEMIESZCZEŃ PRZYKŁAD LICZBOWY.. METODA PRZEMIESZCZEŃ - PRZYKŁAD LICZBOWY.. Działanie sił zewnętrznych Znaleźć wykresy rzeczywistych sił wewnętrznych w ramie o schemacie i obciążeniu podanym
Bardziej szczegółowoĆw.6. Badanie własności soczewek elektronowych
Pracownia Molekularne Ciało Stałe Ćw.6. Badanie własności soczewek elektronowych Brygida Mielewska, Tomasz Neumann Zagadnienia do przygotowania: 1. Budowa mikroskopu elektronowego 2. Wytwarzanie wiązki
Bardziej szczegółowoσ ij x 3 x 2 x 1 NAPRĘŻENIA I ODKSZTAŁCENIA Wstęp: Pojęcia te występują w opisie procesu odkształcenia tzn. są to zmiany wymiarów
Krzysztof Wierzbanowski NAPRĘŻENIA I ODKSZTAŁCENIA Wstęp: Pojęcia te występują w opisie procesu odkształcenia tzn. są to zmiany wymiarów ciała pod wpływem przyłożonych sił. Siły powinny być znormalizowane
Bardziej szczegółowoGeometria analityczna
Geometria analityczna Paweł Mleczko Teoria Informacja (o prostej). postać ogólna prostej: Ax + By + C = 0, A + B 0, postać kanoniczna (kierunkowa) prostej: y = ax + b. Współczynnik a nazywamy współczynnikiem
Bardziej szczegółowoRównania dla potencjałów zależnych od czasu
Równania dla potencjałów zależnych od czasu Potencjały wektorowy A( r, t i skalarny ϕ( r, t dla zależnych od czasu pola elektrycznego E( r, t i magnetycznego B( r, t definiujemy poprzez następujące zależności
Bardziej szczegółowoĆwiczenie nr 43: HALOTRON
Wydział PRACOWNIA FIZYCZNA WFiIS AGH Imię i nazwisko 1. 2. Temat: Data wykonania Data oddania Zwrot do popr. Rok Grupa Zespół Nr ćwiczenia Data oddania Data zaliczenia OCENA Ćwiczenie nr 43: HALOTRON Cel
Bardziej szczegółowoFunkcja liniowa - podsumowanie
Funkcja liniowa - podsumowanie 1. Funkcja - wprowadzenie Założenie wyjściowe: Rozpatrywana będzie funkcja opisana w dwuwymiarowym układzie współrzędnych X. Oś X nazywana jest osią odciętych (oś zmiennych
Bardziej szczegółowoTENSOMETRIA ZARYS TEORETYCZNY
TENSOMETRIA ZARYS TEORETYCZNY Stan naprężenia jest niemożliwy do pomiaru, natomiast łatwo zmierzyć stan odkształcenia na powierzchni zewnętrznej badanej konstrukcji. Aby wyznaczyć stan naprężenia trzeba
Bardziej szczegółowoPodstawowe pojęcia wytrzymałości materiałów. Statyczna próba rozciągania metali. Warunek nośności i użytkowania. Założenia
Wytrzymałość materiałów dział mechaniki obejmujący badania teoretyczne i doświadczalne procesów odkształceń i niszczenia ciał pod wpływem różnego rodzaju oddziaływań (obciążeń) Podstawowe pojęcia wytrzymałości
Bardziej szczegółowoTemat ćwiczenia: Wyznaczenie elementów orientacji zewnętrznej pojedynczego zdjęcia lotniczego
Uniwersytet Rolniczy w Krakowie Wydział InŜynierii Środowiska i Geodezji Katedra Fotogrametrii i Teledetekcji Temat ćwiczenia: Wyznaczenie elementów orientacji zewnętrznej pojedynczego zdjęcia lotniczego
Bardziej szczegółowoPYTANIA KONTROLNE STAN NAPRĘŻENIA, ODKSZTAŁCENIA PRAWO HOOKE A
PYTANIA KONTROLNE STAN NAPRĘŻENIA, ODKSZTAŁCENIA PRAWO HOOKE A TENSOMETRIA ZARYS TEORETYCZNY Stan naprężenia jest niemożliwy do pomiaru, natomiast łatwo zmierzyć stan odkształcenia na powierzchni zewnętrznej
Bardziej szczegółowo1. PODSTAWY TEORETYCZNE
1. PODSTAWY TEORETYCZNE 1 1. 1. PODSTAWY TEORETYCZNE 1.1. Wprowadzenie W pierwszym wykładzie przypomnimy podstawowe działania na macierzach. Niektóre z nich zostały opisane bardziej szczegółowo w innych
Bardziej szczegółowoPodstawowe przypadki (stany) obciążenia elementów : 1. Rozciąganie lub ściskanie 2. Zginanie 3. Skręcanie 4. Ścinanie
Podstawowe przypadki (stany) obciążenia elementów : 1. Rozciąganie lub ściskanie 2. Zginanie 3. Skręcanie 4. Ścinanie Rozciąganie lub ściskanie Zginanie Skręcanie Ścinanie 1. Pręt rozciągany lub ściskany
Bardziej szczegółowoBADANIA GRUNTU W APARACIE RC/TS.
Str.1 SZCZEGÓŁOWE WYPROWADZENIA WZORÓW DO PUBLIKACJI BADANIA GRUNTU W APARACIE RC/TS. Dyka I., Srokosz P.E., InŜynieria Morska i Geotechnika 6/2012, s.700-707 III. Wymuszone, cykliczne skręcanie Rozpatrujemy
Bardziej szczegółowoWyboczenie ściskanego pręta
Wszelkie prawa zastrzeżone Mechanika i wytrzymałość materiałów - instrukcja do ćwiczenia laboratoryjnego: 1. Wstęp Wyboczenie ściskanego pręta oprac. dr inż. Ludomir J. Jankowski Zagadnienie wyboczenia
Bardziej szczegółowoM10. Własności funkcji liniowej
M10. Własności funkcji liniowej dr Artur Gola e-mail: a.gola@ajd.czest.pl pokój 3010 Definicja Funkcję określoną wzorem y = ax + b, dla x R, gdzie a i b są stałymi nazywamy funkcją liniową. Wykresem funkcji
Bardziej szczegółowoWyznaczanie stałej szybkości reakcji wymiany jonowej
Wyznaczanie stałej szybkości reakcji wymiany jonowej Ćwiczenie laboratoryjne nr 4 Elementy termodynamiki i kinetyki procesowej Anna Ptaszek Elementy kinetyki chemicznej Pojęcie szybkości reakcji Pojęcie
Bardziej szczegółowoSTAN NAPRĘŻENIA. dr hab. inż. Tadeusz Chyży
STAN NAPRĘŻENIA dr hab. inż. Tadeusz Chyży 1 SIŁY POWIERZCHNIOWE I OBJĘTOŚCIOWE Rozważmy ciało o objętości V 0 ograniczone powierzchnią S 0, poddane działaniu sił będących w równowadze. Rozróżniamy tutaj
Bardziej szczegółowo11. WŁASNOŚCI SPRĘŻYSTE CIAŁ
11. WŁANOŚCI PRĘŻYTE CIAŁ Efektem działania siły może być przyspieszanie ciała, ae może być także jego deformacja. Przykładami tego ostatniego są np.: rozciąganie gumy a także zginanie ub rozciąganie pręta.
Bardziej szczegółowoNauka o Materiałach. Wykład VIII. Odkształcenie materiałów właściwości sprężyste. Jerzy Lis
Nauka o Materiałach Wykład VIII Odkształcenie materiałów właściwości sprężyste Jerzy Lis Nauka o Materiałach Treść wykładu: 1. Właściwości materiałów -wprowadzenie 2. Klasyfikacja reologiczna odkształcenia
Bardziej szczegółowoFUNKCJA LINIOWA - WYKRES
FUNKCJA LINIOWA - WYKRES Wzór funkcji liniowej (Postać kierunkowa) Funkcja liniowa jest podstawowym typem funkcji. Jest to funkcja o wzorze: y = ax + b a i b to współczynniki funkcji, które mają wartości
Bardziej szczegółowoWyznaczanie momentów bezwładności brył sztywnych metodą zawieszenia trójnitkowego
POLTECHNKA ŚLĄSKA WYDZAŁ CHEMCZNY KATEDRA FZYKOCHEM TECHNOLOG POLMERÓW LABORATORUM Z FZYK Wyznaczanie momentów bezwładności brył sztywnych metodą zawieszenia trójnitkowego WYZNACZANE MOMENTÓW BEZWŁADNOŚC
Bardziej szczegółowoPrzykład 1.8. Wyznaczanie obciąŝenia granicznego dla układu prętowego metodą kinematyczną i statyczną
Przykład 1.8. Wyznaczanie obciąŝenia granicznego dla układu prętowego metodą kinematyczną i statyczną Analizując równowagę układu w stanie granicznym wyznaczyć obciąŝenie graniczne dla zadanych wartości
Bardziej szczegółowoRozważania rozpoczniemy od fal elektromagnetycznych w próżni. Dla próżni równania Maxwella w tzw. postaci różniczkowej są następujące:
Rozważania rozpoczniemy od fal elektromagnetycznych w próżni Dla próżni równania Maxwella w tzw postaci różniczkowej są następujące:, gdzie E oznacza pole elektryczne, B indukcję pola magnetycznego a i
Bardziej szczegółowoNotacja Denavita-Hartenberga
Notacja DenavitaHartenberga Materiały do ćwiczeń z Podstaw Robotyki Artur Gmerek Umiejętność rozwiązywania prostego zagadnienia kinematycznego jest najbardziej bazową umiejętność zakresu Robotyki. Wyznaczyć
Bardziej szczegółowoUkłady równań liniowych. Ax = b (1)
Układy równań liniowych Dany jest układ m równań z n niewiadomymi. Liczba równań m nie musi być równa liczbie niewiadomych n, tj. mn. a a... a b n n a a... a b n n... a a... a b m m mn n m
Bardziej szczegółowoĆwiczenie M-2 Pomiar przyśpieszenia ziemskiego za pomocą wahadła rewersyjnego Cel ćwiczenia: II. Przyrządy: III. Literatura: IV. Wstęp. l Rys.
Ćwiczenie M- Pomiar przyśpieszenia ziemskiego za pomocą wahadła rewersyjnego. Cel ćwiczenia: pomiar przyśpieszenia ziemskiego przy pomocy wahadła fizycznego.. Przyrządy: wahadło rewersyjne, elektroniczny
Bardziej szczegółowoDEFEKTY STRUKTURY KRYSTALICZNEJ
DEFEKTY STRUKTURY KRYSTALICZNEJ Rodzaje defektów (wad) budowy krystalicznej Punktowe Liniowe Powierzchniowe Defekty punktowe Wakanse: wolne węzły Atomy międzywęzłowe Liczba wad punktowych jest funkcją
Bardziej szczegółowoĆwiczenie nr 41: Busola stycznych
Wydział PRACOWNA FZYCZNA WFiS AGH mię i nazwisko 1.. Temat: Rok Grupa Zespół Nr ćwiczenia Data wykonania Data oddania Zwrot do popr. Data oddania Data zaliczenia OCENA Ćwiczenie nr 41: usola stycznych
Bardziej szczegółowoPochodna i różniczka funkcji oraz jej zastosowanie do obliczania niepewności pomiarowych
Pochodna i różniczka unkcji oraz jej zastosowanie do obliczania niepewności pomiarowych Krzyszto Rębilas DEFINICJA POCHODNEJ Pochodna unkcji () w punkcie określona jest jako granica: lim 0 Oznaczamy ją
Bardziej szczegółowoTransport masy w ośrodkach porowatych
grudzień 2013 Dyspersja... dyspersja jest pojęciem niesłychanie uniwersalnym. Możemy zrekapitulować: dyspersja to w ogólnym znaczeniu rozproszenie, rozrzut, rozcieńczenie. Możemy nazywać dyspersją roztwór
Bardziej szczegółowoWyznaczanie modułu Younga metodą strzałki ugięcia
Ćwiczenie M12 Wyznaczanie modułu Younga metodą strzałki ugięcia M12.1. Cel ćwiczenia Celem ćwiczenia jest wyznaczenie wartości modułu Younga różnych materiałów poprzez badanie strzałki ugięcia wykonanych
Bardziej szczegółowoKalibracja kamery. Kalibracja kamery
Cel kalibracji Celem kalibracji jest wyznaczenie parametrów określających zaleŝności między układem podstawowym a układem związanym z kamerą, które występują łącznie z transformacją perspektywy oraz parametrów
Bardziej szczegółowoĆwiczenie nr 2: ZaleŜność okresu drgań wahadła od amplitudy
Wydział PRACOWNIA FIZYCZNA WFiIS AGH Imię i nazwisko 1. 2. Temat: Rok Grupa Zespół Nr ćwiczenia Data wykonania Data oddania Zwrot do popr. Data oddania Data zaliczenia OCENA Ćwiczenie nr 2: ZaleŜność okresu
Bardziej szczegółowoMECHANIKA PRĘTÓW CIENKOŚCIENNYCH
dr inż. Robert Szmit Przedmiot: MECHANIKA PRĘTÓW CIENKOŚCIENNYCH WYKŁAD nr Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie Katedra Geotechniki i Mechaniki Budowli Opis stanu odkształcenia i naprężenia powłoki
Bardziej szczegółowoLABORATORIUM Z FIZYKI
Projekt Plan rozwoju Politechniki Częstochowskiej współfinansowany ze środków UNII EUROPEJSKIEJ w ramach EUROPEJSKIEGO FUNDUSZU SPOŁECZNEGO Numer Projektu: POKL.4.1.1--59/8 INSTYTUT FIZYKI WYDZIAŁINśYNIERII
Bardziej szczegółowoBUDOWA KRYSTALICZNA CIAŁ STAŁYCH. Stopień uporządkowania struktury wewnętrznej ciał stałych decyduje o ich podziale
BUDOWA KRYSTALICZNA CIAŁ STAŁYCH Stopień uporządkowania struktury wewnętrznej ciał stałych decyduje o ich podziale na: kryształy ciała o okresowym regularnym uporządkowaniu atomów, cząsteczek w całej swojej
Bardziej szczegółowoĆwiczenie 42 WYZNACZANIE OGNISKOWEJ SOCZEWKI CIENKIEJ. Wprowadzenie teoretyczne.
Ćwiczenie 4 WYZNACZANIE OGNISKOWEJ SOCZEWKI CIENKIEJ Wprowadzenie teoretyczne. Soczewka jest obiektem izycznym wykonanym z materiału przezroczystego o zadanym kształcie i symetrii obrotowej. Interesować
Bardziej szczegółowoGeometria. Rozwiązania niektórych zadań z listy 2
Geometria. Rozwiązania niektórych zadań z listy 2 Inne rozwiązanie zadania 2. (Wyznaczyć równanie stycznej do elipsy x 2 a 2 + y2 b 2 = 1 w dowolnym jej punkcie (x 0, y 0 ). ) Przypuśćmy, że krzywa na
Bardziej szczegółowo5. Indeksy materiałowe
5. Indeksy materiałowe 5.1. Obciążenia i odkształcenia Na poprzednich zajęciach poznaliśmy różne możliwe typy obciążenia materiału. Na bieżących, skupimy się na zagadnieniu projektowania materiałów tak,
Bardziej szczegółowoBADANIE PROSTEGO ZJAWISKA PIEZOELEKTRYCZNEGO POMIAR NAPRĘśEŃ BADANIE ODWROTNEGO ZJAWISKA PIEZOELEKTRYCZNEGO METODĄ STATYCZNĄ. POMIAR MAŁYCH DEFORMACJI
BADANIE PROSTEGO ZJAWISKA PIEZOELEKTRYCZNEGO POMIAR NAPRĘśEŃ BADANIE ODWROTNEGO ZJAWISKA PIEZOELEKTRYCZNEGO METODĄ STATYCZNĄ. POMIAR MAŁYCH DEFORMACJI Zagadnienia: - Pojęcie zjawiska piezoelektrycznego
Bardziej szczegółowoFIGURY I PRZEKSZTAŁCENIA GEOMETRYCZNE
Umiejętności opracowanie: Maria Lampert LISTA MOICH OSIĄGNIĘĆ FIGURY I PRZEKSZTAŁCENIA GEOMETRYCZNE Co powinienem umieć Umiejętności znam podstawowe przekształcenia geometryczne: symetria osiowa i środkowa,
Bardziej szczegółowoRekurencje. Jeśli algorytm zawiera wywołanie samego siebie, jego czas działania moŝe być określony rekurencją. Przykład: sortowanie przez scalanie:
Rekurencje Jeśli algorytm zawiera wywołanie samego siebie, jego czas działania moŝe być określony rekurencją. Przykład: sortowanie przez scalanie: T(n) = Θ(1) (dla n = 1) T(n) = 2 T(n/2) + Θ(n) (dla n
Bardziej szczegółowoPole magnetyczne magnesu w kształcie kuli
napisał Michał Wierzbicki Pole magnetyczne magnesu w kształcie kuli Rozważmy kulę o promieniu R, wykonaną z materiału ferromagnetycznego o stałej magnetyzacji M = const, skierowanej wzdłuż osi z. Gęstość
Bardziej szczegółowoWYZNACZANIE MOMENTU BEZWŁADNOŚCI CIAŁ METODĄ WAHADŁA FIZYCZNEGO GRAWITACYJNEGO I SPRAWDZANIE TWIERDZENIA STEINERA ĆWICZENIE
ĆWICZENIE 1 WYZNACZANIE MOMENTU BEZWŁADNOŚCI CIAŁ METODĄ WAHADŁA FIZYCZNEGO GRAWITACYJNEGO I SPRAWDZANIE TWIERDZENIA STEINERA Cel ćwiczenia: Doświadczalne potwierdzenie twierdzenia Steinera, wyznaczenie
Bardziej szczegółowoPLAN WYNIKOWY DLA KLASY DRUGIEJ POZIOM PODSTAWOWY I ROZSZERZONY. I. Proste na płaszczyźnie (15 godz.)
PLAN WYNIKOWY DLA KLASY DRUGIEJ POZIOM PODSTAWOWY I ROZSZERZONY I. Proste na płaszczyźnie (15 godz.) Równanie prostej w postaci ogólnej Wzajemne połoŝenie dwóch prostych Nierówność liniowa z dwiema niewiadomymi
Bardziej szczegółowoPrzykład 4.1. Ściag stalowy. L200x100x cm 10 cm I120. Obliczyć dopuszczalną siłę P rozciagającą ściąg stalowy o przekroju pokazanym na poniższym
Przykład 4.1. Ściag stalowy Obliczyć dopuszczalną siłę P rozciagającą ściąg stalowy o przekroju pokazanym na poniższym rysunku jeśli naprężenie dopuszczalne wynosi 15 MPa. Szukana siła P przyłożona jest
Bardziej szczegółowoXIXOLIMPIADA FIZYCZNA (1969/1970). Stopień W, zadanie doświadczalne D.. Znaleźć doświadczalną zależność T od P. Rys. 1
KOOF Szczecin: www.of.szc.pl XIXOLIMPIADA FIZYCZNA (1969/197). Stopień W, zadanie doświadczalne D. Źródło: Olimpiady fizyczne XIX i XX Autor: Waldemar Gorzkowski Nazwa zadania: Drgania gumy. Działy: Drgania
Bardziej szczegółowoPROFIL PRĘDKOŚCI W RURZE PROSTOLINIOWEJ
LABORATORIUM MECHANIKI PŁYNÓW Ćwiczenie N 7 PROFIL PRĘDKOŚCI W RURZE PROSTOLINIOWEJ . Cel ćwiczenia Doświadczalne i teoretyczne wyznaczenie profilu prędkości w rurze prostoosiowej 2. Podstawy teoretyczne:
Bardziej szczegółowoFunkcje liniowe i wieloliniowe w praktyce szkolnej. Opracowanie : mgr inż. Renata Rzepińska
Funkcje liniowe i wieloliniowe w praktyce szkolnej Opracowanie : mgr inż. Renata Rzepińska . Wprowadzenie pojęcia funkcji liniowej w nauczaniu matematyki w gimnazjum. W programie nauczania matematyki w
Bardziej szczegółowoFUNKCJE. Kurs ZDAJ MATURĘ Z MATEMATYKI MODUŁ 5 Teoria funkcje cz.1. Definicja funkcji i wiadomości podstawowe
1 FUNKCJE Definicja funkcji i wiadomości podstawowe Jeżeli mamy dwa zbiory: zbiór X i zbiór Y, i jeżeli każdemu elementowi ze zbioru X przyporządkujemy dokładnie jeden element ze zbioru Y, to takie przyporządkowanie
Bardziej szczegółowoWyznaczanie współczynnika lepkości cieczy za pomocą wiskozymetru Höpplera (M8)
Wyznaczanie współczynnika lepkości cieczy za pomocą wiskozymetru Höpplera (M8) W P R O W A D Z E N I E Jakikolwiek przepływ cieczy rzeczywistej cechuje zawsze poślizg warstewek. PoniewaŜ w cieczach istnieją
Bardziej szczegółowoMateriały Reaktorowe. Właściwości mechaniczne
Materiały Reaktorowe Właściwości mechaniczne Naprężenie i odkształcenie F A 0 l i l 0 l 0 l l 0 a. naprężenie rozciągające b. naprężenie ściskające c. naprężenie ścinające d. Naprężenie torsyjne Naprężenie
Bardziej szczegółowoProgram 6. Program wykorzystujący strukturę osoba o polach: imię, nazwisko, wiek. W programie wykorzystane są dwie funkcje:
Program 6 Program wykorzystujący strukturę osoba o polach: imię, nazwisko, wiek. W programie wykorzystane są dwie funkcje: Funkcja pobierz_osobe wczytuje dane osoby podanej jako argument. Funkcja wypisz_osobe
Bardziej szczegółowoMECHANIKA 2. Wykład Nr 3 KINEMATYKA. Temat RUCH PŁASKI BRYŁY MATERIALNEJ. Prowadzący: dr Krzysztof Polko
MECHANIKA 2 Wykład Nr 3 KINEMATYKA Temat RUCH PŁASKI BRYŁY MATERIALNEJ Prowadzący: dr Krzysztof Polko Pojęcie Ruchu Płaskiego Rys.1 Ruchem płaskim ciała sztywnego nazywamy taki ruch, w którym wszystkie
Bardziej szczegółowoNauka o Materiałach. Wykład XI. Właściwości cieplne. Jerzy Lis
Nauka o Materiałach Wykład XI Właściwości cieplne Jerzy Lis Nauka o Materiałach Treść wykładu: 1. Stabilność termiczna materiałów 2. Pełzanie wysokotemperaturowe 3. Przewodnictwo cieplne 4. Rozszerzalność
Bardziej szczegółowoRachunek wektorowy - wprowadzenie. dr inż. Romuald Kędzierski
Rachunek wektorowy - wprowadzenie dr inż. Romuald Kędzierski Graficzne przedstawianie wielkości wektorowych Długość wektora jest miarą jego wartości Linia prosta wyznaczająca kierunek działania wektora
Bardziej szczegółowoALGEBRA LINIOWA Z ELEMENTAMI GEOMETRII ANALITYCZNEJ. 1. Ciała
ALGEBRA LINIOWA Z ELEMENTAMI GEOMETRII ANALITYCZNEJ WSHE, O/K-CE 1. Ciała Definicja 1. Układ { ; 0, 1; +, } złożony ze zbioru, dwóch wyróżnionych elementów 0, 1 oraz dwóch działań +:, : nazywamy ciałem
Bardziej szczegółowoZagadnienia brzegowe dla równań eliptycznych
Temat 7 Zagadnienia brzegowe dla równań eliptycznych Rozważmy płaski obszar R 2 ograniczony krzywą. la równania Laplace a (Poissona) stawia się trzy podstawowe zagadnienia brzegowe. Zagadnienie irichleta
Bardziej szczegółowo1. PODSTAWY TEORETYCZNE
1. PODSTAWY TEORETYCZNE 1 1. 1. PODSTAWY TEORETYCZNE 1.1. Wprowadzenie Teoria sprężystości jest działem mechaniki, zajmującym się bryłami sztywnymi i ciałami plastycznymi. Sprężystość zajmuje się odkształceniami
Bardziej szczegółowoWYZNACZANIE STAŁEJ DYSOCJACJI p-nitrofenolu METODĄ SPEKTROFOTOMETRII ABSORPCYJNEJ
Ćwiczenie nr 13 WYZNCZNIE STŁEJ DYSOCJCJI p-nitrofenolu METODĄ SPEKTROFOTOMETRII BSORPCYJNEJ I. Cel ćwiczenia Celem ćwiczenia jest wyznaczenie metodą spektrofotometryczną stałej dysocjacji słabego kwasu,
Bardziej szczegółowoDRGANIA SWOBODNE UKŁADU O DWÓCH STOPNIACH SWOBODY. Rys Model układu
Ćwiczenie 7 DRGANIA SWOBODNE UKŁADU O DWÓCH STOPNIACH SWOBODY. Cel ćwiczenia Doświadczalne wyznaczenie częstości drgań własnych układu o dwóch stopniach swobody, pokazanie postaci drgań odpowiadających
Bardziej szczegółowoAnaliza metod prognozowania kursów akcji
Analiza metod prognozowania kursów akcji Izabela Łabuś Wydział InŜynierii Mechanicznej i Informatyki Kierunek informatyka, Rok V Specjalność informatyka ekonomiczna Politechnika Częstochowska izulka184@o2.pl
Bardziej szczegółowoUOGÓLNIONE PRAWO HOOKE A
UOGÓLNIONE PRAWO HOOKE A Układ liniowosprężysty Clapeyrona Robert Hooke podał następującą, pierwotna postać prawa liniowej sprężystości: ut tensio sic vis, czyli takie wydłużenie jaka siła W klasycznej
Bardziej szczegółowoDwie proste mogą być względem siebie prostopadłe, równoległe albo przecinać się pod kątem innym niż prosty..
4. Proste równoległe i prostopadłe Dwie proste mogą być względem siebie prostopadłe, równoległe albo przecinać się pod kątem innym niż prosty.. Jeśli przecinają się w dowolnym miejscu, i to pod kątem prostym,
Bardziej szczegółowoRównania prostych i krzywych; współrzędne punktu
Równania prostych i krzywych; współrzędne punktu Zad 1: Na paraboli o równaniu y = 1 x znajdź punkt P leŝący najbliŝej prostej o równaniu x + y = 0 Napisz równanie stycznej do tej paraboli, poprowadzonej
Bardziej szczegółowo6. ZWIĄZKI FIZYCZNE Wstęp
6. ZWIĄZKI FIZYCZN 1 6. 6. ZWIĄZKI FIZYCZN 6.1. Wstęp Aby rozwiązać jakiekolwiek zadanie mechaniki ośrodka ciągłego musimy dysponować 15 niezależnymi równaniami, gdyż tyle mamy niewiadomych: trzy składowe
Bardziej szczegółowoBadanie funkcji. Zad. 1: 2 3 Funkcja f jest określona wzorem f( x) = +
Badanie funkcji Zad : Funkcja f jest określona wzorem f( ) = + a) RozwiąŜ równanie f() = 5 b) Znajdź przedziały monotoniczności funkcji f c) Oblicz największą i najmniejszą wartość funkcji f w przedziale
Bardziej szczegółowoPochodna i różniczka funkcji oraz jej zastosowanie do rachunku błędów pomiarowych
Pochodna i różniczka unkcji oraz jej zastosowanie do rachunku błędów pomiarowych Krzyszto Rębilas DEFINICJA POCHODNEJ Pochodna unkcji () w punkcie określona jest jako granica: lim 0 Oznaczamy ją symbolami:
Bardziej szczegółowoRUCH OBROTOWY- MECHANIKA BRYŁY SZTYWNEJ
RUCH OBROTOWY- MECHANIKA BRYŁY SZTYWNEJ Wykład 6 2016/2017, zima 1 MOMENT PĘDU I ENERGIA KINETYCZNA W RUCHU PUNKTU MATERIALNEGO PO OKRĘGU Definicja momentu pędu L=mrv=mr 2 ω L=Iω I= mr 2 p L r ω Moment
Bardziej szczegółowoRejestracja dyfraktogramów polikrystalicznych związków. Wskaźnikowanie dyfraktogramów i wyznaczanie typu komórki Bravais go.
Uniwersytet Śląski Instytut Chemii Zakład Krystalografii ul. Bankowa 14, pok. 133, 40006 Katowice tel. 0323591503, email: izajen@wp.pl opracowanie: dr hab. Izabela Jendrzejewska Laboratorium z Krystalografii
Bardziej szczegółowoFUNKCJA KWADRATOWA. Zad 1 Przedstaw funkcję kwadratową w postaci ogólnej. Postać ogólna funkcji kwadratowej to: y = ax + bx + c;(
Zad Przedstaw funkcję kwadratową w postaci ogólnej Przykład y = ( x ) + 5 (postać kanoniczna) FUNKCJA KWADRATOWA Postać ogólna funkcji kwadratowej to: y = ax + bx + c;( a 0) Aby ją uzyskać pozbywamy się
Bardziej szczegółowoLABORATORIUM MECHANIKI PŁYNÓW. Ćwiczenie N 2 RÓWNOWAGA WZGLĘDNA W NACZYNIU WIRUJĄCYM WOKÓŁ OSI PIONOWEJ
LABORATORIUM MECHANIKI PŁYNÓW Ćwiczenie N RÓWNOWAGA WZGLĘDNA W NACZYNIU WIRUJĄCYM WOKÓŁ OSI PIONOWEJ . Cel ćwiczenia Pomiar współrzędnych powierzchni swobodnej w naczyniu cylindrycznym wirującym wokół
Bardziej szczegółowoLaboratorium z Krystalografii. 2 godz.
Uniwersytet Śląski Instytut Chemii Zakład Krystalografii Laboratorium z Krystalografii 2 godz. Zbadanie zależności intensywności linii Kα i Kβ promieniowania charakterystycznego X emitowanego przez anodę
Bardziej szczegółowoStatystyka hydrologiczna i prawdopodobieństwo zjawisk hydrologicznych.
Statystyka hydrologiczna i prawdopodobieństwo zjawisk hydrologicznych. Statystyka zajmuje się prawidłowościami zaistniałych zdarzeń. Teoria prawdopodobieństwa dotyczy przewidywania, jak często mogą zajść
Bardziej szczegółowowiczenie 15 ZGINANIE UKO Wprowadzenie Zginanie płaskie Zginanie uko nie Cel wiczenia Okre lenia podstawowe
Ćwiczenie 15 ZGNANE UKOŚNE 15.1. Wprowadzenie Belką nazywamy element nośny konstrukcji, którego: - jeden wymiar (długość belki) jest znacznie większy od wymiarów przekroju poprzecznego - obciążenie prostopadłe
Bardziej szczegółowoε (1) ε, R w ε WYZNACZANIE SIŁY ELEKTROMOTOTYCZNEJ METODĄ KOMPENSACYJNĄ
WYZNACZANIE SIŁY ELEKTROMOTOTYCZNEJ METODĄ KOMPENSACYJNĄ I. Cel ćwiczenia: wyznaczanie metodą kompensacji siły elektromotorycznej i oporu wewnętrznego kilku źródeł napięcia stałego. II. Przyrządy: zasilacz
Bardziej szczegółowoSprawdzanie prawa Ohma i wyznaczanie wykładnika w prawie Stefana-Boltzmanna
Sprawdzanie prawa Ohma i wyznaczanie wykładnika w prawie Stefana-Boltzmanna Wprowadzenie. Prawo Stefana Boltzmanna Φ λ nm Rys.1. Prawo Plancka. Pole pod każdą krzywą to całkowity strumień: Φ c = σs T 4
Bardziej szczegółowo