PRZEGlĄD GÓRNICZO-HUTNICZY

Transkrypt

1 PRZEGĄD GÓRNICZO-HUTNICZY CZASOPISMO, POŚWIĘCONE SPRA WOM PRZEMYSŁU GÓRNICZEGO I HUTNICZEGO. Tm I. Dąbrwa, dnia 15 czerwca 1904 r.. M 18. Sfan fechniki górnic?ej w kńcu r Ptrzeby człwieka, zaspakajane przez świat zwierzęcy i rśinny, są graniczne zarówn ppytem jak i pdażą. Teraz jak i za at tysiąc nie będziemy ani więcej jedi, ani więcej niszczyi ubrania, z drugiej zaś strny zwierzęta wymierają, prócz dmwych, przemieninych w istne maszyny wytwrów spżywczych, a rśiny, pmim, że wysiamy się, by uepszać i pwiększać ich uprawę, graniczne są })Owierzchnią zierui. Tu zaś miejsca craz mniej, i nie dług każdy zakątek ziemi będzie znany, pisany. wymierzny i zużytkwany, tak jak w śrdku Eurpy. Zat króestw pdziemne nieprzebrane jeszcze zawiera skarby i c rk udzkść więcej z nieg czerpie. W przeciągu 11 at d r d H01 wytwórczść węga kamienneg na ziemi wzrsła z t d t. żeaza-z t d t. P wstanie 1 rzwój przemysłu eektrtechniczneg w ciągu statnich at pdnisły wytwórczść miedzi na kui ziemskiej z t w r d t w r i d t w rku 1902; kł 3 1 f 2 razy w przeciągu 22 at. Kt biczy, ie tn n bendy smistej zaptrzebuje wkrótce świat dzięki dkryciu radu przez V CuRIE - SKLODOWSKĄ? Widzimy więc, jak wiekie i jakieg rdza. ju wymagania są stawiane naszemu działwi techniki. Wytwórczść musi wzrastać z zawrtną szybkścią a pmim t częst nie jesteśmy w sta Tiie sprstać za?trzebwaniu i ceny jakiegś prduktu idą w grę. Zastanówmy się, jakie drgi prwadzą d siągnięcia zwiększnej wytwórczści, gdyż są t równcześnie drgwskazy przyszłeg rzwju techniki górniczej. Pierwsza drga, t dkrycie i pdjęcie dbudwy nwych pkładów w dziewiczych dtąd nie narusznych bszarach. P całej ziemi rzbiegła się armia pszukiwaczy, dsięgając najzupełniej dzikich częst bezudnych kic, a za nią ciągnie zaraz dbytek cywiizacyi: teegrafy, drgi, keje, maszyny, miasta. Spójrzmy np. na mapy i sprawzdania urzędwe Austraii zachdniej. Ta przed kiku aty pusta, bezudna, bezwdna, bezdrzewu a płaszczyzna dziś pkryta jest siecią dróg i teegrafów, nayet inii kejwyeh, pśród bezgranicznych pó dzikich kwiatów stją szyby, zapatrzne w najnwsze angieskie i amerykańskie maszyny, bucha para, a ampy eektryczne świetają nwe miasta z tramwajami eektrycznymi, bankami i t. p. Nie jest t partyzantka, wywaana grączką złta, ecz reguarny systematyczny pdbój. Nwym dkrycim. żył złta w Austraii czy pkładów węga w Tasmanii ub Nwej Zeandyi twarzyszą wszędzie dkładne pmiary i znaczenia gegiczne, grmadzi się nieceniny materya da przyszej pracy. W miejscach, biższych d nas, starszej kuturze, gdzie górnictw wyczerp a łatw dające się wydbyć zapasy, musimy krczyć inneri drgami, mianwicie dbudwywać tani pzstawine dawniej, jak niepłacające się, cienkie pkłady, ub też s i ęgnąć w gąb ziemi w nienaruszne jeszcze warstwy. Dateg też dbudwa fiarwa ustępuje craz bardziej miejsca przedsbniej szerkbiernej (Strebbau mit breitern Bick, Lngwa), nadającej s i ę bardziej da cienkich pkładów i tańszej. Francya i Begia stsują ją prawie wyącz nie, zaś w Stanach Zjedneznych, Angii i Niemczech czyni na z każdym dniem craz szybsze pstępy. Równege prawie pstępuje zastswanie maszyn wrębwych, którym Ameryka zawdzięcza w znacznej części becne pierwszeństw w wytwórczści węga. Odbudwa przeds bnia prócz taniści w cienkich pakadach psiada zaetę czystej ekspatacyi. Nie pzstaje p niej, częst nie mże pzstać ani kawaka węga, pdczas gdy straty przy dbudwie fiarwej przekraczają czasami 5f. Daszy krk w tym kierunku stanwi dbudwa pzez zamuanie?retrzeni, pzstałych p wybranm węga, umżiwiające dbudwę wszystkich fiarów bezpieczeństwa w najgrubszych nawet pkładach bez bawy bsunięcia się pwierzchni. Obecnie więc jesteśmy w stanie dbudwywać pakady węga całkwicie, c ma wieką dnisłść spłeczn-eknmiczną, gdyż każdy kawałek węga, zstawiny przy dbudwie,jest stracny raz na zawszr. Również stracnym jest węgie, zużytkwany na wasne ptrzeby kpah'. W Angii Ze zbirów Bibiteki Głównej AGH

2 494 PHZEG LĄD GÓRNICZO- HUTNICZY 1904 strata z teg pwdu wynsi 7 / 0 wytwórczści, szeni jesteśmy zwiększać bszar pa kpanianeg, ie zaś epsze rezutaty siąga się wskutek ra- bsługiwaneg przez szyb dany, c najczęściej cynanej gspdarki i zastswauia najnwszych, znwu pciąga za sqbą ptrzebę zwiększenia eneruepszeń technicznych, świadczy przykład kpań. gii wywzu. Niestety becuy system wywzu za ';I'warzystwa :ę:ar.rne1: B. A. G. w Westfii (d- pmcą in j?s bard nedskmtfy ze wrasta Jących kł 6 nuhnw Ln n węga rczme), kt- JąC głębksc1ą saje się wprst _memżhwym. re w atach zużyfy ua. w]asne ptrze- NaJepsze urządzema maszyn wymągwych da by tyk 3,0±-4,0() węga*). Zeby zapbiedz głębkich szybów są t niezgrabne ptwry, a bębmarnwaniu się węga w dbudwie i na pwierzch-. ny, mające pmieścić kimetr ciężkiej iny, mają ni, specyana kmisya w Angii bada becnie 1 wiekść dwupiętrwych kamienic. Ciężar wywkpanie i pracuje nad wyszukaniem śrdków za- żneg węga 11iknie wbec wagi iny pmim pbiegawczych. użyc ia in zwężających się ku dłwi. Dateg Pwi ecz nieustannie jesteśmy ppychani / też mżna prz(widzieć, że becnie używany spd dbudwy nwych w większych głębkściach sób wy('iągu da bardz głębkich szybów nie hępłżnych pkładów. Kpanie rudy, nie nap- dzie się nadawaj; będziemy zmuszeni dzieić szyb tykając przeszkód ani w wyciąganiu ani w prze- na części, bsługiwane przez kika maszyn wywietrzaniu, zeszły już dawn z pwdzeniem p- ciągwych eektrycznych, ustawinych na różniżej 10 m, ecz i kpań węga pniżej 750 m 1 nych głębkściach, ab też zstanie wynaeziw każdym niema krtju mżna iczyć na cizie- Y system wyciągu bez iny, praktyczniejszy d siątki. W Westfaii jeszcze przed kiku aty są- używanych dtychczas. Wda, najstraszniejszy dzn, że dbudwa pmncnej części zagębia nie dawniej wróg górnika, który tye kpań zniszpłaci się z pwdu wiekiej g-łębkści pkadów. czy zupełnie, nas dziś nie przestrasza. N ajnw Dziś skarb pruski nauy cały pas n<ldań górni- sze pstępy, siągnięte w budwie pmp, umżiczych na pónc d granicy dtychc>::;as nadanych wiają pknywanie n:1j większych przypływów wi pgłębia szereg nwych szybów, z których każ- dy z najgębszych szybów. Bardz interesujący dy dsięgnie warstw węgt)nśnych nie płyciej przy kłar głębkiej kpani Huieres de Ranjak w 7 m**). N aturainie tam, gdzie zapadające champ (Haute-Saóne) we Francyi, pgłębinej przez craz głębie-j pkłady są znane z pytszych k- nienaruszne warstwy draz u d gfębkści 11 ', pań, dszukanie i znaczenie ich w większej gę- gdzie załżn pierwszy pzim wyciągwy, pbkści jest niezawsze ptrzebne a w każdym ucza nas mżiwści bicia gębkich szybów da razie łatwe. Nieznane głębkie pkłady muszą kpań węga. W bardz dbrze bmyśanem urząbyć jednak dszukane i zna.czne zapmcą wier- 1 dzeniu, pmim wieu ciekawych szczegółów, cae ceń; tak np. w statnich czasach dkryt zagłę- wyknanie nie dstępuje ani na krk d zwyke prabie La Campine w póncnej Begii i dru ie w L- ktykwaneg typu, c dwdzi, że mże n być taryngii francuskiej, badwa w gębkśi kf stswany i d większych jeszcze gębkści. 8m. N a pdstawie danych, jakierui rzprządza- Oprócz wskazanych pwyżej spsbów p y ni_>. z_kpń Whitwte srand w Afryce płud- większnia wytwór?zści (w jednstce czasu np. mwej, sięgających pmżej 15 m, mżemy być rcznej) przez pwiększeme dbudwywanych bpewni, że dbudwa na głębkści pniżej 0 m szarów, mżemy siągnąć ten sam ce równcześd 20 m nie naptka na przeszkdy, których- nie i niezaeżnie pzez p zyspieszenie jej, przz by zapmcą becnych śrdków technicznvch szybsze wydbywame czyh przez t. z. frswarne zwaczyć nie by mżna. Pmim pwtarzaneg ruchu, pdbnie jak efekt maszyny parwej w jedczęst _twerze?ia wzrastająceru w miarę gę- ntce czn:su. ż_emy zwiksyć_ nie tyk prez bkści mśmemu fakt ten nigdzie dtąd nie zstał zw1ększeme JeJ s1y, np. mśmema pary, ecz rwstwierdzuy. Wzrst teperatury nie jest prze- nież przez zwiększenie sz.rbści, J iści brtów ewszyst_kiem _na w1ę_kszej,gębkści tak szybki, 1 na sekundę., pwa czyn?i.n dmiennej natury m Jak bhżej pwierzchm; prcz teg przeknan się, gą wywłay ntensywmejszą_ dbud_wę: rzegłe ż przy dsta:tecznem prz.ewietrzaniu i dpwied- zats,:rame s1y maszyj? 1 zw1ększeme przez wymej szybkś(' prądu pwietrza nawet w bardz dajnśm pracy udzkiej raz dbra rgamzacya gąc:ych kpa:niach_ praca bynajmniej nie jest arząd pani. Zaówn da frswa1ia ruchu, uciążiwa. N ajtrumej mże z wyciąganiem ciał,1ak tz 1 z. pwdu w1ększych łę_b?kśm zaptrzek?panych na pwierzchnię; z natury rzeczy wy- bwme s1y _wzasta, szczegmej przy. zastmka_, że naeży wy?aać, aby szyb 10-metrwy wam u przemesi:ua ektryczneg. Kpaima Rhem 1 w.yciągał tyeż, c 1 5u0-metrwy, t znaczy, aby ebe,w Westfau psi:;tda 30 k'. p., Sar und :MmiM dwa razy szybszy wycią-. Daej ceem urn- se Geseschaft w Sp1tte w Ltaryngn 3 6 k. p. rzenia wyskich ksztów gębkich szybów zmu- stacyę eektryczną da ceów górr.łiczych; wiee * W zagłębiu Da,brwskiem spycie węga na własne pvtrzeby kpań wynsi kł 10 f wytwórczści (przyp. red.). **) Niektóre szyby w kj>aniach zagłębia Dąbrwskieg p zekrczyły jut 5 m głębkści (przyp. red.). większe znajdują się w Ameryce. D dbreg prwadzenia kpani trzeba mieć dpwiednią iczbę dzienych i wykształcnych jednstek. Wyska wartść wykształcenia te- Ze zbirów Bibiteki Głównej AGH

3 retyczneg 7-staa uznaną nawet w krajach, któ- [ re dtąd przykadały największą wagę d0 uzd- 1 nienia praktyczneg. W Angii wymagany d 1 niedawna d kandydatów d egzaminu na zawiadwców kpań 5-cietni kres praktyki zstał becnie zniżny d 3 at da psiadających świadectwa dwuetnich stndyów teretycznych w górniczym zakadzie naukwym. Ostatnimi czasy pczynin w wieu krajach krki, żeby nie tyk persnewi wyższemu, ae i rbtnikm górniczym przysprzyć wiedzy fachwej. W Austryi uczy- 1 nin t zapmcą stałych kursów, wykładanych przez nauczyciei wędrwnych. Krki, zdążające ' d teg sameg ceu, pczynine zstay w półncnych kręgach górniczych Angii. Rzprawa niniejsza ma na. ceu przecstawinie, ie mżnści, wierneg. brazu stanu techm- 1 ki -órniczej w kńcu r. 1903, ie na pdstawie pra, gsz_nych. w ezaspismach fchw:ych _i sbistej znaj mści kpai1 austryacnch, memjeekich i ang_ieskich braz taki mże yć_ przedsta- J winy. Niema t być suche zestawieme, ecz I:aczej rdzaj rzbiru anaityczneg z uwzgędmeniem jedynie wybitnych szczegółów, które jak ważne i uznane uepszenia charakteryzują dążenia techniki. Te ustępy są traktwane bszerniej i ie mżnści zapatrzne w dane. Również i nwe wynaazki, których wartść PRZEG-LĄD GÓRNICZO -HUTNICZY nie zstaa jeszcze w praktyce dkadnie stwierdzną, zsta y uwzgędnine, ie pegają na nwych nie- znanych jeszcze a zdnych d rzwju zasadach teretycznych. Zat już chćby ze wzgędu a szczupłe r amy artykułu nie mżna był streścić tu wszystkich na pu górnictwa w ubiegłym rku dknanych uepsze'1 i wprwadznych nwści. Gruba książka edwby na t wystarczyła. Nie chcąc wreszcie bciążać rzeczy iczneri cytatami, nie uwzgędniaiśmy w tekście źródeł, ecz w kńcu zamieszczny jest spis czaspism fachwych, z których krzystaiśmy. W i e r t n i c t w. Im głębiej musimy szukać złóż użytecznych ciał kpanych, tern większej wartści nabiera wiertuictw nie tyk da ekspatacyi np. czerpania wdy, sanek, nafty, ecz również craz więcej, jak jedyny i najepszy śrdek pszukiw::.tnia i znaczenia wszekich głębkich pkładów. W mniejszych głębkściach wiercenie również z wiekim pżytkiem jest stswane d pszukiwania żył rudnśnych i pznania ich płżenia i bgactwa. W Ameryce, Afryce pudniwej i Austraii wiercenie dyamentwe twrów nie tyk pinwych, ecz i ukśnych aż d 30 nachyenia jest bardz rzpwszechnine. Budwa-, ne da tych wiercei1 głównie przez amerykańskie firmy (Suiwan, Dis,mnd Dri i t. d.) maszyny dznaczają się praktycznścią i prsttą budwy Wbec zwyke znacznej twardści skaj mżna niemi przy bardz małej średnicy twru (rdzeń '/ średnicy) siągać znaczne gębkści. D dłamywania i wybywania rdzenia przeznaczny jest pierścień tzcięty, umieszczny wewnątrz krny w stżkwem ku dłwi zbieżnem łżysku. Pnieważ jednak dłamywacz ten częst nie działa, wiertacze wiercą zwyke dtąd, aż u czują większy pór w twrze; pwstaje n zwyke wskutek uamania się rdzenia, pezer przewód wyciąga się wraz z rdzeniem. Otwry pchyłe są naturanie drższe niż pinwe; np. w Afryce płudniwej ksztuje m twru pinweg kł 8 rb. 80 kp., zaś nachyneg pd 50 k 8 rb. 70 kp. (przy średniej gęukści d 250m). Przy cyamentwem wierceniu zauważn, że twry częst wykazują znaczne dchyenie d pinu. Otwór winrtniczy 230 gębkści w Centra Buder Gd Mine w Austraii zachdniej p stwierdzeniu płżenia d n a twru za pmcą chdnika, pędzneg w tej gębkści, kazał się dchynym 30,G m; w innej kpani (Assciated N rthern) błąd wy n si 16,5 m na 133m głębkści. OsJabia t znacznie wartść wiercenia da znaczenia ży, gdyż tak wiekie błędy nie mgą pzstać bez znaczenia. Przyczyna dchyeń ma eżeć w użyciu zaraz nad krną znacznie cieńszych rążków, wskutek czeg wjaściwe kierwanie krny w twrze staje się utrudninem. Da kntri twrów pinwych, czy nie dchyają się d pinu, ub pchyłych, czy zachwują właściwy kierunek, używa się icznych przyrządów. Sużą ne równcześnie d znaczania kierunku i upadu przewiercnych warstw ub żył, w którym t ceu dwierea się kawaek rdzenia, pczem, nie urywając g, wyciąga się przewód. Następnie puszcza się d twru przyrząd z u mieszcznym pd nim bciążnikiem i strym świdrem ub specyanem narzędziem. Przez dpwiednie pstawienie całeg teg przyrządu na pzstawinym rdzeniu rbi się w nim nacięcie, które zaznacza płżenie przyrządu wzgędem rdzenia, a więc i warstw w twrze. Równcześnie umieszczne w przyrządzie igiełka magneswa i pin ntują samczynnie nac1yenie i ryentacyę przyrządu. P wydbyciu przyrządu, dwierceniu rdzenia i wydbyciu g na wierzch, mżna stsunkw łatw i dść dkładnie znaczyć kierunek i upad warstw jak też i ewentuane nachyenie twru. Z wieu używanych przyrządów najprstszym i najpraktyczniejszym jest używany w Afryce pudniwej i w Austraii d mierzenia nachyenia twrów. Jest t sadzna w szczenej i sinej rurze msiężnej rurka szkana, napejnina mniej więcej d płwy rtęcią raz mają iścią rztwru kwasu furwdrweg w wdzie. Rurkę zamyka się szczenie krkiem kauczukwym. Cały przyrząd puszcza się na ince d głębkści zamierznej i zatrzymuje tu na Ze zbirów Bibiteki Głównej AGH

4 496 PRZEGLĄD GÓRNICZO-HUTNICZY 1904 jakie 5-6 minut, pezer wyuiąga. Pdczas pzstawania przyrządu w twrze kwas :furw pprzedni zagłębie węgwe a Campine >wier twrów głębszych niż 0 m, wspmniane zaś drwy wyżera na szke rurki inijkę, której nachyenie wzgędem si rurki daje miarę nachyenia rt9-10 m, 1 d 750 d 10 m, 25 d 5 d 750 m. cn 53 twrami, z których 4 miay więcej, niż ci. Jedna i ta sama rurka mże być użytą kika razy, N aj głębszy twór bk Ghee w Begii mia jeżei przez głębsze wciśnięcie krka ub danie u głębkści. rtęci przeniesie się pzim HF w inne miej::;ce. P1zyrz11tdy d znaczenia nachyenia i rzciągłści warstw są więcej złżne. Wszystkie Urabianie minerałów. psiadają igiełkę magneswił i pin a różnią się Stany Zjednczne, becnie największy wytyk w spsbie unieruchmienia ich pdczas p-. twórca węga na ziemi, już d szeregu at przzstawania w twrze. W kinmetrze MAc-GE- J duje największą wydajnścią :rracy górnika. Pd ORGE'A wany d przyrządu na górze ciepły płynny j czas gdy na ądzie stałym Eurpy i w Angii rztwór żeatyny zastyga na de i utrwaa pzy- becnie przeciętna wydajnść górnika wynsi cyę pinu i igiełki. W upadmierzu wiertniczym / 3 t rcznie, Stany Zjednczne siągnęły tę cyf GTHANA t sam wyknywuje przyrządzegarwy, rę jeszcze w r Już w r przeciętna w najepszym zaś mże upadmierzu d-ra MEINE- 1 wytwórczść węga wynsiła 11a górnika 443 t rcz GO *) ciśnienie wdy płuczkwej w przewdzie wy- nie, zaś w r. 19 dszła d 640 t. Zdumiewające te włuje ruch maieg tłczka, który zatrzymuje wyniki naeży przypisać w znacznej części stsigiełkę raz puszcza pin, który, upadając na rz- waniu maszyn wrębwych (wcinaczy), pierwszy piętą p_. nm cyfię, dciska _na niej drugi 1 raz w większej i_śi (kikaset) wprwadzny?h punkt hnn p1nwej, przechdząeej przez punkt w r W dz1es1ęć at ptem 20% wytwrzawieszenia. 1 czści węgą. w Stanach Zjedncznych pchdzi- Wynaazki \V LSKIEGO i PRUSZKOWSKIEGO wpr- ł z pracy maszyn wrębwych. Znając wadzają d wiercenia udarweg nwy a świetny praktyczny umysł amery kanów, mżemy być pewpmysi. Taran wdny WLsKIEGO schematycznie ni, że tak znaczne rzpwszechnienie się maszyn przedstawia się jak rdzaj nżyc płuczkwych, 1 mgł nastąpić jedynie dzięki temu, że pracaich kaskładających się z rury i umieszczneg w niej zaa się znacznie tańszą d ręcznej. Angia, zaintetłka, spczywająceg nrmanie na sprężynie, reswana przedewszystkiem w światwej wytwórwznszącej płączny z nim świder pnad dn czści węga, wzięła tę sprawę bardz d serca twru. Tłczna przez przewód wda uchdzi i w krótkim czasie w stswaniu wrębu maszyprzez umieszczny dpwiedni wenty, dpóki nweg znaczne zrbiła pstępy, szczegóniej w zasiągnięta przez nią szybkść nie spwduje jeg stswaniu d dbudwy przedsbniej szerkbierzamknięcia. Nage wstrzymany -:n ten spsób 1 nej. W Anii. najwięcej są uży:vane ma zyny słup wdy uderza, rzec mżna, staje z całą za war- z tarczą, giwme GrLLn; za naj epsze uważać tą w nim iłą żywą na ustępującym przed nim jednak naeży maszyny z łańcuchem tnącym, pratiku. i wy9uj e. s_ie uderzenie świdra w skaę. wie wyłączni st?swane. w Aery_ce. Różi ą się W tej samej chw1h Jednak reakcya uderzenia t- 1 ne w budw1e 1 spsb1e dzaama zaeżme d wiera wentye, wda uchdzi na zewnątrz, sprę- teg, czy są przeznaczne da dbudwy fiarwej żyna pdnsi tłk d pierwtneg płżenia, p-. ub pędzenia chdników, czy też da dbudczem pwtarza się znów wyżej pisany kres. wy przedsbniej szerkbiernej. W pierwszym HERA 1 PLATTA mają pdbną budwę. Łańcuch * ) Przegąd Górnicz-autniczy, J\! s, str. m najczęśc i ej napięty jest na dwa ka, jedn p- Syrena PRuszKwsKIEGO psiada rdzaj tarczy wi- wypadku w budwie JEFFREY'A naprzyk ład ańcuch rującej z ukśnymi twrami, których naprzemian bchdzi 3 ka, z których dwa znajdują się wenastępujące zamykanie i twieranie wywłuje u- wnątrz wrębu, trzecie zaś nazewnątrz, pruszane mderzenia wdy. Wynaazek WLSKIEG upraszcza trem pwietrznym ub eektrycznym. Maszyna cae urządzenie wiertnicze i sprwadza je jedynie umcwuje się w chdniku zapmcą śrub, a rad wieży, windy d ciągnięcia przewdu i pmpy ma rbcza z łańcuchem, p puszczeniu mtru t'czącej wdę. Głębkść nie dgrywa tu żad w nich, wcina się prstpade d inii cza w głąb nej ri, nawet sądzić mżna, że przyrząd ten pkładu, aż caa głębkść wrębu zstanie siągwłaśnie d większych nadaj e się głębkści. Osiąg- 1 niętą,.pczem mtr i rama z staj e cfniętą, manięte rezutaty wierceń w Gaicyi i Westfaii raz szynę psuwa się krk naprzód, umcwuje najnwsze na Ś ąsku Austryackim były bardz i praca jej zaczyna się nanw. Widzimy, że dziadbr e.. Liczne patenty, pbrane na przyrządy, anie jest pzeywae, nadaje s i ę jednak ba:rdz p egające na tych samych zasadach, c wynaa- dbrze d merwnej, dść gęst zabudwanej dzek W LsKIEG, ptwierdzają jeg wyską wartść. budwy, Jak te ż d pędzenia przdków. Głębkści, siągnięte pr zez nrmane da Maszyny da dbudwy przedsbniej ciągej <'eów przemysiwych J?rzeprwadzne wiercenia, działają nieprzerwanie. N aj epse teg typu masą znaczne. W Gaicy1 jest becnie przesz 10 szyny_ MRGAN-GARNERA, J EFFREY'A, najnwsze MAT Ze zbirów Bibiteki Głównej AGH

5 M 18. PRZE G LĄD GÓRNICZO- HUTNICZY 497 ruszające zewnętrzne, drugie rbcze w głębi i FLOTTMANA. Maszyna mże bracać się nakł wrębu. Kła te umieszczne są na ramie11iu, umcwaneg między strpem a spdem słupa, zanurzanem we wrębie prstpade d inii przyczem ruch ten mżna reguwać zapmcą przdka i pruszającem się razem z maszyną śruby bez kńca, bracanej ręcznie między zębanaprzód równege d czła rbty. Tutaj mi wycinka kła, złączneg nieruchm ze słupracuje część łańcucha, prstpada d cz- pem. Kręcąc maszyną w jedną i drugą strnę, a, pdczas gdy u wyżej pisanych maszynańcuch trzymuje się wrąb w pstaci dcinka ka. Przez pracuje równege d cza. Maszyna prusza zmianę ustawienia słupa i uszeregwanie tych d się p jednej ub dwóch szynach, płżnych rów- cinków bk siebie trzymuje się cały wyma,ganege d cza, zapmcą iny, którą mtr na- ny wrąb. wija na mały bęben. Maszyny ańcuchwe da Maszyny udarwe nadają się najepiej d dbudwy przedsbniej pracują prawdpdbnie miękkieg węga przy słabym strpie. Znacznie najepiej ze wszystkich, wymagają jednak dść słabsze i żejsze, niż maszyny tnące, nadają się ne szerkieg niezabudwaneg dstępu d. trny d dbudwy fiarwej, pędzenia chdników, d czła i ułżenia tru c najmniej 80 cm da ma- budwy przedsbniej w inii łamanej i t. p. Z szyn MATHĘRA i PLATTA. Zat mają ne tę wyż- wyjątkiem maszyny udarwej MRGANA-GARDNERA, szść nad maszynami tarczwami i dziaającemi wszystkie inne maszyny udarwe są pruszane prstpade d czła, że szerkść ramienia we zgęszczanem pwietrzem. wrębie jest bardz małą (przy maszynie MATHEU O ie d maszyn wrębwych wgóe epiej i PLATTA zewnętrzna szerkść wynsi 60 cm), przy nadawał: się ppęd eektryczny, głównie ze wzgękruszącym się więc węgu mżna stawiać pdpór- du na wygdne i eknmiczne działanie, tye ki we wrębie zaraz p przejściu maszyny, dzięki ppęd pwietrzny da maszyn wiertniczych tak czemu znacznie zmniejsza się niebezpieczeństw pd wzgędem mechanicznym jak i bezpieczeńzatrzymania ruchu maszyny a nawet uszkdzenia stwa raz wygdy ma bezwarunkwą wyższść. ramienia wskutek załamania się węga. Jeszcze Eektryczne wiertarki senidwe grzeją się, epiej rzwiązuje t żądanie maszy11a HunDA, w któ- wymagają specyaneg prądu i specyanych sinic rej narzędziem tnącer zamiast ańcucha jest wi- eektrycznych i są nieeknmiczne; w wiertarrujący drążek stżkwy ub cyindryczny, nasa- kach zaś. płącznych z sinicą. wstrząśnienia pddzny nżami. Zresztą budwa jej c się tyczy czas pracy rzuźniają wszekie płączenia, niszr.zą ramy i mtru jak też ruchu maszyny jest zupe- twrnik i wywłują iskrzenie. Urządzenie StEnie pdbna d maszyn, pprzedni pisa,nych. MENSA i HALSKEGO z sinicą niezaeżną i giętką sią C się tyczy rdzaju ppędu, t Lak eektryczny, jest epsze, ecz złżne i również nieeknmiezjak i pwietrzny ppęd w maszynach wrębwych ne. Dateg też budwa maszyn wiertniczych tnących zarówn są stswane. Jakkwiek bwiem niewiee pstąpiła naprzód. prąd eektryczny nadaje się epiej d pdziału Z nwszych wiertarek eektrycznych zasługui przenszenia na daszą degłść, niż zgęszczne je na uwagę amerykańska Bx DRILL. Umieszczapwietrze, jednak niebezpieczeństw ewentuabeg ny razem z maszyną mtrek braca zapmeą wybuchu w kpaniach z gazami wybuchwymi kół zębatych ś krbwą. Zapmcą eastycznerównważy znaczną część tych krzyści. Maszy- g pciągacza ruch krby przensi się na ciężki ny HuRDA budwane są tyk da ppędu t;ek- tczek żeazny, śizgający się w rurze, który za tryczneg. każdym skkiem uderza na kształt młta trzn Zupełnie dmienny typ przedstawiają maszy- świdra, umieszczny w tej samej rurze. Maszyna ny działaniu udarwem. Są ne przeważnie ta nie działa więc jak zwyke wiertarki przez pwietrzne i zbiżają się budwą zupełnie d ma- uderzenia całym świdrem, ecz jedynie zastępuje szyn wiertniczych (perfratrów), różniąc się d młtek, używany przy wierceniu ręcznem, wskunich tyk tem, że uderzenia nie są kierwane w tk c_zeg wstrząśnienia są mniejsze i mtr mniej jedn miejsce, jak przy wierceniu, ecz rzdziea merp1. ją się na całą inię wrębu pzimeg czy pin- Z pwdu znaczneg niebezpieczeństwa wyweg. Amerykańskie maszyny teg typu: INGER-, buchu gazów i pyłu węgweg gónie dąży się SOLL-SERGEANTA, SuLLIWANA. HARRISONA i t. d. usta- d zupełneg skaswania rbty strzeanej w dwine są na kółkach małych, jeżei chdzi wrąb budwie. Bardz dbrze mżna t siągnąć przez pzimy, wyskich, jeżei wcięeie pinwe. dpwiednie prwadzenie dbudwy i reguwa Patrma z desek, ek? nach,rna ku człu nie nią ciśnienia.tak, żeby węgie jak _najłatwiej pmieszcza uźn na mej ustaw1ną maszynę 1 mżna był urb1ć. Oprcz teg użyme maszyn górnika, który zapmcq dwóch rączek kieruje wrębwych szczegónie nwszych większej wyuderzeniami, hamując równcześnie ruch wstacz- skści i głębkści wrębu zmniejsza użycie strzany maszyny, wywł' any reakcyą, zapmcą urn- łów, c nawet przy pewnych trudn ciach p_łaca cwaneg u ngi kcka, pdka<aneg pd ka. się dzięki większej iści grubeg węga. Zeby Zwyke sine maszyny wiertnicze pwietrzne uży- jednak tam, gdzie strzeanie w węgu jest knieczwane są przy niemieckich maszynach EisENBEISA ne, zmniejszyć jeg niebezpieczeństw, używa się Ze zbirów Bibiteki Głównej AGH

6 498 PRZEGLĄD GÓRNICZO-HUTNICZY 1904 jedynie materya/ów wybuchwych bezpiecznych, niki miardajne szczegóniej przy rzrywających a_ zapaa je p1:ądem eektry_czny, nizkiem n- materyałach wybuc1wych. pęcm. Saeha amn?wa Jest t:,wnym. składm- bt 9 prz 9 gtwawcze. hem prawie wszystkich nwszych bezpiecznych śrdków wybuchwych. Oprócz dawniej używa- RbLy przygtwawcze da twarcia nnych żarwy c h paników eektrycznyeh wprwa- wych pkładów i ży pegają przeważnie na dzn nwy gatunek, w którym JJiema bezpśred- zgłębianiu szybów pinwych i pędzeniu chdninieg płączenia między drutami biegunwymi ków ])Ozimwych. Pmim t prwadzenie szyw paniku, ecz tyk pśrednie zapmcą drb- bów pchyjych jest jeszcze bardz razpwszechneg pyłu metaiczneg, zmieszaneg z masą wy- nine, mniej w Eurpie, a głównie w kpaniach buchwą, krywającą bieguny. Bardz słaby prąd, rudy w An1eryce, Afryce i Austraii. Za szybami przechdzący przez t płączenie, wystarcza d pchyłymi p1 zemawia zarówn szczędnść, siągwywaania żarzenia, zapaenia masy i wybuch u nięta. przez mżiwść pędzenia szybu w żye rukapisznów. Mają ne tę wyższść nad dtąd uży- dy p jej upadzie j}tk również zachwanie zawsze wanymi panikami żarwymi z cienkim drucikiem tej samej degści d żyły, ddaającej się z patynwym, że wymagają bardz sabeg prądu, większą gł9bkś c ią craz bardziej d szybu picbywają si9 więc maym przyrządem zapaającym nweg. Isttnie. statni wzgąd zasługuje na i byejakimi przewdami. iówncześnie zach- uwag i tłmaczy, że uawet nwe szyby są w ten wują ne tę zaetę paników żarwych, że przed spsób zakładane. N a kpani Ashand Mine (Irnzapaeniem strzałów mżna przeknać się zap- wd,.michigan) w Stanach Zjedncznych p Incą gawanskpu, czy cała sieć przewdów i głębin beenie szyb pchyły w spągu żyy, upapaników jest w dbrym stanie. Jak przyrządów dającej pd G0, w <egści kł 30m d niej. d wytwarzania prądu zapaająceg używa się Przekrój szybu jest prstkątny 3,25 m X5,25 m a.kumuatrów, suchych stsów i małych maszy- i zawiera 2 przedziały na skrzynie d wyciągu nek magnet- ub dynameektrycznyeh. Aku- rudy, 2 przedziały na katki zjazdwe, raz przemuatry, z którymi trzeba się bardz deikatnie działy da drabin i pmp. Głębkść szybu wybchdzić, strzedz d zbytnieg wyładwania i nsi becnie Czasem jednak i inne przyprzeładwania, e ierpią łabv wskutek wstrząśnień czyny mgą spwdwać rzpczęcie rbót górprzy przewzie w k.vani; masa z eektrdów d- niczych zapmcą szybów pchyłych; np. na kpada, a grmadząc się na dnie, sprwadza krótkie pani 'Bsperance a Baudur w Begii zdecydpączenie między nimi i czyni akumuatr nie- wan się dstać d pkładów węga, przykrytych zdatnym d użytku. Najepsze, gdyż trwałe i ek- dś(' grubym nadkładem, zawierającym wdę i kie, są mae maszynki dynameektryczne, np. ku! zawk9, zapmcą dwóch pchyni biźniaczych, TmRMANA, wyrabiane przez spókę akcyjną NBLA. zapadających pd 20 d pzimu. Pnieważ fr Szybkie wepchnięcie w futerał śruby wyskim macya węgwa wychdzi na pwierzchnię w bręgwincie wprwadza małą zbrję w szybki brót bie nadania górniczeg, uznan, że pędzenie chi wzbudza w niej prąd, który dprwadzany jest dników w spągu warstw wdnśnych będzie d eektrmagnesów, pbudza je craz siniej i mniej k. ztwnem, niż pgłębianie szybów przez wytwarza craz wyższe napięcie. \V statniej kurzawk9. Wywóz ma dknywać się zapmcą chwii, gdy śruba dsięga dna, następuje przemiana płączeń, cały prąd najwyższem da danej iny bez kńca wózkami. wiszącymi na kejkach jednszynwych. maszynki na1jięciu zstaje przesłany w bwód PgJębianie szybów w warstwach wdnśzewnętrzny i zapaa nabje. nych zapmcą wiercenia spsbem KIND-CHAUDR- Ceem ujednstajnienia dświadcze11, przepr- NA uepszn przy pgłębianiu szybów RHEINELBE wadzanych da znaczenia siy wy buc10wej róż- ID i IV w Westfaii przez zastswanie d czysznych materyałów. V-y międzynardwy kngres f'zenia szamu, Jwstająceg przy wierceniu, zada chemii stswanej znaczy] zasady nrmane miast yżki, pmpy t. z. amut. Działanie tej da próby spsbem TRAUZLA. Używany d tych pmpy, składającej s1ę z prsteg przewdu rurprób cyinder z łwiu ma mieć 2 17 średnicy weg, d któreg dne.g kńca na dnie szybu i tyeż wyskści i psiadać twór 25 IJI/J śred- dprwadza się pwietrze zgęszczne, pega na nicy i / głębkś c i na pmieszczenie nab- znanem prawie naczyń płącznych, wedug któju, zawierająceg 10 gr materyału wybuchweg, reg pzim cieczy żejszej, w tym wypadku miewinięteg w stani. Wybuch ma być wywłany szaniny wdy i pwietrza w przewdzie, układa eektrycznie zapmcą 2 gr kapisznów. Jak się d równwagi wyżej, niż pzim f'ieczy ciężprzybitki naeży używać piasku, przechdząceg szej, czyi pzim wdy w szybie. Pwstały wskuprzez sit 1±:1: czkach na 1 CI/ grubści drn- tek teg siny prąd wdy w przewdzie prywa tu 0,35 mm. Objętść wydrążenia, pwstałeg wsku- ze sbą szam z dna twru i pwiększa wskutek tek wybuchu w łwianym cyindrze, służy za teg efekt wiercmia. szczędzając czas, używany pdstawę d znaczenia siły śrdka wybuchwe- na łyżkwanie. g. Próba, wyknana spsbem TRAUZLA, daje wy- (c. D. N.). Adam Lukaszewsd. Ze zbirów Bibiteki Głównej AGH

7 M 18 PRZEGLĄD GÓRNICZO-HU'rNICZY 499 cynkwy. D płwy wieku XVIII-g cynk, jak metal nie był weae znany i rudy cynkwe (gaman) znajdwały zastswanie wyjącznie tyk jak d mieszka d miedzi w ceu trzymywania. msiądzu. T zastswanie gaman u d trzy my waniamsiądzu rzpczęt się w Psce. Z przywiej u, udzieneg w r przez króa pskieg ZYGMUNTA I-g PAwz.wr KAUFMANOWJ. dwiadujemy się, iż tenże zafży we wsi Starczynawie pd Okuszem fabrykę drutu i bach msięż11ych. Kró STEFAN BA TORY da w r przywiej MrKOZ.AJwr FrRLEJOWI na. pszukiwanie gamanu. W wieku XVII-ym gaman pski sta się przedmitem handu eurpejskieg. ŁuKASZ 0PALIŃsKI pdaje, że gamanu używan d wyrbu msiądzu, ddaąc g d miedzi, i na ce ten wywżn gaman z pd Okusza d Gdańska. DEMBIŃSKI, starsta wjbrmski, właścicie ówczesny dóbr Tenczyńskich, kaza kpać gaman we wsi Lcie w pczątku wieku XVIII-g a p nim ks. I.JZARTORYSKI, następny dóbr Tenczyńskich właścicie, gaman, kpany i prażny w Lgcie, pmiędzy r i 1750 wysya d Gdańska, gdzie kupwan g d rbie 1814, gdzie z pczątku wybieran gaman z dawnych zwaów na pwierzchni raz wydbywan rbtami dkrywkwemi na wychdniach; następnie bit szybiki, ecz dpier d r rzpczęt we wschdniem pu kpani Józef więcej prawiewą dbudwę. Oprócz teg mieszkańcy Okusza trzymai pzwenie wybierania amanu ze znajdujących się w kicach teg miasta starych zwałów. W r twartą zstała kpania Uisses pd Bukwnem a w r kpania Jerzy pd Starczynwem. Kpanie Józef. Uisses i Jerzy naeżały d r d skarbu, pczem dda Ie zstay w dzierżawę w ręce prywatne. W Besławiu w kńcu wieku XVIII-g ówczesny właścicie teg majątku REMISZEWSKI zbierał gaman ze starych zwałów i wysyłał d Gdańska. Z pwstaniem kpań skarbwych Józef i Uisses w łaścicie Besawia ŁĄ;CKI rzpczął w r wydbywanie gamanu w gó'ze Kukin na granicy Bukwna. Wydbywany gaman wysyłan d hut t;ynkwych w Niemcach, Bbrku, Dańdówce i Siecach. W następstwie kpanie gamanu w Besł&. wiu przeszły w psiadanie vn KRAMSTY; becnie nia msiądzu. są ne własnścią Twarzystwa Ssnwieckieg Właściwy przemys! cynkwy pwsta dpier w drugiej płwie wieku XVIII-g, kiedy Zagórzu. W r mieszczanie Sławkwa trzy i zapatrują w gaman hutę cynkwą Pauina w zaczęy pwstawać huty cynkwe w Angii (pd mai pzwenie na zbieranie na swych gruntach Birminghamem i Bristem), w Beii (pd Liege), gamanu, który dstarczai d hut skargwych w kiku miejscach w Karyntyi, w Siedmigrdzie w Dąbrwie; w tym samym czasie pd Sbwkwem bk pagórka Kzi \\f JCIECH KuniCZEK raz na Śąsku Górnym (w \V esej i w Króewskiej Hucie). Wytwórczść cynku była jednak z tw'zył na swych gruntach kpanię gamanu; pczątku bardz nieznaczna. Dpier cynk, przywieziny w pczątku wieku XIX-g z Chin i Rtaa przez PIOTRA KRASZKOWSKIEGO druga kpania następnie w r bk pwyższej twartą z Indyi Wschdnich, gdzie wytapianie teg metau gamanu, która. była czynna d r Oprócz dbywaj się już na większą skaę, zwrócił na pwyższych w r twartą zstaa pd Sawkwem kpania Lenida;, która bya czynną d siebie uwagę Eurpy i d teg czasu przemysł cynkwy zaczął szybk rzwijać.ię w Eurpie r W daszym ciągu teg sameg pasma pwstała w r w Strzemieszycach kpania a 11astępnie i w Ameryce, gdzie znaazł t.rwaą pdstawę w wiekiej bfit,jśei bgatych rud cynkwych. Wydbywanie gamanu i wytapianie z ta daa znaczne iści gamanu, pczem zstała Anna; w przeciągu długieg szeregu at kpania nieg eynku zaczę wszędzie szybk wzrastać zamknięta; w r rzpczęt w kpani tej tern więce.i, że i zbyt cynku dzięki nwym zastswanim teg metau (wyrób bachy i biei cyn je już w 'ku następnym. Razem z kpaniami J ó pnwnie wydbywanie gamanu, ecz przerwan kwej) ciąge pwiększał się. Zaczęy pwstawać nwe huty cynkwe w Anii, Begii, Ka przez skarb w dzierżawę w ręce prywatne bec zf, Uisses i Jerzy kpania Anna ddaną zstała ryntyi a gównie na Śąsku i w.ł:'sce. nie Twarzystwa Francusk-Rsyjskieg, które w W Króestwie Pskiem gaman znajduje się statnich czasach pwzięł zamiar wznwienia w pudniw - zachdnim krańcu i dróżniać tu wydbywania gamanu w tej kpani i rzpmżna trzy pa gamanwe: kusk-sawkwskie, I częcia w tym ceu rbót przygtwawczych. siewierskie i nad rzeką Brynicą. Fe gamanwe siewierskie e7.y w kicach W pu kusk-sawkwskiem wydbywanie Łśnia, Tucznej Baby, Chruszczbrdu, Trzebiesławic i f3iewierza. W pu tern w przeciągu krót gamanu w ceu wytapiania z nieg cynku rzpczęł się na kpani Józef pd Okuszem w r. kieg stsunkw czasu była czynną jedna kpa- Ze zbirów Bibiteki Głównej AGH

8 5 PRZEGLĄD GÓRNICZO-HUTNICZY nia gamanu Katarzyna w Sikrce pd Trzebiesawicami. Pe t jest bardz ubgie w gaman. 1 W pu gamanwem nad rzeką Brynicą by czynnych kika kpań gamanu prywatnych i skarbwych, mianwicie: ) kpania. prywatna,..,! w Gzichwie, czynna d r. J822 d r (wy- dbywanie gamanu w tej kpani był wznwine na czas krótki 'Y r i 1867), 2) kpania skarbwa Barbara w Zychcicach, twarta w r. 1818, 1 zamknięta p r. 1840, 3) kpania skarbwa Herkues - w Bbrwnikach, czynna d r d r. 1829, J) kpania skarbwa Kacper w Wjkwica<'h, czynna d r d r. 1826, 5) kpania r;, - ''- --;:c<>;::;-----;---1 \0. prywatna w Rgźniku, czynna d r d rku '. r C'' Z wymieninych pwyżej pó gamanwych N i kpań becnie czynne są tyk w pu kusksławkawskiem kpanie Józef i Uisses, dzierża $ ' -;- wine d skarbu przez twarzystw.francusk Rsyjskie, raz kpania Besław, naeżąca d ',.., Twarzystwa Ssnwieckieg. \0 «W ytwórezść gamanu w pwyższych kpaniach za czas d r d r włącznie -;1--\0 - by a następująca (w pudach): c<> 0 «8 C'(, () (szpata 2-a). '..,. T Jak pwyżej był przytczne, pierwsze huty cynkwe zaczęły po\ystawać w drugiej płwie wieku XVIII-g. V.f Króest.wie Pskiem pierwsza huta cynkwa Knstanty załżną zstała w r w Dąbrwie. Huta ta, zamknięta nastętmie w r. 1851, pnwnie zstaa dburwaną w r. 19,_ przez Twarzystw.Francusk-Rsyjskie, a wła - 0:> ciwie tare mury dawnej ]JUty zstały zupełnie,...; rzebrane i pstawiua nwa huta, która zstała puszczna w bieg w utym r Następnie w r załżną zstaa huta cynkwa Ksawery pd Będzinem, czynna dtychczas; hut9 tę dzierżawi d skarbu Twarzystw Francusk-Rsyjskie. Oprócz pwyższych dwóch hut ezynną jest jeszcze becnie huta cynkwa Pauina w Zagórzu, ' naeżąca d Twarzystwa Ssnwieckieg. Inne czynne przed tem huty cynkwe, mjanwicie: Lepd w.iiiwicach, huta w Dańdówce, huta vv Bbrku, Nadzieja-Ludwika w Siecach, Jana w Niemcach. huta w Grdź c u i Rmania w Ssnwcu zstały zamknięte i becnie tyk z huty Rmania pzstały zniszczne mury; p innych prócz prśniętych trawą zwaów rajmówki i zawanych kanałów żadneg inneg nie pzstał śadu.... ' u: Q) W pczątkach wieku XIX-g huty cynkwe s Króestwa Fskieg z pwdu craz t nwych zastswań cynku miały zapewniny zbyt d Rsyi, gdzie d r fabryki msiądzu zaczęj'y zaptrzebwywać znaczne iści cynku, ecz ważniejszym da hut cynkwych sta się zbyt szczegónie na Śąsku. W r zaczęt już jednak cynku d Chin i Indyi Wschdnich, gdyż tam graniczać wytwórczść cynku, a w r. 182ę kł r ceny cynku ptriły się. Pdnis ówczesny rząd Króestwa Pskieg, psiadając t zaptrzebwanie i ceny cynku w Eurpie i spwdwał znaczne zapasy cynku, które,rrzepełniały maga zakładanie nwych hut cynkwych zyny i tamwały daszą wytwrczść teg metau Ze zbirów Bibiteki Głównej AGH

9 .N! 18. PRZEGLĄD GÓNIOZO-HUTNICZY 501 w kraju, był nawet zmuszny d wysł'ani a pmi- 1 m spadku cen 9 cer1tnarów cynku d Indyi W schdni ch. wytwórczść cynku w Króestwie Pskiem za cay czas istnienia t eg przemysłu bya nastę- pująca (w pudach): r J8J r66214 r J J r ! '94446 r823!937!86] ' r824! g '94446 r ] r ! ! IOO r g gd ] s rf3 r83s r s88 r83g!86 s ]2 7CJJ !840 r688s ) J j6 '33! J8.t ss! g g g2 26! 128!8-J I8g3 2/4774!8)0 h4 78 T8g g 48s I8qs s 18g g48s T8g '8ss IBCJj gOG ) t gj q '859 B] Razem 'd CQ 0:> r --- C' 0:> r ---- r 0:> r (j) r 0:> 0:> r 0:> r -- 1'- 0:> r -- c 0:> r ---- Ci (j) r 0:> r --- CQ (j) r :>:. +>..., i: <) A 1:: c: E: r:' c: :>:. z <:. M.r) ' M -- - ' -.r)..,... 'S V M M V) 1.0 f) M tt. M ' 2' f) ' g_ ('-.. ('-.. :: V n.r) ' V) '... r:' 'd <I>- 0'\ ('-.. <T.r) ('-.. ('-.. '''.r, ' c '.8 ' V) 1.0 ('<, n V M V) ' M,. 1.0 $' ('<, C'< 1.0.r).::' ' Ot) p; '8, V) ---- ' T' 1.0 N V -.., ;;; V : T' N V) R.r) '!' 2' M :: M er, M 1.0 V) V S; ao..,.. '8, - 0'\ 01) 8' O s-.r) r M M - :>:. +> c: s= C'i m c:..., +> Przeciętna rczna wytwórczść cynku d pczątku istnienia przemysłu cynkweg w Króestwie Pskiern przedstawia się dziesi';cieciami, jak następuje: ''8 C'< '!' f::: <T' ('-.. s <) r:' C'i pudów Ze zbirów Bibiteki Głównej AGH

10 PRZEGLĄD GÓRNICZO-HUTNICZY ' '-1903 Wytwórczść pudów cynku w Króestwie Pskiem teg metau JJa w prównaniu z wytwórczścią kui ziemskiej jest bardz niewieka, jak t. widać z przytcznej pniżej tabicy wytwórczści cynku na kui ziemskiej w przeciągu ubiegłych dziesięciu.. at. (w JUdach).... N r c<) r) ' <', ;c<) OC? e' :r - e en... \r'j N L'- \D N r, a. & f.. c<io<!oo <'1('..<1 N N J;--SCf$r.S.. : ;; N '- N ;:f różnych krajów w wytwórczści cyn w r nastę]jujący: Udział ku był Ptwincye nadreńskie 9,42 % Begia 26,88 Handya 2,05 Śąsk. 20,77 Angia Francya i Hiszpania 7,72 4,96 Austrya i Włchy 1,60 Króestw P<;kie 1,76 Stany Zjednczne 24,84 Raz_e_m... 1',.:,0.,.0...,;,%:. wytpiny w Króestwie Pskiem cynk idzie na rynek ab w pstaci bachy, trzymywanej w dwóch miejscwyeh waewniach (Emma w Ssnwcu Twarzystwa. S1mwieckieg i wacwnia pd Będzinem Timanst i Oppenheima), a b w pstaci biei cynkwej, trzymywanej w fabryce biei w Ssnwcu 'rwarzystwa Ssnwieckieg, a b w stanie, w jakim trzymuje się w huach cynkwych (w frmie płyt). \Vytwórcz: ć baehy cynkwej, trzymanej w wacwni Emma, naeżącej d Twarzystwa Ssnwieckieg, za czas d r d r włącznie była następująca (w pudach): J Wytwórczść biei cynkwej, trzymanej w iabryce, 11aeżącej d Twarzystwa Ssnwieckieg, za czas d r d r włącznie była następująca: W brębie Państwa Rsyjskieg cynk wytapia się tyk w Króestwie Pskiem; cynku te- g nie wystarcza jednak na zapatrzenie wszystkich ptrzeb i znaczne iści cynku raz wyrbów z nieg Rsya sprwadza z zagranicy. Przy- Ze zbirów Bibiteki Głównej AGH

11 .M 18. PRZEGLĄD GÓRNICZO -HUTNIQZY 503 wóz z zagranicy d Rsyi pwyższych wytwrów by w atach ubieg ych następujący (w pudach): Cynk w pły- Bacha cyn- Bacha cyn- Bie kwa, Rk tach raz py- nie kryta kwa, pkryta łek cynkwy meta ami * ) metaami cynkwa**) Przywóz z zagranicy d Rsyi cynku w płytach raz pyku cynkweg z ważniejszych kra / jów by w atach ubiegłych następujący (w pudach): Rk Z Niemiec Z.Anp.ii Z Begii I86g g s ?6 29g s s8s ' 187) J g7 18? g ' ':\ g8975! S g J88:t J ! g 72783! II ' ! ()()() q- _) 0! ()()() I88g I8g 295 ) g '320 18g I8g ()()() IX)() z8 <s I8g5 53q I8g6 447 : JOOO 18g <s 2240 J8g <5 14 J8gg <5 1)20 ' <s 1710!()Ci fi 130 <s <s 1910 Ig <s 2210 *) Od r d r włącznie bacha cynkwa, nie pkryta metaami i pkryta nimi. wyka.zaua jest w gónj iczbie. **) Od r d r.!897 włt\cznie bie cynkwa i bie łwiana wykazane Sf\ razem. I8g I8g I8gg 5710 ) ) 280 JOOOO 120 1g IgD II Wyskść płat cenych d przywżnych z zagranicy d Rsyi wytwrów przemystu cynkweg jest następująca (w kpiejkach d puda): Rdzaj.... = >,..., 4 >. 4?... d:..,. O ; wytwru -'._ ;.,....-:t... = gr.= ;e. i!:'. r. P::......, ;:; O c> 0.,-.!( O b)p... w. ;., c bo.::; ce ar.3..,.n., '.>i..., '8,b p.,.. p.,.,. P;. Gaman 138 w,; - JO,S Cynk w pytach i kawakach raz pyek cynkwy 1 47'' 75 67,5 75 Bacha ynkwa, nie pkryta metaami '47, )0 Bacha cynkwa, pkryta nikem ub innymi prstymi metaami 147,2 uw. '95 IS6 195 Bie ćynkwa '3' rp 75 g Gaman raz ppió! cynkwy przy wywzie z Rsyi za granicę paca cł wywzwe w wyskści 4 1 / 2 kp. d puda. Kszta przewzu drgami żeaznemi wytw?rów przemysłu cynkweg są becnie następujące: Ze zbirów Bibiteki Głównej AGH

12 504 PRZEGLĄD GÓRNICZO-HUTNICZY 1904 Kszt przewzu gamanu bicza się pdług taryfy M 6666, głsznej w J' zbiru tawynsi przy przewzie pełnymi wagnami: ryf, i na degłści d d 75 wirst p 1 / 75 kp. d puda i wirsty, 76 d 172 d płaty za 75 wirst (p 1, kp. d puda) ddaje się za resztę degłści p 1 / 80 kp. d puda i wirsty, 73 d 10 d płaty za 172 wirsty (p,21 kp. d puda) ddaje się za resztę degłści p 1 / 125 kp. d puda i wirsty, pnad 10 d płaty za 10 wirst (p 8,83 kp. d puda) ddaje się za resztę degłści p 1 / 150 kp. d puda i wirsty. Kszta stacyjne p 0,4 kp. d puda.., Kszt przewzu cynku, bachy cynkwej i Jyku cynkweg bicza się pdług taryfy N2 7061, głsznej w M 1503 zbiru taryf (grupa 96), i wynsi: na degłści d d 150 wirst p 1 / 24 kp. d puda i wirsty, 161 d 6 d pa ty za 150 wirst (p 6,25 kp. d puda) ddaj e się p 1 / 40 kp. d puda i wirsty, 501 d 1857 d paty za 5 wirst (p 15, kp. d puda) ddaje się p 1 / 1 kp. d puda i wirsty,, 1 pnad 1857,, p 1 / 65 kp. d puda i wirsty. Kszta stacyjne p 0,7 kp. d puda. Kszt prewzu biei cynkwej suchej bicza się pdług taryfy.\ 7061, głsznej w :N zbiru taryf (grupa 66), i wynsi: na degłści d d 2 wirst p 1 / 18 kp. d puda i wirsty, 201 d 350 p 1 / 18 kp. d puda i wirsty z bniżką OOf, 351 d 1909 d płaty za 350 wirst (p 17,50 kp. d puda) ddaje się 1910 d 20 pnad 20 Kszta stacyjne p 0,7 kp. d puda. p 1 /, 0 kp. d puda i wirsly, p 1 / 36 kp. d puda i wirsty z bniżką 25%, p 1 / 36 kp. d puda i wirsty z bniżką 3f. Kazz'mz'erz Srkwski. _Gaz wiekpiecwy, jak wyłączna siła ppędwa nwczesnej huty żeaznej. Sinice gazwe nie rzpwszec'hniły się u nas n cześnie zamówin małą 12- knną sinicę d dtychczas w tym stpniu, jak t już d dawna czyszczenia gazu wiekpiecweg, która miała ma miejsce na zachdzie, gdzie w drbnym zwasz- być tym gazem pruszaną, dając zarazem mżnść cza przemyśe dgrywają ne bardz ważną rę. czynienia daszych studyów. Sinica ta zstała Wynaezina w rku 1867 sinica pwietrzna, p- isttnie 28 sierpnia r puszczną w ruch i mim icznych swich wad, rzeszła się w prze- jest pierwszą sinicą gazwą, pruszaną gazem ciągu niespełna 10 at w iści 50 sztuk, a te- wiekpiecwym. Ze wzgędów, nie mających nic retyczna. jej działanść by:ta tak dsknałą, że wspóneg z techniką, nie przysz d wyknania pbudzała swich wynaazców O n i LANGENA d wyżej wymieninych wiekich Rinic gazwych. daszej pracy i uepszeń, których krną bya Dpier w r puszczn w Herde w ruch patentwana w rku 1876 sinica azwa, znana 6- knną sinicę gazwą systemu 0ECHELHAUSERA pd nazwą mtru OTT-LANGENA. i::iinice te p- i JuNKERSA, zbudwann; przez akcyjną fabrykę masługiwały się prawie wyłącznie gazem świetnym, szyri w Dessau. Ta znwu była pierw zą wieką mgły zatem tyk tam znaeźć zastswanie, gdzie sinicą, pruszaną gazem wiekpiecwym. Waśistniay t. zw. gazwnie. LANGEN, jak człnek ciwy rzwój sinic gazwych datuje się jednak rady nadzrczej hut i kpań w Herde, wpadł dpier d rku 19, kiedy zak'ady OcKERILLA pierwszy w rku 1895 na pmysł zastswania wyknały swje epkwe w tym kierunku badagazu wiekpiecweg d ppędu sinic gazwych nia nad budwanemi u iebie sinicami systemu i wszedł z fabryką takich sinic w Deutz w p- DELAMARE-OcKERILLA. Od teg też czasu, a więc d rzumienie c d dstawy 2 sinic p 3 IP, p 1 czterech niespełna at, zastswanie tych sinic a których miał nastąpić zamówienie 6 sinic p raczej zużytkwanie gazów wiekpiecwych, d- 5 JP. Maszyny te miały być użyte w wiekiej. tychczas prawie zupełnie nieużytecznych, wyweektrwni centranej Twarzystwa Hm de. Rów- 1 ał taki szany przewrót w hutnictwie pd Ze zbirów Bibiteki Głównej AGH

13 M 18. PRZEGLĄD GÓRNICZO-HUTNICZY 505 wzgędem technicznym a zwłaszcza eknmicz- z tnny surwca, pzstaje zatem jeszcze 23,7 1P nym, że mżna g bez przesftdy prównać z tym, z każdej tnny. Wbec przyjętej wyżej wytwórktóry sweg czasu wywła- w całym świecie wy- \ czści 12 t surwca dziennie trzymujemy naazek maszyny parwej a w hutnictwie wyrób 1 12X23,7=2841P ab284x24x3=204m 3 materyau zewneg. gazu, które wiekie piece p zaspkjeniu swich N ad zwyczaj ważna ta sprawa nie stała się u własnych ptrzeb na użytek huty ddać mgą. nas jeszcze aktuaną, mżna jednak przypuścić, Oczyszczanie gazów, które zasługuje na sbże i nasz przemysł hutniczy niedług zapzna się ne studyum, nie mże tu być szczegółw m.azbizka z pmysłem, który dziś wyszedł już z wiane, graniczymy się zatem tyk na wykazakresu dświadczeń i stał się niedzwną ptrze- niu, że pd tym wzgędem technika stanęła na bą pstępwych zakładów na zachdzie Eurpy takim stpniu, iż zanieczyszczenie gazów nie sti i w Ameryce. Fachwa iteratura zagraniczna jest wcae na p1 zeszkdzie zastswaniu sinic gazbecnie zaaną pracami, których tematem są bądź wych. Zawartść pyu w gazach wytwych studya nad dziafaniem sinic gazwych, czyszcza- waha się między 12 a 45 gr w 1 3 gazu. Umieniem gazu wiekpiecweg, ub biczenia k- jętnść c:;:.yszczania gazu zaszła dziś tak daek, rzyści, dnsznych przez zastswanie tych si- źe mże n być czyściej zym d pwietrza zap nic, i pisy istniejących urządzeń. Jedną z takich p1 ac jest niniejsza, w której inżynier GRUBER mcą prstych i tanich śrdków, c jeszcze nie dawn nie miał miejsca. Ograniczymy się tu z Ciepic w Czechach dwdzi, że huta żeazna na wyiczeniu tych zabiegów, które w nwczesnej mże nie tyk sama dstar()zyć sbie całkwitej h ue i e niewątpiwie zn aazy by zastswanie. D siły ppędwej d wszystkich ceów, ae nadt wstępneg czyszr!zenia suży ekshaustr prądstępwać znaczną jej iść innym zakładm dzie pary, który usuwa większą część pyłu, tak przemysłwym. Przypuszcza się, że huta psiada że pzstaje jeszcze tyk 0,2 gr w m; jest t cztery wiekie piece dziennej (2:1: gdz.) wyt>vór- stan, w którym gaz staje się mżiwym d paania czści 3 t surwca, czyi razem 12 t. Staw- ktłów, u których 0,3 gr pyłu nie stanwią przenia składa się z czterech zasadwych knwert- szkdy. Da sinic musi gaz być znacznie czystrów pjemnści p 18 t płynneg surwca i szy. D teg ceu psłużyć mgą dwa następujące dwóch pieców martenwskich p 25 t. Wacwnia p sbie wentyatry z wstrzykiwaczami wdy, psiada wstępną wacwnię bkwą zwrtną, któ- pdug zasad zakładów w Differdingen ab nt przerabia całą wytwórczść stawni, zwrtną przyrząd dśrdkwy THEISENA czyszczący. Ddużą wacwnię wykańczającą da dużych wy- brze zbudwane sinice gazwe dpuszczają tyk miarów żeaza krytkweg, beek, szyn i pckła- 0,01-0,02 gr pyłu w 1m 3 Obadwa wyżej wymiedów kejwych, dużą wacwnię trójwacwą, nine spsby siągają ten ce, a aparat THEISENA d wie średnie wacwnie trój wacwe da większych czyszcza d 0,5 grj c nie jest nawet wymagai mniej zych wymiarów żeaza knstrukcyjneg ne. Dawniej używan fitrów z wiórów drzewi handweg, wacwnię małą i wacwnię drutu. nych, które dawały gaz zawartści 0,2 gr py Te dwie statnie wacwnie nie są nigdy równ- łu w m 3, nie urządza ich się jednak już nigdzie cześnie czynne, ecz tyk pjedyńcz, jedna ub z pwdu, że są bardz ksztwne i wymagają druga. Aby mieć pdstawę d biczenia iści gazu, eiągej pieczy. Przy temperaturze 150 mże m 3 jeszcze datarczaneg przez wieki piec, przyjmuje się, że zawierać gr wdy. Pdczas czyszczenia da wytwrzenia 1 zg surwca ptrzeba spaić jednak temperatura gazu znacznie spada, a z nią 1 /g kksu. Przy wytwrzeniu zatem jednej i zawartść wdy d 2 gr na m 3, która t iść tnny surwca trzymuje się ka 45 m 3 gazu. nie jest już szkdiwą przy zastswaniu gazu w Płwę teg gazu pchłaniają aparaty CwPERA, siuicach. Sinice gazwe ptrzebują d ruchu druga zaś pwa, t. j nz3 pzstaje d rz- przedewszystkiem gazu, pwietrza, smarów i WGprządzenia. Tę iść mżna jeszcze pwięksyć dy hłdzącej. Gaz mże być, ja!{ z p>yyższeg przez zaprwadzeme uepsznych przyrządw, wynka, tak czystym, że stąd me wymkną da grzewających pwietrze, i staranne ich paanie. ruchu sinicy przeszkdy. O pwietrzu wystarczy m 3 gazu wiekpieeweg daje średni 7 d nadmienić, że używa się g wprst bez pprzed- 11 jednstek ciepła, średni zatem 9 ciep- nieg przygtwania. Zużycie smarów jest na stek. Mżna więc przyjąć, że na 1 knia parwe- rzmaitych hutach różne i waha się mięcj_zy 6,5 g i gdzinę zużyją sinice gazwe 3m 3 gazu, t. a 1 gr na gdzinę i knia parweg. U nwszych j. 27 ciepstek Każda tnna wytwrzneg sinic i przy gędnem stswaniu wystarcza za zwyczaj ta statnia cyfra. Uciążiwem jest znaczsurwca dstarczy zatem UX = 31,2 P. Na ne zaptrzebwanie wdy chłdzącej, które waha 3 się przy rzmaitych sinicach między 40 a 80 itrami na gdzinę i knia. W da ta, grzana wasny użytek wiekieg pieca, t. j. da maszyn z wiatrwych i pmp (pruszanych gazem), wyciągów eektrycznych i t. d. naeży diczyć 7,5 IP 15 d 40 i następnie chłdzna, wykazuje ubytek 2 d 4 itrów na gdzinę i knia parweg. Ze zbirów Bibiteki Głównej AGH

14 506 PRZEGLĄD GÓRNICZO -HUTNICZY 1904 OprÓC7i tej wdy ptrzeba jeszcze wdy d czysz- 1 tyka się przy maszynach parwych, a której waśczenia gazów. W Diffe:rdingen znaczają góne ciwie nigdy nie pwinn brakwać; 3) zmianę zużycie wdy d czyszczenia i chdzenia na 4,7 ciśnienia wiatru, czyi inaczej mówiąc zmianę w itrów na gdzinę i knia parweg. Przyjmuje- wydajnści sinicy, siągnąć mżna przez zastsmy tu, że czyszczenie dbywa się zapmcą eks- wanie stawidła rczneg, zapmcą któreg mażhaustra i przyrządu THEISĘNA. Ękshaustr zużywa na reguwać iczbę brtów sinicy, istnieją b- 0,33 itrów wdy na 1m gazu czyi 0,33 X 3= wiem wiekie sinice gazwe, które mgą ddaitr na gdzinę i knia parweg. Przyrząd THEI- wać tyk pwę swjej siy nrmanej. Zadść BENA zaś ptrzebuje 0,8-1 itra wdy d czysz- uczynienie warunkwi 2), mianwicie ruszanie czenia, z której przy chłdzeniu nic nie ginie d razu caą sią jest da mtru gazweg najwskutek skrpenia pary wdnej, zawartej w g- trudniejsze. Mżna jednak zadśćuczynić temu rącym gazie.. KRTING. pdaje, że jeg sinice ga- drgą pśrednią. Pdczas przerw w dmuchazwe ptrzebują 40 itrów wdy chłdzącej na niu nie zatrzymuje się sinicy wcae, ecz utrzyknia parweg i gdzinę, z której 2 itry uby- muje się ją stae w niec pwniejszym ruchu, wają p chłdzeniu (da mtrów CcKERLLA te w chwii zaptrzebwania zaś nadaje się jej d cyfry wynszą pdbn 80, wzgęd11ie 4). Razem razu pełną iść brtów. Wiatr, uzyskany pdptrzeba zatem da sinic ga-zwych 1+2=3 itry czas tych przerw, mżna wypuszczać zapmcą w0dy na knia parweg i gdzinę. stswneg kurka.; mżna również zastswać W większej eektrwni ab w hai maszyn między sinicą a cyindrem wiatrwym rzłączawiatrwych mże ujajdwać się zapaswy mtr ne sprzęg-. W tym ceu pwinna sinica ddada natychmiastweg zastąpienia innej sinicy, wać ruch pśredniemu przeniesieniu, zapatrznektórą trzeba by zatrzymać. W wacwniach nie mu w k zamachwe i płwę weg sprzęga. jest t mżiwe, i jedyny zapas wacwni pe- Cyinder wiatrwy trzymywałby ruch d weg gać mże tyk na jak największej pewnści ru- przeniesienia. \V chwii zaptrzebwania sprzęga chu zastswanej sinicy. Wymienine niżej si- się wn idącą sinicę z przeniesieniem i puszcza nice dpwiadają stswnie d zrbinych już ją natychmiast caą sią. Zarzut, iż ntrzymywadświadczeń najwięcej pwyższemu warunkwi nie siniey w ciągł'ym biegu je t ksztwne, da a równcześnie dznaczają się niewiekim stsun- się deprzeć następującen1 biczeniem: 12 t sukw ciężarem kła rzpędweg. Są t nast.ępu- rwua, pchdząceg z wiekich pieców, mają jące typy: dwutaktwy mtr 0ECHELHAUSERA p- być przerbine w knwertrach pjemnści 18t> jedynezer dziaaniu, dwutaktwy mtr KRTINGA t znaczy że w 24 gdzinach naeży przerbić pdwójnem działaniu i cztertaktwy mtr 67 nabjów. Jeden nabój wymaga. 18 minut cza KRTINGA pdwójnem dziajaniu. Drugi z wymie- su, wszystkie zatem zajmą 20 gdzin. na próżny niuych typów zstał już wyknany sie ó1p bieg sinicy pzstaje tyk 4 gdziny dziennie, w jednym cyindrze, ącznie zatem sie 30 IP. t jest piąta część użyteczneg czasu. Waściwa O szczegółach urządzenia takiej eektrwni praca zajmuje tedy 83,3%, próżny bieg zaś tyk centran:)j byby zbytecznem tu mówić wbec 16,7% czasu. Pdczas próżneg biegu sinica zujuż istniejących znanych wzrwych teg rdzaju żyje c najwyżej czwartą część gazu, ptrzebneurządzeń. Przyjmując, że największe przypusz- g pdczas pracy użytecznej, przyjąwszy zaś, że czane wymagania d tej stacyi nie przenszą nrmane zużycie gazu wynsi 3 m 3 na knia pa- 20 IP, dbrze. byby zapatrzyć ją w pięć si- rweg i gdzinę, trzymamy da użytecznej pranie gazwych p. 5 fp,każda, z których jedna 1/ X sti zawsze w zapasie. Brednie dzienne zaptrze- cy z diczeniem próżneg biegu 3m 3 + \ = bwanie przyjmujemy na. 0 IP, z których 250 stacya ddaje stae na użytek wiekich pieców, 3,15 m 3 gazu na knia parweg i gdzinę. Przy 750 służy da innych ceów w hucie. zastswaniu zaś parwej maszyny wiatrwej z Dbre maszyny wiatrwe da knwertoiów mu- ktarni, paanymi gazem, jeden kń parwy i szą dpwiadać następującym warunkm: ) pwin- gdzina )Ochnęyby gazu, jak t niżej pny być zupeł'nie pewne w ruchu, 2) muszą być w każe się. Z pwyższeg wynika zatem, że gazstanie d razu ruszyć caą sią, 3) mają pzwaać wy ppęd maszyn wiatrwych jest tańszym d na zmianę ciśnienia wiatru, jak teg wymaga pr- eetryczneg i d parweg. C.d sprawnści ces gruszkach zasadwych. Dtychczas pan - smcy da tych cew naeży przyjąć 3 0 IP; da wał mniemanie, że tym trzem płącznym wa- biczenia iści ptrzebneg gazu naeży uwzgędrunkm tyk sinica parwa dpwiedzieć mże. nić średnią wydajnść sinicy 15 IP dziennie. P biższem badaniu kazuje się, ż i zapmcą 1. Wacvnie są następujące, jk już ;v zażeeekt.rycznści.r,nżna ten sa:m ce siągnąć, urz-, mu ws1:mma.n: 'stępna wacwma bkw.zwrdzeme byby Jednak bardz ksztwnem. C nę na, duza wacwnia zwrtna, duża wacwma trojtyczy sinic gazwych, t sprawa przedstawia się wacwa, dwie średnie ttójwacwe, wacwnia jak. następuje: ) pewnść uzyskuje się zapmcą mała i wacwnia drutu. Obie wacwnie zwrtzapaswej maszyny wiatrwej, którą częst sp- ne mają być pruszane parą, trzymywaną z k- Ze zbirów Bibiteki Głównej AGH

15 M 18 PRZEGLĄD GÓRNICZO -HUTNICZY 507 tów, paanych gazami. Da wacwni zwrtnych / 1250 t mże być siągniętą, jeżei przy zakładakazały się dpwiednieri dtychczas tyk ma- niu wacwni uwzgędni się następujące warunki: szyny- parwe, a t z pwdu iż wymagają ne ' ) Sinica zwrtna pwinna być raczej za siną?ader szybkiej zmiany kierunku ruchu. Nie jest niż za słabą, wace zaś pwinny mieć jak najwięk Jednak wykucznem, że z czasem i tu będą mg:- sze średniee, aby mżna był używae wiekieg y być użyte sinice gazwe przez zastswanie ciśnienia i kńczyć pracę w niewieu kaibrach. dpwiednieg sprzęgła zwrtneg. Pmys ten Obk zysku na czasie trzymuje się rygie jeszcze nie jest nwym, gdyż staran się już dawniej tak ciepł'y, że mżna g w wieu wypadkach bez wyknanie takieg sprzęgła, aby umżiwić zast- pnwneg nagrzewania zupełnie wykitezyć w swanie sinic parwych z kłem zamachwem, z jednej z następnych wacwni wykańezająeych. pwdu iż zużywają ne mniej pary, niż sinice 2) Urządzenia d nastawiania wacy pwinny ciziazwrtne. W najnwszych dpier czasach udał 1ać szybk. 3) Zwracanie ruchu przewdów risię firmie Lms SeRWARz i S-ka w Drtmund wy- kwych i przewracanie bków pwinn być nieknać sprężynw-tarciwe sprzęgł zwrtne, któ- zawdne i bardz szybkie. re, jak się zdaje. będzie dpvwiada wymaga- W Ameryce wytwórczść wstępnych wacwnim. D tych dwóch wacwni zwrtnych p- 11i zwrtnycj dchdzi d 20 a nawet 30 t wrócimy jeszcze da mówienia ktłów i pary. 11a dbę, więc załżenie 250 t nie jest za. wiekie. Wszystkie inne wacwnie są trójwacwe i mgą C prawda siąga się tam tak wyskie cyfry w być pruszane sinicami gazwemi, zapatrzneri wacwniach bardz dużych i wyknywających w ka zamachwe. Między wacwnią a sinicą zazwyczaj tyk jeden ściśe kreśny wymiar. pwinn znajdwać się przęg, które włącza się Da ppędu bu sinic zwrtnych najdpwieddpier wówczas, gdy sinica znajduje się w pełnym biegu. Odpwiednie d teg ceu sprzęgł' a niejszą jest para przegrzana temperaturze 3 a ciśnieniu 10 atm..przy użyciu pary przegrzawyrabia wyżej wymienina firma w Drtmund, nej trzymuje się bardz wyska sprawnść ciejak specyanść, a jakść ich zstała już d ki- pikwa bez zastswania pdwójnej ekspansyi i ku at wypróbwaną. Między inneri takie sprzęg- wskutek teg szczędza się kszta ustawiania drł czynne był na wystawie w Diissedrfie w gich maszyn cmpund dwu -ub trzycyindrabędącej tam wacwni, pruszanej dwutaktwą si- wych. Kniecznie trzeba zastswywać skrapanicą gazwą. nie przy tych sinicach, c jednak dziś nie przed- Duża wacwnia trójwacwa, przeznaczna stawia już żadnych trudnści nawet przy użyciu d wyrbu średnich wymiarów żeaza krytkwe- skrapania centraneg. g i beek, dużych szyn kpanianych raz du- Przy Jiczeniu iści gazu, ptrzebnej d żych waów krągłych i kwadratów wymaga :si- \V'ytwrzenia pary da bu sinic zwrtnych, zazwynicy 25 P, której średnia sprawnść wynsić czaj przyjmuje się 10m 3 gazu na knia parbędzie 1250 H). Z pśród dwóch średnich wa- weg i gdzinę. Iść tę mżnaby jednak zmniejcwni wyknuje jedna grubsze, druga cieńsze że- szyć, jeżei zastsuje się istniejące dziś uepszeaz handwe. Pierwsza ma 15- knną sinicę nia jak t: pdgrzewap-ze wdy, zasiającej kty, średniej sprawnści 750 IP, druga 0- knna, bardz starannie i szczenie wy knane bmurwadającą średni 5 k. p. Mała wacwnia, urządzna nie ktra, czemu zazwyczaj pświęca si9 bardz jak pdwójna dwuwacwa wacwnia, wyknuje mał uwagi. W tak urządznych ktach mżna mtjmniejsze wymiary żeaza handweg i trzy- wyzyskać 80% użyteg ciepła, t znaczy 80% - ma sinicę 750-knną średniej sprawnści 375 k. p., ciepła dzyskać w parze. Wydajnść ta mże być d ppędu zaś wacwni drutu służy 10-knną jeszcze pwiększną przez zastswanie sztuczneg sinica sprawnści tyk 5 k. p. Jak wyżej ciągu pwietrza, w którym t wyparku zużyte wspmnian, nie pracują nigdy bie statnie wa- gazy w kte mgą w pdgrzewaczach wdy dcwnie równcześnie, przy biczeniu ptrzebnej dawać resztę swjeg ciepła d 1 a nawet 80. iści gazu zatem naeży wziąć pd uwagę sinicę Kszta urządzenia sztuczneg ciągu nie dgrywawacwni drutu, jak siniejszą. Duża wacwnia ją ri wbec teg, że dpada przy takiem urzązwrtna ma wyrabiać największe wymiary żeaza dzeniu murwany kmin, znajdujący się zawsze krytkweg i beek, szyny kejwe, pdkł'a Ly, najgrubsze wały i t. p. w iści 6 t dziennie; przy ktłach. Dane da biczenia ptrzebnej iści gazu sinica. ptrzebna da tej wacwni, musi dawać na knia parweg i gdzinę są następujące: średni 750 k. p. W stęp na wacwnia bków prze- przegrzanie pary d temperatury 3 _, 1)rężnść rabia całą wytwórczść bu stawni, t. j. 11 t pary 10 atm., sinice pracują ze skrapamem, grzez zasadwych knwertrów i 150 t 2; pieców mar- wanie wdy w pdgrzewaczach, średnie zużycie tenwskich. Z tej iści 1 t zstaje wprst sprze- pary w sinicach 7 kg na knia parweg i gdane jak ryge. reszta zaś 1150 t wykańcza się dzinę, wydajnść któw 80%, n 3 gazu ma 9 w innych wacwniach. Srednia sprawnść dzien- cepstek, temperatura JasyceJ pary p1:zy_ cśna sinicy da tej wacwni wynsić będzie k. p. memu 10 atm. 183, kg_ suchej pary mśmenm Przyjęta tu wytwórczść wstępnej wacwni na 10 atm. zawiera 662,33 mepstek. Ze zbirów Bibiteki Głównej AGH

16 508 PRZEGLĄD GORNICZO- HUTNICZY Da przegrzania 1/zg suchej pary 0 ptrzeba 0,48 ciepłstek, w naszym wypadku zatem da przegrzania /g pary z 183 d 3 ptrzeba (3-183=117) 117 X0,48=56,16 ciepłstek. Całkwita iść ciepła, ptrzebna da wytwrzenia kg pary ciśnieniu 10 atm. i przegrzanej d 3 przy średniej temperaturze wdy zasiającej 10, wyns1 zatem 662,33+56,16-10=708,49 ci8- płstek. Ptrzebna iść ciepła da knia parweg i gdziny wynsi zatem 708,49X ciepłstek, p uwzgędnieniu zaś 80? wydajnści ktłów =6 :2 ciepste k. D teg ceu t ' b i b 7 3 p rze a -, m a m gazu w1e - wpe-. 9 cweg p uwzgędnieniu strat przez chłdzenie w przewdach pa.rwych. Straty nie mgą być duże, b ktły, służąc tyk da dwóch danych sinie, mgą znajdwać się w bezpśrednier pbiżu, a wskutek teg przewdy będą bardz krótkie. D bic:>;enia iści gazu, ptrzebneg da sinie, służy następujące zestawienie sinic i ich średniej sprawnści: Eektrwnia. średni 750 JP. Maszyna wiatrwa da knwertrów 15 Duża wacwnia trójwacwa 1250 I średnia 750 II 5 Wacwnia drutu 5 Razem: średni P. Przyjąwszy zużycie gazu na knia parweg i gdzinę (przy 9 ciepłstek w t 3 gazu), trzymamy na 24 gdzin 3X24X5 250=3780 IIZ 0 azu,.ptrzebneg da w.szystkic:h inic gaz:vych. :::;redma sprawnść duże1 wacwm zwrtnej wynsi 1750 k. p., wst9pnej wacwni bkwej zaś 2750, razem przet 45 k. p trzymywanych z. pśrecnictwem pary. kń parwy i gndzina wymagają pdług wyżej pdaneg biczenia 7m 3 gazu, na 24 gdzin ptrzeba zatem da tych dwóch wacwni 7X24X45=7560na gazu. W góe zatem w całej hucie ptrzeba =11340 m 3 gazu da pruszania wszystkich sinie, pnieważ zaś mamy d rzprządzenia m 3 gazu, pzstaje jeszcze 81 m 3 gazu nie zużyteg. Pnieważ ruch maszyn wiatrwych da knwertrów i sinic w wacwniach jest bardz chwiejny, a wskutek teg zmienia się ciąge chwiwe zaptrzebwanie gazu, zachdzi ptrzeba urządzenia gazmetru między wiekimi pieca wiekieg pieca, jak np. zadawanie nab mi a dbircami gazu. Lepiej byłby zastswać kika mniejszych gazmetrów w różnych miejscach huty, nie tyk jak reguatrów ddawanej i przyjmwanej iści gazu, ae i jeg gatunku, czyi składu chemiczneg, który zmienia się pdbnie jak i iść gazu przy rzmitych kresach czynnści jów, spust surwca i t. p. Średnią wartść ciepną gazu wytwegprzyjęt db niniejszej pracy 11a 9 ciepłrtek. Anaiza gazu wiekpiecweg w Differdinen wskazuje następujący sjdad chemiczny: 8,5% Cv 2, 0,71% O, 27,41%, 4,31% H, 0,3 C 2 H 4 i 58,77% N, czemu dpwiada wartść grzewaa 972 ciepstek w nta. Przy zmianie składu chemiczneg gazu na: 8,J% C0 2, 0,71% O, 25,41 CO, 4,01 H, 0,3% C 2 H 4 i 60,77 N trzymamy wartść grzewaną 924 ciepłstek, e w przybiżeniu dpwiada naszemu załżeniu, użyjemy zatem teg składu, jak pdstawy d daszych biczeń. 'J.1aki gaz daje skutek pyrmetryczny J 460\ przyczem uwzgędnin, że dwutenek węga i para wdna mają w temperaturze spaenia znacznie większe ciepł właściwe. niż w zwykej temperaturze. (Gdybyśmy przy biczeniu skutku pyrmetryczneg wzięi pd uwagę ciepł właściwe kwasu węgweg i pary wdnej w nizkiej temperaturze, jak t się zwyke dzieje_, trzymaibyśmy skutek pyrmetryczny 1620 zamiast 1460 ). Wynik ten trzymuje się, przyjąwszy, że gaz i pwietrze mają zwykłą temperaturę. \V piecach SIEMENSA jednak używa się grzaneg gazu i pwietrza, wskutek czeg pdnsi się temperatura w ktinie pieca dpwiedni d teg grzania. Przyjmujemy da niniejszeg wypadku, że gazy generatrwe mają temperaturę 8 0 a pwietrze 950, nadt że pwietrza jest 20% więcej, jak t się zwyke w piecach SIEMENSA praktykuje. W tym wypadku trzymamy w piecu temperaturę 2150, c da zamierzneg ceu zupełnie wystarcza. Jeżei wacwnia znajduje się bezp$redni bk stawni i bki mgą wprst iść d pieców dłwych, wyrównywujących temperaturę, t nie ptrzeba icj wcae pnwnie nagrzewać i większą część wyrbów wacwnia mże wykna< 1 bez sbneg nagrzewania. Największe tyk i najmniejsze wymiary żeaza kształtweg raz szyny i pdkłady wymagały by pśrednieg nagrzewania. Przyjmujemy najniekrzystniejszy da pału wypadek, gdy wacuje się na zwrtnej wacwni beki ub szyny dużych przecięciach, które trzeba pdczas rbty pnwnie nagrzewać. Ptrzebna tu iść ciepła nie mże być bardz znaczną, pnieważ pówyrób dstaje się stsunkw bardz jeszcze. ciepłym d pieca z wacwni wstępnej. W takiiu wypadku wystarcza 30f pau, jeżei się przyjmie za pdstawę dbry węgie gazwy, t znaczy na t wyrbu wacwni 30!g węga. 1/zg dbreg węga dpwiada wartśei pałwej k 6, gazu wytweg, mająceg 9 ciepstek na m 3 Da t wyrbu wacwni ptrzeba zatem 30X6,5=195 m 3 gazu. Przyjąwszy, że duża wacwnia zwrtna przerabia w 24 gdzinach 6 t, trzymamy dziennie zaptrzebwanie pieców tej wacwni 6X95= gazu. Pnieważ ta wacwnia przerabia sama 6 t, a wstępna wa- Ze zbirów Bibiteki Głównej AGH

17 J 18. PRZEGLĄD GÓRNICZO -HUTNICZY 509 cwnia przedaje 1 t półwyrbu, pzstaje więc zbyteczne, i że w tych piecach zużywa się znwu d przerbienia da innych wacwni '250-'-6-30f pau, t znaczy 195X550= m 3 gazu. -1=550 t materyau. \V tych wacwniach za- Ogółem zatem ptrzeba da grzewania maptrzebwanie pau będzie większe, niż w dużej teryau wacwaneg w piecach SIEMENSA i dwacwni, pnieważ wymiary rygi są tu mniej- wych =4387 n' 3 gazu. sze, waewanie wstępne dużej trwa, a wskutek ' Stawnia martenwska składa ię z dwóch teg ry e dstają się d pieców znacznie zię- 25-tnnwych zasadwych pieców 1YARTINA. które bine. Pr.zyjmuj_emy u,dwa razy większe zap- prerabiają srwec z nieziei i dpadki. huty, trzebwame pału, t. J. 6 / 0, <'ZY h na t wyrbu dając dz1enme O t bkw. Pzsta Jeszcze wacwni 60 1<. węga., ab p.dbnie _jak w.yżej tye gazu, że wystaczy i da tej stawni. Tem- 60X6,5=390 m 3 gazu. Da cał:ej wytwrczści za- perattua 2150 C, ktrą trzymać mżna z gazu tern ptrzeba 550X390=2145 m 3 gazu. Da pew- wytweg, wystarcza w zupełnści da pieców nści przyjmujemy jeszcze, że we 550 tj przera- MARTINA. bianych na mniejszych wac,vniach, przechdzi (u. N.) 1 przez grzewane piece dłwe, c jest właściwie Zygnumt Bieski. Przemysł węgwy w Króestwie Pskiem w marcu r W!j;GIEL KAMIENNY. W ma.rcu r w 30 - rbtników: górnicy 26,40, pmcnicy pd ziemią kpaniach węga kamienneg byj' czynnych 48 45,70, pmcnicy na pwierzchni mężczyzni 25,73, szybów wyciągwych i 306 ktj'ów parwych. kbiety 4,80, razem 102,63. Suma óna zarbku Wydbywanie węga dbywał się w przeciągu 26 rbt.ników wynsił' a (w rubach): grnicy dni rbczych. pmcnicy pd ziemią , pmcnicy na p Liczba czynnych maszyn parwych w kpa- wierzchni mężczyzni G, kbiety 11298, raniach była następująca: zem Przeciętny zarbek jedneg rbtni- ' 6 ka na dniówkę był' następujący (w rubach): gór- a,.., H nicy 1,93, pmcnicy pd ziemią 1,, pmcnicy Mc. na pwierzchni mężczyzni 1,04, kbiety 0,53, w- IP g, góe 1,23. N a 0 ctr. metr. wydbyteg węga Maszyny Wyciągwe W dciągwe. D innych ceów Liczba Razem 34± G,91 Liczba zatrudninych w kpaniach kni rbczych wynsiła: na pwierzchni 351 i pd ziemią 6. Przeciętna iczba zatrudninych rbtników była następująca: górnicy 4 522, pmcnicy pd ziemią 7 86, pmcnicy na pwierzchni mężczyzni 4 407, kbiety 822, razem Na 0 ctr. metr. wydbyteg węga przypa,dał rbtników: górnicy 1,02, pmcnicy pd ziemią 1,76, pmcnicy na pwierzchni mężczyzni 0,99, kbiety 0,18, razem 3,95. Przeciętna wydajnść jedneg rbtnika na dniówkę wynsiła: górnik 37,87 ctr. metr., & órni i pmcnik pd ziemią 13,87 ctr. metr., wge Jeden rbtnik 9,74 ctr. metr. Wydajnść ta, sprwadzna d miesięcznej, wynsiaby 253,24 ctr. metr., d rcznej ,88 ctr. metr. Liczba góna drbinych dniówek była na:stępuj ąca: górnicy , pmcnicy pd ziemią , pmcnicy na pwierzchni mężezyzni , kbiety razem N a 0 ctr. metr. wydbyteg węga przypadał dniówek s przypadał zarbku rbtników (w rubach): gór- -<> nicy 50,90, pmcnicy pd ziemią 45,69, pmcni- 1 1,81 cy na pwierzchni mężczyzni 26,90, kbiety 2,54 3,86 razem 126,03. 1,14 Liczba wypadków nieszczęśiwych byta następująca: Zak _ńczne śmiercią.. 10 Niezdnść d pracy zupełna. Przy _padał wypadków meszczęśiwych 0,56 0,22 Niezdnść d pracy częściwa Wyzdrwienie zupełne ,91 31,29 0, Wytwórczść węga pdług gatunków był'a następująca: Gat. grube ct.r. metr. czyi 52,23% wytw. średnie ,80 / 0 drbne ,97 /0 Razem ctr. metr. czyi,0f 6 wytw. Ze zbirów Bibiteki Głównej AGH

18 510 PRZEGLĄD GÓRNICZO -HUTNICZY 1904 Pdług kpań wytwórczść węga w prównaniu z r była następująca: Rk 1903 Rk 1904 W r.1904 wyd>yt węga więcej (+)ab mniej (-),n i ż w r ' ' Nazwa Właśc i cie ub = CD CD N 'd N ' SI kpani Marzec dzierżawca ci! s g s rku d cd ł.,;có Od pczątku :B s 31 marca centnarów metrycznych ctr.metr. ctr.metr. % Niwka Tw. Ssnwieckie. Barbara 544 I38 I I w Mrtirner I I g6<xj Miwice I I28 - Hr. Renard. Hr. Renard 5I ! I684 I7 + II A.ndrzej II f Jb I6S Kazimierz Warszawskie I I4I I ;\ Feiks. II3] I3 s I2 s + 4 P aryż. Franc.-Włsk i e. 420 ifj7 I 3I I ? I7g + 1 Kszeew Saturn,, Satur n I s Cze adź Czeadzkie !68 I ' 3705I - 9R F r a. F ra Franciszek. J g I M ikłaj J an Spadk. hr. Waewskieg r gg Grdziec I. St. Ciechanwski I IS Grdziec II Tw. Grdzieckie. : s g88 + q6 Antni D z. Schn i L ampr echt 840JL III3, R ed en T w. Franc.-Rsyjskie Jb 36I! O z -!6 T adeusz II. 11 g6 s r8s 8s 6s r6g Staszyc I TO ! Heena. D zierż. T. W aigórski s I A.ndrzej I J. Wrzsek '6 64g + 7 4g s A wina W. Szyszkin g F tz Rudf Z. Zwiński )2 68-) g8 33S Matyda. L. Piwwar r87 +? Tadeusz I M. Wieczrkiewicz - s [ s rr Jakób. M. Sternicki g Wańczyków A. Z ieiński 26g7 O 55! g Lekady a J. Wrzsek 3 r6 / r6 - IOO -,, Stea. M. Sternicki IOO Razem: I II Ze zbirów Bibiteki Głównej AGH

19 . 18. PRZEGLĄD GÓRNICZO -HUTNICZY Dnia 31 byteg węga Gatunki grube średnie drme Razem marca r pzstaść wyd-, na kpaniach bya następująca: Ctr. mtr G /u wytwórcz. 0 / 0 rzchdu zn marzec za marzec Rzchód węga w marcu był Uyt na własne ptrzeby kpań następujący: Sprzedan ctr. metr. 0,' 0 rzc.h. ta.zem 1,14 1,13 -ctr. metr. rzcb. ctr. metr. 18,06 16,G7 średn1e. Uatunki grube ,:i ,14 _46,07 _ 47 rbne , ,-U 1 H94 0f> ,95 / ttazem n , , H tH >3, t2 91,.! <!91 Rzchód węga, użyteg na własne vtrzeby kpań, składał się z następujących rdzajów rzchdu: Gatunki grube Ga tunki średnie Gatunki drbne Razem Rdzaj rzchdu Opa da pracujących, paanie dmów zbrnych i zabudwań kpanianych Opaanie ktłów parwych s kreśn węgie, który stracił wa.rtść Razem :. Rzchód węga sprzedaneg składał się ::s Q) ::Sa:> p., p Q) p.. H ;...; p., H..0 4 >=< '.,..., >=<.. 4 4mQ) Q) 4m..O Q) 4mQ) OJ p., N s :>-,:< s p., N >:::...N,..., -.)j :.)j -.!3 ;...; : ;...; H : : 4 ;---Q >=< +=> - =:P< 4 C) p.. C) C) ( , , 301 CO'J / ' z naslępujących. rdzajów sprzedaży: ;...;..., s ::Sa:> p., r;],. Q) p..,c:a:> N); N :;::sr-,!3 ;...; : 4 C) ;---=: >=< , , , i 1), , Ó,g 94, , '5 2, , Rdzaj sprzedaży Gatunki grube Gatnnki średnie Gatunki drbne s p., p., h ;...; N ;...; N ;...; N 4 : 4 : 4 : Q) rd Q) rd Q) rd < Q) < N s N H H! ;...; >=< ;...; >=< ;...; 4 m 4 m 4 m Sprzedaż na kpaniach ,77 4j 222 6,46 1 8s 14,65 Wysyłka drgami żeaznemi g6,'3 Ó) 81)8 ) <t,64 Wysytka drgą wdną 2 29(>,r , ,7' C) C) C) a Razem p., ;...; N 4 r.a Q) 'O Q) s N H H >=<..., m C) ' ?753 92,SÓ '3 28,32 Razem ' IO,, 726,, i '0930) ICY> 1, <Jt37421 I, WEGJEJ. BRUNATNY. W marcu r w 3 k- 15,70 ctr. metr., wgó0 jeden rbt11ik D,7 paniach w,'g a brunatueg był czynnych 38 ctr. metr. wydajnść ta, sprwadzna d rieszybów wyt iągwych i 7 ktłów parwyeh. vvy- sięcznej, wynsiłaby 238,+2 ctr. metr.. d rcznejdbywanie węga dbywał się w przecią u 26 dni 2 HG1,04 ctr. metr. Li<'zba góna drbinych rbczych. Liezha maszyn wdciągwych (in- dniówek była następująca: górnicy 4 17G pmcnych maszyn nie >ył) wynsia 7. Liczba kni nicy pd ziemią 1156, pmcnicy na pwierzchni rbczych, zatrudninych na pwierzchni, wynsi- mężczyzn i 3 797, razem 9,w. N a 0 ctr. metr. a 2 (pd ziemią kni rbczych nie był). Prze- wydbyteg węga przypadał dniówek rbtniciętna iczba zatrudninych rbtników była na- ków: górnicy 49,88, pmcnicy JOd ziemią 13,81, slępująca: górnicy 161, pmcnicy pd ziemią 44, pmcnicy na pwierzchni mężczyzni 45,35, razem pmcnicy na pwierzchni mężczyzni 146, ra- 109,04. Suma góna zarbku rbtników wynsizer 351. N a 0 ctr. metr. wydbyteg węga a (w rubach): górnicy 3 270, pmcnicy pd. zieprzypda rbtników: órnicy 1,9, pm?cnicy 1 mią 536, pm0nicy na. pwierzchni. mężczyzni pd z1em1ą 0,53, p0memcy na pw1erzchm męż- 2755, razem Przeciętny zarbek Jedneg rczyzni 1,74, razem 4,10. Przeciętna wydajnść btnika na dniówkę był nastqpujący (w rubach): jedneg rbtnika na dniówkę wynsiła: górnik górnicy 0,78,pmcnicy pd ziemią0,46, pmcnicy 20,04 ctr. metr., górnik i pmcnik pd ziemią na pwierzchni mężczyzn i 0,73, wgóe 0,72. N a 0 Ze zbirów Bibiteki Głównej AGH

20 512 PRZEGLĄD GÓRNICZO-HUTNICZY ctr. metr. wydbyteg węa przypadae zarbku czyzni 32,90, razem 78,36. Wypadków nieszczęśirbtikó_w (w rubach): rnicy 39,6, pm_nicy wych w marca r z rbtnikami nie by. pd z1em1ą 6,40, pmcmcy na pw1erzchm męż- Pdug kpań wytwórczść węga w prównaniu z r bya następująca: Rk 1903 Rk 1904 W r wydbyt węga w i ęcej (+) ab mniej (-),niż w r Nazwa kpani Waścicie dzierżawca ub ta Q) atrd Q) atrd N N ;.;... P Marzec O.hi!' O,hi ca ca 8 1<0 :Có 'dca - centnarów metrycznych ctr. metr.j % Od pczątku rku d 31 marca ctr.metr.j % K atarzyna L udwika N ierada. Tw. Pręba. Dzierż. J. Meyerhd. P. S trzeszewski. Razem ' '3' z86 + ' ' Dnia 31 marca r pzstaść wydby- 1 parwych 4277 ctr.metr. czyi 37,39% użytku na teg węga brunatneg 11a kpaniach wynsia wasne ptrzeby i 3) skreśn węga, który straci ctr. metr. czyi 21,26% wytwórczści za wartść 67 ctr. metr. czyi 52,52% użytku na uty i 23,36 / 0 rzchdu za marzec. ' własne vtrzeby. Rzchód węga w marcu r wynsi Srzedaż węga składaa. si z następujących ctr. metr. i składał siq z następujących p- pz.)cy : ) sprzedaż nakpamach ctr. metr. zycyi: ) użyt na własne ptrzeby kpań czyh 2?,66% sprzedaży i 2) wysy-ka drgami że ctr. metr. czyi 15,01 Of rzchdu; 2) sprzedan az_nemi 45 5GO ctr. metr. czyi 70,34% sprze- G-1:775 ctr. metr. czyi 84,99/0 rzchdu. Rzchód dazy. węga, użyteg na wj'asne ptrzeby kpah', Wszystek węgie, wysłany drgami ż e az neri skada się z następujących pzycyi: ) pa da (45560 ctr. metr. czyi 1% wysyki), p zstał pracujących, paanie dmów zbrnych i zabud- w Króestwie Pskiem. wań kpanianych 1154 ctr. metr. czyi 10,09% użytku na wasne ptrzeby; 2) paanie któw R. K. j> rzegfąa fiteratury górnicz.. fiutniczej. Spis art'91{ułów, zawart9ch w ważniejsz9ch czaspismach górnicz=hutnicz9ch. bór systemu 1 1 0bót da dbudwy grupy pztadóm Grnyj Źurn a ł (1904) Marzec. a) B. Bki. W:v- A. Sktw. Badania biegu pieców martenwskic/z.\ 2. U 2 i 3 w Bakadach.1-ejw-..-tapajewskich w akrewęga (dk.). b) J Thinu!. Sprawsaanie z bjaz du sie c.:::asu d 5 czerwca d 15 sierp11ia r (pcz.). zdrjwisk na Kauka:::ie w r (dk). Autr w Praca składa się z trzech niezaeżnyeh d siebie daszym ciągu daje pis urządzeń mechanicznych części; część I zawiera pis badań temperatury i hydrtechnicznych w zakładach eczniczych ze w cał'ym systemie pieca martenwskieg raz szczegónem uwzgędnieniem sprawy wdciągów tabice, zawierające wyniki tych badań i skład i zbirników wdy słdkiej; jedncześnie prjek- chemiczny gazów generatrwych. d) E. Hvey. tuje szereg zmian, mających na ceu uepszenia Tabica rud, majqc_vch.:::naczenie pr.cremystwe, z w dziae technicznym zdrjwisk kaukaskich. c) znacze11iem w nic/z prcentwej zawartści metau. Ze zbirów Bibiteki Głównej AGH