Andrzej Zieliński Glosa do uchwały Sądu Najwyższego z dnia 11 września 1986 r. (III CZP 58. Palestra 32/4(364), 86-89

Transkrypt

1 Andrzej Zieliński Glosa do uchwały Sądu Najwyższego z dnia 11 września 1986 r. (III CZP 58 Palestra 32/4(364),

2 8 6 Orzecznictwo Sądu Najwyższego Nr 4 (364) ORZECZNICTWO SĄDU NAJWYŻSZEGO 1 GLOSA do uchwały Sądu Najwyższego z dnia 11 września 1986 r. (III CZP 58/86)* Teza głosowanej uchwały ma brzm ienie następujące: Osoba, która uzyskała posiadanie nieruchomości na podstawie umowy zobowiązującej do przeniesienia jej własności sporządzonej w formie aktu notarialnego, może m ieć przymioty samoistnego posiadacza w dobrej w ierze w rozumieniu art. 172 k.c. praw o w łasności sprzedanej nierucho 1. P rzedstaw ione do rozstrzygnięcia m ości po uzyskaniu decyzji P rezydium w trybie art. 391 k.p.c. Sądowi N ajwyższem u przez Sąd W ojewódzki w S. postanow ieniem z dnia 5 czerw ca 1986 r. sygn. akt I Cr 231/86 następujące pytanie prawne: C zy osoba, która po zawarciu w fo r m ie aktu notarialnego um owy zobow iązującej do przeniesienia w łasności objęła w posiadanie nieruchom ości i wykonywała nad nią w ładztwo faktyczne, m oże być traktow ana jako posiadacz w dobrej w ierze, m im o że um ow a przenosząca w łasność nieruchom ości nie została następnie zaw arta? w yłoniło się na tle bezspornego m iędzy uczestnikam i postępow ania następującego stanu faktycznego: W dniu 5 w rześnia 1964 r. w Państw o wym Biurze Notarialnym w S. została za w arta um ow a sprzedaży zabudow anej nieruchom ości położonej w S. C zynność została zaw arta pom iędzy zbyw cam i W. i B. m ałżonkam i K. a nabyw cam i F. i H. m ałżonkam i S. C ena sprzedaży została ustalona na zł i strony ośw iadczyły, że kw ota ta została uiszczona. W 7 um owy notarialnej strony ustaliły, że w ydanie przedmiotu sprzedaży w posiadanie nabyw ców nastąpi z chwilą zam iany na m ieszkanie kw aterunkow e znajdujące się w posiadaniu nabywców. S przedaw cy zobow iązali się przenieść M RN w S. o niew ykonaniu praw a pierw o kupu. W ciągu tygodnia od daty om aw ianej um owy zobowiązującej nastąpiło jej faktyczne wykonanie przez w ydanie zbyw com m ieszkania zajm ow anego dotychczas przez nabywców oraz przez w ydanie nabywcom przez zbyw ców sprzedanej nieruchom ości. N atom iast do dnia dzisiejszego nie doszło do zaw arcia um owy przenoszącej w łasność nieruchom ości. Po śm ierci H. S. w 1969 r. F. S. stał się jedynym posiadaczem nieruchom ości, a kiedy i on zm arł w 1974 r., na m ocy d ziedziczenia testam entowego jedynym posiadaczem om aw ianej nieruchom ości stał się wnioskodawca w niniejszej spraw ie K. K., który w ładał nieruchom ością jak w łaściciel, zachow ując ciągłość posiadania. Po śm ierci W. K. w 1978 r. jego spad * Uchwała nie opublikowana dotychczas w urzędowym zbiorze orzecznictwa Sądu Najwyższego.

3 Nr 4 (364) Orzecznictwo Sądu Najw yższego 87 kobiercy podjęli starania o odzyskanie sprzedanej nieruchom ości na tej podstawie, że nie nastąpiło przeniesienie praw a w łasności. W 1981 r. w nioskodaw ca w ystąpił z pozwem o w ydanie orzeczenia sądu zastępującego ośw iadczenie woli uczestników w ym ienionej wyżej um owy przenoszącej w łasność nieruchom ości. Powództw o to zostało oddalone. N atom iast nolegle zarów no ten d e n cja do liberalnego ja k i tendencja do rygorystycznego interpre tow a nia te g o p o ję cia.1 Dobrze się zatem stało, że Sąd N ajw yższy, po upływ ie kilku lat, m ia ł kolejny raz okazję do rozw ażenia tego zagadnienia. W uzasadnieniu głoso w anej uchw ały S ąd N ajw yższy uznał, iż biorąc pod uw agę dotychczasow e orzecznictw o do b ra w iara zachodzi ty lk o w tedy, gdy uczestnicy po stępow ania w dniu posiadacz je st prześw iadczony, że nie 9.V II.1984 r. w nieśli pozew o eksm isję w nioskodaw cy. P ostępow anie to zostało zaw ieszone z uwagi na niniejszą sprawę, w której w nioskodaw ca K. K. w ystąp ił z w n ioskiem o stw ierdzenie nabycia w łasności nieruchom ości przez zasiedzenie. Sąd Rejonowy w S. oddalił ten w niosek, w ychodząc z założenia, że poprzednik narusza niczyich praw oraz że jego działanie nie zm ierza do om inię cia prawa. Sąd N ajw yższy zajął przy tym trafne stanow isko, że do bra w iara je s t pojęciem z kategorii świadom ości, i to nie św iadom ości absolutnej, a tylko w zględnej, w y znaczonej w zasadzie interesam i uczestników p o stępow a nia.p rzy uw zględnieniu ogólnych zasad porządku prawnego. praw ny w nioskodaw cy był w złej w ie Stanowisko Sądu N ajw yższego za rze i że przed upływ em 20 lat uczestnicy postępow ania w ystąpili z pow ództw em o eksm isję, w skutek czego przerw ali bieg zasiedzenia, a w związku z tym nie spełniła się przesłanka upływu czasu niezbędnego do nabycia nieruchom ości w złej w ierze. Sąd W ojew ódzki, rozpoznając w arte w odpow iedzi na pytanie praw ne należy uznać za trafne. Z godnie z w ykładn ią art k.c., w w ypadku gdy chodzi o nieruchom ość, chw ilą stanow czą przy nabyciu w łasności przez zasiedlenie jest w y łą c z n ie chw ila ob ję cia nieruchom ości w rew izję w nioskodaw cy K., pow ziął tu p o s ia d a n ie s a m o is tn e.*2 w ątpliw ość w yrażoną w treści przedstawionego W odniesieniu do przedstaw ionego pytania prawnego. w yżej stanu faktycznego podstaw ow e Sąd N ajw yższy, po rozstrzygnięciu znaczenie m a ustalenie, czy poprzednicy om aw ianego zagadnienia, w yraził zapatryw anie jak w odpow iedzi na pytanie praw ne. w n ioskodaw cy m ałżonkow ie S. w dniu 10.XI.1964 r., tj. w chw ili objęcia nieruchom ości w posiadanie, byli w dobrej 2. P roblem atyka pojęcia dobrej w iary w ierze. na tle zasiedzenia w orzecznictw ie Sądu N ajw yższego i w literaturze nie jest Z a istnieniem dobrej w iary m ałżonków S. przem aw ia przede w szystkim dom niem jednolita. P rzechodziła ona zm ienną anie prawne istnienia dobrej w iary w y ew olucję, przy czym występow ała rów rażone w art. 7 k.c. Jed na kże sytuacja ' Por. A. K u n ic k i: Zasiedzenie w prawie polskim, s : E. J a n e c z k o : Zasiedzenie, s (i wskazane tam orzecznictwo Sodu Najwyższego); orzeczenie SN z dnia 24.III r. III CZP 14/80, OSNCP 1980, poz. 161; orzeczenie SN z dnia r. III CRN 309/76, OSNCP 1977, poz. 214 i inne. 2 Por.: J. W a s ilk o w s k i: Prawo własności w PRL Zarys wykładu, 1969, s. 194; System prawa cywilnego (praca zbiorowa), t. ii, 1977, s. 335; J. Ig n a to w ic z : Prawo rzeczowe, 1976, s. 104; E J a n e c z k o : Zasiedzenie, 1981, s. 100 i nast.

4 8 8 Orzecznictwo Sądu Najwyższego Nr 4 (364) m ałżonków S. jest o tyle niejednoznaczna, że zasadnie m ożna im zarzucić brak dobrej w iary, jeśli chodzi o skutki prawne ich tytułu praw nego. Zaw arli oni bowiem um ow ę zobow iązującą i zostali pouczeni przez notariusza o konieczności zaw arcia um owy przenoszącej w łasność nieruchom ości, gdyż dopiero ta ostatnia um o wa rodzi skutki prawne (nabycie w łasności). Jednakże należy tu odróżnić dw a aspekty sprawy, a m ianowicie: 1) dobrą w iarę co do uzyskania posiadania i 2) dobrą w iarę w dziedzinie skutków prawnych tytułu prawnego. D obra w iara odnosi się bow iem do sam e go u z y s k a n ia p o sia d a n ia, a nie do dobrej w iary w dziedzinie skutków tytułu praw nego. I tak np. nabyw ca m oże m ieć pełną świadom ość, że um o w a nieform alna nie przenosi własności, co jednak w cale nie oznacza, że brak mu dobrej w iary co do uzyskania posiadania, zw łaszcza gdy um ow a form alna m iała być w ykonana dopiero później.3 W om aw ianym w ypadku w e jś c ie w p o sia d a n ie nieruchom ości nastąpiło na skutek w ykonania postanow ień um ow y notarialnej ( 7), niezależnych od postanow ień dotyczących przeniesienia prawa własności, przy czym w ydanie w posiadanie nabywców tej nieruchom ości nastąpiło dobrowolnie. Trzeba zatem uznać w tych w arunkach, że nabyw cy nieruchom ości mieli uspraw iedliw ione w tych okolicznościach przekonanie, iż przysługuje im w stosunku do tej nieruchom ości takie prawo do władania nią, jakie faktycznie w ykonyw a li, tj. prawo w łaścicieli.4 Brak jest także podstaw do traktow a nia zaw artej pom iędzy stronam i um owy zobow iązującej (obligacyjnej) jako próby om inięcia praw a, skoro jej sporządzenie musi poprzedzać um owę o skutkach praw no-rzeczow ych. Nawet ew entualne późniejsze przekształcenie się dobrej w iary nabyw ców w złą w iarę nie m a żadnego znaczenia, albow iem dla oceny dobrej lub złej wiary decydująca jest chw ila objęcia nieruchom ości w posiadanie sam o istne. 3. Jak w ynika z opisanego stanu faktycznego, w sprawie niniejszej istnieje je szcze jedno interesujące zagadnienie prawne, pom inięte w pytaniu praw nym i z natury rzeczy także w odpow iedzi Sądu N ajw yższego. Chodzi m ianow icie o to, czy pozew o eksm isję w myśl przepisu art pkt 1 k.c. przeryw a bieg zasiedzenia. Sąd Rejonow y zajął stanow isko, że tak. Jest to jednak stanow isko niesłuszne, gdyż pogląd taki jest w ynikiem błędnej wykładni cytowanego przepisu. W edług art k.c. tylko taka czynność przed sądem m oże przerw ać bieg zasiedzenia, która została prze d sięwzięta bezpośrednio w celach w skazanych w tym przepisie. Z godnie z utrw alonym w doktrynie i orzecznictw ie stanow iskiem bieg term inu zasiedzenia przeryw a: w ytoczenie pow ództw a petytoryjnego o wydanie rzeczy, w niosek o w szczęcie egzekucji zm ie rzającej do wydania rzeczy, w niosek o dział spadku.5 3 Z. N o w a k o w s k i: Prawo rzeczowe Zarys wykładu, 1980, s. 99 * Zob : orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 25.VI 1986 r III CRN 159/68, OSPiKA, poz. 197: E. J a n e c z k o : op cit., s. 105 i nast. 5 Por.: System prawa cywilnego (praca zbiorowa), t. II, s.331 i n a s t; uchwala SN z dnia 18.VI 1968 r., O SNCP 1969, poz 62: S W ó jcik : Z problematyki stosowania przepisów o biegu przedawnienia roszczeń do biegu zasiedzenia. ZUJ Prace z Wynalazczości Ochrony Własności Intelektualnej", 1974, s. 2, s. 246; A S z p u n a r, W. W a n a to w s k a : Przegląd orzecznictwa Sądu Najwyższego, NP 1969, nr s i nast

5 Nr 4 (364) Orzecznictwo Sądu Najw yższego 89 Należy uznać, iż roszczenie o eksm i sję nie je st roszczeniem petytoryjnym, a zatem nie m oże on o pociągać za sobą przerwania biegu zasiedzenia. O chrona petytoryjna stanow i cyw ilistyczną ochronę w łasno ści przew idzianą w art. 222 k.c. P rzysługuje ona w yłącznie w łaścicielow i w razie naruszenia jego praw a w łasności i zm ierza do ochrony tego prawa. N atom iast powództwo o eksm isję (opróżnienie lokalu) nie zm ierza do ochrony praw a w łasności i m oże być w ytoczone nie tylko przez w łaściciela, ale także przez posiadacza lub Inne osoby, w ym ienione np. w art. 40 ust. 2 ustaw y z dnia 10.IV.1974 r. - P raw o lokalow e (tekst jednolity: Dz. U. z 1983 r. Nr 11, poz. 55). W konkretnym w ypadku bieg zasiedzenia m ogłoby przerw ać tylko roszczenie w indykacyjne (art k.c.) bądź roszczenie negatoryjne (art k.c.), jako roszczenia zaliczon e do ochrony petytoryjnej. Żałow ać należy, że Sąd N ajw yższy nie m iał okazji do w yp ow iedzenia się w tej kwestii. dr Andrzej Zieliński 2 GLOSA do uchwały Sądu Najwyższego z dnia 8 sierpnia 1986 r. lit CZP 48/861* T eza głosow anej uchw ały brzm i, jak następuje: Jeżeli Zakład Oczyszczania M iasta na podstawie decyzji adm inistracyjnej o zatwierdzenie planu realizacyjnego budowy drogi zajął część gruntu rolnego bez zaw arcia umowy o przeniesienie prawa własności gruntu zajętego pod drogę z w łaścicielem nieruchomości i nie uruchomił postępowania wywłaszczeniowego, to strony, zaw ierające ugodę sądo w ą, mogą określić w artość gruntu według cen wolnorynkowych, z tym zastrzeleniem, że cena ta nie może przekraczać ceny m aksymalnej ustalonej w trybie art. 8 ustawy z dnia 29 kw ietnia 1985 r. o gospodarce gruntami i w yw łaszczaniu nieruchomości (Dz. U. Nr 22, poz. 99) przez radę narodow ą stopnia wojewódzkiego dla danej m iejscowości. 1. Zarów no teza uchwały jak i jej praw ne uzasadnienie zasługują na aprobatę. C elem glosy jest rozw inięcie fragm entu te zy oraz zw iązanego z nią poglądu dotyczącego nabyw ania nieruchom o ści na podstaw ie art. 8 ustaw y z dnia 29 kw ietnia 1985 r. w drodze określenia wartości tego gruntu w edług cen w olnorynkow ych, z tym zastrzeżeniem, że cena ta nie m oże przekraczać ceny m aksym alnej ustalonej w trybie pow ołanego w yżej przepisu. W szczególności w tezie zostały użyte określenia cen y wolnorynkow e oraz c e n y m aksym a lne. W * Uchwała została opublikowana w OSN Prok. Gen. 1987, nr 1, poz. 1.