GÓRNICZO-HUTNICZY CZASOPISlYIO, POSWIĘCONE SPRA WOM. PRZEMYSŁ U GÓRNICZEGO I HUTNICZEGO.

Transkrypt

1 PRZEGLĄD GÓRNICZOHUTNICZY CZASOPISYIO, POSWIĘCONE SPRA WOM. PRZEMYSŁ U GÓRNICZEGO I HUTNICZEGO. Tm I. Dąbrwa, dnia ipca 904 r. M 9. Gaz wiekpiecwy, jak wyłączna siła ppędwa nwczesnej huty żeaznej. Gdyby rzprządzał się gazami bardz słabym skutku pyrmetrycznym, mżna g pdnieść przez zastswanie pwietrza, bgateg w ten. W n wszy ch czasach mżna trzymać 5,6 m 3 pwietrza, zawierająceg 50% tenu, przy zastswaniu siły P; przy użyciu zaś gazu wytweg. jak siły ppędwej, ksztwałby m 3 takieg pwietrza 0,5 feniga. Przyjmując da piec6w MARTINA G% zużycia pału, c przy dbrym węgu gazwym i c.:,w urządznych generatrach nie jest za mał, trzymamy anagicznie d wyżej przytczneg bic.enia zużycie g węga czyi m 3 gazu wiekpiecweg. Z estawiwszy wyżej trzymane cyfry zużycia gazu, trzymamy na 4 gdziny: Zużycie w sinicach gazwych gazu " w ktłach da dwu wacwni zwrtnych w piecach SIEMENSA i d " " " łwych " " w stawni MARTINA " " " Razem 8650 m 3 gazu Pnieważ wiekie piece wytwarz::tją m 3 zbyteczneg gazu na dbę, pzstaje p zaspkjeniu wszystkich ptrzeb huty jeszcze = m 3 gazu, c dpwiada sie 3000 P Ta reszta pwinna być zazwyczaj nawet większą. pnieważ piece 8JEMENSA, przeznaczne da wacwni zwrtnej, niezawsze są w użyciu, ecz tyk pdczas wacwania szyn, pdkładów i największych beek, tak że najczęściej pzstaje d rzprządzenia i ta iść gazu, t. j m 3. Zdarza się częst, że huta 4 wiekich piecach, zużyw.j,jąca dziennie 00 t kksu, psiada własną kkswnię, stjącą bezpśredni przy hucie. W tym wypadku biczenie zużycia gazu daje jeszcze epsze wyniki. Przyjąwszy w wyrbie kksu 76% wydajnści węga, trzymamy da wyżej wymieninej iści kksu 580 t węga, przerabianeg na kks. Węgie kkswy daje zwyke 8m 3 gazu ze OOkg, t znaczy w 4 gdzin trzymaibyśmy 5 SOOX X8=44400 m 3 gazu kksweg. Z tej iści zużywa się 60 w samych piecach kkswych, pzstaj e jeszcze 40 %, t. j m 3 Je żei tę D<ńczenie, p. 8, str resztę zużyje się d ppędu sinic gazwych trzyma się następujące wyniki: Gaz kkswy psiada średn i ą wartść pawą 4500 ciepłstek, zużycie zaś jeg w sinicach wynsi 700 itrów na knia parweg i gdzinę, c dpwiada w danym wy 769<0 padku, X 053± IP. Przyjąwszy, że sama kkswnia zużywa na własne ptrzeby 0% tej siły, pzstaj e jeszcze m 3 gazu czy i IP. Mając gaz kkswy d rzprządzenia, byłby znacznie krzystniej zastswać g w piecach MARTINA zamiast gazu wiekpiecweg. Ten cenny gaz m0że być, pdbnie jak gaz naturany w Ameryce Półncnej, wprwadzany wprst d pieca MARTINA z pminięciem regeneratrów, które w takim razie tyk da pwietrza byłyby ptrzebne. zg dbreg węga dpwiada wartści pałwej / n 3 gazu kksweg. Da ]n pnwanej tu stawni, która miaaby kg węga zużywać, ptrzeba byłby 5000 nz3 gazu kksweg, któremu t zaptrzebwaniu przeciwstawia się rzprządzana iść m 3 8inice zimnej parze, które zużywają ciepł pary, wzgędnie gazu, uchdząceg z maszyn p wyknaniu tam właściwej prary, znajdują craz szersze zastswanie i są jakby stwrzne d pwiększenia i tak znacznej już wydajnści ciepikwej sinic gazwych. Zagadnienie t zstał w zupełnści rzwiązane i wysz już z kresu prób a w praktycznem zastswaniu kazał się bardz zadawaającem. Jak chłdnika używa się zwyke kwasu węgweg, amniaku ub dwutenku siarki (bezwdnika siarkaweg). Ten statni chłdnik kazał się najdpwiedniejszym i znaazł góne zastswanie. Punkt wrzenia bezwdnika siarkaweg eży przy0 C a najdpwiedniejszem ciśnieniem jest 3 atm. Z pwdu nizkiej temperatury zachdzi. nieznaczne tyk skrpenie w cyindrze, a zużycie bezwdnika jest bardz małe, jeżei pakunki (uszczenienia) są dbre. W pczątkach zastswania bezwdnika siarkaweg przedstawiała sprawa uszczenień niemae trudnści, ecz becnie zstały ne usunięte. Przyjmując, że gaz wytwy ma 900 ciepłstek w m 3 i że na knia parweg i gdzinę ptrzeba 3m 3 czy Ze zbirów Bibiteki Głównej AGH

2 58 PRZE G LĄD GÓRNICZO HUTNICZY 904 i 700 ciepłstek, trzymamy skutek termiczny zyskanych w sinicach parze dchdwej, czyi X d. że przez ddanie sinicy gazwej d sinicy S mcy gazwej 700 ' m' t Jest wa razy parze dchdwej pdnsi się użyteczną wydajwięcej, niż u bardz dbrej maszyny parwej (te nć tejże 4%, pnie:vaż z _7 _ciepłstek, retyczne zaptrzebwanie ciepła na knia par ktre są d rzprządzema, zamem_a sę w racę weg i gdzinę wynsi 637 ciepłstek). Skutek = 03 cepstek. Cakwta wydajnść ten mżna uważać już za zadawaający; przybiż 03 w szem zbadaniu kazuje się jednak, że znaczna iść użyteczna wynsiaby zatem 700=37,6,' czyi ciepła uchdzi jeszcze w pstaci grzania wdy chłdzącej i temperatury gazów dchdwych (zużytych) i tę właśnie iść ciepła mżna zużytkwać w t. zw. sinicac.;h, pracujących parą dchdwą. U sinic CcKERILLA przyjmuje się, że na knia parweg i gdzinę ptrzeba 80 itrów wdy chłdzącej, przyzem z 5 grzewa się na d 40, z czeg wynikałby, że sama wda chłdząca pchania 000 ciepłstek. Cyfra ta wydaje się trchę za dużą; inne firmy pdają straty ciepła przez wdę chłdzącą na ciepłstek. Przyjmujemy da daszych biczeń, że innemi słwy 37,6% ciepła, użyteg d wytwrzenia siły, isttnie spełnił swje zadanie. Jest t brzymia wydajnść, jeżei uwzgędni się, że najepsze sinice parwe psiadają tyk %, t. j. / 3 t ej wydajnści. Przy zastswaniu zatem w eaej hucie sinie, zużywających ciepł stracne, mżnaby uzyskać jeszcze następującą się: Wiekie piece ptrzebują siły 00X7, IP. Eektrwnia, maszyny wiatrwe knwertrów i wszystkie wacwnie trójwacwe " Reszta pzstałych gazów wiekpiecwych 3000 " 0534 " 7784 P. wda chłdząca uprwadza 000 ciepłstek, razem przet uchdzi z sinicy gazwej = 063 ciepłstek. Da biczenia iści ciepła, którąby mżna dzyskać z gazów dchdwych, trzeba pznać temperaturę tych gazów. m 3 ga kkswych " " Razem: zu wiekpiecweg (przy 900 ciepłstkach) ptrze Przez zastswanie sinic 0 parze dchdbuje d spaenia teretycznie 0,7 m 3 pwietrza, w we. dzyskuje się 7784X0,59=6400 JP. rzeczywistści zaś ma, na knia parweg i g Obie wacwnie zwrtne pracują średni z dzinę ptrzebuje zatem 3nz3 gazu i tyeż pwietrza. łączną sią 4500JP. Przez zastswanie sinic pa Gaz wytwy ma przy temperaturze 0, ciśnie rze dchdwej mżna pdnsić sprawnść maszyn ni u 760 mm słupa rtęci i zawartści 900 ciep stek, parwych 0 50% ; w tym wypadku dzyskaby ciężar gatunkwy,65; 3m 3 ważą zatem 3795kg. się zatem jeszcze 50 JP, czyi razem Pwietrze, użyte d spaenia teg gazu, cięża 50=8650 JP. Zużycie wdy na chłdzenie pyrze gatunkwym,70, waży 3,870 kg. Ogóna wa nu chłdząceg wynsiby na knia parweg ga wytwrów spaenia tej mieszaniny wynsi za i gdzinę 60 itrów, z których 3 itry isttnie tern na knia parweg i gdzinę kg, któ byłyby stracne. Tak znakmite wyniki praktyczre przy ciepe waściwem 0,4 uchdzą z tempe ne dprwadziłyby niewątpiwie d bardz szyb raturą 0,4X7,665 = 5 8 kieg rzpwszechnienia się sinic parze deb dwej, gdyby nie znaczne kszta urządzania skrp Gdyby te gazy spaenia przechdziły przez enia da bezwdnika siarkaweg, które stanwią skrpenie pwierzchniwe, które puszczałyby, główną przeszkdę gónemu zastswaniu tych psiadając temperaturę 00, mżnaby z nich d sinie.. (580OO)XOO Z wyżej pwiedzianeg wynika, że wbec zyskać Jeszcze 8,8% ciepła czyi dzisiejszeg stanu techniki mżna przy racynanem zastswaniu gazów wiekpiecwych zasp X 8,80=880 ciepłstek. kić wszystkie ptrzeby huty w kierunku siy, Jeżei użyje się jak chłdnika da gazów ciepła i światła, i mieć prócz teg d rzparząspaenia i da sinicy gazwej zamiast wdy któ dzenia pważne źródła siy ppędwej, zwłaszcza reg z wyżej wymieninych śrdków, t uwięzi jeżei huta psiada w bezpśredniem sąsiedztwie n w sbie 000 ciepstek z sinicy i 880 cieps własną kkswnię a przy sinicach gazwych i tek z gazów dchdwych czyi razem 880 cie parwych zastsuje sinica parze dchdwej. pstek. Wydajnść sinic zimnej parze wyn Zestawi!3nie tych si zbywających przedstasi 0%, zamienia się zatem w naszym wypadku wia się jak następuje: 880X0,0=376 ciepstek na pracę, c dpwia z pzstałych gazów wiekpiecwych d 376X44 " 59 k. d. b h trzymuje się JP. a 75X60X60=v' nwg zmm w ec mec a z h. k k h pzsta yc gazw swyc. " niczneg równznacznika ciepła 44. N a każdeg Z sinic parze dchdwej dzyskuknia parweg i gdzinę, uzyskaneg w sinicy je się " gazwej, przypada jeszcze 0,59 knigdzin, d Razem: 350 JP. Ze zbirów Bibiteki Głównej AGH

3 M 9 PRZEGLĄD GÓRNICZO HUTNICZY 59 W ten spsób prjektwana huta, p zastswaniu swich gazów w wyżej wspmniany spsób, mgłaby zatem ddawać jeszcze 350 IP, jak siłę ppędwą innym zakładm przemysłwym, płżnym w jej sąsiedztwie. Zastswanie sinic gazwych sptyka się częst z zarzutem zbyt wiekieg zaptrzebwania wdy d chłdzenia sinic i czyszczenia gazu, a wskutek teg jakby tyk te huty mgły zastswać u siebie sinice gazwe, które psiadają dstateczną iść wdy. Zarzut ten deprzeć mżna biczeniem ptrzebnej iści wdy, z któreg każe się, że nwczesna huta, zapatrzna wyłącznie w sinice parwe, nie mniej ecz raczej więcej wdy zużywać musi. Całkwita iść gazu wiekpiecweg wynsi na 4 gdzin X 00 = m 3 Da wstępneg czyszczenia tych gazów, zapmcą ekshaustra prądzie pary ptrzeba 0.33 itrów wdy wzgędnie 0,33 kg pary na m 3 gazu, ezyi na XO 33 gdzm ' = 78m wdy. Wszystkie sinice gazwe, wiczywszy w t i zbywające si'y, dają łącznie 7784 IP, da których ptrzeba itry wdy na gdzinę i knia parweg, czyi razem 7 7 S: 4 X = 334 m 3 wdy. Sinice parwe da dwu wacwni zwrtnych wymagają łącznie średni IP. kń parwy i gdzina ptrzeb. d... k.4500x4x7 UJą 7 kg w y, zas aja,cej ty, czy =756m 3 wdy. Sinice parze dchdwej dają łącznie 8650 IP, da których isttne zużycie wdy chłdzącej wynsi 3 itry na knia parweg i gdzi 8650X4X3. nę, razem OOO = 343 m3 wdy. O gem zatem ptrzebuje huta 78+33# = 5 5m 3 wdy na 4 gdzin czyi 3,6 m 3 na minutę ab 60 itrów na sekundę. D teg ddać naeży jeszcze zużycie wdy w kkswni d płukania węga i gaszenia kksu, raz w fabryce wytwrów pbcznych, następnie wdy chłdzącej przy wiekich piecach, w wacwniach i w stawni, raz wdy, ginącej wskutek nieszczenych przewdów w przyrządach hydrauicznych. Wynika z teg, że zużycie wdy nie jest nadzwyczaj wiekie. Już ta kicznść, że dbra maszyna parwa ptrzebuje na gdzinę i knia parweg 7 kg wdy, pdczas gdy gazwej tyk kg wystarczają, wskazuje, że z czasem, przy bszerniejszem zastswaniu sinic gazwych, zaptrzebwanie wdy zmniejszy się. Wzgąd na wdę nie mże przet stanwić przeszkdy we wprwadzeniu sinic gazwych zamiast dziś używanych parwych. D tych, niec ptymistycznych zapatrywań p. GRUBERA, ddaję krtki pis istniejąceg w Ostrawie Pskiej urządzenia kkswni przy szybie Theresienschacht, naeżącym d zakładów Witkwickich. Kkswnia Theresienschacht psiada 0 pieców, wyrabiających 500 t kksu na dbę. Wydajnść węga wynsi 78% kksu, da pwyższej iści ptrzeba zatem 640 t węga. Użyty tu węgie daje z tmy 80m 3 gazu, czyi że razem uzyskuje się z pieców kkswych 640X80=7900 n 3 gazu. 600f teg gazu czyi krągł m 3 służy d paania pieców kkswych, pzstała reszta 7000 m 3 jest d rzprządzenia i mże być użytą jak sia ppędwa. Gdyby użył się teg gazu w ktłach d wytwrzenia pary, trzymaby się, przyjąwszy że m 3 gazu wyparuje 3 zg wdy, 7 OOOX3=3000 kg pary, która, zastswana w sinicach parwych, zużywających tyk 6,5 kg k.. d. d pary na ma parweg g b zmę, aa y 4 )<, 6 5 = =365 IP. Przy zastswaniu sinic gazwych biczenie zużytkwania teg gazu przedstawia się jak następuje: Gaz psiada kł 900 ciepstek w m 3 Fabryki sinic gazwych ręczą dziś za zużycie 750 ciepłstek na knia parweg i gdzinę; wbec teg przy zużyciu wyżej wskazanej iści gazu w sinicach gazwych trzyma się siłę IP, czyi że zastswanie sinic gazwych jest trzy razy krzystniejsze niż sinic parwych. Przypuściwszy z góry, że sinice gazwe stją dziś na wyfkści swjeg zadania pd wzgędem pewnści ruchu, nie uega wątpiwści, że każda nwa kkswnia nie mieszka wyzyskać teg grmneg a tak tanieg źródła siły, zwłaszcza, że d.pada zupełnie kszt dużej ktłwni i dpwiedzianść za nią, c również stanwi niemałą krzyść. Te wzgędy skłniły zarząd Witkwickich hut i kpań d załżenia przy nwej kkswni sinic gazwych. które d sierpnia r. 90 są w ruchu i działają zupejnie zadawaając. Kkswnia Theresienschacht przerabia dpadki kkswe i wyrabia głównie amniak, która t fa bry kacya wymaga pewnej siły ppędwej, nadt istnieje płuczka węga z eewatrem, kejki pwietrzne, dwżące węgie z pbizkich szybów, stacye pmp, świetenie eektryczne, warsztaty mechaniczne i t. p. urządzenia, którym naeży dstarczyć siły ruchu. Pierwtnie istniał prjekt udzieenia każ demu z ddziałów, ptrzebujących ppędu, sbnej sinicy gazwej, spstrzegłszy jednak ksztwnść i niepraktycznść teg pmysłu, zdecydwan się na utwrzenie eektrwni centranej, pruszanej sinicami gazweri i mającej być źródłem siły da caeg zakładu. W firmie BerinAnhatsche Maschinenfabrik w Dessau zamówin 3 sinice gazwe cztertaktwe pjedynczem działaniu, sie 300 IP każda, przyczem fabryka bwiązała się dtrzymać następujących warunków ppędu tyeh sinie: Ze zbirów Bibiteki Głównej AGH

4 50 PRZEGLĄD GÓRNICZOHUTNICZY 904 ) Zużycie gazu nie pwinn przekraczać knia parweg wynsi tyk 990 ciepłstek, 730 itrów na knia parweg i gdzinę, c przy.... t t 637X00 gazie tmperaturze. sprwadznej d zera,. i ciś termiczna sprawnść SI mcy Jes za em 990 = nienia barmetrycznag d 760 muz raz wartści 30f. Zużycie wdy chłdzącej _nie przekr?z pawej najmniej ciepłstek, dpwiada zu p wieu i bardz ścisłych pmiarach 66 htrw życie 3500X0,73=555 ciepstek na knia par na knia parweg i gd_zinę, smarów za spaweg i gdzinę. trzebawan 6,5 gr. Zupeme naturanym bjawem ) Zużycie wdy chłdzącej nie pwinn by, że w ecie więcej zużywan wdy chłdząprzensić 70 itrów, zużycie smarówogr nak cej niż w zimie. C d smarów, zauważn stałe nia parwg? i gdznę.. zmniejszanie się ich zużyc_ia, c tnacy. si c 3) Sim<!e pwmny dawać przy nrmanej raz większem dświadczemem bsługi smc ep iści 50 brtów na minutę 300 IP, a przytern szem dstswaniem się pjedynczych części zezwaać na 50f dchyenia d tych danych w maszyn d siebie wskutek dłuższeg mchu. górę i w dó,_ zapcą ster_wan_ia ręczneg. Wymagana eatycznść sinic pd ;z_gędem. 4) Stpie mejednstajnści Iuch ma: V:Y zmiany iści brtw była. w zupensc zadanić pdczas Jedneg kresu dzaama smcy waając najwyżej / 50 Osiągmęty stpień mejednstajj?ości wyni. P pzesz trzy:niesięcznyi:u uchu tych si_ j 96. Okazuje się zatem, że war;unk dstwy sime przedsięwzięt prby, przewidziane w umwie nic gazwych, i tak dsyć wygrwane, me tyk dstawy, a mające stwierdzić, ie dstarczne że zstały dtrzymane, ae w wyskim stpniu sinice dj?wiadają prę c znym warnkm... przewyższne. Dsknae działa:nie yc sinic PrzyJą:vszy spra_wn,ść n:ecamczną smcy przez ata skni_ zrząd W_ItkwiCkch hut 83 / 0, znaezion 700 htrw zuzyma gazu na k i kpań. d ustawema w ubegłym rku na nia parweg i gdzinę przy gazie, sprwadznym kkswni Karinenschacht w Ostrawie Mrawd 0 i 70 m n ciśnienia barmety?zneg, prz_y skiej sinicy gazwej sie 00_ JP i d _pwzięcia czem stwierdzn, że użyty gaz ma 600 me zamiaru rzszerzenia eektrwm Theresenschacht pstek w m 3. ęini c a ptrze_bwa zatem 80 da zaspkjenia ptrzeb,innych _w pbiżu teg mep_stek na kma parweg _ gdzj?ę Na _pd szybu p łżnych zakadw, naezących d tegz stawie tych danych mżna bh c zyć termiczną zarządu. SJ?rawnść sinicy. _Teretyczne zap?trzebwanie Zestawiając praktyczne wynii urządzeń_ na mepa wynsi 637 Ciepstek na kma parweg Theresienschacht z teretycznymi wywdami p. i gdzinę, praktyczne zaś, jak z pwyższeg wy GRUBERA, przeknujemy się, że czerpał n. cyfy z rzeczywist ś ci i częst brał za ma; bhczen_ia mka, 0 83 =90ciepstek na kma parweg g jeg zatem, rbiące niec fantastyczhe wraże;ne ' 637X00 mają naukwą i praktyczną pdstaw.. a kt?rej dzinę, stąd termiczna sprawnść sinicy pierając się, mżn,a ać _wyaz "?adze, ze stimy 90 przed epką, w _ktrej w_ieie :pece _;>Ok rzeta 90f. Naeży tu nadmienić, że przyjęta 830f spraw piania rud przyjmą na siebie me mej wazną r? nść mechaniczna sinicy jest bardz maą, i przy ę ptężnych generatrów, dstaczających energ, jętą bya da teg, że maszyny byy jeszcze nwe. którą zasiać będą iczne gaęze przemysł, me P pótrarcznym ruchu przedsięwzięte nwe mająceg zresztą nic wspóneg z metaurgią. próby day wiee epsze wyniki a mianwicie kazał się, że isttne zaptrzebwanie ciepła na Zygnumt Bieski. W r. 900, 90 i 0 spżycie różnych r dzajów paiwa przez drgi żeazne w państwie Rsyjskier by następujące: Węgie kamienny, antracyt, kks i brykiety r. 900 r. 90 r. 90 węgwe (tysię cy pudów) Odpadki naftwe (tysięcy pudów) Drzew (tysięcy sążni sześciennych) Drzew "(tysięcy sążni kwadratwych Z danych pwyższych wdać, że spżycie paiwa kpaneg twardeg (węga kamien *) Streszczenie danych, zebra_n;vch przez Radę Z,ttząu przemysłwców górniczych płudnia Rsy gs.znych p. t.. Khczesw i stims tpiwa, ptrebennaw russkim J;e eznym drgam w 90, gdach." Ze zbirów Bibiteki Głównej AGH

5 M 9. PRZE G LĄD GÓRNICZOHUTNICZY 5 neg, antracytu, kksu i brykiet węgwych) raz Spżycie przez drgi żeazne w Rsyi różpynneg: (dpadi naftwe) przez drgi żean nych rdzaj?w _pawa, prwadzne pd wzgęw Rsy w statmch atach stae wzrasta. J ezeh dem wartśc CepikweJ d węo'a dnieckieg spżycie paiwa kpaneg twardeg w r. 900 wynsi (w pudach): ' znaczymy przez, t spżycie tegż paiwa w r. 900 r. 90 r. 90 r. 90 przedstawi iczbę,0; jeżei spżyc i e pa Węgie kamienny iwa kpaneg płynneg w r. 900 znaczymy dniecki przez, t spżycie tegż paiwa w r. 90 przed Antracyt dniecki O stawi iczbę,07. Spżycie paiwa kpaneg twar Kks dniecki deg wzrasta przet prędzej, niż płynneg. Sp Węgie dąbrwski życie paiwa drzewneg ma dążnść d zmniej Węgie uraski szania się. Węgie mskiewski Odnśnie d pchdzenia spżycie paiwa Węgie syberyjski, kpaneg twardeg składał się z następujących usuryjski, sachaińrdzaj ów (w tysiącach pudów):, ski, fergański, w r. 900 r. 90 r. 90 skresienski, samar Z agębie Dnieckie kańsk i Z agłębie D ąbrwskie Węgie ja pńsk i 808 Z agłębia Mskiew Węgie tkwibuski 554 skie, Uraskie, Tkwibu Antracyt syberyjskie i inne ski Faiw zagraniczne Kks syberyjski R a z e m raz niewiadme Z danych pwyższych widać, że spżyc i e g pchdzeia paiwa dnieckieg ujawnia znaczny wzrst, mia Kks_ zagramczny nwicie w r.!=0 8% i w r. 90 3% w p Bryk_ety wg równaniu z rkiem pprzedzającym. Spżycie W ęge ang_esk paiwa zagraniczneg wykazuje znaczne zmniej amer,ykańsk szenie. W ęge śąski Da prównania spżycia różnych rdzajów Trf i brykiety paiwa pd wzgędem ich s iły ciej?ikwej k trfwe_ niecznem jest wyrażenie tej siły w Jednakwych Odpadki naftwe jednstkach ciepikwych. Na zasadzie danych, Razem paiwa pmieszcznych w pracach Górniczeg Kmitetu kpaneg Naukweg za r. 900 raz w wydawnictwie Drzew "Hiitte", trzymują s i ę następujące współczynniki wartści ciepikwej różnych rdzajów paiwa w Pdkłady Pzstae rdzaje prównaniu z węgem dnieckim: paiwa drzewneg pud dpwiada pudm Węgie drzewny _węga dnieckieg Razem pa;: iw..::.a.:;...;..;;. anracytu dmecheg syberyj drzewneg skieg..,035 ""' _...;...;.;..;.;;;..;..;..;...;..;...;;;.;.;;...;;.;..;;..;;;.;.; węga mskiewskieg 0,67 W ge węga uraskieg. 0,969 Stsunek prcentwy spżycia przez drwęga syberyjskieg, usuryjskieg, gi żeazne różneg rdzaju paiwa przedstawia sachaińskieg, fergańskieg, japń się, jak następuje: ski eg, samarkańskieg,wskresiensk. 0,837 r. 900 r. 90 r. 90 węga tkwibuskieg 0,75 Faiw kpane n' 5,,.,, 8 / 78, 5 / 79, 5 / węga dąbrwskieg 0,876 Faiw drzewne 4,%,75% 0,48% węga śąskieg... 0,853 ' W artść przytcznych pwyżej różnych węga angieskieg i amerykańskieg,05 rdzaj ów pai w a, spżyteg przez drgi żeazne, bry ki et węgwych..,05 bya następująca (w rubach): kksu r. 900 r. 90 r. 90 tm:fu i bry ki et trfwych ;47 Węgie kamienny dpadków naftwych,606 dniecki O węga drzewneg,37 Antracyt dniecki 757 sążeń sześcienny drzewa i pdkładów..,6 pzstałych rdzajów pau drzewneg 7848 Kks dniecki 0860 Węgie dąbrwski Węgie uraski Węgie mskiewski Ze zbirów Bibiteki Głównej AGH

6 5 PRZEGLĄD GÓRNICZO HUTNICZY 904 Węgie syberyjski, usuryj ski, sachaiński, fergański, wskresienski, samarkański Węgie japński Węgie tkwibuski Antracyt syberyjski Kks syberyjski raz niewiadmeg pchdzenia Kks zagraniczny Brykiety węgwe Węgie angieski i amerykański Węgie śąski r r r Trf i brykiety trfwe Odpadki naftwe Razem paiw kpane... Drzew F dkłady Pzstae rdzaje pai w a drzewneg Węgie drzewny Razem paiw==. drzewne W góe Stsuek prcentwy wartści spżyteg przez d gt żeazne różneg rdzaju paiwa by następujący: r. 900 r. 90 r. 90 Faiw kpane 76,0% 78,90f 75,95% " drzewne. 3,99%,08% 4,05%. sz.przeciętny j?dnsti ciepikwej, mianwice rznych rdzajow paiwa., sprwadznych pdług przytcznych pwyżej zasad d węga d?r:ieckieg, by następujący za pud (w kpiejkach): r. 900 r. 90 r. 90 Węgie kamienny dniecki Antracyt dniecki Kks dniecki Węgie dąbrwski Węgie uraski Węgie mskiewski Węgie syberyjski, usuryjski, sachaiński, fargański wskresienski, samar kański Węgie japński Węgie tkwibuski Antracyt syberyjski Kks syberyjski raz niewiadmeg pchdzenia Kks zagraniczny 0,,3 0,5 0,6,0 0,5 9,6 9,9 6,,6 3,8,4 6,0 6,3 6,5,5,7, 0,6 0,8 0,,5 4,8 3,8 3,0 6,0 6,6,6 9,9 6, 6, 6,5 4,7 0,4 Brykiety węgwe Węgie angieski i amerykański Węgie śąski Trf i brykiety trfwe Odpadki naftwe Prze c iętnie pai w kpane Drzew Pdkady Pzstałe r. 900 r. 90 r. 90, 7,9,0 4,9 3,8 3,6 3,0 3,0 7,4,5,, 4,6 3,9 3,5 6,7 7,0 0, 9,±,8, 4.0 6,9 rdzaje paiwa drzewneg 8,3 8,7 9, Węgie drzewny,8 5,9 5,9 Przeciętnie paiw drzewne,9 3,4 3,8 Przeciętnie wszekie paiw,9 3,7.7 Z dan:ych pwyżzych. widać, że najtaniej wypda ęgte _uraski, t?r;y spżywany.by na drdze zeznej?ermskiej w meznacznej iści n ddze zeaznej SamarZatustwskiej; następme tdą pdkłady, cena których wypadła tak nizką dateg?, ż.d pdkładów zaiczane były prawdpdbme rzne sta e bzużyteczne materyały drzew:ne; t sm pwtedzteć mżna pzstałych rdzach patwa drzewneg; jednym z drtszych rdza.w> pahwa był węgie drzewny.. Pahwa kpan.eg twardeg największą iść spzyła w r drga żeazna Jekaterynińska (w r p., w r p., w r p.), a w r. 90 dro'i żeazne Płudn_iwZachdnie ( p.)... Odpadn naftwe spżywały przeważnie drgt zeazne: r. 900 r. 90 r. 90 p u d ó w RiazańskUraska Zakaukaska Spżycie paiwa drzewneg był największe w r 900 na drdze żeaznej Syberyjskiej (3549 sąm sz.eś_c.), w r. 90 na drdze żeaznej MikłaJeskteJ (ę5585 sążni sześc.), a w r. 90 na drdz.zeaznej Warszawsk Petersburskiej (07 96 sązm ześc.); P?ważnym spżywcą paiwa drzewneg Jest rwmeż drga żeazna MskiewskWinda.w?Rybińska, na której spżycie wynsił (w sązmach sześc.): w r , w r w r ' Ceny. przeciętne spżyteg przez drgi żea:z?e patwa kpaneg były następujące (w kpiejkach za pud): Węgie kai:nienny dniecki Antracyt dniecki Kks dniecki Węgie dąbrwski Węgie uraski Węgie mskiewski '") r. 900 r. 90 r. 90 0,,3 0,5 0,8,4,0 6,0 6,0,5 0,, 0,8 5,8 6, 6,3 7,0 7, 6,9. '") Kpanie zagłębia Da.brwskieg dstarczaj& na ptrzeby drg Jteaznych najdrjtszy gatunek węga srtwaneg mianwicie p ' 5 Ze zbirów Bibiteki Głównej AGH

7 M 9. PRZEGLĄD GÓRNICZOHUTNICZY 53 r. 900 r. 90 r. 90 Węgie tkwi.mski 9,8,0,4 W ęge uraski wskresieski mne 8,8 8,9 8,5 Węgie syberyjski 6,9 9, 0,0 Kks syberyjski 6,0,0 6.7 Węgie usuryjski 7,8 7,9 6:8 Węgie sachaiński, 4,9 0.6 Węgie angieski 3, 3,6 7;9 Kks angieski 36,7 33,8 5,3 Bry ki e ty angieskie 4,5 9,8 Węgie śąski, 8,9 8,7 Węgie japński 8,0 0,8 9,9 Węgie amerykański 4,7 Trf,0 0,3 3,5 Bry ki e ty trfwe 3,0 5,9 7,5 Odpadki naftwe,9 3,5 9,0 Cena przeciętna spżyteg przez drgi żeazne drzewa wynsiła (za sążeń sześc.): w r rub. 55 kp. w r " 6 " w r " 78 " Spżycie węga dąbrwskieg przez pszczegóne drgi żeazne by następujące (w pudach): Drga żeazna r. 900 r. 90 r MskiewskBrzeska Nadwiśańskie WarszawskPetersb PudniwZachd WarszawskWied ::739 FabrycznŁódzka Swięciańska drga djazdwa Ceny przeciętne węga dąbrwskieg, trzymywaneg przez pszczegóne drgi żeazne, byy następujące (w kpiejkach za pud): Drga żeazna r. 900 r. 90 r. 90 MskiewskBrzeska 5, 5, 5,0 N ad wiśańskie 0,9,6 0,5 WarszawskPetersburska,4 5,5 5,8 PudniwZachQi.nie,7,7 9,6 WarszawskWiedeńska 7,0 0,7 9,6 Fabryczn Łódzka 5,5 9,9 5,5 Swięciańska drga djazdwa 8,3 8,0 8,0 Przemysł węgwy dąbrwski mże mieć jeszcze widki na uzyskanie dstaw węga da następujących dróg żeaznych, które spżywały węgie inneg pchdzenia p cenach następujących (w kpiejkach za pud): Drga żeazna i węgie r. 900 r. 90 r. 90 PskwRyska węgie diecki " angieski LibawRmeńska węgie dniecki " angieski MskiewskBrzeska węgie dniecki Mik!ajewska dniecki,, angieski węgie Peskie węgie dniecki Rys korwska węgie dniecki " angieski W ar sza w skp eter s burska węgie dniecki " angieski PłudniwZachdnie węgie dniecki " a. n g i es ki,9,6,, 8, 7,3 0,6 7,3,0,0 5,5 3, 3,8 5,,0, 0,0 5,4,6 9,4 7,4 7,4 9,5 4,5,3 W,O 7,0 8, 6,5,0 7,6 5,7 5,7 9,8,8 3,5 7,0 7,8 4,0 6,0 9,8 Kazimierz Srkwski S fan fechniki górnic?ej "' kń cu r ( Ciąg daszy, patrz :M 8, str. 493). Zamrażanie systemem PETSCHA, drższe J pzim sanki w naczyniu znajdwa się zawsze wprawdzie znacznie, niż pgłębianie 7. budwą w jednem miejscu. Wszekie bniżenie, wykazupuszczaną, daje prawie zupełną rękjmię przej jące jej ubytek, musi być usunięte ewentuanie ścia szybu w kurzawce. Craz szersze stswanie przez zupełne wyączenie wadiwej rury z biegu teg systemu wytwrzył metdę. która pzwi sanki. Zdarzającemu się czasem rzerwaniu rur uniknąć na przyszłść wieu z naptykanych d wskutek nierówneg marznięcia warstw zapbietąd trudnści. Ceem zapbieżenia nieszczenści ga się przez włączenie dpwiedni urządznych rur mrżących i uniknięcia przeciekania sanki, szczenych i mcnych rur kmpensacyjnych. Barwskutek czeg mgą pwstać miejsca, nie dające dz niemiłem jest zbaczanie d pinu twrów, się zamrzić, próbuje się rury i na pwierzchni wiercnych da rur mrżących. P zamrżeniu i p zapuszczeniu przed rzpczęciem mrżenia przy pgłębianiu zdarza się nieraz, że twry, zaciśnieniem wdnem na ich sz c zenść; pzatem łżne pza bwdem szybu, wchdzą craz barpdczas mrżenia zwraca się baczną uwagę, żeby / dziej w tarczę szybu, dsięgając czasem nawet Ze zbirów Bibiteki Głównej AGH

8 54 PRZEGLĄD GÓRNICZOHUTNICZY 904. śrdka. Rury te wyłącza się z biegu sanki i ucina p kawałku; zawsze jednak grzi niebezpieczeństw, że w miejscu. gdzie rura ta waściwie wypaść miała, pwstanie niezamrżna uka. Z teg pwdu, jak też z racyi wzr astających z większą głębkścią ksztów zamrażania, mnżą się usiłwania pgłębiania przez zamrażanie w dstępach. W tym ceu zamraża się pierwszy dstęp, pgłębia, nie przebijając spdu trzna dweg, i zabudwuje żeaznymi pierścieniami, a dn zamyka mcną szczeną pkrywą, zapatrzną w reguarnie rzdziene twry, pzamykane krkami. P zabudwaniu przerywa się zamrażanie górnej części szybu i wyciąga rury z twrów wiertniczych, c idzie bardz łatw p pprzedniem przepuszczeniu przez nie grącej pary. Następnie przez znajdujące się w pkrywie twry wierci się przy użyciu szczenych dławików nwe twry w dnie szybu, zapuszcza w nie nwe rury, i p uskutecznieniu teg zamraża się nwy dstęp dny. Jest t spsób bardz jeszcze niedsknały i trudny, umżiwiający jednak zamrażanie w dstępach aż d największych głębkści. W Angii raz w Stanach Zjedncznych używane są d prwadzenia chdników przygtwawczych w grubych pkładach węga maszyny systemu STANLEYA. Chciaż używane d bardz dawna, zarzucne nawet przez pewien czas, wchdzą ne znwu w użycie nie tye z racyi szczędnści ksztu chdników, gdyż praca ich nie jest tańszą d ręcznej, ie da zysku na czasie. Pracują tak pjedyncze jak i pdwójne maszyny, przyczem pierwsze wycinają chdnik przekrju krągłym d,60 d,0 m średnicy, pdwójne zaś przekrju eiptycznym z sią pzimą dłuższą. Na kpani Nuneatr Ciery (Warwickshire) w Angii siągnięt w rku ubiegłym zapmcą maszyny pjedynczej średnicy,65 m pstęp 350 m w 7 tygdniach w pkładzie węga 3,0 m grubym. Wycięte w ten spsób chdniki bywają się bardz długi czas bez prawy. Spsób pędzenia tuneów da pdziemnych kei eektrycznych w wiekich miastach, c hciaż nie naeży d zakresu górnictwa, jednakwż ze wzgędu na. głębkść, w której te rbty są prwadzne (częst pniżej 30m pd pwierzchnią ziemi), mże zaintereswać górnika. Obecnie są w budwie 4 inie teg rdzaju w Lndynie, w Paryżu cała sieć w związku z pdziemną Metrpitaine, prócz teg jedna czy dwie inie w Nwym Yrku. Największem dziełem, w ten spsób wyknanem, jest zapewne tune pd Tamizą w Lndynie, t. z. BackwaTunne, twarty w rku 898 da ruchu wzów i udzi. Zeby nie tamwać ruchu dużych statków na Tamizie, nie mżna by wybudwać w tern miejscu mstu, i wspmniany tune jest najdaej w strnę mrza wysuniętem płączeniem jej brzegów; ma n 8,5 m średnicy, i 36 m długści bez djazdów, skepiny jest białą cegłą gazurwaną i świetny eektrycznścią. Odbudwa. Craz szersze stswanie spsbów dbudwy pdsadzkwej spwdwane jest ptrzebą chrny pwierzchni raz kniecznścią dbudwy cienkich pkładów, które w inny spsób dbudwywać się nie płaci. Temu też przypisać naży wiekie rzpwszechnienie się dbudwy przedsbniej w krajach, będących głównymi wytwórcami węga. Zmiany, zachdzące na pwierzchni skutkiem prwadzenia d budwy bez pdsadzki, dtkiwe z pwdu dszkdwań, jakie właściciem gruntu płacić naeży za zniszczenie pó, w w.iekich agł:ębiach węgwych przybierają wieke rzmiary, grżące katastrfą. W Czechach w kręgu BruxDux całe dmy zn i kają z pwierzchni ziemi w przeciągu ncy wskutek bardz nieracyananej dbudwy :fiarwej grubych pkładów węga, w N rthwich w Angii setki at trwające wyługwywanie bgatych pkładów si wytwrzył bszar, zapadający się craz bardziej, ze sztucznam a ciąge wzrastającer jezirkiem w śrdku, który inie kejwe zdaeka mijać muszą. N aj grźniej, chć dpier w przyszłści a nie w chwii bieżącej, przedstawia się stan rzeczy w Westfaii, gdzie nader frswna, dtąd najczęściej bez pdsadzki prwadzna dbudwa bniżya pwierzchnię na tak wiekiej przestrzeni, iż istnieje bawa, że kanał: d rzeki Ems utraci swój spadek naturany, i że wreszcie z biegiem at cały bszar mże znaeźć się tye pniżej pzimu Renu, że w razie przerwania tam mże nastąpić zatpienie znacznej jeg części,katastrfa rzmiarach niebiczanych. Odbudwa przedsbnia, prócz znaczneg zmniejszenia ddziaływania rbót pdziemnych na pwierzchnię i wspmnianej pprzedni ta iści, łączy w sbie wiee innych zaet, między mnemi epsze przewietrzanie i większą chrnę przed pżarami w kpani dzięki czystej dbudwie. Również ze wzgędów finanswych spsób ten, w którym rzpcząć mżna ekspatacyę d punktów, pżnych bk szybu. i uniknąć wydatków na bszerne rbty przygtwawcze, jest znacznie dgdniejszy. Ddać wreszcie naeży, że mżna z nim płączyć bardz krzystnie i łatw prwadzenie ekspatacyi zapmcą maszyn wrębwych. W kpaniach francuskich i begijskich używany jest ten spsób prawie wyącznie, a zastswywanie g w Stanach Zjedncznych, Angii i Niemczech wzrasta z dniem każdym. W pkładach cienkich (0,45,0 m) i strmych (40 ) prwadzi się dbudwę w inii łamanej w spsób, który najepiej bjaśnić przykładem. Przytaczam tu, jak taki, dbudwę, prwadzną becnie w pkładach węga MM 59 na kpani Schage Ze zbirów Bibiteki Głównej AGH

9 M 9. PRZEGLĄD GÓRNICZO HUTNICZY 55 und Eisen w Westfaii (rys. i ). Jest t mże chdzą c 40 m przecznice drugrzędne, przecinajbardziej nwczesny typ dbudwy, zmieniny nające caą grupę pkadów. Z temi przecznicami pd wpywem francuskim i wprwadzny z rów ączą się kminy pinwe, raczej szybiki hamunczesnem zastswaniem francuskieg spsbu cwe, sużące d dbudwy jedneg ub dwóch Odbudwa przedsbnia w kpani SchageZ und Eisen. Prz ecz nica P::dnz pwietrzny Pz im wywz wy RYs.. budwywania strpu, t. z. spsbem Ourrieres. pkadów. Jak widać, wszystkie rbty przyg Oprócz teg i spsób wyknania rbót przygt twawcze prwadzą się nie w węgu, ecz przewawczych psiada cechy ryginane. Partya d ważnie w kamieniu spągwym, przez c unika się budwywana skada się z większej iczby cienkich ciśnienia., wynikająceg z jednczesnej dbudwy pkadów węga, nachynych pd 4050 d p kiku pkadów, nie traci się zaś duż, gdyż z Obudwa cz ata rbcz eg.... C) <'! " <. t\)... g 9 RYS.. zimu i płżnych dść bizk siebie. Z gównej pwdu nieznacznej grub ś ci i strmści pkadów zażne w nich chdniki przygtwawcze przecznicy, przecinającej tę partyę, zażny jest w spągu partyi w degści k 30 d dneg pkadu chdnik kierunkwy, z któreg wy Pchya wyskść :fiaru dbudwy i tak wymagayby przybierania kamienia. między Ze zbirów Bibiteki Głównej AGH

10 56 PRZEGLĄD GÓRNICZOHUTNICZY 904 pzimem wywzwym a pwietrznym wynsi katkę z przeciwwagą. Przewietrzanie nie wymaga 8 m i jest pdzieną na 5 części p 6 nz. P bjaśnienia: pwietrze wchdzi na pzimie wymeważ dbudwa w najwyższym pasie jest naj wzwym, przeciąga w górę wzdłuż czół dbudbardziej wysuniętą, rbty zaś w kierunku upadu wy i uchdzi przez najwyższy chdnik na pzim cfają się craz bardziej, inia dbudwy jest a pwietrzny. maną i ma kształt dwrócnych schdów. W każ W pkładach cienkich średniej grubści i dym psie czyi "'! każdym stpniu pracj 3 maem nachyeniu, chdniki przygtwawcze prgórnikw, wyrębując ustępy pchyłe mmj.:wę wadzi się bardz szerkim przdkiem (d 30m i cej na m szerkie. Pmeważ zaraz za mm p więcej) i równcześnie pdsadza bki, zstawiając stępuje systematyczna budwa strpu, jak t na miejsce na chdnik właściwy. Pdsadzka z pdłącznym szkicu widzieć mżna, dbudwa ta czątku siada dść znacznie, p pewnym czasie czyni zadść. wszeim wymga?ioij?. bezpieczeń jednak, kiedy się zupełnie zaeiśnie, chdniki ststwa i przewetrzama. W mewiełkej degłści ją całkiem dbrze. W pierwszym kresie trzeba (3m) za człem rbót pstępuje pdsadzka, nieraz przybierać strp ub spdek. Da zmniejrównież w pchyłych ustępach p 3m szer szenia ciśnienia ściany chdnika układa się z wykści. Kamień, uzyskany z przdka, grmadzi się branych kamieni nakształt sucheg muru, jeszcze tymczasw na deskach, uźn płżnych na epiej zaś buduje je ze stsów stareg drzewa, stempach, gdy zaś czł znajdzie się w dp układaneg na krzyż, zapełnianych drbniejszymi wiedniej degłści, zaszawuje się deskami pi kamieniami. nwy rząd stempi i zrzuca kamienie, spczywają Przy większym upadzie pkładu strp chdce na prwizrycznych bnach. Pnieważ pd ników pdłużnych ma skłnnść d usuwania się, sadzki tej zwyke d zapełnienia próżni nie wy czemu się zapbiega przy budwie przez Hadzestarcza, resztę dsypuje się z wyższeg chdnika. nie między stsy drzewa prstpade d ściany Zamiast szawania deskami używają tu również dłuższych kawałów drzewa, sięgających głębk d przedzieania pjedynczych ustępów pdsadz w pdsadzkę; również mżna użyć starych in ki specyaneg, tanieg a dść mcneg płótn, : drucianych, przywiązanych w pdsadzce d sternprzymcwaneg kikma gwździami d stemph. pi. Na kpani vn der Heydt bk Saarbriicken Płótn t, pdbne d używaneg d tam p w Niemczech pchynia w pkładzie Ameungftz wietrznych, wypada taniej, niż szawanie, wbec psiada przdek szerkści 4 m) przyczem bardz wyskich cen drzewa. Węgie z d bud prócz głównej pchyni pzstawia się w pdwy zsypuje się zapmcą dpwiednich ejków wprst d wózków, którymi wywzi się przez (Odbudwa awiewa w Waii ptudniwej). Schemat dbudwy przedsbniej w Angii. Rzut pzimy. Rvs. 3. chdniki pdłużne i ewentuanie krótkie przecz sadzce p każdej strnie pchyni.jeszcze p jdnice d szybika hamucweg, zapatrzneg w nym chdniku, które służą główme d przewie \ \ Ze zbirów Bibiteki Głównej AGH

11 M 9 PRZEGLĄD GÓRNICZOHUTNICZY 57 trzania; p djściu d pzimu wywzweg sużą ne jak chdniki kmunikacyjne da udzi. Szerkie przdki mają tę znaczną. krzyść, że dstarczają dść duż wga w kresie rbót przygtwawczych, kiedy wytwórczść zwyke jest bardz maą. Jak dbudwa da średniej grubści ma nachynych pkładów najepiej się nadaje ekspatacya z człem w inii ciągłej. Jest t zapewne najdsknaszy rdzaj dbudwy. Przy cieńszy c h pkładach, gdzie w chdnikach naeży przybierać kamień, prwadzi się ku człu w pdsadzce chdniki w degłści mniej więcej 0 m d siebie (w Niemczech nrmana degłść); przy większej grubści, jeżei wózek mże wjechać d dbudwy, iść chdników w pdsadzce mżna znacznie zmniejszyć i szyny prwadzić równege z człem (rys. 3). Przy grubści pkładu i pwyżej najepiej prwadzić dbudwę pjedynczymi dcinkami (Stssbau). Taką dbudwę widziaem na szybie Grimberg kpani Mnp w Westfaii. Szyb ten dbudwuje w głębkści pniżej 700 m. pktad węga,5 m grubści, przyczem rzkład chdników jest nader ryginany, gdyż węgie twrzy jakby kpuę, na szczycie pzimą, a padającą pd 59 reguarnie na wszystkie strny. N a szczycie kpuły stją dwa szyby biźniacze, pwietrzny i wyciągwy; chdnik gówny twrzy w tym wypadku zewnętrzne prawie dkładne k, z któreg w pzimie niższym zbiegają się w prmieniach przecznice d szybu wyciągweg, a równcześnie pędzne w węgu pchynie wznszą się łagdnie ku śrdkwi i schdzą w szybie pwietrznym. Wywóz w pchyniach, chdniku głównym i przecznicach (częściw) dbywa się mechanicznie zapmcą iny. Odbudwę prwadzi się 6 m szerkieri zabierkami w kierunku rzciągłści d jed Rzut pinwy bunkwą,staje się craz bardziej niebezpieczną, c spwdwał w wieu krajach graniczenie największej wyskści fiarów d 5 m. Lepszą znacznie d niej jest dbudwa fiarwpiętrwa (Etagenbau), a najepsządbudwa grubych pkładów w awach z pdsadzką (Scheiben ba u), stswana w pjedynczych wypadkach w Angii. Francyi, Austryi i Niemczech. Pkład dbudwuje się metdą przedsbnią w dwóch (ab więcej) ławicach. przedzienych naturaną szczeiną ub przerstem kamienia. przyczem zwyke dbudwa w niższej awicy jest naprzór wysuniętą. w górnej zaś pstępuje w takiej degłści, żeby pdsadzka w niższej ławicy ckwiek siadła, ecz nie była tak zaciśniętą, żeby ławica górna uegała ciśnieniu. W ten spsób dbudwuje się pkad Beust w kpani rządwej pruskiej Gerhard bk Saarbriicken, gdzie próbwan najprzód dbudwywać dną ławicę dbudwą przedsbnią a następnie w kierunku dwrtnym ławicę górną spwbem fiarwym bez pdsadzki; później zastswan dbudwę przedsbnią na całą grubść węga z wamem w górnej awicy, becnie zaś dbudwuje się spsbem ławicwym, przyczem przdek w dnej ławicy wyprzedza górną 0 m. W innym już raz przytcznym przykładzie w Waii Pudniwej (rys. 3 i 4) dbudwuje się w ten spsób schdzące się bizk dwa pkłady węga: Ras Las i Red Oa. Odegłść przdków w wyższym i niższym pkładzie wynsi tu znacznie więcej, mianwicie 00 yardów czyi przeszł 90 m. O ie bszerne stswanie dbudwy przedsbniej w nwszych czasach nie przedstawia sam przez się nic nweg, jest t bwiem jeden ze starszye;h spsbów, tye zupełnie nwym pmysłem jest zastswanie praktykwaneg już dawniej w Pensywanii zamuania*) pjedynczych Red Ca 90 cm Przerst 60 cm RasLas,0!E RYS. 4. nej pchyni d drugiej, czasem z bu strn rów chdników i rbót pdziemnych, jak reguarneg ncześnie, pdsadzając zaraz za sbą i zstawiając sbu pdsa:dzania dbudwanych przestrzeni. jedynie p strnie węga chdnik d wywzu, któ Z większą mże nawet systematycznścią używary razem z chdnikiem, pzstawinym z zabierki ne by zamuanie pd nazwą.zapukiwania w Bsąsiedniej, siuży d przewietrzania przdka. Przy rysawin w kpaniach wsku ziemneg d przeszwzięciu najbiższej zabierki pdsadza się chdnik 0.at. Używan tu mianwicie szamu, pehwywzwy pprzedniej. dząceg z ręcznych płuczek epu (urbku wsk W grubych pkładach (3m i pwyżej) dbu dwa fiarwa, prócz teg, że psiada cechę ra *) Przegąd GórniczHutniczy, MM n i (przyp. r ed.). Ze zbirów Bibiteki Głównej AGH

12 58 PRZEGLĄD GÓRNICZO HUTNICZY 904 nśneg) d zapełniania starych puszcznych W eju następuje zmieszanie z wdą, która zwyke szybów, których bya tam wieka iczba pdczas pd ciśnieniem tryska na przesypujący się przez stswania systemu jednszybikweg. Zaptukiwa ruszt suchy materya i mże się z nim dkadnie nie t mia na ceu tak szczene wypełnienie zmieszać, w którym t ceu gdzieniegdzie pniżej szybu, żeby przezeń wda z górnych warstw w pierwszeg rusztu umieszcza się drugi. Pierwsza dnśnych i z pwierzchni dstać się nie mga. część rurciągu musi być pinwa, więc umiesz Wartść teg rdzaju pdsadzki zsta.a uznaną czna w jakim szybie ub twrze wiertniczym, i ze strny urzędwej, d szeregu at bwiem żeby uzyskać ciśnienie, ptrzebne d daszeg przepisy górnicz picyjne wymagają z aptukiwa przebiegu szamu w rurach pzimych. Średnica nia puszcznych szybów, nie zadawaając się ich używanych rur wynsi 300 mm. Z pwdu zasypywaniem. N aturainie daek tu jeszcze d sineg tarcia rury ścierają się dść prędi:, uki prawidłweg zamuania, jak pdsadzki w k na ścianie zewnętrznej, rury pzime na de. paniach węgą. w tej pstaci, jaka becnie jest Da zapbieżenia szybkiemu zniszczeniu dewa w użyciu na Sąsku Górnym, w Westfaii i w się zewnętrzną ścianę uków grubszą, rury pzikręgu OstrawKarwińskim w Austryi. W za me zaś braca kikakrtnie nakł si, żeby zusadzie zamuanie pega na zapełnieniu dbud życie jednakw rzdzieić. W użyciu są zwyke wanych przestrzeni zapmcą przeprwadznych rury kłnierzwe, z aneg żeaza ub stai, uki z pwierzchni rur mieszaniną wdy i drbn rz najepsze są stawe i mżiwie dużym prmiedzieneg materyau. Wda stpniw dcieka niu krzywizny. przez nieszczene tamy a szam zstaje, zastyga zamykać mżna Kńce rurciągów w dbudwie zasuwami, trzeba jednak zawsze jąc craz bardziej w dsknae związaną wype przed zamknięciem Tury przerwać dsypywanie niającą wszekie szczeiny i nierównści pdsadz sucheg materya"': na górze. i r:ury przepukć kę, która p pewnym czasie staje się prawie tak wdą, żeby zapbedz zatkamu sę. Oke\za sę twardą jak kamień. Za materyał d pdsadzki niekrzystnem rzgałęzienie rurciągów w ceu mże sużyć: rzdrbniny wszekieg gatunku równczesneg zamuania kiku rbót, gdyż zwykamień, dpadki z puczek, szaka z hut, pkru ke w jednej gaęzi pwstają zatry. Przekładaszna na kawałki, żuże z pd któw, gina, nie z jednej dbudwy d drugiej dbywa się wreszcie piasek, najepszy dateg, pnieważ wy przez wymianę prsteg kawaka rury na uk, maga najmniej wdy ( bjętść wdy na bję naturanie p pprzedniem próżnieniu rurciągu. tść piasku), wysycha najprędzej i wypełnia próż P zapenieniu przeznacznej p temu części minię najepiej, prawie zupenie nie uega:ąc skur ja c najmniej kika dni, zanim pdsadzka trchę czeniu. Większa część pwyżej wyicznych ma bcieknie, pezer tamy mżna rzebrać bez bateryaów są t dpadki z przeróbki i nie ksztują wy, żeby wszystk wypynę. Przestrzeń, przenic, stanwią ne nawet czasem materya nie tyk znaczna na zamuenie, musi stanwić pewneg bezużyteczny, ecz i uciążiwy, tam jednak. gdzie rdzaju naczynie, w którym t ceu wszystkie g brak, trzeba zdecydwać się na zebranie i prze miejsca, któremi szam mógby uchdzić, zamyka wiezienie części pwierzchni, najepiej jakieg się tamami, dziaającemi Jak fitry, które przepagórka, przyczem naturanie mżna już wybie puszczają wdę a zatrzymują części stae. Pnierać i starać się ie mżnści piasek, gdyż waż stawianie tam jest ksztwne, w ceu zagina wymaga więcej wdy (,5 części na jed szczędzenia wydatków piera się dwa bki zwyke ną giny), bardz pwi bcieka, a wreszcie za prstkątnej dbudwywanej przestrzeni starą mua caą wdę kpanianą, na czem cierpi ruch pdsadzkę, zaś dwa drugie, wzgędnie jeden, gdyż pmp. Bez wzgędu jednak na gatunek materya przy trchę większym upadzie nie trzeba tam musi być w kawakach wiekści najwyżej 50 d przy ścianie nadkadwej, piera ie mżnści 00 mm. średnicy, wzgędnie mniej, zaeżnie d jeszcze nienaruszny węgie, a tamami zamyka średnicy rur. Sądzimy, że naeży przyjąć za za się tyk chdniki, sużące uprzedni d przesadę, że średnica największych kawaków nie p wietrzania i wywzu. Tamy rbi się pprstu z winna przekraczać pwy średnicy rur. Jeżei szeregu dbrze przystających supów, patrznych miejsce, skąd materya trzymuje się, jest dda d wewnątrz szawaniem i uszczeninych matene d szybu, naeży urządzić dbry przewóz ryałem prwatym: nawzem, smą, pótnem i t. p. mechaniczny, c znacznie bniża kszta zamua Zwyke cay materya drzewny, użyty na tamę, nia. Przywieziny nad szyb rzdrbniny mate mżna p beschnięciu pdsadzki wyjąć i użyć na rya sypie się d wiekieg eja, wchdząceg w nwą tamę. Przestrzeń, jaką mżna jednym rurprzewód rur w szybie. Lej ten zapatrzny jest ciągiem zamuić, wynsi 800 m 3 na gdzinę. w ruszt pjedynczy ub pdwójny, który zatrzy Z pprzednich uwag mżna atw wyniskmuje zbyt wiekie kawaki. N aturainie trzeba się wać, że d zamuania nadają się najepiej spsby starać, żeby prócz kawaków większych by jak dbudwy dśrdkwe, d granicy pa czy nanajwięcej średnich i cakiem dtbnych, tak żeby dania ku szybwi, gdyż atw zrzumieć, że pskad caej mieszaniny zbiża się jak najwięcej zstawianie chdników w pdsadzce jest bardz d szamu. Pwierzchnia rusztu wynsi m utrudnine. Dateg też dbrze nadaje się pte Ze zbirów Bibiteki Głównej AGH

13 M 9 PRZEGLĄD GÓRNICZO HU'rNICZY 59 mu dbudwa :fiarwa z krótkimi fiarami, gdyż przy długich trudn utrzymać dbre przewietrzanie. Przy dbudwie przedsbniej w grubszym pkładzie mżnaby zabezpieczać ściany chdników suchym murem z kamieni, a ptem zapełniać śrdek szamem, zapewne jednak dbudwa taka na;ptkaaby na iczne trudnści. Znacznie łatwiej da się t urządzić przy dbudwie pjedynczerni zabierkami (Stssbau), jak t prjektwan w dbudwie na szybie Sazer i Neuack w Westfaii. Odbudwa z zamuaniem wyma.ga jednak większeg nachyenia pkładu, dść dbre g strpu; prócz teg wymaga na wię c ej tam, niż dbudwa fiarwa, c prawda nie tak mcnych. Zresztą ani stpień nachyenia, ani grubść pkładu nie stanwią przeszkdy. Pdsadzka namuna psiada wiee zaet: przedewszystkiem z pwdu prawie zupenef{o wypełnienia (pwyżej 90%) dbudwanej przestrzeni wszekie bniżenie się strpu jest wykuczne, a c zatem idzie, unika się przez t ciś nienia w kpani raz uszkdzenia pwierzchni. Na Śąsku Górnym dbudwan całkwicie pkład PchhammerFatz, 5 n gruby nagębkści tyk 50 m d pwierzchni w pbiżu szybu i pd budynkami kpanianymi. Pmim, że w pbiżu znajdwały się zawaiska starej dbudwy, więc i związek warstw był słabiny, w miejscu, gdzie użyt pdsadzki namuanej, nie mżna był zauważyć najmniejszeg bsunię c ia. Ma t brzymie znaczenie da kpań. które z pwdu płżenia w pbiżu miast, inii kejwych, hut i t. d. bardz duż węga musiały zstawiać w :fiarach bezpieczeństwa. W takier płżeniu znajdwała się kpania Sazer i Neuack, znajdująca się w śrdku hut Kruppa w Essen, raz kpania Sw. Trójcy w Ostrawie, płżna w śrdku miasta. Musian tu pświęcić na fiary bezpieczeństwa pd kściłem, szybami i ważniejszymi budynkami 550 m, t. j. prawie / 4 caeg bszaru kpanianeg. O hecnie wszystkie te fiary bezpieczeństwa mżna spkjnie i zupełnie czyst dbudwać. W kpaniach węga prócz zmniejszenia ciśnienia, ktre uniemżiwiał czasem utrzymanie chdników w pbiżu starych zrbów, zamuanie zmniejs:;;a znacznie, a dpwiedni prwadzne, usuwa nawet zupełnie niebezpieczeństw pżaru, raz znacznie sł abia mżiw ś ć wybuchów, pnieważ najepsza pdsadzka ręczna nie wypełnia całkwicie próżni i pzstawia dsyć miejsca d grmadzenia się gazów w staryc:nzrbach. Jedyną niedgdnścią, wynikającą z zamuania, jest zanieczyszczenie szamem wdy kpanianej, na czem cierpią pmpy; mżna jednak temu zapbiedz, prwadząc wdę, dpływającą z tam, przez stare dbudwy ab chdniki, w których mże się na dstać naeżycie. D pmpwania bardz nawet mętnej wdy nadają się specyane pmpy dśrdkwe wyskier ciśnieniu. Oprócz wymieninych pprzedni krzyści, jendym z głównych pwdów szybkieg rzpwszechnienia się teg spc;>sbu by niższy kszt pdsadzki zamuanej. Na Sąsku Górnym, gdzie już d 3 at jest n stswany, kszta wynszą kł 0,440,90 marek na tnnę węga, wydbyteg z tych rbót. W tych samych warunkach pdsadzka ręczn a ksztuje 0,70,60 marek. Mżna w góe przyjąć, że kszta zamuania wraz z ksztem rurciągu raz pwiększenia przypływu wdy kpanianej wynszą markę czyi 46 kp. wbec,50 marek czyi 69 kp. na tnnę węga przy pdsadzce ręcznej. O b u d w a. Da z apbieżenia szybkiemu łamaniu się kap u drzwi w chdnikach w Westfaii pdciągają pd nie przy stawianiu drzwi kawaek starej iny <!rucianej, która przechdzi przez ba zamki i umcwaną jest z tyu supów kiku gwździami. Przy większej szerkści chdników kapa amie się bardz prędk, ae ina, zabezpieczna gwździami d ześizgnięcia się z kapy, wytrzymuje jeszcze bardz dug, wcinając się w kapę nieraz tak sinie, że ją prawie na pół: przecina. Jest t wzmcnienie bardz prste i praktyczne. W dbudwach kpań węga, szczegónie przy słabym strpie, wypadki żejszych i cięższych uszkdzeń, częst śmiertenych, wskutek uderzenia ub przygniecenia spadająceri ze strpu bryłami stanwią gdzieniegdzie 50 / 0 wszystkich wypadków. Da zapbieżenia temu wprwadzn we Francyi a za jej przykładem i w Niemczech systematy czną budwę strpu, najepiej i charakterystycznie przeprwadzną w kpani Currieres we Francyi. Również w Angii, jakkwiek nie tak daece, jak we Francyi i Niemczech, dążą d siągnięcia bezpieczniejszej budwy przez znaczenie największych degłści stempi, grubści drzewa i t. d. System budwy, używany w Currieres, pega na mżiwie zupenem zabudwaniu strpu, tak żeby nie był miejsca, którędy mógłby wypaść kamień ub bryła węga. Stempe stawiają się nie pjedyncz, ecz w szeregach, równegłych d inii czła, w reguarnych dstępach, zaciągając na nie kapy (z płwic), kinwane d strpu tak, żeby między nim a kapą pzstała szjara 46 cm szerkści. W szpary te kładzie się pprzecznie na kapy w degłści 530 cm d siebie cienkie kawaki dpadków desek, cienkich krągaków i t. p., tak że pwstaje rdzaj kraty, pkrywającej cały strp. Przytczny pprzedni szkic dbudwy na kpani Schage und Eisen przedstawia teg rdzaju budwę (rys. ). D charakterystyki tej budwy na.eży jednak jeszcze użycie żeaznych drążków, stswanych w przdkach rbót, gdzie więc nie mżna przeć drugieg kńca desek, gdyż niema miejsca na nwą kapę i na nwy rząd stempi. (c. n. N.). Adam Łukaszewski. Ze zbirów Bibiteki Głównej AGH

14 530 PRZEGLĄD GÓRNICZOHUTNICZY 904 WYKAZ ILOŚCI WĘGLA, wysłaneg drgami żeaznemi z kpań zagłębia Dąbrwskieg w maju r Nazwa kpani Drga iaazna WarszawskWładańska Niwka Mrtirner. Miwice Hrabia Henard Paryż Kazimierz i Feiks Saturn Czeadź Fra. Jan Antni Lekadya. Mikłaj i Franciszek. Matyda Grdziec I Huta Bankwa Andrzej IT i Tadeusz IT. Ja.kób. Ftz Rudf Andrzej. Heena Tadeusz I. A wina Ste! a Wańczyków Grdziec rr Nierada Katarzyna i Ludwika. Razem. Drga aazna IwangrdzkiDąbrwska Niwka Mrtirner Hrabia Renard Paryż Kazimierz Antni Red en Andrzej I. Heena :Matyda. Tadeusz!. Jakób. Wańczyków Franciszek Rk 903 Rk 904 W r. 904 wysłan węga wię, cei ( +) a b mniej (), niż W Y S Ł A N O W Ę G L A W rku 903 W mi.,sie,cu Od pcze,tku rkud3 maja maju kud3maja W ;niesie,cu Od pcze,tku r maju,;,, W miesie,cu... "' g esm maju C) _g ""' ''" f> O 3 3 W A G O NÓW Hi óó f f> ! :!Oł f> łó ó t wagnów \ t 3 + j= !) i ł ł t W kresie czasu d pcze,tku rku d 3 maja wagnów% ł i t t 6 t 5 t , Razem W gó e 4 85! ! t / t = t ó a ó Ze zbirów Bibiteki Głównej AGH

15 M 9 PRZEGLĄD GÓRNICZOHUTNICZY 53 W maju rku 904 przypadał d pdziału pmiędzy kpanie zagębia Dąbrwskieg p 900 wagnów dr. że. Warszawsk Wiedeńskiej na dzień rbczy, c czyni na cay miesiąc 56 wagnów. Z iczby tej kpanie dway 7 wagny, czyi 0 / 0 ; winny byy przet trzymać wagny; przyjęły ddatkw pnad nrmę 76 wagnów, waściwe dwanie wynsi przet 446 wagnów czyi 7%. Drga żeazna pdstawiła wagnów czyi 836 wagnów na dzień rbczy, a przet 76 wagnów czyi 4 / 0 więcej, niż kpanie winny by!y trzymać. Oprócz teg drga żeazna pdstawiła kpanim pnad nrmę 48 wagny austryackie. W maju rku 904 przypadał d pdziału pmiędzy kpanie zagębia Dąbrwskieg p 85 wagnów dr. że. Iwangrdzk Dąbrwskiej na dzień rbczy, c czyni na cały miesiąc wagnów. Z iczby tej kpanie dwłały 484 wagny czyi 0f, przyjęły ddatkw pnad nrmę 73 wagny, waściwe dwłanie wynsił przet wagnów czyi 80fu. Drga żeazna pdstawiła wagnów czyi 9 wagnów na dzień rbczy a przet 40 wagnów czyi 50f więcej, niż kpanie winny były trzymać. W maju rku 904 przypadał d pdzia u pmiędzy kpanie zagębia Dąbrwskieg p 35 wagnów na dzień rbczy czyi 840 wagnów na cay miesiąc d przeładwania węga w Gngu z wagnów dr. że. WarszawskWiedeńskiej d wagnów dr. że. I wangrdzkdąbrws ki ej. Kpanie wysay tą drgą 865 wagnów czyi 78 wagnów na dzień rbczy a przet 05 wagnów czyi % więcej, niż przypadał z pdziau. W maju rku 904 kpanie wysłały d Warszawy 3 63 wagnów węga czyi 5 wagnów na dzień rbczy; więcej, niż w maju r. 903, 354 wagny czyi 0f. W kresie czasu d stycznia d 3 maja r. 904 kpanie wysay d Warszawy 3 64 wagny węga czyi 95 wagnów na dzień rbczy; więcej, niż w tym samym kresie czasu r. 903, 805 wagnów czy i SOf. W maju r. 904 kpanie wysały d Łdzi wagny węga czyi 49 wagnów na dzień rbczy; mniej, niż w maju r wagnów czyi 60f. W kresie czasu d stycznia d 3 maja r. 904 kpanie wysay d Łdzi 409 wagnów węga czyi 0 wagny na dzień rbczy; mniej, niż w tym samym kresie czasu r. 903, 3 53 wagny czyi 30f. R. K. Przemysł cynkwy w Króestwie Pskiem w marcu r WYDOBYWANIE GALMANU. W marcu rku 904 w trzech kpaniach gamanu by 49 szybów, sztni i t. p.; któw parwych w kpaniach by 6; kpanie były czynne w przeciągu 4 dni rbczych. Liczba czynnych maszyn parwych w kpaniach bya następująca: Liczba Mc Wyciągwe 4 90 W dciągwe D innych ceów 0,95 4,68 0,43 Razem ,06 Liczba sinic ręcznych wynsia 8, kni rbczych na pwierzchni6. Przeciętna iczba zatrudninych rbtników była następująca: pd ziemią 64, na pwierzchni mężczyzni 337, kbiety 64, razem 4. N a pudów wydbyteg gamanu przypadał rbtników: pd ziemią 3,90, na pwierzchni mężczyzni 7,3, kbiety 3,56, razem 4,77. Przeciętna wydajnść jedneg rbtnika na dniówkę wynsia wgóe 6,83 pudów; wydajnść ta, sprwadzna d miesięcznej, wynsiaby 403,9 pudów, d rcznj4 847,04 pudów. Liczba góna drbinych dniówek bya następująca: pd ziemią 5 383, na pwierzchni mężczyzni 8 08, kbiety 3 936, razem N a pudów wydbyteg gamanu przypadał dniówek rbtników: pd ziemią 333,5, na pwierzchni mężczyzni 75,, kbiety 85,34, razem 594,07. Suma góna zarbku rbtników wynsia (w rubach): pd ziemią 6 969, na pwierzchni mężczyzni 6 556, kbiety 66, razem Przeciętny zarbek jedneg rbtnika na dniówkę wynsi! (w rubach): pd ziemią,0, na pwierzchni mężczyzna 0,8, kbieta 0,3, w góe 0,90. N a pudów wydbyteg gamanu przypadał zarbku rbtników: pd zimią 367,90, na pwierzchni mężcyzn 4,4, kbiety 7,45, razem 537,49. Wypadkw meszcęśiwych z rbtnikami by 6, zakńcznych częścwwą niezdnścią d pracy, 3, zakńczne. wyzdrwieniem zupełnem, i, zakńczny śmereą. Ze zbirów Bibiteki Głównej AGH

16 53 PRZEGLĄD GÓRNICZOHUTNICZY 904 I ść wydbyteg gamanu pdug kpań bya następująca: Rk 903 Rk 904 W r. 904 wydbyt więcej (+) ab mniej (), niż w r. 903 Nazwa kpani Od pcz,tku Od pcz tku Od pczątku rku Marzec rku d 3 Marzec ku d 3 Marzec d 3 marca marca marca p u d ó \V pudów i % pudów %_ Basaw J ózef. gbw J04 43' Uisses I g I8g I + IOg6I I Razem P wyższa iść gamanu pdug gatunków przedstawiaa się, Iść jak następuje: wydbyteg gamanu z byszczem Rk 903 Niesrtwany pudów czyi % wydbycia. Gruby " " 35,89 " " Drbny " " 64, " " Razem 4837pud. czyi 00,00 % wydbycia. wiu pdug kpań bya następująca: Rk 904 C+) W r. 904 wydbyt w i ęcej ab mniej (), n i ż w r. 903 Nazwa kpani B esaw J ózef. Uisses Od pcz(\tku Marzec rku d 3 marca p u d 8g6 6g I3 56 Od pczs.tku d 3 marca Od pczątku rku Marzec rku Marzec d 3 mar ca ó w pudów % w pudów,u g4 + 9? I57T + 4 I I Razem Ogóny przychód i rzchód gamanu przedstawiał: się, jak następuje: p zstaść z pprzednieg miesiąca w marcu r. 904 wydbyt. R azem pzstaść i wydbycie R zchód w marcu r. 904 G Niesrt wany I 38g00 T 38g00 I3 79 p a m a Gruby Drbny u d ISO I44 68 ' T I n Gaman z bysz czem Razem ó w WU 54' 6( I I T T p zstaść na 3 marca r I s8 389?65 I 064 Ze zbirów Bibiteki Głównej AGH

17 M 9 PRZEGLĄD GÓRNICZOHUTNICZY 533 Pz.uKANIE GALMANU. W marcu rku 904 były czynne dwie płuczki gamanu i błyszczu wiu. N a p:uczkach tych by 3 kty parwe i 3 maczyny parwe mcy 30 IP. Przeciętna iczba zatrudninych rbtników wynsiła 08. Przeciętna wydajnść jedneg rbtnika na dniówkę wynsiła. 46,4 pudów gamanu piukaneg; wydajnść ta, sprwadzna d miesięcznej, wynsiaby 0,4 pudów, d rcznej 54,88 pudów. Liczba góna drbinych dniówek wynsiła N a pudów gamanu pukaned" przypadał rbtników 9,78, a dniówek, drinych przez rbtników, 5,40. Ogóna suma zarbku rbtników wynsiła 706 rubi; przeciętny zarbek jedneg rbtnika wynsi! na dniówkę 59 kp. N a pudów gamanu piukaneg przypadał zarbku rbtników 7,30 rub. Wypadków nieszczęśiwych z rbtnikami nie by. Iść trzymaneg gamanu płukaneg w prównaniu z rkiem 903 pdug płuczek była następująca: Rk 903 Rk 904 W r. 904 trzyman więcej C+) mniej C), niż w r. 903 Nazwa puczki Od pcz\tku Od pcz\tku Od pczątku rku Marzec rku Marzec rku Marzec d 3 m arca d 3 m arca d 3 marca p u d ó w pudów % pudów % B esławska g:j g8g O kuska M echaniczna g:j 6 SIO (]J B Iść Hazem. trzymaneg byszczu wiu w prównaniu Nazwa puczki esławska Rk 903 Rk 904 Od pczątku Marzec rku Marzec d 3 m ar ca M echaniczna 66g ''7(]Jr + zr z r. 903 pdług puczek bya następująca: Od poczi\tku W r. 904 trzyman więcej C+) mniej C), niż w r. 903 Od pczątku rku rku Marzec d 3 marca ::: p u d ó w pudów % pudów % 4 IOO kuska.. czu Razem 4 r 8 65 Przychód i rzchód gamanu piukaneg i byszwiu w marcu r. 904 by następujący: Pzstaść z pprzednieg miesiąca W marcu r. 904 trzyman.. Razem Rzchód w marcu r Pzstaść na 3 marca r. 904 Gaman płukany Błyszcz łwiu pudów 6J i ISO rs i+ ' WYTAPIANIE CYNKU. W marcu rku 904 W trzech hutach cynkwych. by czynnych 50 pieców gazwych i 7 pieców prażanych; piece gazwe zawierały 90 mufi. Czynnych ktłów parwych by 0, maszyn parwych mcy 84 IP. Przeciętna iczba zatrudninych rbtników była następująca: wytapiacze 75, paacze 0, ściągacze 49, mufarze, pmcnicy 55, pzstai rbtnicy 338, razem 69; w tej iczbie mężczyzn by 569 czyi 90,46%, kbiet 60 czyi 9,54. N a 000 pudów wytpineg cynku przypadaj rbtników: wytapiacze,36, paacze,83, ściągacze 0,89, mufarze 0,0, pmcnicy 0,99, pzstai rbtnicy 6,, razem,38; w tej iczbie mężczyzn 0,8, kbiet,0. Przeciętna wydajnść jedneg rbtnika na dniówkę wynsiła,84 pudw cynku; wydajnść ta, sprwadzna d miesięcznej, Ze zbirów Bibiteki Głównej AGH

18 534 PRZEGLĄD GÓRNICZOHUTNICZY 904 w;ynsiłaby 73,84 pudów, d rcznej886,08 pu mufarze 553, pmcnicy 98, pzstai rbtnidw. Liczba góna drbinych dniówek wyn cy 9 648, razem 4638; w tej iczbie zarbek mężsia: wytapiacze 33, paacze 3 30, ściągacze czyzn wynsił 3 590, kbiet 048. Przeciętny 5, mutarze 34, pmcnicy 7, pzstai ' j zarbek jedneg rbtnika na dniówkę wynsił btnicy 0 464, razem 949, w tej iczbie męż (w rubach): wytapiacze,4, paacze,65, ściągaczyzni drbii dniówek, kbiety 855 cze,39, mufarze,6, pmcnicy,3, pzstai dniówek. Na 000 pudów wytpineg cynku rbtnicy 0,9, wgóe,6. Na 000 pudów wyprzypadał dniówek rbtników: wytapiacze 4,6, tpineg cynku przypadał zarbku rbtników paacze 56,59, ściągacze 7,3, mufarze 6,8, p (w rubach): wytapiacze 94,57, paacze 93,49, ściąmcnicy 30,95, pzstai rbtnicy 89,8, razem gacze 38,09, mufarze 0,00, pmcnicy 34,86, p 35,38; w tej iczbie dniówek, drbinych przez zstai rbtnicy 74,43, razem 445,44; w tej iczmężczyzn 38,85, przez kbiety 33,53. Suma bie zarbku mężczyzn i kbiet 8,94. Wygóna zarbku rbtników wynsiła (w rubach): padków nieszczęśiwych z rbtnikami był 3, wytapiacze 5 3, paacze 5 7, ściągacze 07, zakńczne wyzdrwieniem zupełnem. Wytwórczść cynku pdług hut w prównaniu z rkiem 903 była następująca: Rk 903 Rk 904 Nazwa huty Od pcza,tku Od pcza,tku Marzec rku Marzec d 3 marca d aj rku Marzec marca Pauina K nstanty B ędzin p u 6 338,s 54g d ó w ,s W r. 904 wytpin cynku więcej (+) ab mniej (),niż w r. 903 Od pczątku rk d 3 marca pudów / pudów 0 / , ' 9'S, ?63 + s u Rk 903 Rk 904 Oprócz teg trzyman następującą iść pyłku cynkweg: Nazwa huty Od pcza,tku Od pcza,tku Marzec rku Marzec rku d 3 marca d 3 marca p u d ó w Pauina. sw,s 6 544,55 sss5 670 Knstanty 47 I Będzin s83 W r. 904 trzyman pyłku więcej (+)ab mniej (),niż w r. 903 pudów Marzec Od pczątku rku d 3 marca % pudów % !6 + 8) Razem 3 785,50 / 9 4,55 543, / '4 / 33 + ]06, Pzstałść wyt?ineg cynku ;v hutach [ na bachę cynkwą sprzedan 600 :rudów czi na d. 3 marca wynsiła 6379,97 pudw, pyłku 8,7% sprzedaży, kupcm d daszej sprzedazy cynkweg4977,9 pudów. 30 pudów czyi 0,95% i pzstałym dbircm Rzchód cynku w marcu rku 904 wynsił 7 60 pudów c:z.yi 80,88%. : pudów, pyłku cynkweg75 3 pudów. Pdług miejsc wysyłki rzcd sp.rzecaneg,. '. cynku raz pyłku cynkweg składał sę z nastę Rzchd cynk"': składa;ł sę z natępujących pujących pzycyi: w brębie Króestwa Pskieg? pozj;"cyi: d_a daszej przerbt U Siebie 967 wysłan 040 pudów cynku czyi 30,0% wcrsyłki pudw czy 40, \ rzchdu sprzedan i.0 pqdów pyłku cynkweg czyi,84 wypudw czy h 59,38% rzchdu. syłh; d Cesarstwa wysłan pudw cynku Pdug kategryi dbirców rzchód sprze czyi 69,80% wysyłki i 65,30 pudów pyłku cyndaneg cynku składał się z następujących pzycyi: kweg czyi 95,6% wysyłki. R. K. Ze zbirów Bibiteki Głównej AGH

19 M 9 PRZEGLĄD GÓRNICZOHUTNICZY 535 j> rzegfąa fiteratury górnicz... fiutniczej. Spis art9{ułów,.zawart9ch w ważniejsz9ch czaspismach górnicz=hutnicz9ch. rnzawd s kij Listk (904). Ddatek a.swtaszcza zastswanie ich w sinicach gazwych techntczny N 5. a) A. Tefpigrew. O spsbach (c. d.). Opis pdwójnie działających sinic cztedbudwy pktadój wgz kamienneg '.f.!paniach rtaktwych systemów Ott w Deutz i N rymber Rsyi ptudniwej (c. d.). b) W: Fritz. Piece ks skaaugsburskieg twarzystwa budwy maszyn. we z uawianiem wytwró :ej pbcznyc/z (dk.). c) L. Pdhajecki. Jan_vs.c:Tu!dskie kpabzie mdv że Opis sinic dwutaktwych systemów Krtinga i Oechehausera raz wyniki badań sinicy Oecheaznej w Kierczu. hausera, dknanych w hucie żeaznej Brsigwerk. Izwiestja Obszczestwa grnych inżenierw b) Speer. Labratrywn mechaniczne d badm'z in (904) N. a) Z. Wjsaw. Perfratr, pruszany wyciq,gwych, uffywanych w kpaniach w Westfaii. turbinq, wdnq,. Wszystkie dtąd znane systemy Sprawzdanie zawiera pis maszyn, zastswanych perfrató\ (wiertarek) psiadają braki, da któ w abratryum. Przedewszystkiem zasługuje na rych znajdują bardz małe zastswanie w prak uwagę maszyna sie rzrywającej kg d tyce. Praca pżyteczna perfratrów udarwych, badania wytrzymałści na rzerwanie cajych in bardz ciężkich, wynsi zaedwie 0,7% zużytej skręcnych. Oprócz tej maszyny, wyknanej w siły. Perfratry brtwe, ciężkie i niewygdne fabryce C. Hppe w Berinie, abratryum pyr użyciu, p:r;tim wię_kszej wydajnści nie mgą siada dkładne maszyny da prób wytrzymałści Jdnakże wspzw?dmczyć z pracą ręczną gór na rzerwani.e, zgięcie i skręcenie pjedynczych mka. Autr pauje. nwy perfratr brtwy drutów. sweg pmysłu, ekki (waży 5 funtów) i wyad N. a) Bawn. Zużytcwanie gazów, trzyny w użyciu. Swider, wprwadzany w ruch ałą mywanych w piecach kkswych, a zwaszcza zastturbinkąwdnąmcy3 /4P,rbi br wanie ich w sinicac/z gazwych (dk.). b) Opis ntów na minutę; strumień wdy d pruszania tur.ej ptuc.:;/d d '.Vfga kamienneg w hucie żeaznej biny i przepłukiwania twru dstarczyć mże Rching pd Vatkingen ( Saar). c) Przemys górzwykł:a sikawka pżarwa. b) B. Luri. Ztt w niczy we Francyi w r. 90. gubemii fskiewskiej. W degłści 40 wirst d N. a) Brauns. O pżarach kpa/z, wy skwy nad rzeczką Ikszą dkryte zstał zże wtywanyc samz apaaniem si '.ga, i śrdkach JHasu złtśeg;.ze.,vzgędu na bardz.mae ::mb.zpieczajqcych, pr.syjtvc!z kr.fgt gómiczym Iści złta, Jake daje sę trzymać, wątphwem Zwtc!zatt (pcz.). Pwstawamu pzarw wskutek jest, ażeby dkrycie t mg mieć znaczenie samzapaania się węga w kpaniach kręgu praktyczne. c).4.. Hitinski. O wyiczuzitt katów w Zwickau sprzyjają w wyskim stpniu warunki kaibrach waców w;vai'zzajq,cvc!z da żeaz a!;wadra naturane:. cienk.ie stsnkw przersty pn.iędzy tweg. d) A. Jfttwskz. Badanie karbanatów na pkładami smtsteg ł:atw krusząceg sę węgzgiecenie. Da przeknania się, d jakich granic a, pprzerzynane w różnych kierunkach uskkamżna dp_rwad.zić ciśnienie na krnkę, używa mi i szceinai, wypełninymi mi.aje węną przy wiercemach dyamentwych, autr wyk wyr, dają pw8trzu mżnść przemkama z Jednał kika prób wytrzymałści dyamentów czar neg pkadu d drugieg; brak dstatecznej iśnych (kabnatów) na. zgni c ene. Pddają? dyamenty prbm na zgmeceme między dużemi płytc materyał:u pdsadzkweg zmusza d sts_wa ma fiarweg spsbu dbudwy, przy ktrym kami ze stai anej w prasie systemu Gagaryna, twrzy się spr miału węgweg, atw zapaatrzyma średnią wytrzymałść 6070 kg na cm jąceg się pd działaniem przenikająceg d sta Pniewż.d':.\d przyjmwan pwszechie tyk rych zrbów pwietrza. b) Laudien. Prównanie kg cśmema na cm płaszczyzny krnki, więc wydajnści siiic parwych i eektrycznych w zastwedług autra próby pwyższe wskazują, że ciś swaniu d pruszania maszyn wyciq,gwych. c) A. nie?ie.mżna będzie znacznie pwiększyć, uży.fikajcz ak. Nwy materyat wybuchwy. Artykuł wając Jednakże dyamentów mniejszych rzmiarów pdany w streszczeniu w Przegqdzie Góricz jak bardziej wytrzymajych. ' Hutniczym (M 9, krnika bieżąca). N. a) Sprawzdanie z psiedzenia cz ków N 3. a) Brams. O pżarach kpań, wyw Twarzystwa inżynierów górniczych d. 9 uteg r. b. tywanycz samzapaaniem si wgn., i śrdkach za Treść przemówień, pświęcnych uczczeniu zasug, płżnych przez ś. p. Zygmunta Wjsława be.spieczajgcych, Zwickaz,t (c. d.). przvjętych w krgu. górniczy'! Rbty przy budwie chdmna pu nauki i techniki górniczej. ków i dbudwie pkładów, mające na wzgędzi OUckauf (904) N 0. a) Bawn. Zużytk zapbieganie pżarm. b) Schute. Nwści w dziewanie gaz6w, trzymywanych w piecach kkswych, dzinie ratwnictw. Opis i cena krytyczna pneu Ze zbirów Bibiteki Głównej AGH

20 536 PRZEGLĄD GÓRNICZOHUTNICZY 904 matfra typu Schamrck i przyrządu ratunk Revue de metaurgie (904) N. a) F. weg Giersberga (mde r. 904), istniejąceg w Osmnd, Ch. Fremnt i G. Cartaud. O dksztatc dwóch dmianach, a mianwicie: z respiratrem niach> spwdwanych dziaaniem si rzrywajq.cych ub hemem. W kńcu zaączn szczegółwy na żeaz i sta miękkq.. Autrwie pdają zebrane w wykaz ksztów utrzymania stacyi ratunkwej na caść wyniki wasnych badań raz innych autjednej z kpań w Westfaii. c) Nwa srtwnia rów, zajmujących się mikrskpwem badaniem : p tuczka w kpani Dahbusch. d) Przyrzq.dy d budwy miękkiej stai i dksztaceń, zachdzących czyszcz ania wdy i san.czynneg z asiania któ w. pred i p. rzerwaniu pd dziaaniem si rzry Opis przyrządów d czyszczania wdy systemów wających. b) L. Guiet. Wpyw krzenzu na żea W atera i Brenera, i przyrządu Krtinga d zasi z. Zaznaczywszy na wstępie, że sta ze znaczną. ania ktłów. zawartścią krzemu psiada już dziś duże znacze St h d (904) 0 nie, jak materya d wyrbu resrów, autr pa un Etsen NQ a) E. Baur. daje wyniki prób mechanicznych stai z zawar Faber du Faur i zastswanie gazów wytwych. Autr zebra z dawnych akt wiadmści, dty tścią k,00 Si przy 0,5000,650C.; sta taka staje s i ę bardz wytrzymaą na uderzenie, a czące pierwszych usi'wań zastswania gazów jedncześnie znacznie pdnsi się jej granica eawytwych d grzewania wiatru przez Faber D au Faura w hucie żeaznej Wassera:fingen w r. stycznści aej autr pdaje wyniki badań mikrskpwych i mechanicznych nad dwiema se 83. b) Diege. Zachwanie się niektórych metai k h A k ryam stof>ow że azn rzemwyc, zawierających w wdzie mrskiej (pcz.) rty u zawiera wy 0,49,0SI; próby pierwszej seryi zawieray 0,00 niki dświadczeń, dknanych nad wpywem du d 0,300C., drugiej zaś 0,750,000C. Sta pierwgtrwaeg dziaania (65 mies i ęcy) wdy mr szej seryi daje się wacwać, gdy iść krzemu nie skiej na niektóre metae i stpy. Stpy miedzi przekracza 7%; przy większej zawartści węga z nikem 57Cu i 4Ni ub 77,5Cu i 0Ni są d prne na ciziaanie wdy mrskiej; dprnść ta (,750) i ść krzemu mże dchdzić tyk d 5%. wzrasta, gdy stpy znajdują się w pączeniu z NQ. a) F. Osmnd i G. Cartaud. O żeazie innymi metaami; miedź i brnz d pewneg stp meterycznem. b) O. Budnard. Przemiany atnia, żeaz zaś zupenie zabezpiecza stpy d nisz trpwe stai nikwej. Opis badania zjawisk ciepcząceg wpywu wdy mrskiej nawet p upywie nych, twarzyszących przemianm atrpwym 3 at. Wpyw niku na stpy miedziancynkwe stai nikwej. c) G. Tarbe de SaintH arduin. Bajest ddatni, ecz nie psiada znaczenia praktycz dania tphvśd materyaów gnitrwałych. Autr neg, gdyż stpy takie nie dają się kuć. Czysta pisuje prace, jakie wykna w ceu zbadania spm i edź znacznie prędzej zstaje uszkdzna przez sb znaczania punktów p i wśą i materyaów wdę, n i ż nieczysta, przyczem m i edź, wytwarzana gmtrwaych na pdstawie spsbu Jegera. d) spsbem hutniczym, zachwuje s i ę pdbnie jak [ E. de Biy i J. Miins. Obecne warunki wspózaeektrityczna; becnść tenu zmniejsza. wytrzy wdnictwa międzynardweg w przemyśe. żeaznym maść miedzi, pdczas gdy arsen w i śc i k (pcz}. Stan przeysu że az neg w Niemczech, 0,5% czyni miedź dprniejszą na ciziaanie wdy Angu Stanach ZJedncznych. mrs.kiej..c) O. Si.r:mersbach. Amerykm._ska d Revue universee des mines (904) Kwieewna staz Angn. W ceu skueczn_rejszeg cień. a) M. Bdart. spsby dbudwy pkadów ':"spzadmctwa z przemys!em angiekm.ame; węga!zamienneg w z?gębiu Rdzsk Wesifaskiem Iykanske twar zytw Westmghuse Eectnc _ (dk.). b) N. Francis. Spsby mierzenia rzchz?udwa. w kcach Mancheste;u duzą dew dtt gazów. Autr zajmuje się gównie pisem spmę stah, zasugującą. na. szczegną uagę ze sbu, pegająceg na znaczaniu szybkści struwzgędu na zasswame sy eektryc.znj w b mienia gazu pdug jeg siy żywej. c) R..Jiaszernym,z.akrese. d) H. Macc. TVęgte.z kks w tht. O nwych siiicach gazwvch. d) L. Bum. O Stanac(t Z;edncznych.. J st t uzupeneme b sktadzie żu żi wiezpiecwych. Tmaczenie ze St t h szernej pray zemu przemysłu zeazneg und Eisen (r. 90.). e) L. de Kninck. Zastswaw Ameryce ); za>yiera n dane,o przeyśe wę nie że az a eektrityczneg d z nac.sania miana gwym, a główme kszta W:ftwrczśCI węga nadmanga7ia7u ptasu. Żeaz metaiczne, używakksu.. e) E..(abuay.. Aazza ferrhrmu. f) Z ne d znaczania miana, zawsze zawiera pewną praktyzz teryz dewnzcta. ZasuguJą n uwagę iść zanieczyszczeń, mgących mniej ub więcej arty.kuły: ". frmwan.m rur rzga!ęzwn:yc:h:, wpywać na dkadnść znaczeń; zaecane w s "Ops suszarm w dewm Vkan w Szczec?e, tatnich czasach żeaz. eektrityczne również nie "Maszyny pmcn,icze d uzytku w dewmach. jest zupenie czyste. Obecnie da ustaania miana g) K. 5_cht. Prwnawc.sa statysyka wywzu w Skraba prpnuje wytwarzanie siarczanu żeazaprzemysł z Zaz ttym..rtyku. zwera ane,. dty weg z si Mhra spsbem eektritycznym, a czące Nemec, Angu, Begu Stanw ZJedn następnie czyszczenie g przez wykrystaizwacznych. nie ub strącenie akhem. *) Stah und Eisen, r. 903, M 0, r. 9&, MX! i 3. W. K. 0 Ze zbirów Bibiteki Głównej AGH