Kognitywistyka II r. Definicje inteligencji. Teorie inteligencji i sposoby jej pomiaru (7) Inteligencja wielorakie perspektywy

Transkrypt

1 Kognitywistyka II r Teorie inteligencji i sposoby jej pomiaru (7) Inteligencja wielorakie perspektywy Definicje inteligencji Intuicja radzenie sobie w rozwiązywaniu problemów praktycznych w sytuacjach społecznych umiejętność wyrażania swoich myśli umiejętność rozmawiania na różne tematy podejmowanie mądrych decyzji Nauka uczenie się na podstawie doświadczenia zdolność przystosowania się do warunków środowiska zdolność do przetwarzania informacji zdolność rozumowania aktywne uczenie się 1

2 Definicje inteligencji Intelligo (łac.) - rozumieć, rozróżniać, pojmować, być znawcą, sądzić, myśleć, wyobrażać sobie Intellegens (łac.) - ten, który zna się na rzeczy, znawca rozumny człowiek Intellectus (łac.) myśl. sens, znaczenie Definicje inteligencji - pionierzy wydawanie trafnych sądów, adekwatne rozumienie sytuacji i logiczne rozumowanie (Alfred Binet, 1905) procesy poznawcze które generują nowe treści na podstawie rozumowania. Inteligencja przejawia się przede wszystkim w tych procesach poznawczych, które generują nowe treści poznawcze na podstawie rozumowania indukcyjnego i dedukcyjnego (Charles Spearman, 1921) jednostka jest inteligentna proporcjonalnie do swej umiejętności abstrakcyjnego myślenia (Lewis Terman, 1921) Intelligence and its measurement symposium (1921) zdolność do udzielania dobrych odpowiedzi (Edward Thorndike) zdolność przejawiająca się w myśleniu abstrakcyjnym (Lewis Terman) możliwości, których których tylko część mierzona jest testami (F. N. Freeman) zdolność do adaptacji do względnie nowych sytuacji życiowych (Rudolf Pintner) konstrukt mający status hipotezy roboczej, która dotyczy efektywności wykonywania zadań szczególnie typowych dla sytuacji szkolnych (S. L. Pressey) obecny stan wiedzy nie pozwala na sformułowanie definicji inteligencji (B. Ruml) 2

3 Podejście operacjonistyczne Edwin G. Boring (1923) Intelligence is as the tests test it Inteligencja jest tym, co mierzą testy inteligencji Jednoznaczne określenie konstruktu teoretycznego (?) Wystarczy tylko informacja o rodzaju testu, którym dokonuje się jej pomiaru (?) Dawid Wechsler i jego ujęcie inteligencji (1939) Inteligencja jest to konstrukt hipotetyczny; (...) jest to zagregowana (ogólna) zdolność jednostki do podejmowania działań celowych, racjonalnego myślenia i do efektywnego radzenia sobie we własnym środowisku. Jest ona globalna, ponieważ charakteryzuje zachowanie jednostki jako całości, jest zagregowana, gdyż składa się z elementów (zdolności), które chociaż nie są całkowicie niezależne, ale są jakościowo odróżniane. Dokonując pomiaru tych zdolności, dokonujemy w efekcie oszacowania poziomu inteligencji. Inteligencja nie jest jednak tożsama z prostą sumą owych zdolności. Mainstream science on intelligence deklaracja 52 (1994) Inteligencja jest bardzo ogólną zdolnością (capability) umysłową, która m. in. obejmuje zdolność rozumowania, planowania, rozwiązywania problemów, myślenie abstrakcyjne, rozumienie złożonych idei, szybkość uczenia się i korzystania z doświadczeń. 3

4 The Bell Curve The Bell Curve. Intelligence and Class Structure in American Life Richard Herrnstein i Charles Murray (1994) Magazyn Time scharakteryzował ją jako "845 stron prowokacji uzupełnionych przypisami"; pracę pełną "wątpliwych przesłanek i toksycznych wniosków". Według Newsweeka jest to "przerażająca materia" tym bardziej, że może zostać potraktowana" jako lustro naszych moralnie zużytych czasów"; jest to książka, która "wykorzystuje społeczne niepokoje spowodowane zbrodniami, bezprawnym postępowaniem, uzależnieniem od dobrobytu i rozruchami na tle rasowym". The Bell Curve 1. Istnieje coś takiego jak ogólny czynnik zdolności poznawczych różnicujący ludzi. 2. Wszystkie standaryzowane testy zdolności czy osiągnięć szkolnych mierzą ten czynnik ogólny z określoną dokładnością; testy inteligencji natomiast, specjalnie w tym celu stworzone, mierzą go w sposób najbardziej dokładny. 3. Iloraz inteligencji (IQ) doskonale odzwierciedla to, co ludzie mają na myśli mówiąc potocznie o kimś, że jest "inteligentny" albo "bystry". 4. Wielkość ilorazu inteligencji (IQ) praktycznie nie zmienia się przez większość życia jednostki (możliwe są jedynie niewielkie odchylenia). 5. Właściwie stosowane testy inteligencji nie są - w sposób dający się udowodnić - stronnicze w stosunku do żadnych grup społecznych, ekonomicznych, etnicznych czy rasowych. 6. Zdolności poznawcze są w zasadniczym stopniu dziedziczne, ewidentnie w nie mniej niż w czterdziestu i nie więcej niż w osiemdziesięciu procentach. Stanowisko APA (1995) Grupa 11 pod przewodnictwem Ulrica Neissera Jednostki różnią się między sobą w swoich zdolnościach rozumienia złożonych idei, efektywnej adaptacji do środowiska, korzystania (uczenia się) z doświadczenia, angażowania się w rozmaite formy rozumowania, w radzeniu sobie z przeszkodami w trakcie myślenia. Te różnice indywidualne są istotne, choć nie są one nigdy całkowicie spójne. Wykonanie zadań umysłowych danej osoby będzie się zmieniało w zależności od zmieniających się sytuacji, dziedzin i zastosowanych do ich oceny kryteriów. Koncepcje inteligencji są próbą wyjaśnienia i organizowania tego kompleksu złożonych zjawisk. 4

5 Inteligencja z punktu widzenia jej genezy Donald Hebb A - możliwości potencjalne (capacities); podstawowy potencjał intelektualny organizmu zdeterminowany przez genotyp. B - możliwości rzeczywiste (abilities) zdeterminowane przez fenotyp. Składają się na nią tylko te zdolności, które przejawiają się na zewnątrz w zachowaniu C zachowania, które ujawniają się w testach inteligencji (performances), inteligencja określana na podstawie poziomu wykonywania zadań (Philip Vernon) Definicja J. Strelaua (1997) Inteligencja to konstrukt teoretyczny odnoszący się do względnie stałych warunków wewnętrznych człowieka, determinujących efektywność wykonywania zadań lub rozwiązywania problemów wymagających typowo ludzkich procesów poznawczych. Warunki te kształtują się w wyniku specyficznego dla jednostki oddziaływania między genotypem a środowiskiem. Definicja E. Nęcki (2000) Inteligencja jest to zdolność przystosowania się do okoliczności dzięki dostrzeganiu abstrakcyjnych relacji, korzystaniu z uprzednich doświadczeń i skutecznej kontroli nad własnymi procesami poznawczymi. 5

6 Nurty w zakresie badań nad inteligencją Nurt psychometryczny Główny akcent pada na różnice indywidualne w inteligencji. Inteligencji przypisuje się status cechy Podejście poznawcze Poznawanie procesów umysłowych, od których zależy zachowanie inteligentne, i na ustaleniu ogólnych prawidłowości ich funkcjonowania w trakcie wykonywania zadań umysłowych Podejście rozwojowe Traktowanie inteligencji jako systemu przekształcających się operacji, w czasie których zachowanie staje się coraz bardziej inteligentne, w miarę jak powiązania pomiędzy podmiotem a przedmiotem jego działania przestają być proste a stają się coraz bardziej złożone Podejście psychometryczne koncentracja na różnicach indywidualnych 6

7 Zmiana paradygmatu Earl Hunt (1980) Intelligence as an information-processing concept Procesualnymi składnikami inteligencji są takie zjawiska jak: pamięć robocza, strategie poznawcze, zasoby uwagi (porównaj Spearman!) Podejście poznawcze Chęć zrozumienia samego procesu poznawczego i jego dynamiki Przedmiotem badania są elementarne zadania poznawcze (ECT elementary cognitive tasks), takie jak reagowanie na proste bodźce sensoryczne czy semantyczne czy zdolność ich różnicowania, a także efektywność, które potrafi rozwiązać każdy człowiek, niezależnie od poziomu wykształcenia i pochodzenia kulturowego. Wynik w postaci czasu lub efektywności wykonania zadania nie zależy od specyficznej wiedzy czy nabytych umiejętności ECT odwołują się do procesów przetwarzania informacji, a nie do treści, które niosą. Wykonywanie ECT angażuje procesy poznawcze takie jak pamięć i uwaga leżące u podstaw zachowań inteligentnych Właściwości ECT Są to zadania: proste nie wymagające wiedzy nie wymagające specjalnych umiejętności Badania z wykorzystaniem ECT badanie reakcji na proste bodźce: sensoryczne semantyczne analiza zdolności ich różnicowania zakładany mechanizm = przetwarzanie informacji towarzyszące procesy poznawcze (uwaga, pamięć) Ted Nettelbeck: czas inspekcji Artur Jensen: czas reakcji Earl Hunt: szybkość dostępu leksykalnego i przetwarzanie równoległe 7

8 Wskaźniki inteligencji oparte na szybkości przetwarzania informacji Ted Nettelbeck: czas inspekcji (wskaźnik inteligencji oparty na szybkości kodowania informacji wzrokowych zatrzymywanych w magazynie pamięci krótkotrwałej) Artur Jensen: czas reakcji (inteligencja rozumiana jako szybkość przewodzenia nerwowego; wskaźnikiem czas reakcji z wyborem) Earl Hunt: szybkość dostępu leksykalnego i przetwarzanie równoległe (szybkość, z jaka potrafimy wydobywać z magazynu pamięci długotrwałej informacje dotyczące słów) Przykład ECT Badania Posnera polegające na fizycznej i semantycznej identyfikacji elementów - analiza różnicy w czasie reakcji na bodźce A-a i A-A - bodźce A-A są fizycznie identyczne, a bodźce A-a są identyczne z nazwy - osobie badanej eksponuje się dwie litery podawane bezpośrednio jedna po drugiej. Obie litery występują w dwóch różnych parach: jako fizycznie identyczne oraz semantycznie identyczne - zadanie polega na jak najszybszym naciskaniu przycisku, gdy na ekranie pojawiają się litery identyczne fizycznie lub - w drugim -zadaniu semantycznie - średni czas reakcji na bodźce identyczne semantycznie jest dłuższy (o około 70 msek.) od reakcji na bodźce identyczne fizycznie Podejście poznawcze inteligencja jako sposób przetwarzania informacji zejście na niższy - elementarny poziom analizy opis mechanizmów poznawczych uczenie się uwaga pamięć robocza strategie poznawcze kontrola poznawcza synteza badań nad inteligencją 8

9 Podejście rozwojowe Hipoteza różnicowania inteligencji Garretta (1946) wraz z wiekiem inteligencja zmienia swoją organizację, od całkowicie jednolitej i ogólnej zdolności, do luźno zorganizowanej grupy zdolności lub czynników. hipoteza opisowa, brak możliwości wskazania mechanizmów rozwoju inteligencji Piaget (1946) inteligencja stanowi rozwiniętą formę adaptacji biologicznej. Rozwój polega na coraz lepszym przystosowaniu, któremu towarzyszy wzrost złożoności i efektywności struktur poznawczych. Strukturalizacja, która jest nierozdzielnie związana z adaptacją stanowi wewnętrzny aspekt tego przystosowania. Nurty w zakresie badań nad inteligencją Inteligencja akademicka zdolności rozumowania procesy poznawcze praktyczna Inteligencja społeczna Inteligencja emocjonalna Inteligencja przestrzenna Inteligencja twórcza Spearman, Vernon, Cattell, Jensen Sternberg, Gardner, Sollovay Inteligencja akademicka a praktyczna (Neiser 1976) Inteligencja akademicka Ogół zdolności mierzonych ilorazem inteligencji, decydujących o wynikach osiąganych w nauce. Zadania wykorzystywane w tych testach są dobrze określone, często wypreparowane z kontekstu i niezwiązane z codziennym doświadczeniem. Przykład: test Ravena Inteligencja praktyczna Zdolność do rozwiązywania konkretnych problemów osobistych lub zawodowych, mocno osadzonych w określonym kontekście i niezwiązanych z formalnym nauczaniem szkolnym i akademickim. Głównym kryterium definicyjnym jest rodzaj rozwiązywanych problemów Przykład: śmieciarze na Florydzie 9

10 Z perspektywy historycznej System egzaminów do służb publicznych w Chinach Egzaminy do służb publicznych w Wielkiej Brytanii Francis Galton (1883) energia działania i wrażliwość zmysłowa Alfred Binet (1905) umiejętność dokonywania sądów Wiliam Stern (1912) iloraz inteligencji Lewis Terman (1916) adaptacja testu Bineta-Simona Charles Spearman (1927) energia mentalna Francis Galton ( ) Galton, F. (1869). Hereditary Genius: An Inquiry into its Laws and Consequences, (Odziedziczony geniusz: poszukiwanie prawidłowości i skutków). London: Julian Friedman Publishing. Inteligencja jest naturalną zdolnością, która nie zależy od występujących w zróżnicowany sposób warunków, takich jak edukacja czy przynależność klasowa. Testy zdolności umysłowych: maksymalna słyszalna wysokość dźwięku, umiejętności wychwytywania niewielkich różnic w ciężarze, kolorze, zapachu, bodźcach dotykowych, oraz w długości linii. Lepsza percepcja przyczynia się do większego zasobu informacji do przetworzenia i większej siły różnicowania zmysłowego. Kontynuator: James McKeen Cattell ( ) Alfred Binet ( ) Binet, A., Simon, T. (1905). Methodes nouvelles pour le diagnostic du niveau intellectuel des anormaux (New methods for the diagnosis of the intellectual level of subnormals). L Anné psychologique, 11, s Binet, A., Simon, T. (1916). The development of intelligence in children. Baltimore, MD: Williams and Wilkins. Sądzimy, że w inteligencji istnieje fundamentalna zdolność, której kolejna zmiana lub jej brak ma największe znaczenie dla życia praktycznego. Tą zdolnością jest ocena, inaczej zwana zdrowym rozsądkiem, praktycznym rozumem inicjatywą czy zdolnością adaptacji jednostki do okoliczności. Zdolność prawidłowej oceny, pojmowanie i rozumowanie to najistotniejsze działania inteligencji (Binet, Simon, 1916, s ) Możemy określić poziom intelektualny dziecka tylko na podstawie ogólnej sumy wyników w testach. Sukces w różnych testach jest sam w sobie charakterystyczny. Wskaźnik inteligencji nie został stworzony, ani nie może być stworzony na podobieństwo miary wzrostu. Dla wzrostu wystarcza tabela średnich pomiarów dla danego wieku...zupełnie inaczej jest z pomiarem inteligencji (Binet, Simon, 1916, s. 243) 10

11 Wiliam Stern ( ) Stern, W. (1912). Uber die psychologischen Methoden der Intelligenzprufung. The Psychological Methods of Intelligence Testing (1914). Baltimore: Warwick and York. Wprowadził pojęcie ilorazu inteligencji (w miejsce Binetowskiego wieku umysłowego), rozumianego jako stosunek wieku umysłowego dziecka do wieku życia Opowiadał się za tezą, że istotnym przejawem inteligencji jest umiejętność przystosowania się do nowych okoliczności i zadań. Lewis Terman ( ) Terman, L. (1916). The Measurement of Intelligence. An explanation of and a complete guide for the use of the Stanford revision and extension of the Binet-Simon intelligence scale. Boston: Houghton Milffin. Przeniósł test Bineta na grunt amerykański (Binet-Simon Intelligence Test- Stanford revision) Zainicjował procedurę przedstawiania wyniku testu w postaci ilorazu inteligencji, w sensie definiowanym przez W. Sterna Jest autorem propozycji, aby IQ mnożyć przez 100 i wyrażać w postaci liczby całkowitej Charles Spearman ( ) Spearman, C. (1904). General intelligence objectively determined and measured. American Journal of Psychology, 15, Spearman, C. (1927). The abilities of man, their nature and measurement. London:Macmillan. Autor dwuczynnikowej teorii inteligencji Wprowadził pojecie energii mentalnej Opracował wczesną wersję analizy czynnikowej 11