Aleksander Czerski Dziedziczenie, podział i obrót gospodarstwami rolnymi w orzecznictwie Sądu Najwyższego za czas do dn. 31. I r.

Transkrypt

1 Aleksander Czerski Dziedziczenie, podział i obrót gospodarstwami rolnymi w orzecznictwie Sądu Najwyższego za czas do dn. 31. I r. Palestra 10/2(98)wkladka,

2 W kładko do nru 2 P a le stry " z 1966 r. ALEKSANDER CZERSKI Dziedziczenie, podział i obrót gospodarstwami rolnymi w orzecznictwie Sqdu Najwyższego za czas do dn. 31. I r. W dniu 5 lipca 1963 r. została ogłoszona ustaw a z dnia 29 czerwca 1963 r. o ograniczeniu podziału gospodarstw rolnych (Dz. U. N r 28, poz. 168). N astępnie w dniu 18 m aja 1964 r. został ogłoszony kodeks cyw ilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93), zaw ierający m iędzy innym i przepisy o dziedziczeniu i podziale gospodarstw rolnych z mocą obow iązującą tych przepisów od dnia ogłoszenia kodeksu cywilnego, tj. od dnia 18 m aja 1964 r. z jednoczesnym uchyleniem w art. IV p k t 2 przep. w pr. k.c. ustaw y z dnia 29 czerwca 1963 r. o ograniczeniu podziału gospodarstw rolnych. P rzy stosow aniu orzeczeń Sądu Najwyższego, w szczególności orzeczeń om aw iających zastosow anie ustaw y z dnia 29 czerwca 1963 r., trzeba mieć n a uwadze, czy i w jakim stopniu orzeczenie to jest aktualne pod rządem przepisów kodeksu cyw ilnego *. N ieaktualność tych orzeczeń może w ynikać z odm iennego uregulow ania tych sam ych zagadnień w 'przepisach szczególnych kodeksu cywilnego oraz ze w stecznego lub bezpośredniego działania now ych przepisów przewidzianego w art. LV 1 przep. w p ro w.. k.c. co do spadków otw artych przed dniem 18 m aja 1964 r., a nadto z różnic w unorm ow aniu w yjątków i odchyleń od zasady retro ak cji lub bezpośredniego działania w przepisach w prow adzających kodeks cywilny (por. art. LVI i nast.) w stosunku do norm zaw artych w art. 24 ufitawy z dnia 29 czerwca 1963 r. Przyczyną u traty aktualności może być rów nież uchylenie rozporządzenia Rady M inistrów z dnia 19 lipca 1963 r. (Dz. U. Nr 36, poz. 208) i w ejście w życie zam iast niego z dniem 18 grudnia 1964 r. rozporządzenia R ady M inistrów z dnia 28 listopada 1964 r. (Dz. U. N r 45, poz. 304). Rozporządzenia te nie są zbieżne ze sobą i w razie przyjęcia, że now e rozporządzenie stosuje się rów nież do * W Palestrze w zeszycie n r 7 8 za rok 1965 zamieszczony jest arty k u ł W ładysława Chojnowskiego pod tytułem N iektóre zagadnienia z praw a spadkowego, w któ rym to arty k u le w rozdziale VI Chojnowski om awia różnice w dziedziczeniu gospodarstw rolnych według ustaw y czerwcowej i kodeksu cywilnego, a w rozdziale VII działanie w steczne przepisów dotyczących gospodarstw rolnych.

3 spadków otw artych przed dniem 18 grudnia 1964 r., nastąpiłaby dezaktualizacja poglądu opartego n a odm iennym stanie praw nym daw nego rozporządzenia. P ro blem mocy w stecznej nowego rozporządzenia dotychczas nie został rozstrzygnięty w yraźnie w orzecznictw ie Sądu Najwyższego. Poszczególne orzeczenia Sądu N ajwyższego podane są w układzie chronologicznym, obrazującym najlep iej linię rozw ojow ą orzecznictw a. Orzeczenia, przy których nie jest podane źródło, publikow ane są w niniejszej w kładce po raz pierw szy. S k o r o w i d z (liczby oznaczają num ery pozycji) 1. Dziedziczenie ustaw ow e 4, 7, 10, 19, 22, 23, 25, 28, 30,.38, D ziedziczenie testam entow e 4, 7, 28, 37, D ział sp ad k u 1, 3, 4, 8, 12, 15, 16, 18, 21, 24, 33, D ziałka budow lana 4, G ospodarstw o rolne pojęcie 22, N abycie spadku (postępow anie) 7, 30, 31, 32, N abycie udziału w spadku 7, 8, 23, P rzedaw nienie P rzeniesienie w łasności 8, 9, 20, R ozgraniczenie Spadkobiercy upraw nieni do dziedziczenia 4, 6, 9, 27, 30, 35, 36, 37, 38, S płaty 4, 12, 14, U żytkow anie nieruchom ości rolnej 2, W steczna moc przepisów o ograniczeniu podziału 5, Zniesienie w spółw łasności 14, 16, 17, 29 10, 11, 12, 19, 25, 26,. gospodarstw rolnych

4 1. Praw om ocne orzeczenie o dziale nieruchom ości spadkow ej stanow i ty tu ł w łasności praw nie w yodrębnionych nor o z g r a n ic z e n ie wych nieruchom ości o oznaczonej pow ierzchni. Orzeczenie d z ia ł s p a d k u to stw ierdza w ięc w łasność i dokonuje potrzebnego ro zg raniczenia stosow nie do art. 15 d ek retu z li3.ix.l 946 r. o rozgraniczeniu nieruchom ości (Dz. U. N r 53, poz. 298). Jednakże z orzeczenia o dziale nie w ynika»prawomocność co do granicy«, granica bow iem nie jest niczym w ięcej jak środkiem skonkretyzow ania odrębnych przedm iotów w łasności. Jeżeli Więc do rozstrzygnięcia spraw y działow ej potrzebne było u stalenie granicy, lecz g ranica ta została oznaczona w ten sposób, że m ylnie sk on k retyzow ała odrębne przedm ioty w łasności, to nic n ie stoi n a przeszkodzie do przeprow adzenia ponownego rozgraniczenia nieruchom ości w edług tytułów w łasności i do przesunięcia granicy stosow nie do tych ty tu łó w. UŻYTKOWANIE NIERUCHOMOŚCI BOLNEJ O rzecznictw o Sądu N ajw yższego, zeszyt 12 za rok 1964, poz W yrok z dnia 5 w rześnia 1963 r. (III CR 186/63). 2. U chw ała pełnego sk ładu Izby C yw ilnej z d n ia 28 w rześn ia 1963 r. (III CO 33/62) zaw iera w ytyczne w sp raw ie sto sow ania przepisów art. 78, i 90 praw a rzeczowego co do podziału nieruchom ości ad usum. W ustępie IV te j uchw ały jest pow iedziane, że w y jaśnienia zaw arte w uchw ale nie dotyczą jednak gospodarstw rolnych i że w tym zakresie w łaściw e są przepisy ustaw y z d nia 29 czerw ca 1963 r. o ograniczeniu podziału gospod arstw rolnych, gdyż inna in terp retacja prow adziłaby w sposób oczyw isty do obchodzenia te j ustaw y. O rzecznictw o Sądu N ajw yższego, ze szyt 2 za rok 1964, poz. 22. (Art. 90 pr. rz. odpowiada art. 206 k.c. Nasuwa się potrzeba porów nania uchw ały z przepisem 2 ust. 3 rozp. R.M. z dnia 28.XI.1964 r. Dz. U. Nr 45, ipoz Uwaga m oja A.Cz.). 3. UŻYTKOWANIE NIERU CHOMOS CI ROLNEJ DZIAŁ SPADKU W spraw ie zakończonej praw om ocnym postanowieniem, określającym udziały uczestników w e w spółw łasności n ieruchom ości spadkow ej i dokonującym podziału te j n ie ru chomości do użytkow ania quo ad usum oraz w spraw ie wszczętej następnie o dział spadku dotyczący te j s a m e j. nieruchom ości, nie zachodzi identyczność przedm iotu rozstrzygnięcia, k tó ra by uzasadniała odrzucenie w niosku o dział spadku n a podstaw ie art k.p.c. z powodu powagi rzeczy osądzonej. O rzecznictw o Sądu N ajw yższego, zeszyt 12 za ro k 1964, poz P ostanow ienie z dnia 15 października 1963 r. (III CR ). 3

5 DZIEDZICZENIE USTAWOWE DZIEDZICZENIE TESTAMENTOWE DZIAŁ SPADKU DZIAŁKA BUDO WLANA SPADKOBIERCY UPRAWNIENI DO DZIEDZICZENIA SPŁATA W w ypadku gdy żaden ze spadkobierców ustaw ow ych pow ołanych na podstaw ie przepisów praw a spadkowego do dziedziczenia w pierw szej kolejności po w łaścicielu gospod arstw a rolnego nie m a kw alifikacji określonych w art. 5 ustaw y z dnia 29 czerwca 1963 r. o ograniczeniu podziału gospodarstw rolnych (Dz. U. N r 28, poz. 168), gospodarstw o to przypada P aństw u, chociażby istniały osoby posiadające te kw alifikacje, a pow ołane w m yśl przepisów praw a sp ad kow ego do dziedziczenia w dalszej kolejności. Jeżeli w ym ienionym w ym aganiom nie odpow iadają wszyscy lub niektórzy ze spadkobierców pow ołanych do sp ad ku przez spadkodaw cę, gospodarstw o rolne przypada stosow nie do przepisów praw a spadkow ego bądź pozostałym spadkobiercom pow ołanym w testam encie, bądź w całości lub w odpow iedniej ułam kow ej części spadkobiercom ustaw owym, którzy by dziedziczyli, gdyby testam en tu nie było. 2. Spadkobierca, któ ry w czasie m iędzy otw arciem a działem spadku utracił kw alifikacje określone w art. 7 ust. 1 pkt 1 lub 2 w ym ienionej ustaw y może przy dziale spadku otrzym ać gospodarstwo rolne lub jego część za zgodą pozostałych spadkobierców odpow iadających w ym aganiom w skazanym w tym przepisie w p k t dkł 1 do 4, a w b ra k u ta k iej zgody dopiero w tedy, gdy nie m a innych spadkobierców, którzy odpow iadaliby ty m w ym aganiom w dacie działu. 3. S płatę należną spadkobiercom w ym ienionym w art. 8 i 9 pow ołanej ustaw y oblicza się stosow nie do ich udziałów w gospodarstw ie rolnym. 4. W ydzielenie z gospodarstw a rolnego działki budow lanej na rzecz spadkobiercy, któ ry dziedziczy to gospodarstwo, lecz w w yniku działu nie otrzym uje tego gospodarstw a ani jego części, jest dopuszczalne z gruntów wyznaczonych na cele budow lane n a podstaw ie przepisów o terenach budow lanych n a obszarach w si lub w m iejscow ych planach zagospodarow ania przestrzennego, a w b rak u takiego w y znaczenia za zgodą w łaściw ego organu adm inistracyjnego. 5. Sform ułow anie art. 24 w ym ienionej ustaw y, że praw o dziedziczenia gospod arstw a rolnego wchodzącego w skład spadku otw artego przed dniem w ejścia jej w życie zachow ują spadkobiercy określeni w tym przepisie, nie. zm ienia sam o przez się porządku dziedziczenia przew idzianego w praw ie spadkow ym. O rzecznictw o Sądu N ajw yższego, zeszyt 4 za rok 1964, poz. 66. Uchwała pełnego składu Izb y C yw ilnej Sądu N ajw yższego z dnia 20 grudnia 1963 r. (III CO 61/63). (Powyższa uchw ała obecnie nie Jest już aktualna ze w zględu na to, że przepisy k.c. i przep. w pr. k.c. odm iennie reg u lu ją poruszone w uchw ale zagadnienia a rt. LV i LVI przep. w pr. i , k.c., a w uchwale z dnia 27 m arca 196S.jp., OSNCP 12/65 poz. 207 Sąd Najwyższy w yjaśnił, że przy dziale spadku bądź zniesieniu współwłasności powstałej w w yniku działu spadku w ydzielenie działki budow lanej spadkobiercy nie otrzym ującem u gospodarstw a bądź jego części, wobec treści art k.c., nie jest dopuszczalne, natom iast p riy zniesieniu współw łasności powstałej z innych przyczyn niż w w yniku działu możliwe Jest wydzielenie współw łaścicielowi. działki budow lanej. Uwaga m oja A.Cz.). 4

6 WSTECZNA MOC PRZEPISÓW O OGRANICZENIU PODZIAŁU GOSPO DARSTW ROLNYCH 5. W ykładnia p raw a zaw arta w orzeczeniu sąd u rew izyjnego uchylającym orzeczenie sądu pierw szej instancji traci swój ch arak ter w iążący te sądy (art. 385 k.p.c.). jeżeli n a stępnie zostanie w ydany now y przepis lub w ytyczne Sądu Najwyższego m ające zastosow anie w d an ej spraw ie. P rzepisy ustaw y z dnia 29 czerw ca 1963 r. o ograniczeniu podziału gospodarstw rolnych (Dz. U. N r 28, poz. 168) m a ją zastosow anie w e w szystkich w ypadkach, w których dochodzi do podziału gospodarstw rolnych, i z te j przyczyny w ykładnia p raw na w yrażona w orzeczeniu sądu rew izyjnego u ch y lającym orzeczenie pierw szej instancji nie jest w iążąca (art. 385 k.p.c.). U chwala Sądu N ajw yższego z dnia 11 stycznia 1964 r. (III CO 73/63) W arunki uznania pracy za nieprzerw aną, określone w 5 rozporządzenia R ady M inistrów z dnia 19 lipca 1963 r. w spraw ie ograniczenia podziału gospodarstw rols p a d k o b ie r c y nych (Dz. U. Nr 36, poz. 208), nie m ają zastosow ania do u p r a w n i e n i d o uznania pracy za nieprzerw aną w rozum ieniu art. 23 ust. d z ie d z ic z e n ia i ustaw y z dnia 29 czerw ca 1963 r. o ograniczeniu podziału gospodarstw rolnych (Dz. U. N r 28, poz. 168). 2. P rzepis art. 23 ust. 1 ustaw y z dnia 29 czerw ca 1963 r. (Dz. U. N r 28, poz. 168) w ym aga osobistej pracy w spółw łaściciela i dlatego dla otrzym ania gospodarstw a rolnego nie m a znaczenia, czy w nim p racu je m ałżonek w spółw łaściciela. Uchwała Sądu N ajw yższego z dnia 11 stycznia 1964 r.- (III CO 76/63) (Teza 1 Jest n ieaktualna wobec zmiany stanu praw nego. Odpowiednikiem przepisu art. 23 ust. 1 ustaw y z dnia 29 czerwca 1963 r. jest obecnie a rt k.c., (przy czym a rt. 218 k.c.»tanowi m. in., że w aru n k i uznania pracy za nieprzerw aną okreśffi rozp. R.M. Teza 2 nie «traciła na aktualności dla w ykładni art k.c. Uwaga m oja A.Cz.). DZIEDZICZENIE USTAWOWE DZIEDZICZENIE TESTAMENTOWE NABYCIE SPADKU (POSTĘPOWANIE) 1. A rt. 18 ust. 1 ustaw y z dnia 29 czerw ca 1963 r. o ograniczeniu podziału gospodarstw rolnych (Dz. U. Nr 28, poz. 168), stanow iący, że rozporządzenia testam entow e sprzeczne z przepisam i te j ustaw y są niew ażne, nie stosuje się do ustanow ienia spadkobiercy spadku otw artego przed dniem w ejścia w życie ustaw y. 2. Udział w gospodarstw ie rolnym zw olniony p że jeden ze spadkobierców testam entow ych nie zachował praw a dziedziczenia gospodarstw a rolnego ze w zględu na przepisy art. 24 ust. 2 lub 3 cyt. ustaw y, przypada tem u (tym) spadkobiercy testam entow em u, k tó ry zachow ał praw o dziedziczenia gospodarstw a rolnego, jeżeli zachodzą prze- iła n k i przyrostu stosow nie do art. 109 p r. spadk., a w ich b ra k u jeżeli spadkobierca ten jest zarazem powołany z ustaw y (art pr. spadk.); w przeciw nym razie udział przypada P aństw u. 5

7 Gdy tylko część spadku objęta była dziedziczeniem testam entow ym, a pozostała część ustaw owym, zw olniony przez jednego ze spadkobierców testam entow ych -udział w gospodarstw ie rolnym przypada tem u (tym) spadkobiercy testam en to wem u, k tó ry zachow ał praw o dziedziczenia, jeżeli zachodzą w arunki przyrostu z art. 109 pr. spadk., a w b ra k u tych w arunków tem u (tym) spadkobiercy u sta wowem u, którego praw o dziedziczenia trw a nadal. Gdyby takiego spadkobiercy ustaw ow ego nie było, udział przypada P aństw u. 3. U stalenie, kto ze spadkobierców zachow ał praw o dziedziczenia gospodarstw a rolnego (art. 24 ust. 2 i 3 ustaw y) ze skutkam i takim i, jakie praw o spadkow e przyw iązuje do postanow ienia o stw ierdzeniu p raw do spadku, może: być dokon an e tylko w try b ie niespornym, uregulow anym w art. 69 i nast. post. spadk. lub w procesie przew idzianym w art. 70 pr. spadk. W innym postępow aniu w spom niane ustalenie może stanow ić zagadnienie prejudycjalne, k tóre będzie w tym postępow aniu rozstrzygnięte, jeżeli nie zachodzi przeszkoda z art. 46 pr. spadk., i tylko ze skutkiem m iędzy stron am i. O rzecznictw o Sądu N ajw yższego, zeszyt 4 za rok 1964, poz. 67. Uchwała z dnia 3 lutego 1964 r. (III CO 72/63). (Należy wnosić, że pod pojęcie spadkobiercy testam entow ego podpada również substytut przew idziany w a rt. 105 pr. spadk., (obecnie przez a rt. 963 k.c.), a następnie należy mieć na uwtadizą pjostiartawiefnie SN z dnia 5 grudnia 1964 r. w spraw ie III CR 327/64, ogłoszone W OSNCP 7 8/1965 pod poz Zasada wypow iedziana w ipkt 1 nie straciła na aktualności na tle nowego stanu prawnego. Co do zasady objętej p k t 3, należy mieć na uwadze, że zam iast przepisów a rt. 69 i nast. post. spadk. obow iązują od dnia r. przepisy art. 669 i nast. k.p.c. oraz że funkcję dawnego a rt. 70 pr. spadk. przejął przepis art. 679 k.p.p., odpowiednikiem zaś art. 46 pr. spadk. jest art. 10Ł7 k.c. N atom iast w yjaśnienia SN zaw arte w pkt 2 są częściowo sprzeczne z późniejszą uchw ałą składu 7 sędziów SN,z d n ia 10 m aja 1965 r., a poza tym niew yczerpujące. W tych w arunkach w yjaśnienia te należy uznać za nieaktualne. Uwaga m oja A. Cz.) 8. Przepis art. 22 ustaw y z dnia 29 czerwca 1963 r. o ograd z ia ł s p a d k u niczeniu podziału gospodarstw rolnych (Dz. U. N r 28, poz p r z e n ie s ie n ie 16S) nie stosuje się do zbycia gruntów w chodzących w w ł a s n o s c i skład gospodarstw a rolnego, nabytego w d ro d z e działu sp ad ku przed w ejściem w życie w ym ienionej ustaw y. U chwała Sądu N ajw yższego z dnia 19 marca 1964 r. (III CO 1164). (Uchwała ta znalazła potw ierdzenie w pkt 1 uchw ały składu 7 sędziów SN z dnia 26 kw ietnia H65 r. III CO 1/7/65 poz. 34 w kładki. Odpowiednikiem art. 22 ustaw y czerwcowej jest a rt k.c. Uwaga m oja A.Cz.). 9. Spadkobierca trw ale niezdolny do pracy, któ ry n a podstaw ie art. 5 ust. 1 pkt 4 ustaw y z dnia 29 czerwca 1963 r. SPADKOBIERCY..,.,,., u p r a w n i e n i d o 0 g r a tu c z e n lu podziału gospodarstw rolnych (Dz. U. Nr 28, d z i e d z i c z e n i a P'oz- 168) jest spadkobiercą gospodarstw a rolnego lub na p r z e n ie s ie n ie podstaw ie art. 24 ust. 2 p k t 3 tejże ustaw y zachow ał praw o w ł a s n o s c i dziedziczenia takiego gospodarstw a, może zbyć sw e praw a spadkow e do gospodarstw a rolnego. Uchwała Sądu N ajw yższego z dnia 26 m arca 1964 r. (III CO 3/64). (Uchwała może mieć znaczenie dla w ykładni art k.c., nie wypow iada się jednak jako w ydana pod rządem ustaw y czerwcowej czy i kiedy nabywca musi m ieć kw alifikacje do prow adzenia gospodarstwa rolnego. Uwaga m oja A.Cz.). 6

8 10. DZIEDZICZENIE USTAWOWE SPADKOBIERCY UPRAWNIENI DO DZIEDZICZENIA Każdy spadkobierca w ym ieniony w art. 5 ust. 1 w punktach 1, 2, 3 i 4 ustaw y z dnia 29 czerwća 1963 r. o ograniczeniu podziału gospodarstw rolnych (Dz. U. Nr 28, poz. 168) jest upraw niony do dziedziczenia gospodarstw ^ rolnego i n ik t z nich nie w yłącza drugiego. To sam o dotyczy spadkobierców zachow ujących praw o dziedziczenia na podstaw ie art. 24 ust. 2 pkt 1, 2 i 3 pow ołanej ustaw y. O rzecznictwo Sądu N ajw yższego, zeszyt 12 za rok 1964, poz Uchwała z dnia 9 kw ietnia 1964 r. (III CO 13/64). (Uchwała m a obecnie znaczenie dia w ykładni art pkt 1, 2, 3, 4 i 5 k.c. i odpowiednio art. LVI 1 i 2 przep. wprów. k.c. Uwaga m oja A. Cz.). 11. SPADKOBIERCY UPRAWNIENI DO DZIEDZICZENIA Zachowanie praw a dziedziczenia gospodarstw a rolnego, uzależnione w art. 24 ust. 2 pkt 3 w zw iązku z art. 5 ust. 1 pkt 3 ustaw y z dnia 29 czerwca 1963 r. o ograniczeniu podziału gospodarstw rolnych (Dz. U. Nr 28, poz. 168) od m ałoletności, dotyczy tylko tych spadkobierców, którzy nie osiągnęli pełnoletności przed dniem w ejścia w życie pow ołanej ustaw y. O rzecznictwo Sądu N ajw yższego, zeszyt 1 za rok 1965, poz. 2. Uchwała z dnia 9 kw ietnia 1964 r. (III CO 16164). (Nowy stan praw ny potwierdza w pełni tę zasadę, por. art. LVI Uwaga m oja A.Cz.) prziep. wprow. k.c DZIAŁ SPADKU SPADKOBIERCY UPRAWNIENI DO DZIEDZICZENIA Zachowanie praw a dziedziczenia gospodarstw a rolnego uzależnione w art. 24 ust. 2 pkt 3 w zw iązku z art). 5 ust. 1 pkt 2 ustaw y z dnia 29 czerwca 1963 r. o ograniczeniu podziału gospodarstw rolnych (Dz. U. Nr 28, poz. 168) od pracy w gospodarstw ie rolnym w spółm ałżonka lub jego rodziców dotyczy spadkobierców, którzy sp e łn ia ją tę przesłankę w chw ili w ejścia w życie pow ołanej ustaw y. Spadkobiercy wyżej wym ienieni, którzy przy dział«spadku nie otrzym ali gospodarstw a rolnego lub jego części, otrzym ują spłaty na zasadach określonych w art. 9 pow ołanej u sta w y. O rzecznictwo Sądu Najw yższego, zeszyt 12 za rok 1964, poz Uchwała z dnia 9 kw ietnia 1964 r. (III CO 18/64). (Zagadnienie rozstrzygnięte w pierwszej części uchw ały nie nasuwa w nowym stanie praw nym już żadnych, w ątpliwości; por. a rt. LVT 2 przep. wprow. k.c. To sam o dotyczy tezy drugiej; por. art. LXI 2 przep. wprow. k.c. Uwaga m oja A.Cz.).

9 13. Przepis art. 58 pr. rzecz, stanow iący, że roszczenia p r z e d a w n i e n i e z w łasności nieruchom ości n i e ulegają przedaw nieniu, stosuje się do roszczenia o w ydanie nieruchom ości spadkowej, chyba że dochodzący tego roszczenia ogranicza jego podstaw ę do przesłanek przew idzianych w art. 69 pr. sp ad k. Orzecznictwo Sądu N ajw yższego, zeszyt 12 za rok 1965, poz Uchwala składu siedm iu sędziów z dnia 20 kw ietn ia 1964 r. (III CO 63/63). (Art. 58 p r. rzecz, i a rt. 69 pr. spadk. odpowiadają art. 223 i 1029 k.c. Z uzasadnienia postanowienia w ynika, że należy odróżniać akcją z art. 58 pr. rz. o wydanie spadkowej nieruchom ości n a podstaw ie ty tu łu własności spadkodaw cy, przeciw ko k tó rej to akcji pozwany może się jedynie bronić nabyciem własności przez zasiedzenie, od akcji na podstawie a rt. 69 pr. spadk. Aczkolwiek akcja o w ydanie spadku na podstaw ie art. 69 pr. spadk. w ym aga w ym ienienia przedm iotów wchodzących w skład spadku, którego w ydania domag» się spadkobierca, to jed n ak podstaw ą jest tylko okoliczność, że rzecz była w chwili śmierci spadkodaw cy w jego w ładaniu, k tóre to roszczenie, jako roszczenie m ajątkow e, może ulec 10-letniemu przedaw nieniu z art. 105 p.o.p.c., obecnie a rt. 117 k.c. Uwaga m oja A. Cz.). SPŁATY z n ie s ie n ie w s p Oł w ł a s n o s c i Przepisy art. 24 ustaw y z 29 czerw ca 1963 r. o ograniczeniu podziału gospodarstw rolnych (Dz. U. N r 28, poz. 168) m ają zastosow anie także w w yp ad ku dokonyw ania rozliczenia co do m ienia łącznego z ogólnej wspólności m a- jątkow ej m ałżeńskiej w rozum ieniu przepisów niem ieckiego kodeksu cyw ilnego z 1896 r., jeżeli do tegoż m ienia łącznego należało gospodarstw o rolne. 2. Spadkobiercom w ym ienionym w art. 24 ust. 2 pkt 3 pow ołanej ustaw y z 29.VI.1963 r. przysługują spłaty przew idziane w art te j ustaw y. Uchwala Sądu N ajw yższego z dnia 29 kw ietnia 1964 r. (III CO 55/63). 15. Praw om ocne orzeczenie w spraw ie działowej nakazująd z i a ł s p a d k u ce sprzedaż m ajątk u rolnego przez licytację i podział uzyskanej w ten sposób sum y m iędzy uczestników postępow ania, które zostało w ydane w 1934 r. i dotychczas nie zostało w ykonane, nie stanow i przeszkody do rozpoznania zgłoszonego w 1958 r. w niosku o dział. Uchwala Sądu N ajw yższego z dnia 25 m aja 1964 r. (III CO 85/63). Prawo i Z ycie nr 19 z 13.IX.1964 r. 8

10 16. Gdy dział spadku może być dokonany w edług zasad d z ia ł s p a d k u art. LX i 2 przep. w pr. k.c., należy uw zględnić taikże doz n ie s ie n ie tychczas stosow ane zasady podziału, przytoczone m.in. w w s p ó ł w ł a s n o s c i uchw ale całej Izby Cyw ilnej SN z S60 r. I CO 34/59 (OSN n r 2/1960, poz. 31). p a ń s tw o i P raw o, ze szyt nr 11 za rok 1965, str Z orzecznictw a Izb y C yw ilnej Sądu N ajw yższego P ostanow ienie z 9.VI.1964 r. (III CR 36/64). (Postanow ienie powyższe Jest opatrzone glosą B ronisław a Dobrzańskiego. W glosie zaw arte są rozważania, kiedy może mieć zastosowanie art k.c. Zdaniem glosatora, przy w spółwłasności wniosek powinien zawierać, jeśli wchodzi w grę dział spadku po zm arłym współwłaścicielu, zarówno wniosek o dział spadku, jak i w niosek o zniesienie współwłasności. Jeżeli wniosek zaw iera tylko żądanie działu, sąd nie może rozpoznawać i orzekać co do współwłasności, w w ypadku zaś, gdy wnioskodawca uchyla się od połączenia wniosków, sąd może tylko zainteresow ać spraw ą właściwy organ państw ow y n a podstaw ie a rt. 215 lub 1074 k.c. Zdaniem glosatora, wobec szczegółowych przepisów ustaw y z dnia 29.VI.1963 r. o ograniczeniu podziału gospodarstw rolnych i k.c., powoływanie uchw ały z r. jest zbędne, a co do nieruchom ości rolnych w obrębie m iast właściwe jest m. in. rozporządzenie Rady M inistrów z dnia 28 listopada 1964 r. Uwaga m oja A.Cz.). 17. A rt d ek retu z d nia 8 listo pad a 1946 r. o postępow aniu niespornym z zakresu praw a rzeczowego (Dz. U. z n ie s ie n ie Nr 63, poz. 345 w raz z późniejszym i zm ianam i) stanow iący, w s p Oł w ł a s n o s c i że w postępow aniu o zniesienie w spółw łasności m ożna przyznać część rzeczy k ilk u w spółw łaścicielom n a w spółw łasność za ich zgodą, nie utracił mocy obow iązującej co do zniesienia w spółw łasności nieruchom ości rolnej w skutek w ejścia w życie w łaściw ych przepisów kodeksu cywilnego. Jednakże stosow anie tego przepisu do nieruchom ości rolnej dopuszczalne jest tylko w tych w ypadkach, gdy1 nie narusza to przepisów kodeksu cyw ilnego o podziale nieruchom ości rolnej i zbyciu ułam kow ej części takiej nieruchom ości, a w spółw łaściciele odpow iadają w arunkom przew idzianym do otrzym ania n ie ru chomości ro ln ej w drodze zniesienia w spółw łasności. Mimo istnienia powyższych przesłanek sąd może nie uw zględnić w niosku o przyznanie części nieruchom ości rolnej na w spółw łasność, jeżeli ze w zględu n a szczególne zachodzące w spraw ie okoliczności przyznanie części n a w spółw łasność godziłoby w in te res społeczno-gospodarczy. O rzecznictwo Sądów Polskich i K om isji Arbitrażow ych, zeszyt 4 za rok 1965, str. 180, poz. 91. Uchwała Sądu N ajw yższego Izba C yw ilna z dnia 25 czerw ca 1964 r. (III CO 31164). (W przepisach a rt nast. k.p.c. nie ma odpowiednika a rt d ekr. o postępow aniu niespornym z zakresu praw a rzeczowego. Czy mimo to uchw ała zachowała aktualność, trudno zająć zdecydowane stanowisko. Uwaga m oja A. Cz.). 9

11 18; W spółspadkobierca gospodarstw a rolnego jest n iew ątpliw ie legitym ow any do żądania, by pobrany przez innego d z ia ł s p a d k u w spółspadkobiercę surogat inw entarza został zwrócony do gospodarstw a. Nie może jednak przed działem spadku żądać dla siebie zapłaty odpow iadającej jego udziałow i części surogatu, skoro n ie w iadom o jeszcze, czy i w jakim zakresie otrzym a on gospod arstw o w n atu rze i ja k się uk ształtuje praw o do sp łat. W te j sytuacji spadkobierca może tylko w ykonyw ać czynności, które zm ierzają do zachow ania w spólnego praw a w szystkich w spółspadkobierców dziedziczących gospodarstwo (art. 89 pr. rz. w zw iązku z art. 59 pr. slpadk.). O rzecznictw o Sądu N ajw yższego, ze szyt 11 za ro k 1965, po z Wyrok z d n ia 2 w rześnia 1964 r. (II CR ). (Art. 89 pr. r.2. 1 a rt. 59 pr. apadk. odpow iadają obecnie a rt. 209 i 1035 k.c. W uzasadnieniu w yroku Sąd Najwyższy w yjaśnił, że w razie sprzedaży inw entarza przed działem uzyskany w ten sposób ekw iw alent stanow i surogat inw entarza, w chodzący w skład gospodarstw a i przeznaczony na jego korzyść. Surogat ten może przypaść tylko tym spadkobiercom, którzy w m yśl w łaściw ych przepisów są upraw nieni do otrzym yw ania gospodarstwa lub jego części przy dziale spadku. Cytowany w yrok został również ogłoszony w Orzecznictwie Sądów Polskich i Kom isji A rbitrażow ych w zeszycie 12 za rok 1965 na str. 555 pod poz; 158. Uwaga m oja A.Cz.). 19. Przepisy ustaw y z dnia 29 czerw ca 1963 r. o ograniczeniu podziału gospodarstw rolnych (Dz. U. N r 28, poz. 168), uchylonej przez art. IV p k t 2 ustaw y z dnia 23 kw ietnia d z ie d z ic z e n ie 1964 r. w prow adzającej kodeks cyw ilny (Dz. U. N r 16, poz. u s t a w o w e 94) oraz przepisy kodeksu cyw ilnego z dnia 23 kw ietnia s p a d k o b ie r c y 1964 r. (Dz. U. N r 16, poz. 93) regulują jednakow o praw a u p r a w n ie n i d o dziedziczenia gospodarstw a rolnego bez w zględu n a obyd z ie d z ic z e n ia w atelstw o i zam ieszkanie spadkobierców. W yjątek od te j zasady w prow adza art. X X III ustaw y z dnia 23 kw ietnia 1964 r. (Dz. U. N r 16, poz. 94) stanow iąc, że obyw atel p ań stw a obcego nie posiadający w arunków upraw niających do dziedziczenia gospodarstw a rolnego otrzym uje pod w arunkiem istnienia w zajem ności w tym p ań stw ie od spadkobierców gospodarstw a rolnego ró w now artość pieniężną czystego spad k u lub zapisu. O rzecznictw o Sądu Najw yższego, zeszyt 6 za rok 1965, poz. 92. Uchwała z dnia 4 w rześnia 1964 r. (III CO 22164). (Stosownie do 2 a rt. X X III przep. w pr. k.c. przepis 1 tego a rty k u łu stosuje się także w w ypadkach, w których otw arcie spadku nastąpiło przed dniem w ejścia w życie kodeksu cywilnego. Uwaga m oja A.Cz.). 20. A rt. 3 p.o.p.c. z reguły nie chroni w procesie w indykacyjnym osoby, k tó ra z naruszeniem przepisów o obrocie p r z e n ie s ie n ie nieruchom ościam i rolnym i zaw arła bez zachow ania form y w ł a s n o s c i ak tu notarialnego um ow ę nabycia w łasności nieruchom o ści rolnej i w jej następ stw ie uzyskała posiadanie tej n ie ruchom ości. 10

12 (Obecnie art. 5 k.c. Uwaga m oja A. Cz.). O rzecznictwo Sądu N ajw yższego, zeszyt 9 za ro k 1965, poz Uchwała z dnia 20 w rześnia 1964 r (III CO 45/64). 21. Jeżeli w ydzielenie dożyw otnikowi (art. 232 k.c. K.P.> d z i a ł s p a d k u gruntu w naturze naruszałoby podstaw owe norm y obszarowe, a więc podw ażałoby rentow ność w ydzielonego gospodarstw a, dopuszczalne jest zasądzenie dożyw otnikowi stosow nej ren ty w zam ian za przysługujące m u z mocy ustaw y dożyw otnie użytkow anie. O rzecznictwo Sądu Najw yższego, zeszyt 11 za rok 1965, poz Postanow ienie z dnia 22 w rześnia 1964 r. (III CR 201/64). (W uzasadnieniu postanowienia powiedziano między innym i, że Jeżeli powierzchnia ta w znacznym stopniu przekracza m inim alne norm y obszarowe, to wydzieleniu pew nej części gru ntu do dożywotniego użytkow ania nie stoją na przeszkodzie względy n atu ry gospodarczej. Innej natom iast oceny wym aga sytuacja, w której wydzielenie dożywotnikow i g ru n tu słabi rentow ność utworzonego w w yniku działu gospodarstwa. Uwaga m oja A.Cz.). 22. DZIEDZICZENIE USTAWOWE GOSPODARSTWO ROLNE POJĘCIE,,a) Przepis art. 25 p raw a spadkow ego z 1946 r. m a zastosow anie do dziedziczenia gospodarstw a rolnego tylko w tedy, gdy dotyczy spadku otw artego przed dniem 1 sty cznia 1965 r. oraz gdy m ałżonek spadkodaw cy dziedziczy gospodarstw o rolne w zbiegu z dziećmi lub w nukam i spad kodawcy, posiadającym i w arunki dziedziczenia z art k.c. b) G ospodarstw em rolnym w rozum ieniu przepisów kodeksu cywilnego do czasu w ydania na podstaw ie art k.c. rozporządzenia R ady M inistrów w tym przedmiocie nie je st gospodarstw o, którego łączny obszar gruntów rolnych n ie p rzekracza 0,2 h a. O rzecznictwo Sądu N ajw yższego, zeszyt 7 8 za rok 1965, poz Uchwała z dnia 12 października 1964 r. (III CO 46/64). (Rozporządzenie Rady M inistrów, o którym jest morwa w pkt pod lit. b), ukazało się w dniu 18 grudnia 1964 r. w Dz. U. N r 45, poz Cytowana uchwała SN została ogłoszona również w Orzecznictwie Sądów Polskich i Kom isji A rbitrażow ych, w ydaw anym przez In sty tu t N auk Praw nych PoĄskiej Akadem ii N auk, w zeszycie 9 za rok 1965 pod poz. 203 na str. 430 z glosą Czesława Tabęckiego, powołującego się w glosie także na swój arty k u ł pt. Dziedziczenie gospodarstw rolnych, zamieszczony w Palestrze w nrze 9/1964, s. 21. W glosie Tabęcki podnosi, że nie wiadomo, dlaczego Sąd Najwyższy ogranicza stosow anie ort. 25 pr. spadk. z 1946 r. tylko do dzieci 1 w nuków spadkodawcy, odpowiadających w y 11

13 m aganiom a rt p k t 1 3 k.c., z pom inięciem dzieci i wnuków, odpowiadających j»kt tego a rty k u łu w uzasadnieniu uchwały, oraz w nuków odpow iadających wym aganiom art k.c., choć z mocy a rt i 1060 są oni rów nież upraw nieni do dziedziczenia gospodarstw rolnych. Uwaga m oja A.Cz.). 23. DZIEDZICZENIE USTAWOWE NABYCIE UDZIA ŁU W SPADKU N abyty w ażnie przed dniem 5 lipca 1963 r. udział w spadkow ym gospodarstw ie rolnym nie podlega wzruszeniu, wobec czego kw estia zachow ania p raw a dziedziczenia o granicza się do tych udziałów w gospodarstw ie rolnym, które n ie Z0 6 ta ły przed dniem 5 lipca 1963 r. w ażnie zbyte. O rzecznictwo Sądu N ajw yższego, zeszyt 7 8 za rok 1965, poz Postanouńenie z dnia 31 października 1964 r. (III 242/64). <W uzasadnieniu orzeczenia Sąd Najwyższy w yjaśnił m. in., że w szczególności do zbycia udziału w spadku nie stanow iły przeszkody przepisy ustaw y z dnia 18 czerwca 1959 r. o zawieszeniu niektórych spłat spadkowych Dz. U. N r 36/1959, poz Uwaga m oja A.Cz.). 24. S praw a działowa stanow i jedną całość w tym sensie, że w szystkie dyspozycje orzeczenia działowego są w zad z i a ł s p a d k u jem nie zależne i w zajem nie uw arunkow ane. W szczególnos p ł a t y ści ta k i ścisły zw iązek zachodzi m iędzy orzeczeniem o podziale m ajątk u spadkow ego a orzeczeniem przyznającym określonym spadkobiercom sp łaty gotówkowe. D latego zasadą jest, że w adliw ość jednego z tych dw u orzeczeń pociąga za sobą konieczność uchylenia postanow ienia działowego w całości. Jedynie w yjątkow o, gdy jest rzeczą oczyw istą, że uchylenie określanego rozstrzygnięcia zaw artego w orzeczeniu działow ym nie może m ieć w pływ u n a zasadnicze rozstrzygnięcie o sam ym dziale, m ożliw e je st uchylenie postanow ienia działowego ty lk o w te j części. O rzecznictw o Sądu N ajw yższego, ze szyt 7 8 za rok 1965, poz DZIEDZICZENIE USTAWOWE SPADKOBIERCY UPRAWNIENI DO DZIEDZICZENIA W edług przepisu art. LVI 1 zdanie pierw sze ustaw y z dnia 23 kw ietnia 1964 r. o przepisach w prow adzających kodeks cyw ilny (Dz. U. N r 16, poz. 94) zachow anie praw a dziedziczenia gospodarstw a rolnego należącego do spadku otw artego przed dniem 5 lipca 1963 r. zależy nie od sam e go objęcia w posiadanie przed dniem 5 lipca 1963 r. tego gospodarstw a lub jego części, lecz n ad to od tego, by objęcie nastąpiło w drodze faktycznego (nieformalnego) działu spadku. Uchwała Sądu N ajw yższego z dnia 9 listopada 1964 r. (III CO 56/64). 12

14 26. GOSPODARSTWO ROLNE POJĘCIE SPADKOBIERCY UPRAWNIENI DO DZIEDZICZENIA 1) Przepisom szczególnym o dziedziczeniu gospodarstw rolnych podlegają rów nież należące do spad k u g ru n ty położone w mieście i stanow iące w chiwili otw arcia spadku oraz w chw ili działu użytki rolne, chociażby g ru n ty te b y ły objęte planam i zagospodarow ania przestrzennego w przyszłości. 2) P raw o dziedziczenia gospodarstw a rolnego należącego do spadku otw artego przed dniem 5 lipca 1963 r. zachow uje n a podstaw ie art. LVI 1 przep. w pr. k.c. rów nież ten spadkobierca, k tó ry za w yraźną lub m ilczącą zgodą pozostałych spadkobierców objął przed dniem 5 lipca 1963 r. w posiadanie należące do spadku gospodarstw o rolne. 3) P raw o dziedziczenia gospodarstw a rolnego należącego do spadku otw artego przed dniem 5 lipca 1963 r. zachow uje w myśl art. LVI 2 przep. w pr. k.c. w zw iązku z art pkt 1 k.c. spadkobierca, który przed tą d atą pracow ał nieprzerw anie w tym gospodarstw ie co najm n iej od ro k u. O rzecznictw o Sądu N ajw yższego, zeszyt 10 za ro k 1965, рог U chw a ła z dnia 16 listopada 1964 r. (III CO 47/64). (W uzasadnieniu uchw ały SN w yjaśnił, że okoliczność, iż dana nieruchom ość rolna m a być w przyszłości przeznaczona na cele rozbudowy m iasta, nie wyłącza stosow ania przepisów o dziedziczeniu gospodarstw rolnych, chyba że tereny zostały już przeznaczone na cele budownictw a i tym samym straciły charakter nieruchom ości rolnej. Co do drugiego zagadnienia, Sąd Najwyższy przytacza uchw ałę z dnia 9 listopad*' 1964 r. -w spraw ie III CO 56/64, że zachowanie praw a dziedziczenia do spadku otw artego przed dniem 5 lipca 1963 r. według a rt. LVI 1 przep. w pr. k.c. zależy nie od sam ego tylko objęcia w posiadanie przed 5 lipca 1963 r. tego gospodarstwa lu b jego części, lecz nadto od-tego, by objęcie nastąpiło w drodze faktycznego nieform alnego działu spadku, a w dalszym ciągu uzasadnienia SN w yjaśnił, że nieform alnym działem będzie każde porozumienie spadkobierców uchylające wspólne posiadanie w sposób w yraźny lub dorozum iany. Uwaga m oja A.Cz.). SPADKOBIERCY UPRAWNIENI DO DZIEDZICZENIA 27. W ydzierżawienie przez jednego ze spadkobierców przed dniem 5 lipca 1963 r. innem u w spółspadkobiercy idealnego swego udziału w gospodarstw ie rolnym należącym do sp ad ku otw artego przed tą datą bez wydzielenia n a gruncie tegoż udziału nie w ystarcza do zachow ania p raw a dziedziczenia tego gospodarstw a przez spadkobiercę, któ ry udział sw ój w ydzierżaw ił <art. LVI l przep. w pr. k.c.). O rzecznictwo S ą d u N ajw yższego, zeszyt 10 za rok 1965, poz Uchwała z dnia 5 grudnia 1964 r. (III CO' 63/64). (W uzasadnieniu uchw ały Sąd Najwyższy zastrzega, że zachowanie to może jednak w ynikać z innych okoliczności przewidzianych w a rt. LVI 2 iprzep. w pr. k.c. Uwaga m oja A.Cz.). 13

15 DZIEDZICZENIE USTAWOWE DZIEDZICZENIE TESTAMENTOWE 28. Jeżeli w spraw ie o stw ierdzenie praw do spadku okaże się, że jedyny spadkobierca testam entow y nie zachował p raw a dziedziczenia gospodarstw a rolnego d la b rak u w a ru n k u przewidzianego w art. 24 ustaw y z 29.VI;1963 r. (Dz. U. N r 28, poz. 168), a obecnie po uchyleniu te j u staw y w aru n k u przew idzianego w art. LVI 1 i 2 przep. w pr. k.c., to wówczas w ym aga rozstrzygnięcia kw estia, k o m u przypada to gospodarstw o w drodze dziedziczenia. W takiej sytuacji zgodnie z zasadą ogólną w razie bezskuteczności lub nieważności pow ołania testam entow ego z ustaw y, przy czym za zachow ujących praw o dziedzicze następuje dziedziczenie nia należy uznać tych spadkobierców ustaw ow ych, którzy odpow iadają jedpem u z w arunków przew idzianych poprzednio w art. 24 cyt. ustaw y z 29.VI.1963 r a po jej uchyleniu w art. L,VI przep. w pr. k.c. O rzecznictw o Sądu N ajwyższego, zeszyt 7 8 za rok 1965, poz Poz stanow ienie z dnia 5 grudnia 1964 r. (III CR ). (W uzasadnieniu postanow ienia SN przypom ina, że w uchw ale w sprawie Ш CO 73/63, ogłoszonej w OSNCP zeszyt 4/1964, poz. 67, Sąd Najwyższy w yjaśnił, że zachowanie praw a dziedziczenia nie m ożna odnieść do daty otw arcia spadku, tylko do stanu rzeczy istniejącego w chwili wejścia w życie ustaw y z dnia 29.VI.1963 r. o ograniczeniu podziału gospodarstw rolnych w w ypadku przewidzianym w art. 24 ust. 1, tj. w w ypadku otwarcia spadku przed dniem wejścia w życie tej ustaw y. Uwaga moja A.Cz.). 29. Stosownie do art. 213 w zw iązku z art. 164 k.c. norm y obszarowe nie wchodzą w rachubę przy zniesieniu w spółz n ie s ie n ie w łasności nieruchom ości rolnej, jeżeli jednym ze w spół- WSPOŁWŁASNOSCi w łaścicieli jest Skarb P aństw a. W w ypadku takim zniesienie w spółw łasności nieruchom ości ro ln ej pow inno być dokonane przez podział fizyczny m iędzy S karb P ań stw a a pozostałych w spółw łaścicieli, których jednak w e w zajem nym sto su nk u b ęd ą w iązały przepisy dotyczące ograniczeń obszarow ych. O rzecznictw o Sądu N ajw yższego, zeszyt 7 8 za rok 1965, poz Postanow ienie z dnia lt stycznia 1965 г. (II CR 523/64). 30. DZIEDZICZENIE USTAWOWE NABYCIE SPADKU (POSTĘPOWANIE) NABYCIE UDZIAŁU W SPADKU 1) W razie zbycia przez spadkobiercę udziału w spadku przed dniem 5 lipca 1963 r. (art. LV II przep. w prow. k.c.) w postanow ieniu uzupełniającym w ydane przed dniem 5 lipca 1963 r. postanow ienie o stw ierdzenie praw do spadku (art. LV III przep. wprow. k.c.) w ym ienia się nabyw cę jako zachow ującego praw o do nabytego udziału. 2) Nabywcy udziału w spadku (art. LV II przep. w prow. k.c.) jeżeli nie jest zarazem spadkobiercą, który zachow ał praw o dziedziczenia nie przysługuje praw o do zw olnionego udziału po spadkobiercy nie zachow ującym praw a dziedziczenia. 14

16 3) W razie niezachow ania przez niektórych z dotychczasowych spadkobierców praw a dziedziczenia gospodarstw a rolnego (art. LVI przep. wprow. k.c.) każdy spadkobierca, k tó ry zachow ał praw o dziedziczenia, otrzym uje prócz dotychczasow ego udziału nadto udział w zw olnionej części spadkow ego gospodarstw a ro l nego. Uchwała Sądu N ajw yższego z dnia 3 lutego 1965 r. (III CO 71/64). (W związku q tezą 3 należy zwrócić uwagę na uchw ałę składu 7 sędziów z dnia 10 maj* 1965 r. IH CO 18/65, k tóra w yjaśnia bliżej i w pew nym zakresie odm iennie poruszone w tezie 3 zagadnienie. Uwaga m oja A.Cz.). 31. Jeżeli w ydane przed dniem 5 lipca 1963 r. postanow ienie o stw ierdzeniu praw do spadku utraciło moc w stosunku n a b y c ie s p a d k u do gospodarstw a rolnego, sąd w postanow ieniu uzupeł- (p o s t ę p o w a n i e ) m ającym (art. LV III przep. w pr. k.c.) może wysokość udziałów poszczególnych spadkobierców w tym gospodarstw ie określić inaczej, niż to w ynika z ogólnego stw ie r dzenia p raw do spadku, tylko w tedy, gdy nie w szyscy spadkobiercy zachow ali p ra w o dziedziczenia gospodarstw a rolnego. O rzecznictw o Sądu N ajw yższego, zeszyt 12 za rok 1965, poz Postanow ienie z dnia 20 lutego 1965 r. (III CR 381/64). (W uzasadnieniu postanow ienia Sąd Najwyższy podkreślił, że jeżeli wszyscy spadkobiercy zachow ują praw o dziedziczenia gospodarstwa rolnego, to ich udziały nie mogą być inne, niż to w ynika z ogólnych zasad dziedziczenia. Postanow ienie to zostało ogłoszone również w Orzecznictwie Sądów Polskich i Komisji A rbitrażow ych w zeszycie 12 za rok 1965 na str. 560 pod poz Uwaga m oja A.Cz.). 32. NABYCIE SPADKU (POSTĘPOWANIE) WSTECZNA MOC PRZEPISÓW O OGRANICZENIU PODZIAŁU GOSPO DARSTW ROLNYCH Okoliczność, że spadkobiercy zostali w pisani do księgi wieczystej, sam a przez się nie w yłącza dopuszczalności zastosow ania przepisów w prow adzających kodeks cywilny co do zachow ania p raw a dziedziczenia gospodarstw a ro l nego. Orzecznictwo Sądu N ajw yższego, zeszyt 11 za rok 1965, poz Uchwała z dnia 27 marca 1965 r. (III CO 5/65). (W uzasadnieniu uchw ały Sąd Najwyższy w yjaśnił, że nadając daleko idącą moc wsteczną nowym zasadom dziedziczenia gospodarstw rolnyteh, ustawodawca zakreślił jednocześnie granice tej retroakcji, stw ierdzając w art. LXII 1, że jeżeli dział spadku n a stą p it przed dniem wejścia w życie przepisów kodeksu cywilnego, to dział ten pozostaje w mocy z w y jątkiem spłat, jak również pozostaje w mocy stw ierdzenie praw spadkowych spadkobiercy zm arłego przed dniem 5 lipca 1063 r. na podstawie a rt. LVIII przep. w pr. k.c.; poza tym i w ypadkam i kodeks cyw ilny nakazuje oceniać praw o dziedziczenia według nowych norm bez względu na to, jaki okres upłynął przed dniem 5 lipca 1963 r. od daty otw arcia spadku. Cytowana uchw ała została również ogłoszona w Orzecznictwie Sądów Polskich i Komisji A rbitrażowych w zeszycie 12 za rok 1965 na str. 56ł pod poz Uwaga m oja A.Cz.). 15

17 33. DZIAŁ SPADKU DZIAŁKA BUDO WLANA W edług przepisów szczególnych o dziedziczeniu gospod arstw rolnych (art i nast. k.c.) nie jest dopuszczalne w ydzielenie z gospodarstw a rolnego, będącego przedm iotem działu spadku, działki budow lanej n a rzecz spadkobiercy, który dziedziczy gospodarstw o, lecz w w yniku działu nie otrzym uje tego gospodarstw a, ani jego części. O rzecznictwo Sądu N ajw yższego, zeszyt 12 za rok- 1965, poz Uchwała z dnia 27 marca 1965 r. (III CO 11/65). (W uzasadnieniu uchw ały Sąd Najwyższy w yjaśnił, że uchw ała pełnego składu Izby w sprawie III CO 61/63, ogłoszona w OSNCP zeszyt 4/1964 r., poz. 66, o dopuszczalności wydzielenia działki budow lanej oparta została na w ykładni a rt. 2 ustaw y z dnia 29 czerwca 1963 r. W kodeksie cywilnym ustaw odaw ca odm iennie uregulow ał to zagadnienie, Jeśli chodzi o zniesienie współwłasności, oraz odm iennie, jeśli chodzi o dział spadku. W w ypadku zniesienia współwłasnośoi możliwe Jest w ydzielenie współwłaścicielowi działki budow lanej na terenie budow lanym wyznaczonym dla określonej m iejscowości, a jeżeli nie zostały generalnie wyznaczone za zgodą właściw ych organów. Inaczej Jednak, gdy chodzi o dział spadku. Uwaga m oja A.Cz.). 34. DZIAŁ SPADKU PRZENIESIENIE WŁASNOSCI I. Zakaz zbyw ania w całości lub części nieruchom ości rolnych przew idziany w art k.c. nie obowiązuje, gdy dział spadku, w którego w yniku spadkobierca otrzym ał gospodarstwo spadkow e lub jego część, n astąpił przed dniem 5 lipca 1963 r. albo gdy przed tą datą nastąpiło objęcie gospodarstw a spadkow ego przez spadkobiercę, k tó ry w całości je dziedziczy. II. Powyższy zaikaz obowiązuje także wtedy, gdy spadek obejm uje udział w gospodarstw ie rolnym oraz gdy udział m ałżonka w gospodarstw ie należącym do w spółw łasności m ajątkow ej dziedziczy w całości pozostały małżonek. III. Jeżeli gospodarstw o rolne dziedziczy tylko jeden spadkobierca, może on do chw ili objęcia tego gospodarstw a zbyć spadek w raz z tym gospodarstw em ; jednakże poczynając od chw ili objęcia przez niego gospodarstw a spadkowego, zbycie nieruchom ości rolnych w chodzących w jego skład podlega zakazow i przew i dzianem u w art k.c. O rzecznictw o Sądu N ajw yższego, zeszyt 12 za ro k 1965, poz U chw a ła składu siedm iu sędziów z dnia 26 kw ietnia 1965 r. (III CO 17/65). (W uzasadnieniu uchw ały Sąd Najwyższy w yjaśnia, że a rt. 10»9 k.c. zezwalający na zbycie spadku, do którego należy gospodarstwo rolne w całości lub w części osobie m ającej kwalifikacje do prow adzenia gospodarstw a rolnego, dotyczy sytuacji przed działem spadku, a a rt k.c. sytuacji po dziale spadku. Uwaga m oja A.Cz.). 16

18 35. Do zachow ania p raw a dziedziczenia gospodarstw a ro l nego n a podstaw ie art. LVI 1 przepisów w prow adzająs p a d k o b i e r c y cych kodeks cyw ilny nie jest konieczne, aby w spółspadu p r a w n i e n i d o kobierca, który przed dniem 5 lipca 1963 r. w drodze fak - d z ie d z ic z e n ia tycznych (nieform alnych) działów spadku o b jął w posiadanie należące do spadku gospodarstw o rolne lub jego część, albo aby jedyny spadkobierca, który przed tym dniem objął w posiadanie takie gospodarstwo, posiadał je lub jego część rów nież w dniu 5 lip ca 1963 r. O rzecznictwo Sądu N ajw yższego, zeszyt 12 za rok 1965, poz Uchwała siedm iu sędziów z dnia 10 m aja 1965 r. (III CO 14/65). (W uchw ale zaznaczono o w pisaniu treści uchw ały do księgi zasad praw nych. Uchwała k ładzie kres rozbieżnościom powstałym w praktyce sądów terenow ych, z których wiele w y chodziło z założenia, że do zachowania praw a dziedziczenia na podstawie art. LVI 1 przep. wprow. k.c. konieczne jest nie tylko objęcie przed dniem 5 lipca 1963 r. gospodarstw a lub jego części w posiadanie w drodze faktycznego, nieform alnego działu spadku, lecz także utrzym anie tego posiadania do dnia 5 lipca 1963 r., przy czym jednak dopuszczono dość daleko idące w yjątki, jak np.: niezaw iniona u trata posiadania lub zgłoszenie powództwa posesoryjnego. Uwaga m oja A.Cz.). 36. Jeżeli spadek otw orzył się przed dniem 5 lipca 1963 roku, a niektórzy ze spadkobierców powołanych do dziedzis p a d k o b ie r c y czenia w edług przepisów dotychczasowych nie zachow ali u p r a w n ie n i d o praw a dziedziczenia należącego do spadku gospodarstw a d z ie d z ic z e n ia rolnego (art. (L)VI 1 i 2 przep. w pr. k.c.), gospodarstw o przypada w częściach przew idzianych w praw ie obow iązującym w chw ili otw arcia spadku bądź pozostałym sp ad kobiercom, którzy zachow ali praw o dziedziczenia bądź też tym spadkobiercom oraz innym osobom, przewidzianym w art k.c., które poprzednio do spadku pow ołane nie były. O rzecznictw o Sądu N ajw yższego, ze szyt 12 za rok 1965, poz U chwała składu siedm iu Sędziów z dnia 10 m aja 1965 r. (III CO 18165). (Uchwałę powyższą Sąd Najwyższy postanowił wpisać do księgi zasad praw nych. W uzasadnieniu uchw ały Sąd Najwyższy zaznaczył, że uchw ała w zw ykłym składzie z dnia 3 lutego 1965 г. <Ш CO 7,1/64 o dodatkow ym dziedziczeniu zwolnionych udziałów nie jest trafn a. U chwała jak w ynika z jej uzasadnienia dotyczy sytuacji, w k tó rej spadek otw arty przed dniem 5 lipca 1963 r. przypadł spadkobiercom ustawowym, a jeden lub niektórzy z nich nie zachowali praw a dziedziczenia, spadkodawca był wyłącznym właścicielem gospodarstw a rolnego lub współwłaścicielem, ale współwłasność ta nie m iała charakteru współw łasności spadkow ej, wreszcie żaden ze spadkobierców nie zm arł przed dniem 5 lipca 1963 r. Należyte zrozum ienie tezy w ym aga przestudiow ania uzasadnienia, w tezie bowiem k ry je się kilka zagadnień w yjaśnionych bliżej w uzasadnieniu. Uchwała m a szczególnie d o n i o słe znaczenie dla w ykładni art. LVI przep. wprow. k.c. Uwaga m oja A.Cz.). 2 W kładka do n r 2 P alestry z 1966 r. 17